Gen vị kỷ là cuốn sách đầu tay của Richard Dawkins, được công bố năm 1976, và cũng nổi tiếng nhất trong số các công trình khoa học của ông.
Không chỉ sử dụng rất tài tình hình ảnh so sánh và phép nhân cách hóa để giải thích khoa học, Richard còn sáng tạo ra thuật ngữ “gen vị kỷ” để chứng minh gen là trung tâm của thuyết tiến hóa. Thế giới của gen vị kỷ có những cuộc chạy đua khốc liệt, sự lừa dối và bóc lột không khoan nhượng, và tồn tại cả chủ nghĩa vị tha.
Gen vị kỷ giúp xóa đi nhiều ngộ nhận trước đó trong giới khoa học về các vấn đề liên quan đến gen và tiến hóa. Richard định nghĩa được sự tồn tại của con người thông qua mọi hoạt động của gen, những hoạt động “lạ hơn viễn tưởng”.
Công trình được xây dựng dựa trên lý thuyết chính của George C. Williams về chọn lọc tự nhiên. Thuật ngữ “gen vị kỷ” thể hiện quan điểm mới về động lực của tiến hóa, trái ngược với quan điểm tiến hóa tập trung chủ yếu vào cá thể sinh vật và các nhóm. Từ quan điểm lấy gen làm trung tâm, Richard Dawkins cho rằng tính vị kỷ có thể chính là mô hình của văn hóa nhân loại.
Từ sau lần xuất bản lần đầu tiên, đến nay, Selfish Gene (Gen vị kỷ) đã được dịch ra hơn 25 ngôn ngữ, được tạp chí The Guardian đưa vào danh sách 100 cuốn sách phi hư cấu hay nhất (2016), và được bình chọn là một trong những cuốn sách khoa học có ảnh hưởng nhất mọi thời đại trong dịp kỉ niệm lần thứ 30 Giải thưởng Sách Khoa học Royal Society, sánh cùng các tác phẩm của Charles Darwin và Isaac Newton (2017). Trong những lần ra mắt các cuốn sách tiếp theo, độc giả vẫn luôn xếp hàng để mua và yêu cầu ông ký tặng Gen vị kỷ.
Xem thêm
Bất kỳ người đọc tiểu thuyết nào cũng hiểu tầm quan trọng của điểm nhìn trần thuật. Nhà sinh vật học tiến hóa có ảnh hưởng Richard Dawkins áp dụng ý tưởng đó ở đây. Quan điểm là của gen. “Gen vị kỷ” của ông ấy là một phép ẩn dụ, một đại diện nhân hóa của một chuỗi sao chép mã di truyền.
Ông làm rõ ý tưởng này bằng một thừa nhận đáng kinh ngạc: “Không có định nghĩa thống nhất chung về gen”. (tr. 36) Bắt đầu với bảng trống này giúp ông ấy tự do tạo ra các tham số phù hợp với mục đích của mình: “Một gen được định nghĩa là bất kỳ phần nào của vật liệu nhiễm sắc thể có khả năng tồn tại đủ thế hệ để phục vụ như một đơn vị chọn lọc tự nhiên....Gen là một cơ quan sao chép với độ chính xác sao chép cao.” (tr. 35) Trong một phép loại suy, ông so sánh một gen với một đội chèo thuyền hợp tác. Cá nhân chỉ đơn thuần là một phương tiện cho những nỗ lực tập trung của nhóm này. Thay vì ngụy biện về thực thể vật lý của gen, Dawkins tập trung sự chú ý của mình vào các đặc tính nổi bật: lỗi sao chép, khả năng sinh sản (tốc độ sao chép), sắp xếp lại nhiễm sắc thể và “sự cạnh tranh” hóa học. Những điều này lần lượt chi phối các đặc tính có thể quan sát được của sinh vật: độ nhớt (“...bất kỳ xu hướng nào để các cá nhân tiếp tục sống ở nơi họ sinh ra.”) và trí nhớ (tr.282)