Căn phòng khóa Reviews

Có người nói rằng Donoghue nắm bắt hoàn hảo giọng nói của một đứa trẻ nhỏ. Tôi thì không nghĩ vậy. Tôi thậm chí còn không nghĩ bà ấy nắm bắt được giọng nói của một đứa trẻ bị giam cầm và bị cắt đứt khỏi thế giới suốt năm năm trời. Tuy nhiên, nếu cứ cho là Donoghue đã tái hiện hoàn hảo cách nói chuyện của một đứa trẻ năm tuổi đi. Thì có bao nhiêu cuốn sách do trẻ năm tuổi viết mà bạn cảm thấy lôi cuốn và sâu sắc? Tôi cá là không có cuốn nào cả. Trẻ năm tuổi có thể đáng yêu trong một vài khoảnh khắc ngắn ngủi, và tất nhiên chúng ta yêu thương chúng, muốn điều tốt nhất cho chúng. Nhưng hãy thành thật mà nói, chúng không thực sự sâu sắc hay thú vị trong một thời gian dài đâu, và Jack cũng vậy.

Sau màn "trốn thoát" vô lý kia, Donoghue lại không đào sâu vào những hậu quả của việc quay trở lại một thế giới mà một người đã rời xa trong bảy năm, hay trong trường hợp của Jack, một thế giới mà nó chưa từng biết đến. Tôi cảm thấy Donoghue đã lướt qua giai đoạn chuyển tiếp đầy khó khăn này một cách quá hời hợt. Phần thứ hai của cuốn sách cũng thiếu chiều sâu như phần đầu, nhưng theo một cách khác. "Ma" cảm thấy thế nào khi cuối cùng cũng được tự do? Cô ấy có đoàn tụ với cha mẹ mình không? (Mẹ cô ấy không chấp nhận cái chết của con gái, trong khi cha cô ấy thì cần điều đó để tiếp tục sống và thậm chí còn tổ chức tang lễ cho cô.) Cô ấy có định giới thiệu họ với đứa cháu trai của mình không? Một người bị giam cầm suốt nhiều năm, rồi đột ngột được thả ra thế giới bên ngoài, chắc chắn sẽ trải qua những sang chấn tâm lý nghiêm trọng, nhưng vì lý do nào đó, Donoghue không hề muốn khai thác kho tàng cảm xúc phong phú này. Có một sự đứt gãy kỳ lạ giữa nỗi đau tột cùng mà "Ma" và Jack lẽ ra phải chịu đựng và cách Donoghue kể lại câu chuyện của họ một cách quá hời hợt.

Còn về mối quan hệ gắn bó bất thường – gợi nhớ đến Psycho – giữa Jack và "Ma" trong "Room" thì sao? Vâng, tôi hiểu rằng hai người bị giam cầm cùng nhau trong nhiều năm sẽ có một sự gắn kết sâu sắc. Nhưng một khi họ được tự do, đặc biệt nếu họ là một người mẹ hai mươi sáu tuổi và một cậu con trai năm tuổi, thì việc tạo ra một số ranh giới và khoảng cách là cần thiết để đảm bảo sức khỏe tinh thần và cảm xúc. Nhưng Donoghue lại chẳng bao giờ khai thác khía cạnh này của sự giam cầm, dù rõ ràng bà ấy nhận thức được điều đó. Ở một thời điểm, Jack nói về chính mình rằng: "Có thể con là một con người, nhưng con cũng là một-me-và-Ma nữa." Cách suy nghĩ đó có thể phù hợp trong "Room", nhưng khi ra "Bên Ngoài", nó là một điều nguy hiểm.

Donoghue đã mạo hiểm với Room và tôi ngưỡng mộ sự dũng cảm của bà. Tôi nghĩ đây sẽ là một cuốn sách gây tranh cãi – người ta hoặc sẽ yêu thích nó, hoặc sẽ ghét nó. Họ sẽ cảm thấy nó cực kỳ thành công hoặc hoàn toàn thất bại. Rõ ràng, đối với tôi, nó thất bại hoàn toàn. Tôi nghĩ ý tưởng của nó rất tuyệt vời, nhưng tôi cảm thấy Donoghue không thực hiện được đúng mức. Tôi thực sự không hiểu làm thế nào mà cuốn sách này lại lọt vào danh sách dài của Booker, chứ đừng nói đến danh sách rút gọn. Tôi mong đợi nhiều chiều sâu và sự thấu hiểu hơn từ một tác phẩm được đề cử Booker. Liệu Donoghue có phải là một nhà kể chuyện lười biếng với Room không? Tôi không biết có thể nói vậy không, nhưng tôi nghĩ bà ấy đã dựa quá nhiều vào chiêu trò và sự giật gân. Tôi thực sự thất vọng. Cuối cùng, tất cả chỉ còn là một trò lừa rẻ tiền đối với tôi, và sau khi đọc xong, tôi cảm thấy mình cần phải đi tắm nước nóng thật lâu.

1/5

Khuyến khích đọc:  Không.

(Từ đây bài đánh giá sẽ có những tiết lộ nhỏ về cốt truyện. Nếu bạn không muốn bị spoil thì đừng đọc tiếp.)

Câu chuyện trong Room được chia thành hai phần: phần đầu diễn ra trong "Room" và phần thứ hai diễn ra ở "Bên Ngoài" sau khi "Ma" và Jack trốn thoát. Cảnh trốn thoát đó, nói nhẹ nhàng thì, hoàn toàn nực cười. Một đứa trẻ thậm chí còn không tin thế giới bên ngoài tồn tại, vậy mà lại có thể làm được những gì Jack đã làm sao? Cứ như thể Donoghue không biết bà ấy muốn quyển sách của mình là gì – một câu chuyện tù túng về cảnh bị giam cầm trong một căn phòng nhỏ và ảnh hưởng của nó đến sự phát triển cảm xúc và trí tuệ của một đứa trẻ năm tuổi, hay một câu chuyện về việc một đứa trẻ sống cả đời trong một căn phòng chật hẹp có thể trưởng thành và trở thành người hùng. Không ai trong chúng ta, kể cả Donoghue, có thể có cả hai thứ cùng một lúc.

Khi chúng ta nhận ra rằng Jack và "Ma" (chúng ta không bao giờ biết tên thật của cô ấy) bị giam giữ, đáng lẽ Room nên mang một bầu không khí rùng rợn, hồi hộp và khiến ta lo lắng xem "Old Nick" sẽ làm gì tiếp theo. Nhưng thay vào đó, nó lại chậm chạp, nhàm chán và gần như hoàn toàn thiếu đi sự kịch tính. Vì Donoghue giới hạn góc nhìn vào Jack (ít nhất là trong nửa đầu cuốn sách), nên những gì ta nhận được thật sự tẻ nhạt và đơn điệu. Đến khi đến được màn "trốn thoát" khó tin kia, tất cả chỉ còn là một sự gượng ép, nông cạn và dàn dựng vụng về.

Và đây là Jack nói về khoảng thời gian "yên tĩnh" với "Ma":

Tớ leo lên lòng Ma trên ghế Rocker, hai chân tụi tớ rối tung vào nhau. Ma là phù thủy biến thành con mực khổng lồ còn tớ là hoàng tử JackerJack, cuối cùng tớ cũng thoát được. Tụi tớ chơi cù lét, Bouncy Bouncy và tạo bóng lởm chởm trên tường giường.

Một đoạn ngắn thế này thì có thể ổn, nhưng nửa cuốn sách toàn thế này ư? Không đời nào. Đây là một đứa trẻ có thể hát theo nhạc của Eminem và Woody Guthrie. Nó biết những điệu nhảy mới nhất. Nó nghe người ta nói chuyện trên TV. Chính mẹ nó – người duy nhất nó trò chuyện – cũng nói năng bình thường. Nó dùng thành thạo những từ như “leo dây” (rappelling) hay “hà mã” (hippopotami). Chúa ơi, nó còn biết nhiều về sự sụp đổ của Bức tường Berlin hơn cả người Đức. Vậy mà tại sao lời nói của nó lại cứ như kiểu trẻ con bập bẹ vô nghĩa? Tôi biết nó mới năm tuổi, nhưng ngoài cách nói chuyện kinh khủng kia ra, nó lại rất lanh lợi so với tuổi. Và trời ơi, ai có thể chịu nổi việc đọc đi đọc lại mấy bài tường thuật về “Dora the Explorer” hay “SpongeBob SquarePants” mà không muốn ném quyển sách đi chứ?

Tôi phải thú nhận rằng, tôi chưa bao giờ thích những cuốn sách được kể qua giọng trẻ con, và với tôi, Room còn đặc biệt khó chịu hơn nữa.

“Ma” đã biến tất cả đồ vật trong “Room” thành những nhân vật có tên riêng, và Jack nói về chúng như thể chúng là những sinh vật sống thực sự. Có “Wardrobe” (Tủ quần áo), “Rug” (Thảm), “Plant” (Cây), và “Meltedy Spoon” (Chiếc thìa chảy). Một đoạn văn như thế này có thể còn tạm chấp nhận được, nhưng cả một cuốn sách? Để hoàn thành nó thực sự đòi hỏi rất nhiều quyết tâm. Đây là cách Jack mô tả một ngày bình thường:

"Chúng mình có cả ngàn việc phải làm vào buổi sáng, như cho cây uống nước mà không được làm đổ, rồi đặt lại vào đĩa trên Dresser... Mình đếm một trăm hạt ngũ cốc, rồi rót sữa xuống như thác đổ, trắng gần như màu bát, không bắn tung tóe, rồi cảm ơn Chúa Hài Đồng."

"Rót sữa xuống như thác đổ"??????

Về chuyện xem TV, Jack nói:

"Mình muốn xem TV suốt ngày luôn, nhưng nó sẽ làm thối não bọn mình. Trước khi mình rớt xuống từ thiên đường, Ma đã bật nó cả ngày trời và bị biến thành một con zombie. Thế là bây giờ Ma chỉ cho xem mỗi lần một chương trình thôi, rồi ban ngày để tế bào mọc lại, tối đến lại xem tiếp một tập nữa, và qua đêm, chúng mình sẽ mọc thêm não."

Câu chuyện được kể qua lời của một cậu bé 5 tuổi tên Jack, người vừa “ăn mừng” sinh nhật của mình. Jack chưa từng biết đến ai ngoài mẹ – người cậu gọi là “Ma”. Chúng ta biết rằng “Ma” đã bị bắt cóc vào một đêm nọ khi mới 19 tuổi, trên đường đến thư viện trường. Bảy năm qua, cô bị giam giữ trong một căn lều chứa đồ, được bọc nút âm bằng bần, tường lót chì và khóa bằng mã bảo vệ, liên tục bị kẻ bắt cóc – gã mà cô gọi là “Old Nick” – cưỡng hiếp. Hai năm sau khi bị bắt cóc, cô sinh ra Jack.

Chúng ta dần nhận ra rằng “Ma” đã cố gắng hết sức để tạo ra một cuộc sống bình thường nhất có thể cho Jack trong căn phòng rộng vỏn vẹn 11x11. Cô tổ chức những buổi “thể dục” vào buổi sáng để cậu bé vận động, cố gắng duy trì giờ giấc ăn uống điều độ. Họ có một chiếc TV – và dù “Ma” giới hạn thời gian xem TV như bất kỳ phụ huynh nào khác, chính từ đó mà Jack học được về thế giới bên ngoài, về việc những câu chuyện mà “Ma” kể cho cậu nghe thực ra đều có thật. Tuy nhiên, dù có TV, Jack vẫn không hề biết có một thế giới tồn tại ngoài kia. Ngay cả “Old Nick” cũng không thực sự “có thật” trong mắt Jack, bởi cậu luôn trốn trong tủ quần áo mỗi khi gã bước vào. Trong mắt cậu bé, “Old Nick” chỉ là một điều gì đó mơ hồ:

"Gã mang thức ăn, bánh ngọt Chủ Nhật, rồi biến mất cùng rác thải, nhưng gã không phải con người như chúng ta. Gã chỉ xuất hiện vào ban đêm, như loài dơi... Mình nghĩ Ma không thích nói về gã, vì như thế gã sẽ càng trở nên thật hơn."

Kể từ khi được đề cử Booker (và lọt vào danh sách rút gọn), Room của nhà văn Ireland Emma Donoghue đã gây chấn động giới văn học. Hầu hết những ai đánh giá cuốn sách này đều yêu thích nó. Họ nói về việc câu chuyện hồi hộp, cuốn hút đến mức họ phải đọc một mạch cho đến hết. Nhưng có lẽ tôi sẽ là một trong số ít những tiếng nói phản đối. Tôi thực sự, thực sự, thực sự không thích Room – và vâng, tôi có những lý do cụ thể cho điều đó.

Tôi không thể tưởng tượng có ai lại chưa biết cốt truyện chính của Room, nhưng với những ai chưa biết, cuốn sách lấy cảm hứng từ câu chuyện có thật của Elisabeth Fritzl – một người phụ nữ Áo bị chính cha ruột giam cầm trong tầng hầm suốt 24 năm. Trong thời gian đó, cô liên tục bị lạm dụng và cưỡng hiếp, sinh ra bảy đứa con và bị sảy thai một lần. Ba trong số những đứa con của cô – một gái, hai trai – bị nhốt chung với mẹ trong suốt cuộc đời cho đến khi được giải cứu.

Cuốn sách lấy ý tưởng từ vụ Fritzl, cũng như các vụ Jaycee Lee Dugard ở California, Natascha Kampusch và Sabine Dardenne.

Và tất nhiên, Emma Donoghue biết rằng chúng ta không phải là những đứa trẻ 5 tuổi, và bằng cách nào đó, cô ấy vẫn khéo léo lồng ghép vào câu chuyện những sự thật đau lòng đến choáng váng về thế giới, về quá trình trưởng thành, về mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, cũng như về sự mong manh của thời gian và tình thân – tất cả đều qua giọng kể của một cậu bé nhỏ xíu, người thậm chí còn không nhận ra mình đang nói ra điều gì. Nhưng mọi thứ không hề bị nhồi nhét một cách gượng ép, cũng không giống kiểu "đứa trẻ 5 tuổi thần bí có trí tuệ siêu phàm" (Magical Negro 5-Year-Old).

Tôi không nói gì về cốt truyện, vì tôi nghĩ sẽ tốt hơn nếu bạn không biết nhiều ngoài tiền đề ban đầu (và đây cũng là một trong những cuốn sách mà tôi ước gì mình đã đọc mà không biết gì trước đó, nhưng cuộc sống mà, đâu phải lúc nào cũng được như ý). Và đúng vậy, đây là một cuốn sách đánh vào trái tim hơn là lý trí, nhưng tôi không nghĩ đó là điều tệ. Đôi khi, sách nên chạm đến ta theo những cách khác nhau. Tất nhiên, với tiền đề này, cuốn sách hoàn toàn có thể trở thành một tác phẩm châm biếm xã hội, nhưng nó không đi theo hướng đó – và dù thế nào đi nữa, trải nghiệm mà nó mang lại vẫn rất đáng nhớ.

Khi bạn bắt đầu đọc câu chuyện về một cậu bé đã dành cả cuộc đời mình bị nhốt trong một căn phòng nhỏ, con trai của người phụ nữ bất hạnh Ma (không có tên, vì cô ấy chỉ là Ma), người đã bị bắt cóc và bị giam cầm trong căn phòng này suốt bảy năm qua, mọi thứ có vẻ hơi quá dễ thương: tất cả đồ vật trong Phòng đều được viết hoa và có giới tính, như Sàn, Giường, Chăn, và Tủ quần áo. Điều này cũng hợp lý, bởi vì với Jack, chúng là những thứ duy nhất tồn tại trên thế giới – bởi vì cả thế giới của cậu chính là Phòng. Cậu có một chiếc TV, nhưng cậu tin rằng những thứ xuất hiện trên đó chỉ là tưởng tượng, là những sinh vật sống trên các hành tinh bên trong TV.

Nhưng khi tiếp tục đọc, tôi nhận ra rằng cuốn sách này thực sự có chiều sâu đáng kinh ngạc, ngay cả khi phạm vi kể chuyện bị giới hạn đến mức tối thiểu. Điều khiến tôi ấn tượng nhất là cách tác phẩm khắc họa hoàn hảo sự linh hoạt của tâm trí trẻ thơ – cách chúng dùng những gì mình biết để diễn giải những điều chưa hiểu theo logic riêng. Tôi từng đọc một ý kiến của Stephen King cho rằng tất cả trẻ em đều gần như mắc chứng rối loạn tâm thần cho đến khoảng bảy tuổi, khi não bộ của chúng dần ổn định và ngừng nghĩ ra những điều như: "Ồ, trời tối là vì một con quái vật khổng lồ đã nuốt chửng mặt trời."

Tôi đã ghét cuốn sách này. Nghe có vẻ đáng ghét, phải không? Một cuốn tiểu thuyết dành cho người lớn về những chuyện kinh hoàng, nhưng lại được kể bởi một đứa trẻ 5 tuổi? Chẳng phải chỉ là một chiêu trò văn chương sao? Một thử nghiệm viết lách phô trương, chắc chắn sẽ nhận được lời khen từ những người dễ bị ấn tượng.

Nhưng tôi không nghĩ mình dễ bị ấn tượng đến vậy, và quỷ thật, cuốn sách này thật sự ấn tượng. Vì đúng vậy, nếu không được xử lý một cách hoàn hảo, một cuốn sách do một đứa trẻ kể chuyện có thể sẽ rất đáng ghét. Tôi chưa đọc Extremely Loud & Incredibly Close, và có thể tôi sẽ thích hoặc không, nhưng tôi biết rằng nó được viết theo giọng điệu của một đứa trẻ 9 tuổi thông minh quá mức, mà những đứa trẻ quá thông minh thì thường khá phiền phức.

Nhưng Jack, người kể chuyện của Room, thực sự không phải là một đứa trẻ thông minh quá mức. Và Emma Donoghue đã thành công trong việc tái hiện giọng nói của một đứa trẻ theo cách chân thực mà không làm cho cuốn sách trở nên quá đơn giản hay quá gượng ép. Tôi thực sự không biết cô ấy đã làm thế nào.

Tôi đã nói với người đã cho tôi mượn cuốn sách về những khó khăn của mình và được cho một lời khuyên: cứ kiên trì đi, nó sẽ mở ra và sẽ thật đẹp. Và tôi đã làm thế. Và cuốn sách đã mở ra. Đó là một lời khuyên đúng đắn.

Nửa đầu của cuốn sách cũng rất đẹp. Được viết một cách tuyệt vời. Nhưng tạ ơn trời, nửa sau thực sự đã mở ra. Nó giống như hít một hơi thở của bầu không khí trong lành, tuyệt vời, ở đâu đó trong thiên nhiên, xa khỏi thành phố. Sự hài hước vẫn còn, nhưng nó đã biến thành một thứ gì đó châm biếm, một thứ vẫn đầy cảm xúc nhưng mang một lớp vỏ hài hước mỉa mai mà tôi đánh giá cao (và, thú thực, có lẽ cũng tạo ra một khoảng cách nhất định khiến tôi lười biếng kết nối với nó).

Cơn giận dữ mà tôi cảm thấy trong nửa đầu đối với Old Nick là một cơn thịnh nộ mù quáng – kiểu giận dữ tôi cảm thấy đối với bất kỳ ai làm tổn thương một đứa trẻ. Cơn giận trong nửa sau lại khác – nó quen thuộc hơn, thoải mái hơn – giận dữ với truyền thông, với tâm lý học đại chúng, với các thể chế khác nhau và những thứ tương tự.

Nửa sau có những bài học đáng học – bài học về nhận thức, cô lập, chủ nghĩa vật chất, về mối quan hệ gia đình, về sợi dây liên kết giữa mẹ và con, giữa người bảo vệ và người được bảo vệ. Chính vì có “bài học để học”, nên nửa sau dễ đọc hơn nhiều, khiến tôi khao khát được biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Sự tĩnh lặng khủng khiếp (và cần thiết) của nửa đầu cuốn sách được thay thế bằng một sự chuyển động cảm xúc mạnh mẽ, thực sự cuốn hút tôi.

Đây không phải là một lời phê bình về nửa đầu, vì tôi nghĩ nó đã được viết một cách hoàn hảo. Thay vào đó, nó là sự phê bình khả năng của chính tôi trong việc đối diện với những tình huống đầy thử thách và đáng sợ liên quan đến trẻ em – vì tôi không thể làm gì để ngăn chặn hay trừng phạt Old Nick, tôi chỉ muốn quay mặt đi. Và thế là nửa sau trở thành một con đường quen thuộc hơn, với những niềm vui quen thuộc.

Nửa đầu cuốn sách thật kinh hoàng và độc đáo đến mức tâm trí tôi không thể chấp nhận được. Nửa sau lại kéo tôi trở về với một thế giới mà tôi có thể đối diện, có thể phản ứng, mà không cần phải đóng băng. Khi đọc đến những dòng cuối cùng, tôi đã đọc đi đọc lại chúng, khép cuốn sách lại, và khóc. Nhẹ nhõm vô cùng. Thật buồn cười khi nghĩ về tất cả những giọt nước mắt tôi đã kìm nén.