Những đôi mắt vọng về đức chúa Reviews

“*Để gặp nhau vào buổi sáng sớm này
Xa khỏi thế giới đến mức đồng thuận
Với nó, bạn và tôi
Bỗng nhiên trở thành điều mà những cái cây cố gắng

Nói với chúng ta rằng chúng ta là:
Rằng sự hiện diện đơn thuần của chúng
Cũng mang một ý nghĩa nào đó; rằng chẳng bao lâu nữa
Chúng ta có thể chạm, yêu, và lý giải.*”
Some Trees – John Ashbery.

Janie trở về Eatonville với những tia nắng rọi sáng trên đôi vai, khiến cô mang dáng vẻ của một nữ thần phát quang, gần như siêu thực, với đôi chân trần gợi cảm vuốt ve con đường bụi mờ. Những người phụ nữ trên hiên nhà cất lên một bản hợp xướng hài hòa của những lời đồn đại và ghen tị, trong khi những người đàn ông nhìn Janie với ánh mắt thèm muốn, dõi theo mái tóc dài óng ả và đôi hông uyển chuyển của cô hòa theo nhịp điệu của một cuộc đời được gột rửa bởi thủy triều của tình yêu và ướp hương bởi những đóa hoa lê của khát vọng.

Pheoby, người bạn thân nhất và cũng là tri kỷ của Janie, không chậm trễ đến gặp người vừa trở về và hỏi thăm lý do cho cuộc hồi hương bất ngờ ấy.

Chính dưới bóng chiều tà, khi những chiếc lá uể oải và những cành cây kéo dài nhảy múa theo giai điệu của những mối tình thoáng qua và những ký ức bền lâu, Janie đã hé lộ hành trình của mình qua những hồi tưởng đan xen, vô thức gắn kết cuộc kiếm tìm cuối cùng về sự viên mãn của một người phụ nữ với ba cuộc hôn nhân trong đời cô.

Từ dư vị chua chát của chế độ nô lệ trong ký ức của Nanny — với những lạm dụng kéo dài dưới tay người chủ da trắng, sự sỉ nhục do bà chủ gây ra và gánh nặng của việc giành được tự do mà không biết phải làm gì với nó — cho đến sự phân chia tinh vi giữa những người có làn da sáng màu hơn và những người da sẫm màu hơn, Zora Neale Hurston đã nâng câu chuyện của Janie lên thành một biểu tượng, khắc họa sự phong phú của văn hóa truyền khẩu người Mỹ gốc Phi và phương ngữ dân gian của nó, tượng trưng cho sự sống còn của tinh thần châu Phi sau nhiều thập kỷ áp bức tàn nhẫn và bạo hành vô cớ.

“Con biết không, em yêu, người da màu chúng ta giống như những cành cây không có rễ, và điều đó khiến mọi thứ xoay chuyển theo những cách kỳ lạ. Đặc biệt là con. Bà sinh ra từ thời nô lệ, nên bà không có cơ hội thực hiện những giấc mơ về việc một người phụ nữ nên là gì và nên làm gì.” (tr. 31)

“Đánh giá năm 2024 sẽ sớm được đăng.

Đánh giá năm 2022: Đây là lần thứ tư tôi đọc Their Eyes Were Watching God, và là lần đầu tiên tôi đọc nó không phải vì mục đích học tập. Tôi đã rất thích cuốn sách này. Có những lúc tôi có cảm giác déjà vu khi đọc, nhưng cũng có những thời điểm tôi cảm thấy như đang đọc lần đầu, đặc biệt là với một số tình tiết cốt truyện mà tôi đã quên. Cuốn sách kể về hành trình của một người phụ nữ da đen đi tìm tình yêu và chính bản thân mình. Janie trải qua ba cuộc hôn nhân khác nhau: một cuộc hôn nhân không có tình yêu, một cuộc hôn nhân ngột ngạt và cô đơn, và cuối cùng là một cuộc hôn nhân đầy yêu thương nhưng cũng có những trắc trở. Theo thời gian, Janie gặp được những người đàn ông tốt hơn, nhưng không ai trong số họ là hoàn hảo. Tea Cake, người chồng thứ ba của Janie, có lẽ là người bạn đời lý tưởng nhất đối với cô.

Ngôn ngữ của Hurston rất đẹp, từ phương ngữ trong lời thoại của nhân vật cho đến cách bà miêu tả bối cảnh. Hurston thực sự biết cách kể một câu chuyện lôi cuốn. Tất cả những điều này càng đáng kinh ngạc hơn khi biết rằng bà đã viết cuốn sách này chỉ trong bảy tuần. Nếu bạn đã từng đọc cuốn sách này trước đây, tôi thực sự khuyên bạn nên đọc lại, vì rất có thể bạn sẽ còn yêu thích nó hơn nữa.”

“Bạn có biết những cuốn sách cứ nằm chình ình trên kệ và chế giễu bạn vì bạn quá do dự không dám cầm chúng lên không? Ai trong chúng ta cũng có vài cuốn như vậy. Chúng ngồi đó, chễm chệ ở mép kệ như những kẻ du côn đứng tụ tập trên vỉa hè, buông lời mỉa mai người qua đường và thách thức bạn thử cầm chúng lên đọc xem. Với tôi, Their Eyes Were Watching God chính là kẻ cầm đầu trong đám sách mang tính ‘bắt nạt’ đó. Nó dường như gào lên những lời cay nghiệt mỗi khi tôi ngồi gần kệ sách, và đã có lần, thông đồng với kẻ thù truyền kiếp của tôi là trọng lực, nó rơi xuống đập thẳng vào đầu tôi. Chỉ cần nói thế là đủ để hiểu tôi đã bị nó làm cho e ngại đến mức nào. Nhưng ai rồi cũng phải đối diện với nỗi sợ của mình, và tháng Hai dường như là thời điểm thích hợp cho tôi.

Nhìn lại quãng thời gian dài tôi tránh né cuốn sách này, tôi không khỏi nghĩ rằng mình đã đưa ra những quyết định thật tệ. Đây là một trong những cuốn sách có ngôn ngữ trữ tình đẹp nhất mà tôi từng đọc, đồng thời cũng là một trong những chân dung mang tính đột phá nhất về tiếng nói độc lập của người phụ nữ mà tôi từng biết đến. Tác phẩm của Neale Hurston vừa là một tác phẩm nghệ thuật, vừa là một bản tuyên ngôn mạnh mẽ về sự độc lập dành cho toàn bộ phái nữ.

Janie là một người phụ nữ ban đầu cố gắng uốn mình theo những khuôn mẫu mà cô được dạy dỗ, thông qua hai cuộc hôn nhân vô cùng không thỏa mãn với những người đàn ông — những kẻ, sau khi ca ngợi tinh thần độc lập của cô, lại tìm cách dập tắt hoàn toàn điều đó. Sau cái chết của người chồng thứ hai, Janie vứt bỏ mọi phép tắc xã hội sang một bên và lắng nghe tiếng nói dai dẳng bên trong mình — tiếng nói dám thôi thúc cô mơ về một cuộc sống tốt đẹp hơn, ngay cả khi người mà cô muốn chia sẻ cuộc sống ấy lại thấp hơn cô rất nhiều trên những nấc thang phân tầng xã hội đầy hạn chế. Người đàn ông ấy, Tea Cake, quyến rũ và biết trân trọng cô, là một kẻ ngỗ ngược, quan tâm đến việc tận hưởng những khoảnh khắc đời thường hơn là leo lên đỉnh của đống phân xã hội. Chính sự thiếu nghiêm trọng đến mức tỉnh táo ấy lại là điều thu hút Janie, và lối sống của anh trở thành minh chứng sống động cho những gì cô có thể đạt được.

Văn phong của Hurston thật đẹp, với chất thơ được cân bằng hoàn hảo cùng cách tái hiện chính xác đến từng chi tiết phương ngữ miền Nam nông thôn. J.D. Salinger — người mà tôi vô cùng tôn kính khi nói đến việc xây dựng đối thoại — cũng phải lu mờ trước khả năng của Hurston trong việc khắc họa giọng nói chậm rãi, kéo dài và những phụ âm bị lược bỏ trong lời thoại của các nhân vật. Khi đọc, bạn không thể không hình dung ra giọng nói của từng người trong đầu mình, đến mức sau một thời gian, cảm giác như bạn đang nghe một chương trình phát thanh hơn là đang đọc một cuốn sách.”

“Sau khi đọc xong cuốn tiểu thuyết, tôi bắt đầu suy ngẫm về điều mà Hurston thực sự muốn gửi gắm thông qua câu chuyện của mình. Janie ban đầu bị gả cho một người đàn ông lớn tuổi, người chỉ xem cô như một cánh tay lao động. Với người chồng thứ hai, cô chỉ là một người vợ để trưng bày. Chỉ đến người chồng thứ ba, cô mới tìm thấy hạnh phúc, nhưng niềm hạnh phúc ấy lại ngắn ngủi. Diễn biến trong cuộc đời Janie khiến tôi tự hỏi liệu Hurston có đang ám chỉ rằng một cuộc hôn nhân hạnh phúc — nơi người phụ nữ được yêu thương, tôn trọng và đối xử như một người bình đẳng — chỉ là một ảo tưởng hay không.

Nếu phân tích mạch truyện, Hurston cho thấy rõ rằng không ai thực sự có quyền kiểm soát cuộc đời mình, và rằng mỗi con người đều phải cúi mình trước những sức mạnh lớn hơn của tự nhiên và của Chúa. Khi không ai có thể kiểm soát số phận của chính mình, thì những kỳ vọng như một cuộc sống viên mãn cũng chỉ là ảo ảnh, là những mộng tưởng mong manh. Chỉ trong chớp mắt, cuộc sống có thể sụp đổ, phá vỡ ảo tưởng về hạnh phúc và chỉ để lại tuyệt vọng. Chúng ta sống trong một thế giới mong manh, luôn biến đổi, nơi không thể hy vọng vào hạnh phúc vĩnh cửu. Vì vậy, với đôi mắt ngước lên, con người vẫn tiếp tục dõi theo Chúa, hy vọng vào một sự can thiệp nhân từ nào đó để giúp mình vượt qua cuộc đời một cách êm ả và hạnh phúc hơn.

Đây là một tác phẩm kinh điển quan trọng và vẫn mang ý nghĩa thời sự. Với việc sử dụng dày đặc phương ngữ miền Nam, việc theo dõi câu chuyện không hề dễ dàng. Tuy nhiên, sự kiên nhẫn đó là xứng đáng, bởi cuốn tiểu thuyết mang lại rất nhiều chất liệu để suy ngẫm.”

“Cuốn sách này hóa ra khá khác so với những gì tôi mong đợi. Dựa trên phần tóm tắt, tôi đã cho rằng tiểu thuyết này nói về cuộc đấu tranh của một người phụ nữ da màu để sống một cuộc đời tự do và độc lập. Nhưng cách hiểu đó là chưa chính xác. Mặc dù nhân vật chính của tiểu thuyết, Janie, là một người có tư duy độc lập và mong muốn được lắng nghe cũng như được đối xử bình đẳng, nhưng câu chuyện hoàn toàn không phải là một cuộc đấu tranh để cô thoát ra và sống một cuộc đời độc lập. Thay vào đó, đó là một hành trình giành lấy tình yêu, sự bình đẳng và sự tôn trọng trong hôn nhân.

Việc diễn giải hành trình của Janie trong việc xây dựng bản sắc cá nhân thông qua các cuộc hôn nhân như một hành trình của riêng một người phụ nữ da màu cũng có phần gây hiểu lầm, bởi đây là cuộc đấu tranh đã tồn tại từ lâu của mọi người phụ nữ. Dù phụ nữ ngày nay đang ở vị thế tốt hơn nhiều so với trước kia, với sự độc lập và các quyền bình đẳng, thì việc có được sự bình đẳng trong hôn nhân vẫn luôn phụ thuộc vào người đàn ông mà họ kết hôn. Điều này cũng đúng với Janie, người khao khát một mối quan hệ đầy yêu thương, tôn trọng và trọn vẹn trong cả ba cuộc hôn nhân của mình. Chỉ đến người chồng thứ ba, mong đợi của cô mới gần như được đáp ứng, nhưng cái chết đột ngột của anh đã tàn nhẫn chấm dứt cuộc hôn nhân hạnh phúc này.”

“Zora Neale Hurston là một nhà nhân học được đào tạo bài bản, và kiệt tác Their Eyes Were Watching̀Watching God của bà là một nghiên cứu về văn hóa người da đen vào giữa thế kỷ XX. Tuy nhiên, tác phẩm này còn nhiều hơn thế nữa. Hurston đã lưu giữ cho hậu thế những lối nói dân gian và nhịp điệu ngôn ngữ của văn hóa người da đen miền Nam, chỉ cách một thế hệ so với chế độ nô lệ. Nhưng bà làm điều đó thông qua một cuốn tiểu thuyết mang tính phổ quát và gợi nhiều suy ngẫm, khai thác những nền tảng cốt lõi của thân phận con người: tình yêu, những ước mơ cá nhân, sự trưởng thành và hành trình mỗi người đi tìm sự trung thực với chính mình.

Mặc dù nhân vật chính của TEWWG là một phụ nữ da đen tên Janie sống ở Florida những năm 1930, cô đại diện cho mọi độc giả trưởng thành từng dành dù chỉ một phút để tự suy ngẫm về bản thân. Janie đã kiên cường vượt qua và trưởng thành từ hai cuộc hôn nhân thất bại, từ khát vọng của tuổi trẻ và sự thức tỉnh về dục tính, từ những tổn thương do lời đồn đại và sự đố kỵ, từ sự viên mãn của tình yêu đích thực (và những hậu quả tàn khốc khi nó mất đi), cho đến cảm giác bình yên đến từ sự tự hoàn thiện và chấp nhận con người mình.

Hurston làm được tất cả những điều đó bằng khả năng sử dụng ngôn ngữ hình tượng bậc thầy và năng khiếu kể chuyện giản dị. Đây là một trong những cuốn tiểu thuyết đơn giản nhất (xét về phong cách và cấu trúc) mà tôi từng đọc, nhưng các chủ đề và tầng nghĩa của nó lại liên tục mở ra những giá trị mới qua mỗi lần đọc lại.

Cuốn tiểu thuyết này hoàn toàn xứng đáng với sự quan tâm mà nó nhận được, và xứng đáng với sự quan tâm của bạn. Hãy đọc nó, nhưng đừng quên nó sau khi đọc xong. Những giá trị của tác phẩm sẽ được hé lộ theo những cách mới khi trải nghiệm sống của chính chúng ta thay đổi và phát triển. Mỗi lần cầm lại cuốn sách này, tôi lại tìm thấy nhiều hơn chính mình trong những trang sách. Thật sự là một kho báu.”

“Cảm ơn Zora Hurston vì đã cho tôi được giả vờ bước vào thế giới đó trong một khoảng thời gian ngắn của tuần này.

LƯU Ý: trừ khi bạn là người miền Nam bản xứ, việc đọc văn bản của cuốn sách này có thể là một thử thách. Tác giả viết lời thoại theo lối khẩu ngữ và phần nào mang tính phiên âm, tương tự như cách làm trong Wuthering Heights. Tôi không chỉ là người miền Nam mà còn sống ở miền nam Louisiana, nơi giọng ‘yat’ rất phổ biến, vì vậy sau khoảng năm trang, tôi đã có thể theo kịp khá dễ dàng. Trải nghiệm của tôi với Wuthering Heights cũng tương tự (ông bà tôi là người Ireland và cha dượng tôi là người Scotland).

Tuy vậy, nếu việc đọc một dạng ngôn ngữ địa phương xa lạ khiến bạn muốn bỏ sách xuống, thì hãy thử tìm bản SÁCH NÓI MIỄN PHÍ của cuốn sách này trên Hoopla (bạn cần có thẻ thư viện). Ruby Dee là người đọc, và ôi trời ơi, bản audio thật sự tuyệt vời. Nếu bạn muốn tiếp cận một tác phẩm kinh điển nhưng đôi lúc cũng lười như tôi, hãy để Ruby Dee thì thầm bên tai bạn và để Zora Hurston len lỏi vào trái tim bạn. Không cần đến ong hay hoa nở.”

“Tôi không phải là người Mỹ gốc Phi, và dù trong lòng có sự đồng cảm chân thành đến đâu, thì cũng không có cách nào một phụ nữ da trắng có thể thực sự thấu hiểu những trải nghiệm sống cá nhân và những trải nghiệm gia đình mang tính tập thể của những người bạn gái và bạn trai của tôi — những người thực sự là người da đen.

Nhưng khi đọc tác phẩm kinh điển này của Zora Hurston, tôi đã có thể giả vờ làm được điều đó trong một khoảng thời gian.

Thật sự là một cuốn sách tuyệt vời! Khi bà Hurston, sinh năm 1891, viết tác phẩm này, bà đã từng theo học tại Đại học Howard và Cao đẳng Barnard chuyên ngành nhân học, cũng như theo học cao học tại Đại học Columbia trong cùng lĩnh vực. Bà còn giảng dạy nhiều năm tại Trường Cao đẳng North Carolina dành cho người da đen và từng làm việc cho một nơi nhỏ bé mang tên THƯ VIỆN QUỐC HỘI. Nói ngắn gọn, đối với một người phụ nữ sinh ra trước thời điểm chuyển giao thế kỷ, bà thật phi thường. Và với tư cách là một phụ nữ da màu vượt qua được những rào cản như vậy trong giai đoạn lịch sử đó của nước Mỹ? Thật không thể tin nổi.

Cha mẹ của bà Hurston, cả hai đều từng là nô lệ, hẳn đã là những bậc cha mẹ tự hào nhất trên đời.

Vì thế, khi bà viết câu chuyện về Janie — cháu gái của một cựu nô lệ — ta có thể mong đợi sẽ đọc về những thành tựu lớn lao của nhân vật chính. Nhưng Hurston — luôn là một nhà nhân học — lại viết câu chuyện của Janie tại vùng nông thôn Florida. Mặc dù tiểu thuyết diễn ra gần 100 năm trước, tôi vẫn thấy những miêu tả của bà về một số con người hoàn toàn phù hợp với những người đang sống quanh ta ngày nay: ‘Những con người xấu xí vì sự ngu dốt và bị bào mòn bởi nghèo đói…’

Phần lớn câu chuyện của Janie diễn ra tại một thị trấn nhỏ do người da màu thành lập, tổ chức và sinh sống. Thị trấn này có thật, và cũng chính là nơi tác giả lớn lên. Tôi lớn lên ở Nam Florida mà hoàn toàn không hề biết điều đó! Sự thiếu hiểu biết về lịch sử của tôi thật đáng xấu hổ.

Về cốt truyện, ta thấy cuộc đời Janie bị vạch sẵn bởi người bà yêu thương cô và muốn bảo vệ cô. Nhưng khi sự bảo vệ đó đồng nghĩa với việc gả cô cho một người đàn ông lớn tuổi — người mà Janie không yêu nhưng lại sở hữu nhiều tài sản — cô ban đầu chấp nhận, song vẫn luôn khao khát cảm giác của một tình yêu sâu sắc. Khi còn là một cô bé, một ngày xuân nọ, Janie nằm dưới gốc cây lê, ngửi mùi hương ngọt ngào, nồng nàn của hoa, nhìn những con ong lờ đờ, nặng phấn, chậm chạp di chuyển giữa nhụy và nhị hoa, dụi mình vào cánh hoa. Suốt quãng đời còn lại, hình ảnh ấy sẽ định nghĩa tình yêu đối với Janie.

Khi cơ hội đến một cách tình cờ, mang lại cho cô khả năng chạm tới tình yêu sâu sắc ấy, Janie không ngần ngại. Cô ra đi. Rời bỏ tất cả, hướng tới những miền đất chưa biết, chỉ mang theo ký ức về hoa và mật để nâng đỡ mình.

Tôi sẽ bỏ qua các chi tiết cốt truyện và không viết một bản tóm tắt sách, nhưng có một điều thực sự khiến tôi bất ngờ là sự xuất hiện của nhân vật mang tên bà Turner. Bà là tiếng nói đại diện cho một bộ phận trong cộng đồng người da đen thời đó — những người tự hào về các đặc điểm ngoại hình gần với người da trắng. Da sáng hơn, đường nét mũi mang dáng dấp châu Âu, tóc mượt hơn. Ở giai đoạn này của câu chuyện, Janie đang rất hạnh phúc trong hôn nhân, nhưng bà Turner vẫn muốn giới thiệu anh trai mình cho Janie vì anh ta cũng có làn da sáng như cô, đồng thời xem thường chồng của Janie — Tea Cake — vì làn da sẫm màu của anh.

Trong đời thực, tôi từng có những cuộc trò chuyện chạm đến chủ đề này với những người bạn Mỹ gốc Phi, và điều đó luôn khiến tôi cảm thấy không thoải mái. Nhưng việc đọc cuốn sách này, một mình, cho phép tôi nhìn thẳng vào vấn đề và chột dạ. Dù bạn bè da đen của tôi đã kể cho tôi nghe bao nhiêu câu chuyện cá nhân đi nữa — bị nhân viên bán hàng theo dõi trong cửa hàng, bị phục vụ tệ hại tại nhà hàng nơi nhân viên lại hết mực cung phụng các thực khách da trắng xung quanh, hay bị hỏi về ‘những thành công vượt lên từ khu ổ chuột’ (điều này từng nhắm vào một đồng nghiệp của tôi — người lớn lên trong gia đình giàu có đến mức không tưởng — nhưng chỉ vì cô ấy là người da đen, những người đàn ông ngồi cùng xe với chúng tôi đã mặc định rằng cô từng vượt qua một cơn ác mộng nghèo khó nào đó) — thì vẫn không có cách nào để tôi thực sự bước đi trong đôi giày của họ.”

“Đọc lại lần nữa. Trong tất cả những gì tôi từng đọc, có lẽ tôi yêu đoạn kết của tác phẩm này hơn đoạn kết của bất kỳ tiểu thuyết nào khác:
‘Đây là sự bình yên. Cô thu lại đường chân trời của mình như một chiếc lưới cá lớn. Kéo nó từ quanh thắt lưng của thế giới và khoác lên vai. Biết bao nhiêu cuộc đời nằm trong những mắt lưới ấy! Cô gọi linh hồn mình quay về để cùng chiêm ngưỡng.’”

“Như Darla Dykstra đã nhận xét trong bài đánh giá của cô ấy, ở dạng sách nói, cuốn sách này được nâng tầm thành một ‘siêu sao’. Ruby Dee đã mang đến một màn thể hiện đầy ma thuật khi bà đọc cuốn sách này. Việc được nghe tất cả các phương ngữ được phát âm đúng cách đã bổ sung rất nhiều cho trải nghiệm. (Tôi tự hỏi liệu có phiên bản sách nói của Huckleberry Finn do Ossie Davis đọc hay không.)

Tôi nhớ Ruby Dee và chồng bà, Ossie Davis, nhưng với những màn trình diễn như thế này, những đóng góp của họ cho nền văn hóa của chúng ta vẫn có thể tiếp tục sống mãi.”

“Tôi недавно đọc lại cuốn sách này vào tháng 2 năm 2011 và đã viết một bài đánh giá mới. Đó là một bài đánh giá khá dài, nhưng tôi đã học được rất nhiều điều trong lần đọc thứ hai, vì vậy độ dài là điều dễ hiểu. Tôi đã đăng bài đánh giá đó trên blog của mình, nên đây là đường link: http://left-handedright-brained.blogs….

***Tôi quyết định gỡ bỏ bài đánh giá ban đầu mà tôi đã đăng cho cuốn sách này do bài đánh giá mới tôi viết vào tháng 2 năm 2011. Bài đánh giá gốc không còn phản ánh đúng cảm nhận hiện tại của tôi về cuốn sách nữa, vì vậy tôi muốn tiếp tục với bài đánh giá năm 2011. Nếu bạn quyết định ghé thăm blog của tôi để đọc bài đánh giá, cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc — tôi biết nó khá dài. Tôi thực sự trân trọng thời gian bạn đã bỏ ra.”