Sapiens - Lược Sử Loài Người - Yuval Noah Harari Reviews

Một trăm nghìn năm trước, ít nhất sáu loài "người" đã sống trên Trái Đất. Ngày nay chỉ còn một loài - Chúng ta. Homo sapiens. Làm thế nào loài của chúng ta đã thành công trong cuộc chiến tranh để thống trị? Tại sao tổ tiên săn lùng của chúng ta đã tụ họp lại để tạo ra các thành phố và vương quốc? Làm thế nào chúng ta đã tin vào các vị thần, quốc gia và quyền con người; tin vào tiền bạc, sách và luật pháp; và bị nô lệ bởi quản lý hành chính, lịch trình và tiêu dùng? Dừng lại một chút và suy nghĩ về phạm vi của cuốn sách này. Vâng, tác giả rõ ràng đã thực hiện nghiên cứu rất lớn, nhưng đó là khả năng của ông để kết hợp tất cả những nghiên cứu đó vào một câu chuyện mà đọc như một cuốn trinh thám nhanh chóng mà làm tôi ấn tượng. Đây là dạng viết sử thi phi hư cấu tốt nhất. Cuốn sách kết hợp antropô, sinh học, hóa học, xã hội học, lịch sử, triết học, chính trị, tôn giáo... không, đó không phải là tất cả, tôi chỉ chán việc gõ phím. Tôi đã được giáo dục, giải trí và tâm trí của tôi bị đánh bại bởi một số thông tin quý giá trong gần mỗi chương. Bao lần một người có thể nói như vậy? Phiên bản sách nói rất tuyệt vời do Derek Perkins thể hiện, và tôi đã dành tháng qua để ngâm mình trong việc thay đổi bản đồ tư duy của thế giới mà tôi biết. Tôi không phải là người hay đọc lại, nhưng tôi không nghi ngờ rằng tôi sẽ đọc cuốn sách tuyệt vời này một lần nữa. Rất đáng giới thiệu.

Ở cuốn sách này tôi thấy có một vấn đề về khái niệm với toàn bộ tác phẩm. Trong khi tác giả liên tục nhấn mạnh quan điểm rằng xã hội loài người hoạt động vì những niềm tin chung (như tiền bạc hoặc tôn giáo) mà không có bằng chứng nào chứng minh, thì ông lại không nhận ra rằng khoa học cũng là một tôn giáo. Nó dựa trên một niềm tin chung mà không có bằng chứng nào chứng minh, sự tồn tại của "quy luật tự nhiên", những khái niệm mà Plato và Aristotle sẽ công nhận. Đối với những ai chưa hiểu rõ rằng những chân lý được nhận thức của khoa học ngày nay có thể bị vô hiệu hóa sau mười năm nữa, thì nó cũng có thể kích hoạt những hành vi gần như cuồng tín. Điều này đặc biệt kỳ lạ vì ông ấy thừa nhận rằng có một "khoa học giả" đằng sau phong trào Quốc xã. Tuy nhiên, một mô hình toán học không phải là sự thật, như tôi đã nói với nhiều nhà khoa học trong suốt 30 năm lịch sử thất bại của động lực học chất lỏng tính toán trong việc tính toán lực cản của tàu. Bằng chứng vẫn nằm trong thử nghiệm mô hình, giống như trong toàn bộ sự nghiệp của tôi với tư cách là một nhà thủy động lực học tàu thủy. Khoa học cũng là một huyền thoại.

Cuốn sách này cung cấp cho tôi một cái nhìn toàn diện về lịch sử loài người, từ thời kỳ săn bắn hái lượm cho đến thời hiện đại. Harari đã phân tích những bước phát triển quan trọng trong lịch sử nhân loại như Cách mạng Nhận thức, Cách mạng Nông nghiệp, sự ra đời của tôn giáo, đế chế, và Cách mạng Khoa học. Nhưng thực sự cuốn sách không phải ai cũng đọc được bởi tôi thấy chúng có chỗ khá khó hiểu. Nhưng nếu bạn thích cách tiếp cận không có rào cản trong việc tìm kiếm “luật lệ” hướng dẫn hành vi của con người và tương lai của chúng ta, nếu bạn thích xem các công cụ của nhà triết học được sử dụng (suy nghĩ, chuyển động từ ngữ và ý tưởng), nếu bạn đang đọc để giải trí, bạn có thể thấy tác phẩm này của Harari rất thú vị. Nếu bạn đang tìm kiếm một sự tiến bộ đáng tin cậy trong kiến thức, bạn sẽ thấy tác phẩm này vô cùng đáng thất vọng.

Tôi thấy "Sapiens - Lược Sử Loài Người" là một trải nghiệm đọc tích cực. Yêu cầu tôi suy nghĩ lại về lịch sử loài người theo những đường hướng được gợi ý là một sự giải phóng. Việc xóa bỏ các mô hình cũ và thay đổi quan điểm của tôi ít nhất cũng là một điều thú vị. Không có yêu cầu nào bắt buộc bạn phải chấp nhận các mô hình của ông ấy hoặc đồng ý với các cuộc cách mạng mà ông ấy mô tả, tuy nhiên tôi rất thích có cơ hội được hướng dẫn qua phiên bản lịch sử loài người của ông ấy.

"Sapiens - Lược sử loài người" của Yuval Noah Harari là một trong những cuốn sách giải trí và nhiều thông tin nhất mà tôi từng đọc trong một thời gian dài. Tôi thường mất nhiều thời gian hơn để đọc sách phi hư cấu so với sách hư cấu, nhưng tôi đã đọc hết cuốn sách này mặc dù nó khá dày. Thực tế là tôi thậm chí còn không để ý đến độ dài của nó cho đến khi tôi thấy phiên bản giấy sau đó. Nó dễ hiểu và rất thú vị khi đọc.

Tôi đã học được rất nhiều về lịch sử, văn hóa xã hội và loài người từ cuốn sách này. Ví dụ, ý tưởng sau đây đã khiến tôi kinh ngạc: tin đồn, không phải sức mạnh thể chất hay sự xảo quyệt trong quân sự, mới là thứ tạo nên các nhà lãnh đạo và gắn kết các cộng đồng và quốc gia. Có vẻ như chúng ta phát triển ngôn ngữ chỉ để nói về nhau, không phải để buôn bán hay quyền lực hay gì khác.

Tôi thích cách ông Harari dùng từ “viễn tưởng” (hay còn gọi là huyền thoại phổ biến) để mô tả các khái niệm cho phép số lượng lớn người lạ hợp tác xuyên không gian và thời gian: “Không có thần thánh nào trong vũ trụ, không có quốc gia, không có tiền bạc, không có nhân quyền, không có luật lệ và không có công lý nào nằm ngoài trí tưởng tượng chung của con người”. Điều này có vẻ đáng sợ, nhưng cũng khá đúng nếu bạn dừng lại để suy nghĩ về nó.

Cuốn sách này là một bản tóm tắt ngắn gọn về các giai đoạn chính của lịch sử loài người. Đây chắc chắn là một câu chuyện độc đáo vì nó tập trung vào một vài sự kiện chính trong lịch sử loài người đã thúc đẩy những thay đổi về cách con người tổ chức. Phong cách viết hấp dẫn và tác giả luôn cố gắng tập trung vào các vấn đề từ mọi góc độ và do đó, nhiều người đọc đôi khi có thể cảm thấy bị lung lay hoặc thậm chí bị xúc phạm. Tuy nhiên, kết quả là một thành công và tác giả buộc người đọc phải suy nghĩ lại về cách họ nhìn nhận văn hóa loài người và sở thích ý thức hệ. Tác giả cũng buộc người đọc phải suy nghĩ về việc chúng ta nên suy nghĩ như thế nào về sự tiến bộ của con người và tiến trình lịch sử vì đây là một vấn đề sâu sắc thường bị bỏ qua với trọng tâm cuối cùng là quan niệm của chúng ta về sự tiến bộ trong tương lai khi chúng ta đã tự đặt mình vào ranh giới có thể tham gia vào quá trình thiết kế thông minh cho chính mình.

"Sapiens - Lược Sử Loài Người" đã kể về lịch sử loài người qua một lăng kính rất khác so với những cuốn sách khác mà tôi đã đọc. Nó không tập trung vào lịch sử các sự kiện mà vào một số cấu trúc xã hội đã thay đổi phương tiện liên kết cơ bản của chúng ta. Tất nhiên không có những sự kiện rời rạc mà là một chuỗi liên tục dẫn đến lịch sử loài người của chúng ta nhưng tác giả đóng khung mọi thứ theo cách mà thứ tự của ông rất trực quan. Tác giả nhắc nhở người đọc trong suốt cuốn sách rằng các khái niệm đúng và sai chỉ mang tính tình huống tốt nhất và sẽ luôn chủ quan. Ông liên tục nhấn mạnh rằng cuộc sống của chúng ta được duy trì bởi niềm tin của chúng ta vào những huyền thoại tự duy trì. Đôi khi nhận ra điều đó thật đáng sợ nhưng những bài học được dạy là đúng vì có những lúc chúng ta không có cùng một huyền thoại và cấu trúc xã hội của chúng ta hoàn toàn khác. Tác giả kết thúc bằng những câu hỏi quan trọng về cách suy nghĩ về tương lai. Đây không phải là hướng dẫn để cung cấp cho người ta cảm giác về việc phải làm gì mà đúng hơn là hướng dẫn để chống lại việc tự mãn về tầm quan trọng của vị trí chúng ta đứng trong lịch sử. Đây là một cuốn sách giải trí và sâu sắc.

Cuốn sách này đã ảnh hưởng đến tôi một cách không tầm thường ở cấp độ cá nhân. Bên cạnh những hàm ý triết học và đạo đức từ lịch sử về mối quan hệ giữa các quyết định của chúng ta và hạnh phúc lâu dài như đã đề cập ở trên, phổ rộng các chuẩn mực xã hội được mô tả trong cuốn sách mở rộng quan điểm đạo đức của tôi và khiến tôi bớt giáo điều hơn về bất kỳ ý tưởng nào mà tôi từng coi là nguyên tắc tuyệt đối và trân trọng một cách không lay chuyển (tôi nghĩ là một sự thay đổi tích cực), phản ánh quan điểm của việc nghiên cứu lịch sử mà theo ý kiến của tác giả là để hiểu vô số khả năng. Tôi thực sự biết ơn tác giả và cuốn sách này. Một phần là mong muốn của tôi là mở rộng tác động tích cực này của việc đọc cuốn sách này và hiểu lịch sử nói chung cho những người khác đã thúc đẩy tôi viết bài đánh giá này.

Xu hướng học thuật toàn cầu hiện nay là xuất bản kiến thức dưới dạng văn bản đơn giản và súc tích. Những lời văn phức tạp và tối nghĩa có tính cổ điển hay “sang trọng” đã dần trở nên lỗi thời!

Và, "Sapiens: Lược Sử Loài Người" của tác giả Yuval Noah Harari hoàn toàn đáp ứng nhu cầu này. Một trước tác hiện đại, xu hướng và dễ hiểu, cuốn sách mang lại một cái nhìn tổng quát nhưng sâu sắc về lịch sử loài người, từ những ngày đầu của Homo sapiens cho đến hiện tại. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ dễ tiếp cận và cách diễn đạt rõ ràng, Harari đã giúp nhiều người đọc trên toàn thế giới tiếp cận được với lượng tri thức dễ dung nạp khổng lồ, cụ thể là những yếu tố then chốt định hình nên nền văn minh của nhân loại.

Con người - một loài động vật không có gì đặc biệt, tại sao lại trở thành loài chi phối cả hành tinh? Mà thay vào đó không phải là trâu, bò, ngựa, chó,... thậm chí khủng long?

Điều gì đã hình thành nên các xã hội hiện đại của chúng ta bây giờ, sự phát triển của nông nghiệp, sự hình thành của các tôn giáo, sự trỗi dậy của các đế chế (Roman, Hi Lạp - La Mã,...) và cách mạng khoa học?

Điều gì đã cố kết nhân loại lại với nhau? Trước khi đến với Sapiens, tôi chỉ đơn thuần nghĩ đó là tôn giáo!?

Làm thế nào để kết nối những hiểu biết từ quá khứ đó với các vấn đề ở ngay hiện tại và tương lai?

Yuval Noah Harari muốn viết một cuốn sách dễ hiểu, có thể tiếp cận được với nhiều người đọc, từ đó giúp mọi người có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về lịch sử loài người. Đây cũng chính là cảm nhận của tôi khi trải nghiệm cuốn sách này. Có cảm tưởng như không thể rứt ra khỏi từng dòng chữ, tựa như có một thứ ma lực thần bí kìm hãm tôi, và đưa vô vàn những người đọc khác vào một dòng thời gian tuyến tính từ quá khứ đến hiện tại.

Trong phần 1 - Cách mạng nhận thức, Harari đã giúp người đọc trả lời câu hỏi đầu tiên. Tổ tiên của con người đã hiện hữu trên Trái Đất cách đây vô cùng ‘xa xôi diệu vợi’. Nếu tính trong dòng dõi tiến hóa của loài linh trưởng và động vật có vú, thì tổ tiên xa xôi của chúng ta có thể đã tồn tại cách đây hàng triệu năm (cụ thể là gần 65 triệu năm). Nhưng bắt đầu với sự xuất hiện của Homo sapiens và cuộc cách mạng của con người nhận thức về chính mình thì chỉ cách đây khoảng 70.000 năm trước. Tức “thế hệ ông bà” của con người hiện đại chúng ta đã phải trải qua một khoảng thời gian rất lâu, rất lâu sống trong mông muội và tối tăm. Tác giả đã giải thích cách con người phát triển ngôn ngữ, tư duy trừu tượng, và khả năng hợp tác linh hoạt, giúp loài người vượt trội so với các loài khác. Câu trả lời cụ thể có thể khiến bạn đọc không ngờ tới cho nên hãy tận hưởng trước tác này!

Đối với câu trả lời cho thắc mắc thứ hai, nó nằm trong phần 2 - Cách mạng nông nghiệp. Tác giả giải thích sự chuyển đổi từ lối sống săn bắn hái lượm sang nông nghiệp cách đây khoảng 12.000 năm trước. Vậy khoảng thời gian trước đó nữa thì sao? Con người chỉ đơn thuần săn bắt hái lượm chăng? Mọi câu trả lời sẽ được giải đáp trong cuốn sách. Harari đã phân tích một cách rất sâu sắc và không kém phần hài hước những thay đổi to lớn mà cách mạng nông nghiệp mang lại cho con người, từ đó dẫn đến sự hình thành các xã hội phức tạp đến sự ra đời của giai cấp và sự bất bình đẳng.  

Sự hợp nhất của loài người phải chăng là tôn giáo? Ai ai cũng có đức tin của riêng mình. Thậm chí việc không có đức tin cũng đã là một dạng đức tin khác! Tuy nhiên, Yuval Noah Harari trong cuốn sách của ông đã làm sáng tỏ nguyên nhân sự kết nối toàn cầu của nhân loại không chỉ dựa vào tôn giáo mà còn là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố khác nhau.

Cuối cùng, Harari đi vào cuộc cách mạng khoa học - Phần 4, sự kiện mà con người chỉ vừa mới bắt đầu từ thế kỷ 16, đã thay đổi hoàn toàn cách con người hiểu biết về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó.

Văn hóa, lịch sử, triết học, giải trí, hàn lâm, khoa học, ... và vô vàn giá trị quý giá đều hội tụ đủ trong cuốn sách đầy tính ảnh hưởng này. Dù được chắp bút bởi một chuyên gia sử học nhưng "Sapiens" không chỉ thu hút những người yêu thích lịch sử mà còn mở rộng tầm hiểu biết của bất kỳ ai quan tâm đến sự phát triển của con người và thế giới mà chúng ta đang sống. 

Bằng cách đi du lịch, chúng ta thường phá hủy các hiện vật lịch sử quan trọng, hủy hoại hệ thực vật và động vật địa phương, gây ô nhiễm hành tinh do máy bay và tàu du lịch, v.v. Tuy nhiên, chúng ta đang chi tiêu số tiền khổng lồ để tiếp nhiên liệu cho cộng đồng, thành phố và thậm chí cả nước. Thật buồn cười là tôi đã đọc chương này chính xác sau khi tôi gặp một cơn khủng hoảng nhỏ mà về cơ bản là tôi đã không đi đến đâu trong năm nay và tôi đã bỏ lỡ cả năm du lịch, tham quan và những trải nghiệm mới. (Cảm ơn, COVID...) Và tất cả những điều này không có nghĩa là đột nhiên tôi sẽ ngừng đi du lịch hoặc bắt đầu ghét việc đi du lịch - ngược lại, tôi chỉ đợi cho đến khi tôi không còn lo lắng về việc hủy vé và tôi sẽ thôi đi, nhưng... đó là sự thật. Mỗi lần đi đâu đó, tôi sẽ đưa một số tiền cho hãng hàng không hoặc nhà cung cấp dịch vụ vận tải khác, một số khác cho khách sạn, một ít tiền ăn uống, một ít tiền đi du lịch, một ít quà lưu niệm đây đó... Có thể tôi sẽ không như vậy. có thể thay đổi bản thân, hoặc thậm chí tôi có thể không muốn, nhưng điều đó không có nghĩa là tôi không nên hiểu cách thức hoạt động của toàn bộ hệ thống. Tôi đã có nhiều khoảnh khắc Aha!-khi đọc cuốn sách và tôi không thể nghĩ ra điều gì cách tốt hơn để tiếp nhận tất cả thông tin này. Tôi chắc chắn sẽ xem lại sách của Yuval Noah Harari trong tương lai.

Harari chỉ ra bằng chứng thuyết phục rằng Homo Sapiens phải chịu trách nhiệm cho sự tuyệt chủng tàn khốc của phần lớn những con người và động vật khác này." Đến năm 10.000 trước Công nguyên, con người đã sinh sống ở điểm cực nam của nước Mỹ...không có loài động vật nào khác từng di chuyển.. .thật nhanh chóng...khắp mọi nơi sử dụng các gen gần như giống nhau...khi những người Mỹ đầu tiên hành quân về phía nam...họ gặp phải voi ma mút và voi răng mấu, loài gặm nhấm có kích thước bằng gấu, đàn ngựa và lạc đà, sư tử quá khổ và hàng chục loài lớn ...trong số đó có những con mèo răng kiếm đáng sợ và những con lười đất khổng lồ nặng tới tám tấn...trong vòng 2.000 năm kể từ khi người Sapiens đến, hầu hết những loài độc đáo này đã biến mất." pp78-79Đáng tiếc là phần này của cuốn sách kết thúc quá nhanh. Các lĩnh vực khác không hoàn toàn phù hợp với phần đầu tiên đó, nhưng vẫn rất thú vị khi hiểu thêm về xã hội người đồng tính hiện tại của chúng ta đã phát triển như thế nào, chẳng hạn như làm thế nào các khái niệm trừu tượng về tiền bạc và tôn giáo lại thu thập được nhiều quyền lực như vậy, tại sao câu chuyện lại diễn ra như vậy? -việc kể chuyện rất quan trọng đối với sự tiến hóa của chúng ta và tại sao người châu Âu, chứ không phải cư dân của các lục địa khác, đã chinh phục châu Mỹ và tạo ra các đế chế toàn cầu trong thời kỳ đầu hiện đại. Phần cuối cùng là phần khó đọc nhất, vì một số lý do . Harari không ngần ngại giữ quan điểm của mình về khả năng bạo lực và hủy diệt của Sapien; sự vô hồn của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa tiêu dùng, nỗi kinh hoàng của ngành công nghiệp thịt và cuộc khủng hoảng khí hậu và năng lượng hiện nay của chúng ta. Tương tự như vậy, cuốn sách kết thúc với một nốt nhạc u ám. Harari so sánh Homo Sapiens hiện đại với các vị thần - có sức tàn phá, mạnh mẽ và có khả năng thiết kế thông minh - vậy điều đó có ý nghĩa gì đối với tương lai của chúng ta?