Sapiens - Lược Sử Loài Người - Yuval Noah Harari Reviews

Xu hướng học thuật toàn cầu hiện nay là xuất bản kiến thức dưới dạng văn bản đơn giản và súc tích. Những lời văn phức tạp và tối nghĩa có tính cổ điển hay “sang trọng” đã dần trở nên lỗi thời!

Và, "Sapiens: Lược Sử Loài Người" của tác giả Yuval Noah Harari hoàn toàn đáp ứng nhu cầu này. Một trước tác hiện đại, xu hướng và dễ hiểu, cuốn sách mang lại một cái nhìn tổng quát nhưng sâu sắc về lịch sử loài người, từ những ngày đầu của Homo sapiens cho đến hiện tại. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ dễ tiếp cận và cách diễn đạt rõ ràng, Harari đã giúp nhiều người đọc trên toàn thế giới tiếp cận được với lượng tri thức dễ dung nạp khổng lồ, cụ thể là những yếu tố then chốt định hình nên nền văn minh của nhân loại.

Con người - một loài động vật không có gì đặc biệt, tại sao lại trở thành loài chi phối cả hành tinh? Mà thay vào đó không phải là trâu, bò, ngựa, chó,... thậm chí khủng long?

Điều gì đã hình thành nên các xã hội hiện đại của chúng ta bây giờ, sự phát triển của nông nghiệp, sự hình thành của các tôn giáo, sự trỗi dậy của các đế chế (Roman, Hi Lạp - La Mã,...) và cách mạng khoa học?

Điều gì đã cố kết nhân loại lại với nhau? Trước khi đến với Sapiens, tôi chỉ đơn thuần nghĩ đó là tôn giáo!?

Làm thế nào để kết nối những hiểu biết từ quá khứ đó với các vấn đề ở ngay hiện tại và tương lai?

Yuval Noah Harari muốn viết một cuốn sách dễ hiểu, có thể tiếp cận được với nhiều người đọc, từ đó giúp mọi người có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về lịch sử loài người. Đây cũng chính là cảm nhận của tôi khi trải nghiệm cuốn sách này. Có cảm tưởng như không thể rứt ra khỏi từng dòng chữ, tựa như có một thứ ma lực thần bí kìm hãm tôi, và đưa vô vàn những người đọc khác vào một dòng thời gian tuyến tính từ quá khứ đến hiện tại.

Trong phần 1 - Cách mạng nhận thức, Harari đã giúp người đọc trả lời câu hỏi đầu tiên. Tổ tiên của con người đã hiện hữu trên Trái Đất cách đây vô cùng ‘xa xôi diệu vợi’. Nếu tính trong dòng dõi tiến hóa của loài linh trưởng và động vật có vú, thì tổ tiên xa xôi của chúng ta có thể đã tồn tại cách đây hàng triệu năm (cụ thể là gần 65 triệu năm). Nhưng bắt đầu với sự xuất hiện của Homo sapiens và cuộc cách mạng của con người nhận thức về chính mình thì chỉ cách đây khoảng 70.000 năm trước. Tức “thế hệ ông bà” của con người hiện đại chúng ta đã phải trải qua một khoảng thời gian rất lâu, rất lâu sống trong mông muội và tối tăm. Tác giả đã giải thích cách con người phát triển ngôn ngữ, tư duy trừu tượng, và khả năng hợp tác linh hoạt, giúp loài người vượt trội so với các loài khác. Câu trả lời cụ thể có thể khiến bạn đọc không ngờ tới cho nên hãy tận hưởng trước tác này!

Đối với câu trả lời cho thắc mắc thứ hai, nó nằm trong phần 2 - Cách mạng nông nghiệp. Tác giả giải thích sự chuyển đổi từ lối sống săn bắn hái lượm sang nông nghiệp cách đây khoảng 12.000 năm trước. Vậy khoảng thời gian trước đó nữa thì sao? Con người chỉ đơn thuần săn bắt hái lượm chăng? Mọi câu trả lời sẽ được giải đáp trong cuốn sách. Harari đã phân tích một cách rất sâu sắc và không kém phần hài hước những thay đổi to lớn mà cách mạng nông nghiệp mang lại cho con người, từ đó dẫn đến sự hình thành các xã hội phức tạp đến sự ra đời của giai cấp và sự bất bình đẳng.  

Sự hợp nhất của loài người phải chăng là tôn giáo? Ai ai cũng có đức tin của riêng mình. Thậm chí việc không có đức tin cũng đã là một dạng đức tin khác! Tuy nhiên, Yuval Noah Harari trong cuốn sách của ông đã làm sáng tỏ nguyên nhân sự kết nối toàn cầu của nhân loại không chỉ dựa vào tôn giáo mà còn là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố khác nhau.

Cuối cùng, Harari đi vào cuộc cách mạng khoa học - Phần 4, sự kiện mà con người chỉ vừa mới bắt đầu từ thế kỷ 16, đã thay đổi hoàn toàn cách con người hiểu biết về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó.

Văn hóa, lịch sử, triết học, giải trí, hàn lâm, khoa học, ... và vô vàn giá trị quý giá đều hội tụ đủ trong cuốn sách đầy tính ảnh hưởng này. Dù được chắp bút bởi một chuyên gia sử học nhưng "Sapiens" không chỉ thu hút những người yêu thích lịch sử mà còn mở rộng tầm hiểu biết của bất kỳ ai quan tâm đến sự phát triển của con người và thế giới mà chúng ta đang sống. 

Gần đây có mình đã đọc được một bài review về cuốn này, việc đầu tiên nhất đinh là tìm thêm review, tình cờ mình có tìm được video "Sapiens, Lược sử loài người" - Cuốn sách nhất định phải đọc một lần trong đời của anh Nguyễn Hữu Trí. Nghe xong mình đúng kiểu tôi phải đọc luôn cuốn sách này nên cũng không ngần ngại mà mua luôn bản nghe trên Fonos.

Ngay từ những trang đầu tiên, cuốn sách đã đưa mình đã đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, cách tác giả đặt vấn đề với những thứ đã vô cùng quen thuộc rồi đưa ra những nhận định vô cùng thú vị.

Bạn thử nghĩ xem luật bóng đá của FIFA với tôn giáo thì có gì liên quan thế nhưng tác giả lại có thể đặt trong một phép so sánh từ đó dẫn người đọc đến với luật của con người và luật của Thần.

Đồng thời cuốn sách cũng đưa ra rất nhiều nghịch lý nhưng lại vô cùng hợp lí. Tổ tiên của chúng ta từng là những người thoải mái tự do di chuyển, dừng chân bất kì nơi nào có hoa thơm trái ngọt. Còn chúng ta bây giờ muốn đi du lịch phải có tiền, có visa có passport. Con người hiện tại không ngừng đấu tranh về quyền con người thế nhưng lại thí nghiệm trên những loại động vật, nhốt chúng vào những không gian nhỏ bé mà ngay đến việc tự do di chuyển hay phối giống cũng không thế theo ý muốn.

Một cuốn sách đặt ra những câu hỏi, phản biện vô cùng lớn về tất cả sự phát triển của xã hội ngày hôm nay, rằng nếu mọi người không thức tỉnh, thì đích đến sẽ là vực thẳm. 

Sau khi nghe xong cuốn sách trên Fonos mình cảm nhận như vừa được nghe một người vô cùng thông minh, dí dỏm và thích châm biếm kể chuyện, khiến cho mình chỉ biết gật gù trong cả quá trình.

Mới đầu nghe tựa đề thì mình thấy cũng không hứng thú lắm. Nhưng nghe nhiều người khen hay mình mới mua về đọc.

Ở cuốn sách này, tác giả đã kết hợp các kiến thức rộng lớn không chỉ là lịch sử mà còn về tôn giáo, kinh tế, và các ngành khoa học khác như sinh học, vật lý, khoa học xã hội... để kể cho độc giả câu chuyện về loài người.

 Từ 70.000 năm trước cho đến thời hiện đại, ông cho rằng, các nhà sử học trước đây có thiếu sót lớn khi không đề cập đến sự hạnh phúc của con người trong suốt tiến trình phát triển. Vì vậy, ông dành một chương để bàn về hạnh phúc của con người. Và điều gì làm cho con người thực sự hạnh phúc. Và chương này là chương mình thích nhất. Cách ông đặt vấn đề khi bàn về hạnh phúc, với mình là rất thú vị. Ví dụ : ‘’Hôn nhân tạo ra hạnh phúc hay những người hạnh phúc duy trì tốt cuộc hôn nhân và làm cho nó trở nên tốt đẹp? Có phải chung sống với người lạc quan, mãn nguyện dễ dàng hơn là chung sống với những người hay buồn và dễ chán nản. Và những người lạc quan, vui vẻ thường có cuộc hôn nhân tốt hơn những người hay ưu phiền và dễ chán’’. Không phủ nhận những yếu tố : môi trường, xã hội bên ngoài,... có ảnh hưởng đến sự hạnh phúc của một người. Nhưng ông cho rằng, hạnh phúc ở một người, sau cùng đến từ những neuron, những dây thần kinh, hệ thống sinh hóa phức tạp trong cơ thể. Mỗi người khi sinh ra đều có những cơ chế nền tảng sinh hóa khác nhau. Có người có cơ chế lạc quan, tích cực, quyết tâm. Có người lại có cơ chế tiêu cực, dễ buồn, dễ chán nản... Và theo ông, cơ chế này là một cuộc xổ số đầy tính may rủi. Điều này làm cho mình nhớ đến khái niệm ‘’Tàng thức’’, khái niệm mình biết được qua cuốn Muôn Kiếp Nhân Sinh. Mình nghĩ rằng: Tàng thức ~ Cơ chế nền tảng sinh hóa. Và Thiền là một trong những phương pháp hiệu quả nhất để làm tốt lên cơ chế nền tảng sinh hóa đó trong mỗi người.

Cuốn sách này cho mình biết tại sao từ cách mạng khoa học đến hiện tại lại có rất rất nhiều những phát minh, khám phá khoa học. Đặc biệt là ở thế kỷ 20,21.. Ở cuốn Muôn kiếp nhân sinh cũng có đề cập vấn đề này và cho rằng đó là do những người tài giỏi của Vương Quốc huyền thoại Atlantic cùng đầu thai. Nhưng tác giả Harari lại có góc nhìn khác, mang tính khoa học thực tiễn hơn. Và ông cho độc giả biết tại sao cách mạng khoa học lại diễn ra ở Phương Tây chứ không phải phương Đông. Mình cũng biết được tại sao nền kinh tế hiện tại lại vô cùng phát triển, lượng hàng hóa được sản xuất gấp nhiều lần so với những thế kỷ trước đó. 

Bên cạnh sự phát triển của khoa học, máy móc... còn một yếu tố đặc biệt quan trọng nữa góp phần vào sự phát triển kỳ diệu này. Sau khi biết được điều đó thì mình thấy cảm thông hơn với người xưa khi trong những câu chuyện của họ, người giàu đa phần là người không tốt, áp bức, bóc lột.Biết thêm được lý do tại sao từ cuối thế kỷ 20 cho đến hiện tại thế giới được hoà bình hơn so với khoảng thời gian trước đó, chiến tranh xảy ra liên miên. Ngoại trừ khu vực trung đông thì hiện tại các khu vực khác trên thế giới khó xảy ra chiến tranh hơn...

"Sapiens - Lược sử loài người" đọc cuốn này xong thì mình rất khâm phục tác giả. Tại sao 1 người lại có thể có kiến thức sâu rộng đến vậy: từ khoa học cơ bản đến khoa học ứng dụng, từ lịch sử, địa lý đến sinh học, hóa học, từ kinh tế chính trị đến tôn giáo, từ thời cách mạng nhận thức đến lịch sử tương lai... 

Đây thực sự là quyển sách quốc dân khi sinh viên ngành nào cũng có thể thấy tài liệu tham khảo ở trong đó. Cuốn sách cho ta biết lý do tại sao một sinh vật lỗi thời về mặt sinh học lại có thể đạt tới năng lực của những vị thần, cho ta những cái nhìn hoàn toàn mới kiểu như "Trao giải Nobel hòa bình cho nhà khoa học đã phát triển vũ khí hạt nhân", "Liệu con người còn tồn tại được bao lâu khi mà tiến hóa ngược với chọn lọc tự nhiên" hay "Chính cái thế giới đầy rẫy bất công, chiến tranh và bạo lực này lại là thế giới an toàn nhất mà chúng ta từng có được". 

Cách viết lôi cuốn sẽ dẫn dắt ta đi khám phá từ khi loài người bắt đầu xuất hiện, đã đi qua những giai đoạn nào, đang đi đến đâu và liệu tương lai nào sẽ chờ ta ở phía trước?

Kết thúc cuốn sách là một câu hỏi với đại ý "Con người, khi đã tiệm cận sức mạnh của những vị thần. Luôn đi tìm cho mình những thứ khiến cuộc sống thoải mái hơn đôi chút nhưng không bao giờ tìm thấy sự hài lòng. Còn gì nguy hiểm hơn những vị thần đầy quyền năng nhưng bất mãn, vô trách nhiệm, họ không biết mình thực sự muốn gì."

Tóm lại: Cuốn này nhiều tri thức nhất mà mình từng đọc.

Là một quyển sách tóm tắt về lịch sử phát triển cũng như tiến hoá của loài người mà cụ thể là loài Sapiens (thuộc chi Homo), loài người duy nhất còn tồn tại – chúng ta. Từ một loài không đặc biệt, nằm giữa chuỗi thức ăn đến khi vươn lên tới đỉnh đứng đầu chuỗi thức ăn và trở nên nổi tiếng như “một loài sinh vật giết chóc nhất trong biên niên sử sinh học” và điều gì đã dẫn dắt chúng ta đến nền văn minh hiện tại? Bằng cách hành văn đầy sức gợi và lôi cuốn người đọc của tác giả Yuval Noah Harari, ông dẫn dắt độc giả qua các mốc sự kiện trọng đại của nhân loại qua các câu chuyện làm mình không ngừng phải suy nghĩ trong quá trình đọc quyển sách này.

Nói qua một chút về lý do mà mình chọn mua quyển sách này về đọc thì trước đó mình cũng nghe qua cuốn sách khá nhiều trong các video của các kênh mình đăng kí cũng như là một vài hội nhóm đọc sách trên facebook. Mình đã thêm vào list những quyển sách mà mình sẽ đọc trong năm 2020 của mình nhưng chưa có ý định mua nó lập tức. Cho đến lần nọ mình đi nhà sách để chọn một quyển làm quà sinh nhật tặng chị họ mình thì mình lướt ngang, quyết định mở xem. Đọc vài trang đầu thì mình kiểu nhất định phải mua về đọc cho được vì những nội dung và kiến thức được giới thiệu trong phần giới thiệu và mục lục đều làm mình thấy nó vô cùng thú vị, vì trước đó mình vốn đã tò mò rất nhiều về những điều tác giả nói đến trong quyển này. Theo cá nhân mình thấy kiến thức các lĩnh vực được cung cấp trong đây khá nhiều nên sẽ hợp hơn với các bạn đã có nền cơ bản một chút và thật sự hứng thú, nếu không sẽ dễ cảm thấy ngán (hơn 500 trang), đặc biệt nếu bạn chưa quen với việc đọc sách thì đây không nên là lựa chọn đầu tiên.

Xuyên suốt những chương đầu tiên, Yuval Noah Harari có lẽ đã khắc sâu trong tâm trí mình về “THỰC TẾ TƯỞNG TƯỢNG” - điều khác biệt khiến các Sapiens vượt lên tất cả các loài động vật khác và cả các anh em họ của mình như: Homo rudolfensis, Homo erectus và Homo neanderthalensis. Nó giúp Sapiens có khả năng phối hợp và kiểm soát ở quy mô lớn, kéo theo các mô hình hành vi mà ta gọi là “văn hoá”, rồi lại dẫn dắt chúng ta đến các niềm tin chung hình thành nên ba trật tự phổ quát lớn đặt nền móng cho thế giới ngày nay: tiền tệ, các đế chế và những tôn giáo.

Nếu những phút đầu tiên lật quyển sách này mang đến sự háo hức vô tận đi tìm kiếm kiến thức lịch sử nhân loại trong quyển sách, rồi đến những câu hỏi liên tục hiện ra trong đầu mình suốt giai đoạn đọc dở, mình khép lại “Sapiens” với một cảm giác có hơi rùng rợn và băn khoăn về thực tại và tương lai sau khi đọc về Cái kết của Homo Sapiens qua những giả định được đặt ra về chuyện con người đã đi ra được giới hạn sinh học của họ bằng công nghệ sinh học, cyborg và đời sống vô cơ.

Phải nói rằng những quyển sách mình đọc, những điều mình được nhìn thấy và cả những gì xảy xung quanh mình trong năm lớp 12 này nói chung và cả quyển sách này nói riêng tác động với mình khá lớn. Mình bỗng nhiên từ một đứa có lẽ có định hướng rõ ràng nhất so với mấy đứa bạn, dần trở nên có chút mông lung, bắt đầu đặt những nghi vấn về ý nghĩa cho những gì mình muốn bấy lâu nay.

Mình đọc Sapiens lần này là lần thứ 3 rồi á. Mình phải công nhận đây là 1 cuốn nói về lịch sử phát triển loài người hay nhất mà mình từng đọc. Nghệ thuật kể chuyện của tác giả Harari phải nói là cực phẩm luôn. 

Mình xin được trích 1 đoạn trong đó để bạn tham khảo: "Homo Sapiens thích coi mình tách biệt với các loài động vật, 1 đứa trẻ mồ coi bị tước mất gia đình, thiếu anh chị em ruột hoặc anh chị em họ, và quan trọng nhất là không có cha mẹ.... 6 triệu năm trước đây, 1 con vượn cái có 2 con gái. Một trở thành tổ tiên loài tinh tinh, một là bà ngoại của chúng ta."

Ngoài ra, cách Harari giải thích về tự do, nhân quyền, nhà nước, bình đẳng như 1 trật tự tưởng tượng, điều này giúp cho Homo sapiens (chúng ta) hợp tác hiệu quả hơn so với những loài động vật khác, khiến mình vô cùng ngạc nhiên bởi cách lập luận của ông vô cùng dễ hiểu.

Còn 1 ý đáng giá nữa, đó là ông nhận định Cách mạng nông nghiệp là 1 cái bẫy lớn nhất của lịch sử vì nó khiến Sapiens từ 1 loài tự do sống du mục khắp địa cầu trở thành những người nông dân cày cuốc ngày đêm, cách mạng nông nghiệp cũng khiến các loài như gà, bò, dê, heo trở thành những con gia súc khốn khổ nhất lịch sử. Ngẫm nghĩ lại thì.... quả là ko sai 1 tí nào luôn..... 

Đó là 1 vài luận điểm mà mình thấy rất thú vị từ cuốn sách. Tất nhiên là còn rất nhiều nhiều câu chuyện mà tác giả Harari "phơi bày" ra cho chúng ta dưới góc nhìn của lịch sử phát triển của "người tinh khôn".

Đây là 1 cuốn sách khá kén người đọc bởi vì nó là sách khoa học lại nghiên cứu quá trình phát triển của loài người, đúng hơn là Homo Sapiens từ thời sơ khai cũng như đưa ra các dự báo về tương lai. Tuy vậy, 1 khi đã cầm cuốn sách lên, chắc chắn chúng ta sẽ muốn đọc lại nó lần 2, lần n,... bao gồm đọc cả các cuốn sách về từng thời kì phát triển khác nhau của loài người để có thể hiểu cuốn sách 1 cách tường tận nhất.

Cuốn sách đem lại cho mình khá nhiều cung bậc cảm xúc, hứng thú khi đọc những trang đầu về cách Homo Sapiens làm sao đánh bại các loài người khác để trở thành "loài người" như tổ tiên của ta. Có chút uể oải khi đọc những trang tiếp theo nhưng lại tràn trề sự hăm hở như sự phát triển của cách mạng khoa học đã đưa loài người đạt những giới hạn mới, rồi phải suy nghĩ về những trang cuối cùng, tương lai của chúng ta sẽ đi về đâu hay thực chất chúng ta muốn chúng ta là gì?

Bởi vì "lịch sử là 1 đường thẳng, còn tương lai lại có muôn vàn hướng rẽ" vì vậy, tìm hiểu lịch sử chỉ giúp chúng ta tìm hiểu vạn vật chuyển dịch như thế nào từ điểm này đến điểm khác chứ không thể trả lời giúp chúng ta những câu hỏi vì sao, những vấn đề như Liệu chúng ta có hạnh phúc hơn tổ tiên chúng ta?

Cuốn sách giúp ta lí giải các vấn đề cơ bản trong lịch sử loài người:

- Cách mạng nông nghiệp

- Sự ra đời của tiền, tôn giáo, hệ tư tưởng

- Vì sao châu Âu vượt trội

- Chủ nghĩa đế quốc phát triển cùng cách mạng khoa học

- Chuyển đổi từ đế quốc sang tư bản

- Chủ nghĩa tiêu dùng

- Những câu hỏi mở: Liệu chúng ta sẽ tiến hóa ra sao trong những năm tới? Bất tử hay trở thành 1 cỗ máy?

Cuốn sách này có lẽ 1 lần đọc là không thể thấy hết giá trị của nó, mình sẽ đọc thêm các cuốn sách về Lịch sử, các nền văn hóa, các thời đại và đọc lại cuốn sách này 1 lần nữa và bổ sung lại review của mình.

Harari làm sáng tỏ mối quan hệ giữa khoa học và chủ nghĩa đế quốc, cho thấy cách hai yếu tố này đã cùng thúc đẩy sự phát triển toàn cầu. Ông lý giải rằng khoa học không chỉ đơn thuần là tìm kiếm tri thức mà còn phục vụ mục đích chinh phục và khai thác. Điều này mở ra các cuộc tranh luận về đạo đức trong nghiên cứu khoa học và trách nhiệm đối với những gì chúng ta khám phá. Đọc phần này, ta không thể không tự hỏi liệu khoa học có thực sự khách quan hay luôn bị chi phối bởi những tham vọng quyền lực.

Harari lập luận rằng tôn giáo và các ý thức hệ chính trị là những công cụ quan trọng để duy trì trật tự xã hội. Dù chúng chỉ là những "câu chuyện hư cấu," nhưng chính những câu chuyện này đã giúp hàng triệu người tuân thủ các quy tắc chung. Từ những giáo lý tôn giáo cổ xưa đến các ý tưởng hiện đại như chủ nghĩa tư bản, tất cả đều dựa trên niềm tin tập thể. Harari đưa ra một góc nhìn táo bạo và đầy tính thách thức, buộc người đọc phải tự hỏi: liệu thế giới có thể vận hành mà không cần những hệ thống hư cấu này?

Harari phân tích tiền bạc không chỉ như một phương tiện trao đổi mà còn là công cụ tạo ra niềm tin giữa con người. Ông lý giải rằng nhờ tiền, con người có thể giao dịch với những người xa lạ, thúc đẩy sự phát triển của thương mại và toàn cầu hóa. Tuy nhiên, mặt tối của tiền bạc cũng không bị bỏ qua: nó làm gia tăng sự bất bình đẳng và củng cố hệ thống quyền lực. Phần này khiến ta phải suy ngẫm về vai trò của tiền trong xã hội ngày nay và tương lai.