.png)
Họ đang sống trong một kỷ nguyên tuyệt vời, khi con người gần như đã khám phá hầu hết mọi ngóc ngách của vũ trụ. Đó là xã hội nước Nga thế kỷ XIX. Trước hàng loạt những cuộc cách mạng đi đến thắng lợi cùng với những chiến thắng tưởng chừng vĩ đại của nhân loại, họ trở nên tôn sùng lý trí. Mặt khác, chính những con người ấy lại tin vào thế giới hoàn mỹ, nơi có khu vườn địa đàng và chắc hẳn ai cũng sẽ được sống hạnh phúc, no đủ. Bằng trí tuệ, tri thức và sự khai sáng, con người ta hoàn toàn có thể tin vào điều đó. Nhưng cuối cùng, khi mọi lý tưởng bước chân vào đời thực, vẫn có quá nhiều những thứ ngổn ngang cản bước họ đến thiên đường không còn tội lỗi. Hồi ký viết dưới hầm của Fyodor Dostoevsky, một trong những cuốn truyện ngắn viết theo lối trào phúng đầu tiên, đã vạch trần sự thật đằng sau sự tôn sùng lý trí của toàn xã hội dưới thời Nga Hoàng trị vì.
- TÁC GIẢ
Dostoevsky sinh năm 1821 ở Moskva, là con trai thứ hai trong gia đình có 7 anh em. Cha ông là Mikhail, vốn dòng dõi quý tộc nhưng đã sa sút, một bác sĩ quân y sau khi nghỉ hưu làm việc tại bệnh viện Maryinsky chuyên chữa trị người nghèo. Mẹ ông là Maria Feodorovna, con gái của một thương gia. Bệnh viện Maryinsky là nơi Dostoevsky sống hồi nhỏ. Nằm ở vị trí tồi tệ nhất của thành phố, đó là một khu vực bao gồm nghĩa trang cho tội nhân, trại thương điên và cô nhi viện cho trẻ sơ sinh. Khung cảnh khu phố này đã để in một dấu ấn dài lên thời trẻ Dostoevsky. Ông sớm quan tâm tới những người nghèo khổ, bị áp bức và bị tước đoạt tự do. Dù bị bố mẹ ngăn cấm, Dostoevsky vẫn thích lẻn ra vườn của bệnh viện, nơi những bệnh nhân đau khổ ngồi sưởi nắng. Cậu bé Dostoevsky thích dành thời gian ngồi bên các bệnh nhân và lắng nghe câu chuyện của họ.
Năm 1837, mẹ của Dostoevsky mất vì bệnh lao. Ông Mikhail quyết định gửi các con trai của mình tới Học viện Kỹ thuật Quân sự ở Saint Peterburg. Năm 1839, ông nghe tin bố mình qua đời. Mặc dù chưa bao giờ được kiểm chứng, một số người tin rằng Mikhail Dostoevsky chết bởi chính những người nông nô của ông. Theo một câu chuyện, trong một cơn say rượu, ông đã làm họ phẫn nộ và họ đã giữ ông ta, đổ vodka vào miệng ông tới khi chết. Những tình tiết tương tự được Dostoevsky miêu tả trong Hồi ký viết dưới hầm. Một số khác lại tin rằng ông đã chết vì những nguyên nhân tự nhiên, còn câu chuyện sát nhân là do một người chủ trại láng giềng bịa đặt để có thể mua các tài sản với giá rẻ. Vài người lập luận rằng tính cách của người cha đã ảnh hưởng lớn tới nhân vật Fyodor Pavlov Karamazov trong Anh em Karamazov, nhưng những ý kiến này chịu nhiều chỉ trích. Dù sao đi nữa sự kiện này đã ảnh hưởng lớn tới tâm hồn ông, đó là một cách giải thích cho chủ đề tội ác luôn xuất hiện trong các tác phẩm của Dostoevsky.
- HỒI KÝ VIẾT DƯỚI HẦM
Nikolay Gavrilovich Chernyshevsky, nhà triết học duy vật, nhà phê bình và nhà xã hội chủ nghĩa. Ông là người lãnh đạo phong trào dân chủ cách mạng trong những năm 1860, và có ảnh hưởng đến Vladimir Lenin, Emma Goldman, và nhà văn chính trị, nhà xã hội chủ nghĩa người Serbia, bà Svetozar Marković. Năm 1863, Nikolai Chernyshevsky viết ra cuốn Tôi nên làm gì? (What is to be done?) với chủ đề về một xã hội không tưởng.
Xã hội yêu thích tác phẩm của ông, đặc biệt là giới trẻ cách mạng. Nhưng Fyodor Dostoevsky thì ghét điều đó. Ông đã châm biếm Tôi nên làm gì? một cách khéo léo. Như một lời khẳng định với toàn giới văn học nước Nga, rằng những lý tưởng của Nikolay đang chệch khỏi đường ray của giá trị nhân bản: Hồi ký viết dưới hầm ra đời.
Cuốn sách được chia làm hai phần rõ ràng: Dưới hầm và Nhân mùa tuyết tan. Nhân vật chính là một công chức nhà nước bình thường, mồ côi cha mẹ, tự cho mình là thông minh và không có mối quan hệ tốt đẹp với những người xung quanh. Nếu ở phần đầu là những tư tưởng và cảm xúc liên tục đối chọi nhau một cách gay gắt của quý ngài công chức thất nghiệp thì phần sau mang lại cảm giác “dễ thở” hơn, kể về những mẩu chuyện ngắn mà gã từng trải qua và giải thích cho những gì hắn nghĩ dưới hầm. Song, xuyên suốt cuốn truyện ngắn bảy mươi trang này, không có lấy một câu dễ đọc và ngẫm. Sự châm biếm trong khoái lạc và hèn mọn của một bản ngã điên sớm muộn cũng bóp nghẹt tâm trí bạn đọc, nếu không sẽ là sự đồng điệu trong tâm hồn. (Bởi ai cũng sẽ có lúc trở nên “điên khùng” giống gã.)
- SỰ ĐẢ KÍCH CÁI TÔI LÝ TRÍ VÀ MÂU THUẪN GAY GẮT
Tôi - Người đàn ông hơn 40 tuổi thất nghiệp trở về căn hầm sau khi có được một số tiền kha khá. Tôi không được giới thiệu quá chi tiết, thậm chí hắn còn chẳng có tên. Nhưng điều đó với Fyodor dường như chẳng quan trọng. Đằng sau tất cả những dằn vặt và đau khổ, hắn là con người vô cùng đối lập.
Ở phần Dưới hầm, khi người đàn ông này 40 tuổi, anh ta chán ghét tất cả những giáo điều và bản thân mình.
Tôi xin long trọng tuyên bố với quý vị rằng đã rất nhiều lần tôi ráng trở thành một con bọ, vậy mà xem ra tôi cũng không xứng đáng nữa.
Mở đầu luôn được cho là khó hiểu nhất, bởi nó nằm sâu bên trong tâm hồn của một con người. Vượt qua những tư tưởng tốt đẹp, hướng nhãn quang về phía ánh sáng, đạo đức và luân lý thường tình, người ta thấy bản chất vừa khô khan lại vô cùng "thối nát". Đó là phần mà con người muốn chối bỏ nhất. Dù đi đến đâu, làm gì, là ai cũng đều phủ nhận bản chất của mình và cả bản chất của người. Dostoevsky đã thấy điều không chỉ tồn tại trong nội tình nước Nga lúc bấy giờ, mà còn ở khắp nơi trên thế giới. Lấy ví dụ điển hình trong văn học Việt Nam nói riêng, nhân vật Chí (Chí Phèo) bị cả xã hội phủ nhận, còn gia đình cụ cố Hồng (Số đỏ) lại lộ rõ bản chất mà Tôi trong hồi ký đang bàn luận. Xã hội mà cả nước Nga thế kỷ XIX đấu tranh để có được thực chất lại không phục vụ những mong muốn của họ. Điều họ muốn đứng ở một mặt khác của lợi ích, thứ họ nhận được. Mà lợi ích của chúng ta đôi khi lại đối lập với lợi ích của đồng loại.
- TRÒ CƯỜI VÀ TỘI LỖI
Bước trên đại lộ Nevsky, nói đúng nghĩa thì hắn không hề đi dạo. Vỉa hè có nắng nhưng lòng thì tăm tối và day dứt. Hắn giở trò với tên sĩ quan để phá vỡ cái thế giới thanh lịch ấy, nơi hắn chỉ như một con ruồi và đôi lúc hắn nhìn kẻ khác như một con ruồi. Năm ấy, Tôi hai mươi lăm tuổi.
Nhưng bản chất của đại lộ thanh lịch lại là một nơi phân bua, chồng chéo các giai tầng của xã hội. Kẻ thấp nép mình, còn người lớn thì cứ việc đi thẳng băng. Dọc con đường ấy có cả ông Hoàng, bà Bá tước, các nhà văn, sĩ quan cho đến những kẻ thấp hèn như Tôi.
Sự hậm hực vô cớ với những người xa lạ, sự xa cách đối với những người quen biết, sự vô hình trong mọi hoàn cảnh, sự tổn thương và gây tổn thương cho người khác, sự khao khát được yêu thương và hoà nhập. Tình bạn và tình yêu là hai thứ không bao giờ được ban phát cho hắn. Trong tâm hồn hắn là kẻ cằn cỗi vô cùng, đối nghịch vô cùng. Trong tâm trí hắn vốn ghét bỏ mọi thứ xung quanh và bản thân vô cùng giỏi giang, có chuẩn mực. Song bề ngoài hắn vẫn ôm chiếc mặt nạ để móc nối các mối quan hệ. Hắn vờ như mình chỉ vô ý làm người khác tổn thương hoặc không may phải làm như vậy. Hắn nhất mực, kiên quyết trả đũa cho những tủi nhục mà hắn nhận được nhưng sau nhiều ngày nhiều giờ lên kế hoạch, hắn vẫn là một kẻ hèn mọn, nhu nhược.
Về phần Liza - cô gái điếm nhưng mang trong mình trái tim của một thiên thần - như được ban phát cho cuộc đời đầy tội lỗi của hắn. Nàng là thiên thần run rẩy trong tình yêu và là mầm non hé nở trong vũng lầy của tội lỗi (tội ác mà kẻ khác gây ra và giáng tai họa xuống đầu Liza).
Nếu nàng cười có lẽ tôi đã ghét rồi. Tôi ngó nàng lâu hơn và dường như phải cố gắng: tôi thấy khó tập trung tư tưởng. Trên khuôn mặt đó có một vẻ gì ngây thơ và hiền lành, nhưng nghiêm trang lạ lùng. Tôi chắc chắn điều đó đã làm cho nàng không thích hợp với chốn này, và không một tên nào trong bọn khốn nạn kia đã để ý đến nàng. Cũng không thể bảo là nàng đẹp, dù rằng trông nàng cũng cao lớn, khỏe mạnh và thân hình cân đối. Nàng ăn mặc hết sức giản dị. Trong tim tôi bỗng nhen lên một tình cảm gì tàn nhẫn, và tôi tiến lại phía nàng.
.png)
Nhưng tập hồi ký này nào có phải Những đêm trắng cho kẻ mộng mơ. Trong một thoáng, nhận thức méo mó về tình yêu được nhào nặn dưới căn hầm đã biến hắn thành một kẻ xấu đê tiện. Gã đày đọa tình yêu và để lại trong cuộc đời mình một cuộc tình - mà như không phải cuộc tình - nhuốm màu bi kịch.
- LỜI KẾT
Đây có lẽ là cuốn duy nhất Dostoyevsky viết về nhân vật tôi, hay có thể là chính ông, một cách trần trụi. Hắn trong câu chuyện xưng hô với độc giả là “tôi” và “quý vị”. Hắn như đang đứng giữa một phiên tòa, tự giới thiệu về mình, giải thích tại sao hắn được sinh ra, tại sao lại sống trong xã hội này, tại sao hắn phải hành động như vậy. Đôi lúc, đó là những lời biện minh, nhưng đôi lúc lại là lời bộc bạch của một người trong cuộc. Hắn thể hiện phần “con” và phần “người” của chính mình.
"Hồi ký viết dưới hầm của Dostoevsky xứng đáng là một tác phẩm về chủ nghĩa hiện sinh tuyệt vời nhất từng được viết." Mặc dù nhiều khi quý vị cảm thấy như bị gã dưới hầm này chỉ thẳng vào, nhưng xin đừng nóng giận, đừng đặt sách xuống, đó chỉ là vỏ bọc độc ác giả tạo mà gã tự tạo ra mà thôi. Gã làm vậy có lẽ vì lòng tự tôn, có lẽ là để bớt xấu hổ bởi những thổ lộ với quý vị và cũng bởi cả đời gã chưa khi nào dám nhìn thẳng vào mắt mọi người. Vậy cuối cùng, Tôi vẫn trở nên đáng thương dù hắn nhận thức bản chất và thoát ly khỏi giáo điều.
Review chi tiết bởi: Ánh Dương - Bookademy
--------------------------------------------------
Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy
(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.
Hồi Ký Viết Dưới Hầm là tiền thân của hầu hết các kiệt tác sau này của Dostoevsky như Anh em nhà Karamazov, Tội ác và Trừng phạt và Thằng ngốc. Có những nhân vật trong những cuốn tiểu thuyết đó giống như người anh hùng vô danh trong cuốn tiểu thuyết này, và theo suy nghĩ của tôi, họ là những nhân vật được phát triển tốt hơn. Nhưng việc xuất bản câu chuyện này (ở Epoch, năm 1864) là một thời điểm quan trọng trong văn học: Một số người cho rằng đây là cuốn tiểu thuyết Hiện sinh đầu tiên, có ảnh hưởng đến các nghệ sĩ như Kafka trong “The Metamorphosis”. Một số người xem đoạn độc thoại của anh ấy trong phần đầu tiên đặc biệt như một phiên bản đầu tiên của văn xuôi dòng ý thức, được phát triển sau này bởi các học viên như James Joyce. “Con người dưới lòng đất” có vẻ cay đắng, chắc chắn, bị tách biệt khỏi xã hội, bị xa lánh, nhưng rõ ràng Dostoevsky qua tiểu thuyết này và nhân vật này đang phản ứng với những vấn đề xã hội và văn hóa của thời đại ông. Nhà phê bình văn học Mikhail Bakhtin coi tác phẩm của Dostoevsky như một ví dụ điển hình về việc tiểu thuyết có thể trở thành gì, một “diễn đàn văn hóa” vào thời điểm đó từ nhiều góc độ khác nhau. Tôi thực sự thích Lời nói đầu của Richard Pevear cho bản dịch cuốn tiểu thuyết này của ông, vì nó giúp tôi hiểu cuốn sách hơn trong lần đọc này. Thay vì một bài tiểu luận mà ông thường viết trong thời kỳ này, Dostoevsky sử dụng cuốn tiểu thuyết về người dưới lòng đất của mình như một cách để chứng minh sự phức tạp của bản sắc mà anh ấy thấy còn thiếu trong các ý tưởng về nhân cách và văn hóa Nga. Anh ta đang đáp lại các nhà lý thuyết của chủ nghĩa tư bản công nghiệp VÀ chủ nghĩa cộng sản, cả hai đều hạ giá trị cá nhân, đơn giản hóa anh ta, coi anh ta như một bánh răng trong một cỗ máy tư tưởng nào đó, một thứ gì đó được xã hội phát triển để cải thiện nó. Tuy nhiên, Pevear cho biết Dostoevsky đang phê bình một cuốn tiểu thuyết nổi tiếng đương thời, What Is To Be Done? Bởi N.G. Chernyshevsky, khẳng định “chủ nghĩa vị kỷ duy lý”, một sự phỏng theo khái niệm “tư lợi được khai sáng” của những người theo chủ nghĩa thực dụng người Anh. đã trở thành cẩm nang cho các nhà hoạt động xã hội thời đó, cho rằng nhân loại có thể hạnh phúc nếu một người theo đuổi những ham muốn vật chất của mình và bị từ chối ý chí tự do. Hình ảnh trung tâm của xã hội hạnh phúc này là một cung điện pha lê (khiến tôi nhớ đến Nhà thờ pha lê của Robert Schuller như một hình ảnh về tư lợi thiêng liêng—hay chủ nghĩa tư bản Cơ đốc giáo—đã rất hấp dẫn vào những năm 1990 đối với rất nhiều Cơ đốc nhân giàu có, mặc dù vẫn còn nhiều nhà thuyết giáo vĩ đại mang theo ngọn đuốc của Schuller). Nhưng, Dostoevsky đã nhìn thấy và chứng minh trong cuốn tiểu thuyết của mình, và phần nào chứng minh tiềm năng của chính cuốn tiểu thuyết, rằng các nhà cách mạng xã hội thời bấy giờ (Lenin là một người ghét cách viết và suy nghĩ của Dostoevsky) không nhìn thấy sự phức tạp của con người cần được bảo tồn nếu muốn cuộc sống tiếp tục phong phú và rộng mở. Phải chăng sự mâu thuẫn và phức tạp là vấn đề cần tháo gỡ, hay đó chính là bản chất của con người? Chernyshevsky - và Lenin và những người khác là môn đồ của ông - nghĩ về cái trước, và tìm kiếm sự cố định trong bản chất con người, một “con người hành động không phân chia” và Dostoevsky nghĩ về cái sau, mặc dù ông biết “sự chuyển động bên trong” không ngừng và đôi khi dữ dội của tâm trí cũng có thể dẫn đến đau khổ. Dostovesky ghét hệ tư tưởng và những giả định mang tính bản chất của nó về bản chất con người, và trong cuốn tiểu thuyết của ông đã chứng minh rằng con người không bao giờ tĩnh tại, và đối với ông, đó là một điều tốt. Anh ta thích rượu, phụ nữ và cờ bạc, và mặc dù những thứ này thường xuyên khiến anh ta (và cuối cùng) bị hủy hoại, nhưng anh ta luôn thích ở bên ngoài và ngầm hơn là một phần của xã hội thoải mái, dễ đoán, tìm cách loại bỏ sự khác biệt và khác biệt. “Giá trị” đối với ông là tinh thần và thẩm mỹ so với cái có thể tính toán, đánh giá một cách logic và hợp lý theo hệ thống phân loại và lý thuyết. Theo quan niệm của chủ nghĩa hiện đại và khai sáng về việc loại bỏ chiến tranh và thói xấu thông qua sự tiến bộ của nền văn minh chắc chắn sẽ thất bại, như ông thấy. Cuốn sách này hay, với một nhân vật trung tâm mạnh mẽ tạo nền tảng cho những cuốn tiểu thuyết sau này (và tôi nghĩ là hay hơn) của anh ấy, nhưng đây là một cuốn sách khá tuyệt vời theo đúng nghĩa của nó. Phần thứ hai tập trung vào nỗ lực giải cứu một cô gái điếm, đây là điều đặc trưng trong tiểu thuyết của Chernyshevsky và các tác phẩm văn học khác cùng thời, và là điều mà Dostoevsky châm biếm gay gắt. Bên dưới một số cay đắng hiện sinh của nhân vật chính là một kiểu giọng điệu hài hước chế nhạo những người theo chủ nghĩa tự do cũng như những người theo chủ nghĩa hư vô vì muốn tạo ra những hệ thống hoàn hảo cho sự tăng trưởng và phát triển. Thật thú vị khi đọc nó sau Con đường xây dựng vượt thời gian và Con báo tuyết của Alexander, những cách tương tác hữu cơ và Phật giáo hơn với thế giới. Tôi đang đọc lại Tội ác và Trừng phạt!