Gen vị kỷ là cuốn sách đầu tay của Richard Dawkins, được công bố năm 1976, và cũng nổi tiếng nhất trong số các công trình khoa học của ông.
Không chỉ sử dụng rất tài tình hình ảnh so sánh và phép nhân cách hóa để giải thích khoa học, Richard còn sáng tạo ra thuật ngữ “gen vị kỷ” để chứng minh gen là trung tâm của thuyết tiến hóa. Thế giới của gen vị kỷ có những cuộc chạy đua khốc liệt, sự lừa dối và bóc lột không khoan nhượng, và tồn tại cả chủ nghĩa vị tha.
Gen vị kỷ giúp xóa đi nhiều ngộ nhận trước đó trong giới khoa học về các vấn đề liên quan đến gen và tiến hóa. Richard định nghĩa được sự tồn tại của con người thông qua mọi hoạt động của gen, những hoạt động “lạ hơn viễn tưởng”.
Công trình được xây dựng dựa trên lý thuyết chính của George C. Williams về chọn lọc tự nhiên. Thuật ngữ “gen vị kỷ” thể hiện quan điểm mới về động lực của tiến hóa, trái ngược với quan điểm tiến hóa tập trung chủ yếu vào cá thể sinh vật và các nhóm. Từ quan điểm lấy gen làm trung tâm, Richard Dawkins cho rằng tính vị kỷ có thể chính là mô hình của văn hóa nhân loại.
Từ sau lần xuất bản lần đầu tiên, đến nay, Selfish Gene (Gen vị kỷ) đã được dịch ra hơn 25 ngôn ngữ, được tạp chí The Guardian đưa vào danh sách 100 cuốn sách phi hư cấu hay nhất (2016), và được bình chọn là một trong những cuốn sách khoa học có ảnh hưởng nhất mọi thời đại trong dịp kỉ niệm lần thứ 30 Giải thưởng Sách Khoa học Royal Society, sánh cùng các tác phẩm của Charles Darwin và Isaac Newton (2017). Trong những lần ra mắt các cuốn sách tiếp theo, độc giả vẫn luôn xếp hàng để mua và yêu cầu ông ký tặng Gen vị kỷ.
Xem thêm
Phần lớn cuốn sách thực sự nói về vai trò của lý thuyết trò chơi, trong việc tìm hiểu di truyền học. Dawkins dành nhiều chương để mô tả cách các đặc điểm khác nhau do gen kiểm soát được tổ chức như thế nào trong một ESS - "Chiến lược ổn định tiến hóa" - một thuật ngữ mà Dawkins sử dụng khá thường xuyên, mà tôi nghĩ là một từ đồng nghĩa với thuật ngữ lý thuyết trò chơi "cân bằng ổn định". Dawkins chỉ ra cách ESS được tiếp cận trong quá trình "lặp đi lặp lại" của một trò chơi, nghĩa là giống nhau, qua nhiều thế hệ. Những chương này đặc biệt thú vị đối với tôi, vì gần đây tôi đã tham gia một khóa học trực tuyến về chủ đề lý thuyết trò chơi.
Chính trong cuốn sách này, Dawkins đã đặt ra thuật ngữ nổi tiếng hiện nay "meme". Meme là một dạng tương tự văn hóa của gen sinh học. Một meme tìm cách tự tồn tại và biến đổi nếu điều đó hỗ trợ quá trình tự bảo tồn của nó. Dawkins dành cả một chương hấp dẫn cho khái niệm về meme của mình.
Xuyên suốt cuốn sách, Dawkins đề cập đến sự phân đôi giữa "sự ích kỷ" cần thiết để tồn tại và "lòng vị tha" trong hành vi của con người. Làm thế nào để chúng ta giải thích lòng vị tha? Dawkins khám phá tình thế tiến thoái lưỡng nan này hết lần này đến lần khác, trong hầu hết mọi trường hợp, cho thấy tính ích kỷ của gen có thể giúp giải thích hành vi vị tha rõ ràng của cá nhân như thế nào.
Đây là một cuốn sách hoàn toàn hấp dẫn. Tôi đặc biệt giới thiệu nó cho bất kỳ ai quan tâm đến di truyền học, tiến hóa hoặc xã hội học.