Phải Trái Đúng Sai - Michael Sandel Reviews

Hôm nay tình cờ đọc được bài viết về phỏng vấn tác giả về công bằng trên Bookhunterclub khiến mình nhớ lại cuốn sách hay nhất đọc được trong năm 2019. Cuốn sách này tình cờ rơi vào tay mình qua một buổi trao đổi sách. Lúc ấy chọn nó chỉ vì tình cờ, mình không có ý muốn lấy thêm sách phi hư cấu nữa (vì nhà có đủ rồi), nhưng vì mang sách đi đổi mà chưa chọn được cuốn nào mang về, mà nó là cuốn còn sót lại chẳng ai lấy. Lúc ấy mình chỉ nghĩ, một cuốn sách ai đó mang đi trao đổi thì có lẽ cũng bình thường thôi. Bây giờ mình cũng chẳng nhớ bạn ấy là ai, nhưng nếu bạn ấy thực sự biết giá trị của cuốn sách mà vẫn sẵn lòng đem cho đi để chia sẻ thì mình thật ngưỡng mộ bạn ấy lắm. Là mình mình không làm được như thế, trừ khi mình tình cờ có 2 cuốn. Lúc cầm cuốn sách trên tay, mình chẳng hề có chút ý tưởng về Michael Sandel là ai và mình đang dấn thân vào cái thứ gì. (Sau mới biết bác là học giả nổi tiếng và cuốn sách cũng nổi tiếng). Nếu biết trước liệu sức ảnh hưởng của nó có bớt đi? Mình sẽ chẳng bao giờ biết. Thường bạn sẽ chẳng bao giờ biết trước điều gì sẽ bước vào và thay đổi mình mãi mãi. Sau này nhìn lại bạn mới nhận ra. Mình đã không biết đây không phải là cuốn sách phi hư cấu bình thường, không phải kiểu sách đọc để lấy thông tin rồi cất lại lên giá sách. Đây là kiểu sách đọc xong, độc giả sẽ không còn là mình lúc trước khi đọc (ít ra là những độc giả như mình, không biết trước về cuốn sách) và sẽ không ngừng nghĩ về những gì đã đọc, lâu lâu lại lấy ra đọc lại (như mình hôm nay). Nhìn tên có thể đoán cuốn sách nói về “Công lý”. Cuốn sách đặt ra câu hỏi “Thế nào là công bằng?”. Hẳn là khi nghe câu hỏi, mọi người đều có thể dễ dàng đưa ra câu trả lời cho mình. Gần đây cuộc bầu cử ở Mỹ đang thu hút dư luận ghê lắm. Mọi người đều tập trung chú ý vào 2 ứng cử viên mạnh nhất: Tổng thống đương nhiệm Donald Trump, đại điện Đảng Cộng Hòa và ứng viên được cho là đối thủ Joe Biden, đại diện Đảng Dân Chủ. Cá nhân mình không thực sự quan tâm tới nước Mỹ nói riêng, mà quan tâm tới điều mà quốc gia đó (và cả các quốc gia khác) đang theo đuổi hơn, đó là “công bằng xã hội” và “tự do cá nhân”. Mọi quốc gia đều mong muốn dung hòa cả hai, nhưng điều đó chẳng dễ dàng gì. Khi mình đưa ra câu trả lời, mình đã nghĩ  “Thế nào là công bằng?”nó luôn đúng. Nhưng rồi có thật vậy không? Cuốn sách này đã thách thức quan điểm của mình, bắt mình phải nghĩ sâu hơn, nhìn vấn đề một cách phức tạp hơn. Nguyên tắc trước đây tưởng là đúng thực ra có thể không còn đúng vào tình huống khác và ngược lại. Giờ thì mình không còn chắc chắn nữa. Đôi khi nghĩ quẩn: “Có khi không đọc sách tốt hơn, ít ra mình có thể chắc chắn về một điều gì đó”. Càng đọc thì càng chắc chắn duy nhất một điều “Chẳng có gì là chắc chắn 100% cả”. (Trừ cái tiên đề. Dù sao phải có thứ gì để mọi thứ khác gán vào chứ?).

Các ý tưởng bao gồm từ vật liệu và cách tư duy cho đến các đại lý và viện bảo tàng, mỗi ví dụ có 2-3 ví dụ và một bài luận ngắn gọn giải thích rõ ràng nó là gì và tại sao nó quan trọng. Rõ ràng còn nhiều điều để nói về mỗi ví dụ trong cuốn sách, nhưng đây là một lịch sử nghệ thuật khá hay và là lời giới thiệu hoàn hảo cho những ai mới bắt đầu khám phá thế giới nghệ thuật.

"Thực sự thì cuốn sách này khá hay. Mình thích cách nó sắp xếp các khái niệm. Chúng ta thường coi mọi thứ là đương nhiên khi nói đến nghệ thuật. Ví dụ: Phát minh ra giấy, sơn, canvas... mình có xu hướng không nghĩ về việc nghệ thuật sẽ như thế nào." không có những phát minh này Một lời giới thiệu hay về nghệ thuật cũng như các ý tưởng và yếu tố của nó.
Hạn chế chính: cỡ chữ quá nhỏ!!! mình nghĩ phông chữ có lẽ là tối đa 7 hoặc 8. Khả năng đọc là một vấn đề."

"Hoàn toàn được khuyến khích điều này cho những người muốn trở thành triết gia. Nó được viết bằng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, cũng rất thực tế và thực tế. Tác giả quản lý để giới thiệu từng triết lý sao lưu bằng từng ví dụ, sau đó bác bỏ từng triết lý. mình chưa viết xong nhưng cho đến nay mình vẫn yêu thích nó. Mình đã đọc cuốn sách này cùng với khóa học trực tuyến của Đại học Harvard. Cuốn sách tuyệt vời!
mình thực sự đã đọc lại cuốn sách này lần thứ 2 vì có quá nhiều câu trích dẫn thú vị mà lần trước mình không có thời gian để viết ra, cũng như đọc kỹ những chương cuối cùng về Lý thuyết Công lý của Rawls, đó là hoàn toàn hấp dẫn."

Món quà Giáng sinh để làm xấu hổ những người đã đối xử sai trái với bạn trong năm qua! :-) Bỏ những câu chuyện cười sang một bên, giáo sư Harvard và nhà triết học đạo đức Sandel đã thực hiện một công việc xuất sắc khi thảo luận về việc ra quyết định về mặt đạo đức. Đưa ra những quan điểm khác nhau và minh họa quan điểm khác nhau tùy thuộc vào những tiền đề mà các quyết định dựa trên, ông ấy luôn biết cách thu hút bằng cách đưa ra ví dụ và đặt câu hỏi trực tiếp cho người đọc (đúng là cuốn sách dựa trên các bài giảng ở trường đại học, nhưng không phải tất cả chúng ta đều biết nhiều bài giảng ít nhiều hơi mang tính độc thoại hay sao?).

Từ Aristotle đến John Rawls, Immanuel Kant và nhiều người khác, Sandel sử dụng các trường phái tư tưởng và khái niệm mà lúc đầu có vẻ trừu tượng và áp dụng chúng vào các câu hỏi thực tế - và trong khi một số trong số chúng có thể được trả lời khá dễ dàng (có ổn không khi tăng chi phí sửa chữa nhà sau một cơn bão dữ dội?), những câu khác dường như không thể giải đáp được (giết một người vô tội để cứu nhiều người vô tội hơn có được không?).

Liệu Sandel có cung cấp cho chúng ta một hướng dẫn chung về hành vi đạo đức không? Ồ không, chúng ta phải tiếp tục suy nghĩ cho chính mình khi đối mặt với những thử thách về mặt đạo đức. Nhưng ông ấy đã truyền cảm hứng cho những cách suy nghĩ mới và đó đã là một thành tựu khá lớn.

Bạn cũng có thể xem các bài giảng của Sandel về công lý tại đây.

"Chúng ta không thể biết cho đến khi chúng ta thử sức và việc sẽ có vẻ như là không thể làm được cho đến khi nó được thực hiện."

Là một cuốn sách về triết học chính trị và đạo đức, cuốn sách này so sánh và đối chiếu một số cách tiếp cận quan trọng đối với công lý, đồng thời cung cấp nghiên cứu về các triết lý chính trị khác nhau, đồng thời áp dụng chúng để giải quyết các vấn đề pháp lý và chính trị đương đại. Sandel minh họa những câu hỏi đạo đức khó khăn mà chúng ta phải đối mặt trong cuộc sống hàng ngày.

Các cách tiếp cận công lý được trình bày trong cuốn sách được chia thành ba loại:

1. Phúc Lợi: Tối Đa Hóa Phúc Lợi (Chủ Nghĩa Thực Dụng)

2. Tự Do : Tôn Trọng Tự Do ( Libertarianism )

3. Đức Hạnh: Tu Dưỡng Và Phát Huy Đức Hạnh

Từng chương một, Sandel đã trình bày chi tiết các cách tiếp cận nêu trên đồng thời xác định các triết gia chính trị hàng đầu và lỗi lạc có quan điểm như vậy. Một triết gia trong số này là John Rawls, được coi là triết gia lỗi lạc của thế kỷ 20 và là người đầu tiên khai sinh ra "Lý Thuyết Công Lý". Cuốn sách cho phép người đọc suy nghĩ lại sự hiểu biết của họ về công lý và thực tiễn trong lĩnh vực cộng đồng mang tính đạo đức và tôn giáo. Cuốn sách cũng bao gồm các lập luận khác nhau ủng hộ quy định chống phân biệt đối xử và mục đích tối hậu của một thể chế xã hội.

Việc Sandel trình bày những lập luận của mình phù hợp với quan điểm của những trí thức khổng lồ mọi thời đại - Socrates, Plato, Aristotle, Bentham, Locke, Kant khiến người đọc bị cuốn hút một cách toàn diện vào cuốn sách. Những lời phê bình sâu sắc như vậy, được viết bằng ngôn ngữ thân thiện với người đọc, giúp người đọc phát triển tư duy phê phán và cách tiếp cận cân bằng đối với các lập luận.

Michael Sandel là một "rock star có đạo đức" theo tờ Financial Times, với hàng loạt người ngưỡng mộ trên toàn thế giới. Cũng dễ hiểu tại sao lại vậy. Cuốn sách này, xuất bản năm 2009, thảo luận về các lý thuyết về sự công bằng và tự do đã là nền tảng của diễn ngôn chính trị và cấu trúc dân sự ở Hoa Kỳ trong khoảng 50 năm, đưa chúng ta đến tình trạng mà chúng ta đang quan sát thấy trong xã hội thị trường (không) được điều tiết của chúng ta. Sandel gợi ý rằng thỉnh thoảng chúng ta có thể cảm thấy khó chịu rằng có điều gì đó không ổn trong nền kinh tế giao dịch của chúng ta, với sự vội vã điên cuồng để có được nhiều hơn và việc chúng ta biết chi phí của mọi thứ không phản ánh giá trị của bất kỳ thứ gì… hoặc của bất kỳ thứ gì thực sự quan trọng.

Sandel có một phong cách rất trôi chảy, được thực hành tốt với những lựa chọn về luân thường đạo lý và đạo đức thú vị hoặc hấp dẫn đã được đưa ra cho chúng ta trong nhiều năm, một số trong số đó chúng ta (hoặc Tòa án Tối cao) có thể đã phản hồi nhưng không giải quyết triệt để để làm người ta hài lòng. Sandel đợi đến cuối cuốn sách của mình để đi sâu vào vấn đề phá thai, khi chúng ta đã say sưa với lý thuyết triết học hàng giờ liền. Tôi đã hy vọng điều đó.

Tôi chưa bao giờ tin vào bất kỳ lập luận gay gắt và hạn chế tăng dần nào của cả hai phía trong cuộc tranh luận đó và cảm thấy chúng ta đang thiếu một điều gì đó thiết yếu trong suy nghĩ của mình. Sandel nhẹ nhàng chỉ ra lý do tại sao lập luận của cả hai bên đều không thỏa mãn được sự khao khát công lý của chúng ta và gợi ý rằng có thể có một cách khác để nhìn nhận vấn đề. Bạn sẽ cần phải thử xem xem ông ấy gợi ý những gì.

Sandel nhận xét về sự cần thiết phải khôi phục cộng đồng. Sự chênh lệch giàu nghèo cho phép chúng ta sống xa nhau khi chúng ta cần tương tác nhiều hơn; chúng ta cần xem điều gì là đúng và điều gì chỉ là tưởng tượng. Chúng ta cần ảnh hưởng lẫn nhau. Những triết lý được các đảng phái chính trị tán thành, dù là bên nắm quyền hay bên thách thức nó, vẫn còn thiếu điều gì đó, điều gì đó quan trọng, chẳng hạn như cuộc tranh luận đầy ý nghĩa về việc chúng ta là ai trong tư cách con người, trong tư cách là người Mỹ. Trong tác phẩm, Sandel nói về một số điều mà tôi thấy là bị thiếu nhưng không thể nói rõ là thiếu gì. Nó xoay quanh các giá trị - giá trị thực, chứ không phải giá của một chiếc túi Birkin. Việc thiếu nhận thức về điều gì là quan trọng đã dẫn chúng ta đến sự chênh lệch giàu nghèo vô lương tâm và cuộc tranh luận sáo rỗng nhưng gay gắt trên vũ đài chính trị. 

Trừ khi chúng ta giải quyết được những gì thực sự quan trọng, nếu không thì cuối cùng ai thắng cuộc bầu cử cũng không thành vấn đề.

Sandel được đánh giá cao trên khắp thế giới vì các cuộc thảo luận về công lý của ông, nhưng trong cuộc phỏng vấn của Financial Times được gắn liên kết ở dưới, ông nói với chúng ta rằng ý tưởng của ông ít gây được tiếng vang hơn ở hai quốc gia: Hoa Kỳ và Trung Quốc. Nhờ sự nổi tiếng của mình, ông đã đăng một số bài nói chuyện TED trên YouTube (các liên kết bên dưới) đề cập đến một số tài liệu trong sách của ông ấy và khóa học ông ấy giảng dạy tại Harvard cũng được đăng trực tuyến. Sandel rất rõ ràng trong việc diễn đạt những khái niệm khó, vì vậy tôi khuyên bạn nên trực tiếp đọc tác phẩm của ông thay vì tin lời tôi.

Ted Talk về Tranh Luận Dân Chủ

Ted Talk về Giới Hạn Đạo Đức Của Thị Trường

Về hang động của Plato:

… Ông ấy đúng, tôi nghĩ vậy, nhưng chỉ một phần thôi. Những yêu sách của hang động phải được đưa ra đúng hạn. Nếu sự suy ngẫm đạo đức mang tính biện chứng - nếu nó di chuyển qua lại giữa những phán đoán mà chúng ta đưa ra trong những tình huống cụ thể và những nguyên tắc hình thành nên những phán đoán đó - thì nó cần những ý kiến và niềm tin, dù chỉ là một phần và không được giáo dục, để làm nền tảng và cốt lõi. Một triết lý không bị ảnh hưởng bởi những cái bóng trên tường chỉ có thể tạo ra một miền không tưởng không thể sinh sôi. (trang 29)

Tôi không nghĩ mình từng nghe có người chỉ trích ý nghĩa đằng sau phép ẩn dụ về hang động của Plato. Đó chỉ là một trong những điểm khác thường mà Michael Sandel đưa ra trong cuốn sách này.

Khi tôi bắt đầu đọc, tôi nghĩ cuốn sách này sẽ phản ánh sự khám phá công lý của một triết gia, nghĩa là, tách biệt khỏi kiểu nghiêng về tâm lý học của Jonathan Haidt trong cuốn The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion, chẳng hạn, hoặc từ khuôn khổ lịch sử như trong The Mind and the Market: Capitalism in Western Thought của Jerry Muller. Tôi nghĩ tác giả chỉ đơn giản là khám phá các trường phái triết học khác nhau trong Triết học 101, cùng với việc xem xét một số ý nghĩa của những cách tiếp cận đó. 

Thay vào đó, khi cuốn sách tiến triển, một quỹ đạo xuất hiện, đôi khi ẩn giấu hoặc không rõ ràng nhưng cuối cùng đạt đến đỉnh cao, theo sau là một đoạn kết, gần giống như một vở kịch. Tôi không ngại nói nhiều, nhưng đồng thời cảm thấy cuốn sách này có thể dễ bị tôi để lộ nội dung, gần giống như một tiểu thuyết hư cấu. Tôi không muốn can thiệp vào hành trình khám phá của bất kỳ ai khác cả.

Lý thuyết chính trị tự do ra đời nhằm nỗ lực giúp chính trị và pháp luật không bị lôi kéo vào các cuộc tranh cãi về đạo đức và tôn giáo. Triết lý của Kant và Rawls thể hiện sự thể hiện đầy đủ và rõ ràng nhất về tham vọng đó. ... Một nền chính trị không có sự dính dáng đến đạo đức thực chất sẽ gây nên một đời sống công dân nghèo nàn. Nó cũng là một lời mời cởi mở đối với những chủ nghĩa đạo đức hẹp hòi, không khoan dung. Những người theo trào lưu chính thống xông vào nơi mà những người theo chủ nghĩa tự do sợ bước chân vào. ...Nếu các cuộc tranh luận của chúng ta về công lý luôn lôi kéo chúng ta vào những câu hỏi đạo đức thực chất, thì vẫn còn phải hỏi xem những lập luận này có thể tiến hành tiếp như thế nào. Có thể lý luận về điều tốt ở nơi công cộng mà không sa vào chiến tranh tôn giáo không? (nhấn mạnh điểm này) (tr. 243)

Cuốn sách này đã làm sáng tỏ một số câu đố cho tôi. Tôi đã không hiểu rõ các cuộc tranh luận về mức độ chúng ta tham gia vào một "khế ước xã hội". Sandel đã giúp tôi thấy rằng cách tiếp cận theo chủ nghĩa quân bình, chủ nghĩa cá nhân, tình nguyện giả định rằng tất cả chúng ta đều đã ký kết với tư cách cá nhân. Tôi thật ngạc nhiên khi chủ nghĩa tự do cá nhân và chủ nghĩa tự do lại khá gần nhau trong những vấn đề đó. Tôi cũng hiểu rõ hơn ý nghĩa của thực tế và quy phạm; thực tế có nghĩa là những gì đang có và quy phạm là những gì nên có.

Ngay từ đầu tôi đã biết rằng Michael Sandel là một trong những giáo sư nổi tiếng có lượng người theo dõi đông đảo. Rõ ràng ông ấy còn hơn cả một ông lớn trong khuôn viên trường. Ông được gọi là "rock star (*người thành công trong một lĩnh vực) có đạo đức." Đây là một bài báo thú vị năm 2013 về ông ấy từ Financial Times.

Tôi thích đọc cuốn sách này và chồng tôi cũng thích nó. Nó đã cho tôi một số ý tưởng mới và cách suy nghĩ tốt hơn, và tôi thích những cuốn sách làm được điều đó. Chúng tôi đọc to từng đoạn trong đó nhưng cũng phải đọc một mình rất lâu để kịp đọc cho kịp giờ họp câu lạc bộ sách.

“Người không thể sống trong xã hội, hoặc người không có nhu cầu vì bản thân đã đủ sống, chắc chắn là thú vật hoặc thần thánh.”

Câu trích dẫn này trong cuốn Chính Trị của Aristotle rất mới mẻ đối với tôi. Đó là một trong nhiều điểm nổi bật trong cuốn sách này.

"Phải Trái Đúng Sai" của Sandel được tổ chức một cách rất thú vị. Ông bắt đầu với triết học chính trị vị lợi, sau đó là chủ nghĩa tự do. Bạn có thể cho rằng ông ấy đang đi theo một trình tự từ bảo thủ (ít phức tạp hơn) đến tự do (tinh vi hơn). Và rồi, thật bất ngờ, ông đi ba đường vòng chấn động.

Kant, Rawls, Aristotle. Đây không phải là cuộc tản bộ thông thường qua "những tác phẩm vĩ đại nhất" của triết học đạo đức và chính trị.

Lập trường chính trị và đạo đức bí mật của rất nhiều người được gọi là triết gia là lý do chính khiến "Phải Trái Đúng Sai" mang lại cảm giác sảng khoái đến vậy. Bạn có thể thắc mắc tác giả bình chọn như thế nào hoặc 'mô hình lý thuyết' của ông ta là gì, nhưng không lâu đâu. (Ông thực sự đang ở giữa đoạn hành trình.)

Thật kỳ lạ, tác giả lại có một kế hoạch bí mật - một kế hoạch mang tính triết học! Có một điều đôi khi khiến tôi hơi bực bội: Tôi cứ mong đợi ông ấy sẽ nói về việc hoạch định chính sách thực tế. Điều này là do ông ấy đọc rất kỹ các ví dụ của mình, ví dụ: khía cạnh đạo đức của những vấn đề khó khăn như quy định chống phân biệt đối xử hay hôn nhân đồng tính, tôi cứ mong ông ấy nói "...và vậy nên câu trả lời là:...".

Nhưng ông ấy vẫn bám sát kịch bản (triết học dưới góc độ chính trị/đạo đức) - và kết quả là một trải nghiệm đọc ly kỳ. Một cuốn phải đọc dành cho những con người sâu sắc trên toàn phổ chính trị.