Sapiens - Lược Sử Loài Người - Yuval Noah Harari Reviews

Xu hướng học thuật toàn cầu hiện nay là xuất bản kiến thức dưới dạng văn bản đơn giản và súc tích. Những lời văn phức tạp và tối nghĩa có tính cổ điển hay “sang trọng” đã dần trở nên lỗi thời!

Và, "Sapiens: Lược Sử Loài Người" của tác giả Yuval Noah Harari hoàn toàn đáp ứng nhu cầu này. Một trước tác hiện đại, xu hướng và dễ hiểu, cuốn sách mang lại một cái nhìn tổng quát nhưng sâu sắc về lịch sử loài người, từ những ngày đầu của Homo sapiens cho đến hiện tại. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ dễ tiếp cận và cách diễn đạt rõ ràng, Harari đã giúp nhiều người đọc trên toàn thế giới tiếp cận được với lượng tri thức dễ dung nạp khổng lồ, cụ thể là những yếu tố then chốt định hình nên nền văn minh của nhân loại.

Con người - một loài động vật không có gì đặc biệt, tại sao lại trở thành loài chi phối cả hành tinh? Mà thay vào đó không phải là trâu, bò, ngựa, chó,... thậm chí khủng long?

Điều gì đã hình thành nên các xã hội hiện đại của chúng ta bây giờ, sự phát triển của nông nghiệp, sự hình thành của các tôn giáo, sự trỗi dậy của các đế chế (Roman, Hi Lạp - La Mã,...) và cách mạng khoa học?

Điều gì đã cố kết nhân loại lại với nhau? Trước khi đến với Sapiens, tôi chỉ đơn thuần nghĩ đó là tôn giáo!?

Làm thế nào để kết nối những hiểu biết từ quá khứ đó với các vấn đề ở ngay hiện tại và tương lai?

Yuval Noah Harari muốn viết một cuốn sách dễ hiểu, có thể tiếp cận được với nhiều người đọc, từ đó giúp mọi người có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về lịch sử loài người. Đây cũng chính là cảm nhận của tôi khi trải nghiệm cuốn sách này. Có cảm tưởng như không thể rứt ra khỏi từng dòng chữ, tựa như có một thứ ma lực thần bí kìm hãm tôi, và đưa vô vàn những người đọc khác vào một dòng thời gian tuyến tính từ quá khứ đến hiện tại.

Trong phần 1 - Cách mạng nhận thức, Harari đã giúp người đọc trả lời câu hỏi đầu tiên. Tổ tiên của con người đã hiện hữu trên Trái Đất cách đây vô cùng ‘xa xôi diệu vợi’. Nếu tính trong dòng dõi tiến hóa của loài linh trưởng và động vật có vú, thì tổ tiên xa xôi của chúng ta có thể đã tồn tại cách đây hàng triệu năm (cụ thể là gần 65 triệu năm). Nhưng bắt đầu với sự xuất hiện của Homo sapiens và cuộc cách mạng của con người nhận thức về chính mình thì chỉ cách đây khoảng 70.000 năm trước. Tức “thế hệ ông bà” của con người hiện đại chúng ta đã phải trải qua một khoảng thời gian rất lâu, rất lâu sống trong mông muội và tối tăm. Tác giả đã giải thích cách con người phát triển ngôn ngữ, tư duy trừu tượng, và khả năng hợp tác linh hoạt, giúp loài người vượt trội so với các loài khác. Câu trả lời cụ thể có thể khiến bạn đọc không ngờ tới cho nên hãy tận hưởng trước tác này!

Đối với câu trả lời cho thắc mắc thứ hai, nó nằm trong phần 2 - Cách mạng nông nghiệp. Tác giả giải thích sự chuyển đổi từ lối sống săn bắn hái lượm sang nông nghiệp cách đây khoảng 12.000 năm trước. Vậy khoảng thời gian trước đó nữa thì sao? Con người chỉ đơn thuần săn bắt hái lượm chăng? Mọi câu trả lời sẽ được giải đáp trong cuốn sách. Harari đã phân tích một cách rất sâu sắc và không kém phần hài hước những thay đổi to lớn mà cách mạng nông nghiệp mang lại cho con người, từ đó dẫn đến sự hình thành các xã hội phức tạp đến sự ra đời của giai cấp và sự bất bình đẳng.  

Sự hợp nhất của loài người phải chăng là tôn giáo? Ai ai cũng có đức tin của riêng mình. Thậm chí việc không có đức tin cũng đã là một dạng đức tin khác! Tuy nhiên, Yuval Noah Harari trong cuốn sách của ông đã làm sáng tỏ nguyên nhân sự kết nối toàn cầu của nhân loại không chỉ dựa vào tôn giáo mà còn là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố khác nhau.

Cuối cùng, Harari đi vào cuộc cách mạng khoa học - Phần 4, sự kiện mà con người chỉ vừa mới bắt đầu từ thế kỷ 16, đã thay đổi hoàn toàn cách con người hiểu biết về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó.

Văn hóa, lịch sử, triết học, giải trí, hàn lâm, khoa học, ... và vô vàn giá trị quý giá đều hội tụ đủ trong cuốn sách đầy tính ảnh hưởng này. Dù được chắp bút bởi một chuyên gia sử học nhưng "Sapiens" không chỉ thu hút những người yêu thích lịch sử mà còn mở rộng tầm hiểu biết của bất kỳ ai quan tâm đến sự phát triển của con người và thế giới mà chúng ta đang sống. 

Với góc nhìn của riêng tôi, thật sự đây là một quyển sách rất hợp gu. Điều tôi thích nhất chính là sự khách quan trong sự thật, không kiêng nể thứ gì mà chỉ tôn trọng sự thật và nêu rõ nó. Ngoài ra, phong cách viết  của Harari vô cùng đơn giản và dễ hiểu, tóm gọn vấn đề và nêu thẳng vấn đề cùng với tư duy phản biện được kết hợp nhuần nhuyễn và thành thạo trong cuốn sách này, thật sự tạo nên một sự liên kết hoàn hảo giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Bên cạnh đó, trái với ưu điểm là khuyến khích suy nghĩ phản biện và thách thức quan điểm truyền thống thì nhược điểm lại chính là sự khách quan trong quan điểm được đưa ra, nó có thể khiến một số đọc giả gây tranh cãi và không đồng tình với cách diễn đạt và ngôn ngữ mà ông sử dụng. Nhưng dù gì, đối với tôi, đây là quyển sách cực kì hay và thú vị

Thời kỳ Đồ đá được cho là số không nhưng nếu xét ở một khía cạnh khác, thì đây chính là thời kì không có ô nhiễm không khí, không có thủng tầng ozon, không có thiên tai, lũ lụt, hạn hán, không có mực nước biển dâng cao do con người phá hoại môi trường bằng những sản phẩm từ sức mạnh phát triển vượt trội của bộ não. Ngay khi có một thảm họa toàn cầu xảy ra, như những gì Harari đã nói chuột và gián sẽ chui ra từng đống đổ nát, phát huy hết khả năng truyền bá gen. Sau hàng chục triệu năm nữa, loài chuột thông minh hơn sẽ nhìn lại và thấy biết ơn sâu sắc sự chết chóc mà loài người gây nên giống như loài người chúng ta đã từng biết ơn thiên thạch đã làm cho các loài khủng long bị tuyệt chủng.

Từ những gốc rễ của sự tiến hóa đến thời đại của chủ nghĩa tư bản và kỹ thuật di truyền, để khám phá ra rằng tại sao chúng ta đang trong những điều kiện sinh sống hiện tại, “Sapiens” sẽ đưa độc giả vào một chuyến đi đầy kinh ngạc qua toàn bộ lược sử loài người. Tập trung vào các quá trình quan trọng đã định hình loài người và thế giới xung quanh nó, chẳng hạn như sự ra đời của sản xuất nông nghiệp, sự lan truyền của những tôn giáo, việc tạo ra tiền tệ và sự nổi lên của những nhà nước quốc gia. “Sapiens” đã có một lối tiếp cận nhiều ngành học, những khoảng cách giữa sinh học, lịch sử, triết học và kinh tế được bắc cầu qua theo một lối chưa từng có trước đây, đây là điểm khác biệt của cuốn sách so với những cuốn sách khác cùng loại.

Hơn nữa, Sapiens không chỉ đề cập khái quát đến những gì đã xảy ra và tại sao, mà còn đi sâu vào việc những các nhân trong lịch sử đó đã có cảm nhận về nó như thế nào. Trong khi các Sapiens đang ngày càng phát triển theo một chiều hướng không tuân thủ theo quy luật của tạo hóa, họ tuân thủ hơn các tôn chỉ của ngành công nghiệp hiện đại và chính phủ. Các Sapiens như tác giả đang suy nghiệm rằng họ đang di chuyển một cách lo lắng giữa cửa vào thiên đường và phòng chờ của địa ngục. Một sự kiện ngẫu nhiên nào đó có thể đẩy ra lăn về một trong hai hướng trên mà con người ta không thể lường trước được.

Sẽ là thiếu sót với một cuốn sách lịch sử hay nếu thiếu đi những phần gây nhiều tranh cãi nhất. Mình đang nói đến chương hai “Cách mạng nông nghiệp” của cuốn sách. Hiện đây là phần đang có nhiều ý kiến trái chiều nhất trên các trang review sách bởi tác giả đem một trong những giai đoạn quan trọng nhất lịch sử nhân loại ra và gọi là “Sự lừa dối lớn nhất của lịch sử”. Sẽ rất khó để có ai chấp nhận nó ngay sau khi đọc cái đề mục này, với mình thì mình cũng không hẳn đồng thuận hay phản đối các lập luận của tác giả bởi vì mình đọc chúng với một tâm lý rằng mình chả biết gì về lịch sử cả, tất cả điều mới và mọi ý kiến đều là những quan điểm thú vị. Gọi Cách mạng nông nghiệp là sự lừa dối lớn nhất lịch sử có thể cũng như một con người chấp nhận một sai lầm trong quá khứ mình bởi vì nhờ nó mà có mình ngày hôm nay, mình không nhớ là mình đã có đọc câu nào mà tác giả nói rằng “Phải chi cách mạng nông nghiệp đừng xảy ra” hoặc phủ định hiện tại hoàn toàn là một sai lầm. Hoặc có thể lúc có suy nghĩ này mình đang cố bảo vệ cho tác giả, mình không chắc nữa. Vậy nên nếu có lời khuyên cho ai đó chuẩn bị đọc cuốn sách này thì mình sẽ không quên nhắc họ cẩn thận với chương này và chuẩn bị một cái đầu mở để chờ đón những gì sắp đến.

Với giả thuyết rằng nguồn gốc của loài người hiện tại là từ Châu Phi và sau đó di cư dần sang các lục địa khác được đông đảo giới khoa học chấp nhận, tác giả đã nêu ra rất nhiều bằng chứng và lập luận để chứng tỏ rằng bất cứ nơi nào con người đặt chân đến đều xuất hiện sự tuyệt chủng hàng loạt của các loài sinh vật và sự phá hủy của toàn bộ môi trường sinh thái vốn có tại nơi đó. Điều này có thể dễ thấy ngay cả trong hiện tại, khi ta chẳng còn xa lạ gì những tin tức ngày càng nhiều môi trường bị phá hủy, sự tuyệt chủng của hàng loạt các loài động thực vật hoang dã. Theo tác giả, ngay cả với các loài động vật được con người xem là gia súc, cuộc sống của chúng cũng chẳng khá hơn là bao khi từ những động vật sống tự do trong môi trường tự nhiên, chúng bị con người đưa nhốt vào trong những chuồng trại tập thể nơi mà các bản năng hoang dã và cấu trúc xã hội của loài bị phá hủy. Ngày nay, trong nhiều cơ sở chăn nuôi giống như nhà máy, một con bò có thể sống cả đời trong một chuồng nhốt chỉ vừa đủ cho cơ thể của nó, ăn, ngủ và đi vệ sinh ngay tại chỗ; hàng trăm triệu con gà con chết mỗi năm do phòng hơi ngạt hoặc máy nghiền vụn vì bị cho là không hoàn hảo. 

Mình đồng ý với tác giả và cảm thấy thật sự buồn và thiếu sót khi kể về lịch sử sự phát triển và đong đếm sự hạnh phúc của con người mà quên đi sự mất mát và hi sinh to lớn của tất cả các loài sinh vật khác trên trái đất này. Do vậy để thay đổi điều này mình đã bắt đầu từ những thay đổi nhỏ nhất ở bản thân bằng cách tập nấu ăn chay mỗi tuần một lần, duy trì các thói quen thân thiện với môi trường và mình tin rằng cũng đang có rất nhiều con người nhỏ bé khác như mình trên trái đất này đang thực hiện những thay đổi nhỏ bé nhất để cứu lấy môi trường và các loài sinh vật khác, biến trái đất thành một nơi mà con người và tự nhiên có thể sống gần gũi hòa hợp. Bản thân mình chỉ cần cố gắng làm tốt nhất phần của mình và lan tỏa niềm tin này đến mọi người xung quanh thôi, và khi đủ một số lượng lớn con người tin vào điều đó thì mình tin thế giới sẽ tốt hơn.

Yuval Noah Harari sinh năm 1976, là một nhà nghiên cứu lịch sử người Israel. Năm 2002, ông nhận bằng Tiến sĩ của Đại học Oxford, hiện là giảng viên khoa Lịch sử, Đại học Hebrew ở Jerusalem. Ông chuyên nghiên cứu về lịch sử thế giới, lịch sử thời Trung cổ và lịch sử quân sự. Ông cũng hướng tới nghiên cứu những vấn đề lớn mang tính khái quát về mối quan hệ giữa lịch sử và sinh học. Ông đã viết rất nhiều sách và “Sapiens – Lược sử loài người” là một trong hai cuốn sách được đánh giá là nổi bật nhất của ông. Gói gọn trong 500 trang sách là một hành trình đi xuyên suốt toàn bộ lịch sử của loài người, Homo Sapiens.

“Sapiens – Lược sử loài người” của Yuval Noah Harari có cấu trúc 4 phần lần lượt bao gồm các nội dung từ cách mạng nhận thức, cách mạng công nghiệp, sự thống nhất của loài người đến cách mạng khoa học. Loài người từ một loài động vật không nổi trội đến vị trí cao nhất của tầng kim tự tháp, đóng vai bá chủ của Trái đất. Nghe có vẻ như nó là một cuốn giáo khoa khô khan, vô vị, giáo điều về lịch sử, sinh học mà trước đây ai cũng từng học, nhưng sự thật thì hoàn toàn là không phải như bạn nghĩ. Đó cũng chính là lý do vì sao Harari được Bill Gates khen ngợi hết lời là người kể về lịch sử loài người khiến tất cả mọi người cảm thấy dễ dàng tiếp cận nhất.

Sapiens tập trung vào các quá trình quan trọng đã định hình loài người và thế giới quanh nó, chẳng hạn như sự ra đời của sản xuất nông nghiệp, việc tạo ra tiền, sự lan truyền của những tôn giáo, và sự nổi lên của những nhà nước quốc gia. Không giống như những quyển sách khác cùng loại, Sapiens đã có một lối tiếp cận liên ngành học, bắc cầu qua những khoảng cách giữa lịch sử, sinh học, triết học và kinh tế theo một lối trước đây chưa từng có. Hơn nữa, lấy cả quan điểm vĩ mô và vi mô, Sapiens không chỉ đề cập đến những gì đã xảy ra và tại sao, mà còn đi sâu vào việc những cá nhân trong lịch sử đó đã cảm nhận nó như thế nào.

Ở cuốn sách này tôi thấy có một vấn đề về khái niệm với toàn bộ tác phẩm. Trong khi tác giả liên tục nhấn mạnh quan điểm rằng xã hội loài người hoạt động vì những niềm tin chung (như tiền bạc hoặc tôn giáo) mà không có bằng chứng nào chứng minh, thì ông lại không nhận ra rằng khoa học cũng là một tôn giáo. Nó dựa trên một niềm tin chung mà không có bằng chứng nào chứng minh, sự tồn tại của "quy luật tự nhiên", những khái niệm mà Plato và Aristotle sẽ công nhận. Đối với những ai chưa hiểu rõ rằng những chân lý được nhận thức của khoa học ngày nay có thể bị vô hiệu hóa sau mười năm nữa, thì nó cũng có thể kích hoạt những hành vi gần như cuồng tín. Điều này đặc biệt kỳ lạ vì ông ấy thừa nhận rằng có một "khoa học giả" đằng sau phong trào Quốc xã. Tuy nhiên, một mô hình toán học không phải là sự thật, như tôi đã nói với nhiều nhà khoa học trong suốt 30 năm lịch sử thất bại của động lực học chất lỏng tính toán trong việc tính toán lực cản của tàu. Bằng chứng vẫn nằm trong thử nghiệm mô hình, giống như trong toàn bộ sự nghiệp của tôi với tư cách là một nhà thủy động lực học tàu thủy. Khoa học cũng là một huyền thoại.

Cuốn sách này cung cấp cho tôi một cái nhìn toàn diện về lịch sử loài người, từ thời kỳ săn bắn hái lượm cho đến thời hiện đại. Harari đã phân tích những bước phát triển quan trọng trong lịch sử nhân loại như Cách mạng Nhận thức, Cách mạng Nông nghiệp, sự ra đời của tôn giáo, đế chế, và Cách mạng Khoa học. Nhưng thực sự cuốn sách không phải ai cũng đọc được bởi tôi thấy chúng có chỗ khá khó hiểu. Nhưng nếu bạn thích cách tiếp cận không có rào cản trong việc tìm kiếm “luật lệ” hướng dẫn hành vi của con người và tương lai của chúng ta, nếu bạn thích xem các công cụ của nhà triết học được sử dụng (suy nghĩ, chuyển động từ ngữ và ý tưởng), nếu bạn đang đọc để giải trí, bạn có thể thấy tác phẩm này của Harari rất thú vị. Nếu bạn đang tìm kiếm một sự tiến bộ đáng tin cậy trong kiến thức, bạn sẽ thấy tác phẩm này vô cùng đáng thất vọng.

Tôi thấy "Sapiens - Lược Sử Loài Người" là một trải nghiệm đọc tích cực. Yêu cầu tôi suy nghĩ lại về lịch sử loài người theo những đường hướng được gợi ý là một sự giải phóng. Việc xóa bỏ các mô hình cũ và thay đổi quan điểm của tôi ít nhất cũng là một điều thú vị. Không có yêu cầu nào bắt buộc bạn phải chấp nhận các mô hình của ông ấy hoặc đồng ý với các cuộc cách mạng mà ông ấy mô tả, tuy nhiên tôi rất thích có cơ hội được hướng dẫn qua phiên bản lịch sử loài người của ông ấy.

"Sapiens - Lược sử loài người" của Yuval Noah Harari là một trong những cuốn sách giải trí và nhiều thông tin nhất mà tôi từng đọc trong một thời gian dài. Tôi thường mất nhiều thời gian hơn để đọc sách phi hư cấu so với sách hư cấu, nhưng tôi đã đọc hết cuốn sách này mặc dù nó khá dày. Thực tế là tôi thậm chí còn không để ý đến độ dài của nó cho đến khi tôi thấy phiên bản giấy sau đó. Nó dễ hiểu và rất thú vị khi đọc.

Tôi đã học được rất nhiều về lịch sử, văn hóa xã hội và loài người từ cuốn sách này. Ví dụ, ý tưởng sau đây đã khiến tôi kinh ngạc: tin đồn, không phải sức mạnh thể chất hay sự xảo quyệt trong quân sự, mới là thứ tạo nên các nhà lãnh đạo và gắn kết các cộng đồng và quốc gia. Có vẻ như chúng ta phát triển ngôn ngữ chỉ để nói về nhau, không phải để buôn bán hay quyền lực hay gì khác.

Tôi thích cách ông Harari dùng từ “viễn tưởng” (hay còn gọi là huyền thoại phổ biến) để mô tả các khái niệm cho phép số lượng lớn người lạ hợp tác xuyên không gian và thời gian: “Không có thần thánh nào trong vũ trụ, không có quốc gia, không có tiền bạc, không có nhân quyền, không có luật lệ và không có công lý nào nằm ngoài trí tưởng tượng chung của con người”. Điều này có vẻ đáng sợ, nhưng cũng khá đúng nếu bạn dừng lại để suy nghĩ về nó.

Cuốn sách này là một bản tóm tắt ngắn gọn về các giai đoạn chính của lịch sử loài người. Đây chắc chắn là một câu chuyện độc đáo vì nó tập trung vào một vài sự kiện chính trong lịch sử loài người đã thúc đẩy những thay đổi về cách con người tổ chức. Phong cách viết hấp dẫn và tác giả luôn cố gắng tập trung vào các vấn đề từ mọi góc độ và do đó, nhiều người đọc đôi khi có thể cảm thấy bị lung lay hoặc thậm chí bị xúc phạm. Tuy nhiên, kết quả là một thành công và tác giả buộc người đọc phải suy nghĩ lại về cách họ nhìn nhận văn hóa loài người và sở thích ý thức hệ. Tác giả cũng buộc người đọc phải suy nghĩ về việc chúng ta nên suy nghĩ như thế nào về sự tiến bộ của con người và tiến trình lịch sử vì đây là một vấn đề sâu sắc thường bị bỏ qua với trọng tâm cuối cùng là quan niệm của chúng ta về sự tiến bộ trong tương lai khi chúng ta đã tự đặt mình vào ranh giới có thể tham gia vào quá trình thiết kế thông minh cho chính mình.