Hiểu Sâu Nghĩ Thấu Reviews

Hiểu sâu nghĩ thấu là cuốn cẩm nang hướng dẫn cơ bản về tư duy phản biện với những lời khuyên cực kỳ giá trị nhằm giúp độc giả phá bỏ lớp vỏ bọc của sự ngụy biện và nắm bắt động cơ thực thụ của bất cứ lập luận nào mà người khác đưa ra. Cuốn sách dành cho hai đối tượng độc giả: người quan tâm tới kỹ năng tư duy thấu đáo - có thể tự mình đọc hiểu; người sử dụng cuốn sách như tài liệu hướng dẫn mở đầu ở trình độ đại học về lĩnh vực tư duy phản biện. 

Với mục đích là cung cấp cho độc giả những công cụ có thể dùng được trong đời thực, tác giả đã loại bỏ những ký hiệu tượng trưng hay những đề tài không thực sự giúp ích. Tuy nhiên, cuốn sách vẫn dành một Chương 3 để trình bày về những các dạng luận cứ tiêu chuẩn như: modus ponens (khẳng định tiền đề) hay modus tollens (phụ định hệ quả). 

Chương 1: “Ồ”

Tác giả sử dụng từ “Ồ” ở đây để miêu tả phản ứng của người nghe khi tiếp nhận tuyên bố mà không hề có ngữ cảnh, không hề biết tại sao họ nên quan tâm tới nó hay nên suy luận điều gì từ thông tin đó. Đó chính là phản ứng của độc giả đối với những tuyên bố không thu hút. 

Trong chương này, tác giả đưa ví dụ về một tuyên bố chính trị để hướng dẫn độc giả cách xử lý thông tin để có thể hiểu sâu hơn về tuyên bố. Chúng ta bắt đầu từ việc xác định thông tin là đúng hay sai bằng cách so sánh số liệu với các tuyên bố khác; phân tích môi trường khi công bố và hiểu sâu hơn về bối cảnh của nó. 

Tác giả nêu ra những ví dụ thực tiễn trong chính trị và đời sống nhằm nhấn mạnh quan điểm sai lầm mà độc giả thường gặp phải khi đưa ra lập luận - quan điểm “Người rơm”. Quan điểm này thể hiện rõ khi người ta nói tới một quan điểm có chút tương đồng với vấn đề đang xét, nhưng thực ra yếu về lý lẽ hơn rất nhiều so với quan điểm đang bị công kích.

Chương 2,3,4 - Các loại luận cứ 

Lập luận bao gồm những tuyên bố - một dạng câu có nội dung đưa ra thông tin cho người nghe/ người đọc. Tuyên bố có thể tầm thường, mang đầy nội dung chuyên môn hay hoặc có tầm vóc vô cùng vĩ đại. Chân lý của một số tuyên bố là tuyệt đối đúng, trong khi một số tuyên bố khác lại là tuyệt đối sai. Ngoài ra, đối với một số tuyên bố khác thì giá trị chân lý vẫn gây tranh cãi - một số người chấp nhận là đúng, nhưng chắc chắn không phải tất cả mọi người.

2 loại lập luận cơ bản: lập luận suy diễn và lập luận quy nạp. Lập luận suy diễn là khi người lập luận đảm bảo được rằng kết luận là một tuyên bố chắc chắn đúng, dựa trên thông tin từ các cơ sở của lập luận. Trong khi lập luận quy nạp, kết luận chỉ là một tuyên bố có khả năng cao là đúng nhưng nó không chắc chắn. Tác giả nêu ra những phương pháp để độc giả có thể phân biệt các dạng lập luận dựa trên nội dung cơ sở, từ khóa manh mối. Những phương pháp này cũng được áp dụng khi xác định cơ sở và lập luận. 

Chương 3, tác giả trình bày sâu về lý luận diễn dịch trình bày dưới các dạng luận cứ tiêu chuẩn, như là modus ponens (khẳng định tiền đề), modus tollens (phủ định hệ quả), giả định luận và những thứ tương tự. Tác giả cũng đưa ra một số hình thức ngụy biện như khẳng định hệ quả và phủ định tiền đề. Những ví dụ được đưa ra trong chương này cho thấy kết luận có thể được rút ra từ cơ sở của luận cứ, bằng cách sử dụng những quy luật hàm ý và quy luật thay đổi cụ thể. 

Nếu như chương 3 tập trung trình bài về lý luận diễn dịch thì lý luận quy nạp được coi là trung tâm phân tích trong chương 4. Tác giả bắt đầu chương này bằng việc nhắc lại những kiến thức căn bản về lập luận quy nạp đã được giới thiệu ở chương 2-3. Bởi lập luận quy nạp vốn không chắc chắn, nên ở chương này, tác giả đi sâu vào việc giải thích mức độ mạnh yếu của lập luận quy nạp. 

Chương 5,6,7 - Các loại ngụy biện

Chương 5, tác giả tập trung vào việc phân biệt 7 loại “ngụy biện liên quan”: ngụy biện lợi dụng vũ lực (Appeal to force); ngụy biện lợi dụng lòng thương hại (Appeal to pity); ngụy biện lợi dụng mong muốn của số đông (Appeal to the people); ngụy biện công kích cá nhân (Ad hominem); ngụy biện di truyền; ngụy biện người rơm (ngụy biện rơm); ngụy biện thủ tiêu ngoại lệ (Accident fallacy); và ngụy biện cá trích (Red herring). Đối với mỗi loại ngụy biện, tác giả đều giải thích rõ hành động, lý do thực hiện ngụy biện của đối phương cũng như ví dụ và cách phân biệt các loại ngụy biến dễ bị hiểu lầm. 

Trong khi đó, những loại ngụy biện quy nạp yếu được coi là trọng tâm của chương 6. Những loại ngụy biện yếu bao gồm: ngụy biện sử dụng thẩm quyền sai (Appeal to unqualified authority); ngụy biện loại suy yếu (Weak analogy); ngụy biện lợi dụng thiếu hiểu biết (Argument from ignorance); ngụy biện khái quát vội vã (Hasty generalization); ngụy biện trượt dốc (Slippery slope); ngụy biện nhân quả sai (False cause); ngụy biện của con bạc (The gambler’s fallacy). 

Không giống như hai chương phía trên, chương 7 xem xét ba loại ngụy biện khác nhau - ngụy biện giả định, ngụy biện mập mờ và ngụy biện tương đồng ngữ pháp. Ngụy biện giả định (Fallacies of presumption) bao gồm 4 dạng ngụy biện: ngụy biện tránh né câu hỏi - tránh né vấn đề; ngụy biện lấp liếm bằng chứng (Suppressed evidence); ngụy biện song đề sai (False dilemma) và ngụy biện câu hỏi phức (Complex question). Trong khi đó ngụy biện mập mờ được chia ra làm 2 dạng: ngụy biện xáo trộn nghĩa từ (Equivocation) và ngụy biện xáo trộn ý câu (Amphiboly). Loại ngụy biện tương đồng ngữ pháp được phân biệt rõ ràng 2 loại: ngụy biện tương đồng ngữ pháp thành phần - Composite và ngụy biện tương đồng ngữ pháp phân chia - Division. 

Chương 8 - Giải thích

Nếu trong sáu chương trước tác giả bàn về các kiểu lập luận thì ở chương này ông sẽ chia sẻ về giải thích. Mặc dù rất nhiều lý luận trong đời sống là lập luận, chúng ta cũng liên tục đi tìm những lời giải thích, tìm hiểu nguyên nhân.

Với mục đích giúp độc giả có thể áp dụng được kiến thức trong cuộc sống thường nhật, tác giả lần lượt xem xét các yếu tố của giải thích. Tác giả bắt đầu chia sẻ từ yếu tố quan trọng nhất mà nếu không đạt được yếu tố này thì không cần phải xem xét các tiêu chí tiếp theo - mức độ rộng rãi chấp nhận giải thích đó. Những yếu tố khác cũng được tác giả trình bày lần lượt theo mức độ quan trọng khi xem xét giải thích: mức độ hợp lý; có chứng cứ để xác định mức độ đúng/sai; các yếu tố nguyên nhân cùng tồn tại; mức tương thích với ngữ cảnh; và vấn đề được giải thích. 

Chương 9 - Khả năng xác suất

Các công thức và định lý về xác suất trong những cuốn sách khác gần như không giúp ích được gì nhiều cho những tình huống đời thường mà độc giả quan tâm, trừ khi bạn tham gia vào những trò chơi may rủi. Bởi vậy, trong chương này, tác giả sẽ tập trung chia sẻ về cách liên hệ giữa tỷ lệ xác suất và các quyết định của độc giả trong đời thường. 

Những ví dụ có tính thực tế của chương này đã giúp cuốn sách trở nên khác biệt so với những cuốn sách cùng viết về tư duy phản biện. Nó lý giải nhiều quyết định mà độc giả đã, đang và sẽ băn khoăn như: khi nào bạn nên lãnh lương hưu? Ngoài ra, thuyết đánh cược Pascal và những vấn đề tiềm ẩn của nó cũng được tác giả trình bày cụ thể trong chương này. 

Chương 10 - Sử dụng và lạm dụng số

Vấn đề lạm dụng những con số vô nghĩa đã được tác giả phân tích rõ ràng khi sử dụng ví dụ từ chiến dịch quảng cáo của nhãn hiệu xà phòng Ivory - sản phẩm có độ tinh khiết 99,44%. Nhưng thực tế, khi xem xét quảng cáo này, bạn sẽ đặt ra hàng loạt câu hỏi như: Độ tinh khiết gì được đề cập? 0,56% còn lại là thứ gì không tinh khiết? Và số liệu đó có ý nghĩa gì với sản phẩm không khi những nhãn hiệu cạnh tranh đều đạt mức 99,5%. 

Độc giả vẫn thường bị những tỷ lệ phần trăm đánh lừa về giá trị mà bản thân thực sự nhận được. Trong phần này, tác giả lấy ví dụ tiền lương giảm đi 18% và tăng lên 20%. Khi mới xem xét tỷ lệ phần trăm này, hầu hết độc giả tin rằng họ sẽ có được mức lương cao hơn mức lương trước khi giảm 18%. Tuy nhiên, giả sử mức lương ban đầu của độc giả là 20$/ giờ; sau khi giảm 18% sẽ là 16,40$/giờ. Thực tế, sau khi tăng 20% thì mức lương này vẫn thấp hơn mức lương ban đầu với 19,36$/giờ. Chính việc lợi dụng tỷ lệ phần trăm đã khiến nhiều quyết định sai lầm của độc giả. 

Chương 11 - Tầm quan trọng của tính công bằng cũng như tính lễ độ trong lý luận

Mục tiêu của tranh luận là tìm ra sự thật, bởi vậy, nếu mục tiêu của bạn là chiến thắng bằng mọi giá thì khả năng cao sẽ không thành công trong yếu tố quan trọng nhất của tranh luận - tìm kiếm sự thật. Tác giả dành chương cuối để phân tích những cách thức người ta thường sử dụng để chèo lái sự thật khi tranh luận: xuyên tạc miêu tả, nói bóng gió về động cơ và ám chỉ động cơ, chen ngang khi tranh luận… Tất cả những yếu tố này để ảnh hưởng tới kết quả của cuộc tranh luận là thành công hay không thành công. Là một người mong muốn phát triển tư duy phản biện, độc giả cần giữ cho mình đam mê và nhiệt huyết để tránh việc tìm kiếm lợi lộc bằng các thủ đoạn không công bằng. 

Kết 

Kết thúc cuốn sách, tác giả chia sẻ: Mục tiêu cuối cùng của việc tư duy phản biện không phải là để chiến thắng trong các cuộc tranh luận. Nó cũng không phải là để chứng minh bạn thông minh ra sao hay bạn giỏi tranh luận hơn đối thủ thế nào. Và chắc chắn nó cũng không có mục đích để nhục mạ người khác bằng cách liên tục chỉ ra những lỗi ngụy biện mà họ mắc phải. Chia sẻ này cũng chính là bài học mà tác giả hi vọng độc giả có thể rút ra được sau khi đọc cuốn sách Hiểu sâu nghĩ thấu.