“Khi chúng ta đang vươn tới những vì sao, chính bởi những thách thức đặt ra phía trước mà chúng ta có lẽ sẽ phải chung tay để ứng phó: du hành vào vũ trụ không phải với tư cách người Nga, người Trung Quốc hay người Mỹ, mà là những đại diện của nhân loại. Nhưng cho đến nay, mặc dù đã thoát khỏi sự kìm hãm của trọng lực, chúng ta vẫn đang bị giam giữ trong tâm trí của chính mình, bị giới hạn bởi sự nghi ngờ của mình về ‘kẻ khác’, và do đó bởi cuộc cạnh tranh chính yếu về tài nguyên. Phía trước chúng ta còn cả một chặng đường dài.”
Người Nga vẫn sẽ lo âu dõi mắt về phía tây, nơi có dải đất vẫn còn là bình nguyên, dễ bị xâm nhập; Ấn Độ và Trung Quốc vẫn sẽ bị cách ngăn bởi dãy Himalaya sừng sững, và địa lý sẽ xác định bản chất của những cuộc xung đột giữa hai nước trong tương lai, bất chấp sự phát triển của công nghệ và quân sự; “Đại gia đình châu Âu” đói khát năng lượng, bị phụ thuộc vào những đường ống dẫn dầu từ Nga, và do đó họ không thực sự có nhiều lựa chọn trên bàn đàm phán; sự suy yếu của Hoa Kỳ trong vị thế một siêu cường số một dường như đã bị thổi phồng quá mức, nếu xét tới những lợi thế địa lý mà nước này đã dày công gây dựng…
Và còn rất nhiều dẫn chứng cho thấy vai trò then chốt của các nhân tố địa lý trong bối cảnh chính trị hiện đại. Nhân loại đang trên đường hiện thực hóa giấc mơ vươn vào không gian. Nhưng Tim Marshall vẫn xác quyết rằng: “Các nhân tố địa lý vốn đã góp phần xác định lịch sử đa phần sẽ tiếp tục xác định tương lai của chúng ta”, và rằng: “Địa lý vẫn luôn luôn là một loại nhà tù định nghĩa một quốc gia là gì, hoặc có thể là gì, và là một nhà tù mà các nhà lãnh đạo thế giới thường phải nỗ lực để thoát ra”.
Hay nói cách khác, theo luận điểm của Tim Marshall, thì một thế kỷ nữa kể từ bây giờ, nhân loại vẫn sẽ là “những tù nhân của địa lý”.
“Một suy ngẫm cốt lõi và chi tiết về những động lực địa chính trị tồn tại trên toàn cầu.” – Tiến sĩ Sajjan M. Gohel
TÁC GIẢ:
Tim Marshall là ký giả người Anh với hơn 25 năm kinh nghiệm về tin tức đối ngoại. Ngoài vai trò ký giả và biên tập viên, Marshall còn là nhà bình luận khách mời về các sự kiện thế giới cho BBC, Sky News. Prisoners of Geography là một trong năm cuốn sách của ông đều nằm trong danh sách bán chạy của The New York Times, và được xuất bản ra nhiều thứ tiếng.
“Nói nhanh cho vuông, đây là một trong những cuốn sách hay nhất về địa chính trị bạn có thể tưởng tượng: đọc nó cũng giống như một nguồn ánh sáng rọi vào tâm trí bạn… Marshall có cái đầu mạch lạc, sáng suốt và sở hữu một năng lực gần như thần bí là có thể làm cho bức tranh toàn cảnh trở nên dễ hiểu và mạch lạc… Cuốn sách này, bao quát một chủ đề phức tạp như vậy, thật kinh ngạc là tôi đã không thể buông cuốn sách cho tới khi đọc xong… Tôi không thể tìm ra một cuốn sách nào khác có thể giải thích tình hình thế giới hay hơn.” – Nicholas Lezard, Evening Standard
Xem thêm
Mặt khác, cuốn sách cũng sử dụng một ngôn ngữ có thể gọi là “thân thiện” với độc giả: không thuật ngữ, không những câu cú zích zắc lê thê, không những luận điểm đánh đố. Tim Marshall đã viết về những vấn đề phức tạp nhất bằng một văn phong chẳng thể giản dị và trực tiếp hơn, đưa chúng ta đi thẳng vào cốt lõi vấn đề. “Những tù nhân của địa lý” không khiến ta cảm thấy mình đang được nghe một giáo sư uyên bác, cho bằng lắng nghe một người bạn trò chuyện về những vấn đề địa lý chi phối chúng ta.
Một yếu tố nữa làm nên sự hấp dẫn của cuốn sách với độc giả đại chúng, là cách mà Tim Marshall triển khai ý tưởng của mình: tất cả các chương được kể giống như một câu chuyện. Lịch sử được đưa vào ở một mức độ vừa đủ, giúp ta có cái nhìn tương đối trật tự về cách địa lý tác động lên vận mệnh của từng quốc gia hay khu vực.
Chẳng hạn, trong chương về nước Mỹ, tác giả đã thuật lại cho ta, theo một lối giản lược, lịch sử hình thành của nước Mỹ như là một cuộc đấu tranh không ngừng để khắc phục những trở ngại địa lý, cũng như khuếch đại các lợi thế của nó. Nước Mỹ vẫn được coi là miền đất hứa đối với hầu hết nhân loại, nhưng nó không nghiễm nhiên có được vị thế, cũng như văn hóa đó. Tim Marshall lần về thời điểm những người châu Âu đầu tiên đổ bộ lên Bắc Mỹ vào thế kỷ 17, rồi dần dà đi theo quá trình nước Mỹ non trẻ mở rộng lãnh thổ của nó, chủ yếu là bằng tiền (mua lại toàn bộ Louisiana từ Pháp năm 1803, mua lại Florida từ Tây Ban Nha năm 1819, có được Texas từ Mexico nhờ tiền, vũ khí và các ý tưởng, mua lại Alaska từ Nga năm 1867). Mỗi sự kiện mở rộng ấy đều được tác giả bình luận ngắn gọn về những lợi ích mà Mỹ có được (Louisiana - bá chủ các tuyến vận tải đường thủy nội địa, Florida - một đường biên giới rõ ràng đến Thái Bình Dương, Alaska - vàng, rất nhiều vàng, và sau này là dầu nữa). Sau khi có được một vị thế bất khả xâm phạm, Mỹ tiếp tục ra khơi để “kiếm tiền” và “đảm bảo việc tiếp cận ba tuyến đường biển duyên hải.”
Kết quả là, để có thể mô tả nước Mỹ, Tim Marshall cho rằng cần hai tấm bản đồ: một bản đồ nước Mỹ quen thuộc, và một bản đồ “thể hiện dấu vết quyền lực địa chính trị của Hoa Kỳ. Tấm bản đồ thứ hai này cho thấy các căn cứ, hải cảng và đường băng”. Một siêu cường có khả năng duy trì hiện diện khắp nơi trên thế giới, điều mà chưa từng đế quốc nào trong quá khứ có được. Toàn bộ lịch sử địa lý ấy của nước Mỹ đã được kể lại một cách ngắn gọn nhưng không hề bớt đi phần duyên dáng trong “Những tù nhân của địa lý”.
Tất nhiên cuốn sách còn có những điểm chưa hoàn hảo. Được viết bởi một nhà báo chuyên về tin tức đối ngoại, nó sẽ khiến những chuyên gia địa chính trị cảm thấy băn khoăn về một vài lập luận có phần cảm tính, thiếu một hệ thống thuật ngữ chặt chẽ, và nhiều vấn đề bị giản lược quá mức. Song, những nhược điểm ấy lại giúp “ Những tù nhân của địa lý’’ dễ dàng đến với độc giả đại chúng, như một bước đệm cần thiết trước khi chúng ta quyết định có nên đào sâu hơn vào những vấn đề mà nó bàn đến hay không. Vả lại, cũng không thể phủ nhận rằng cuốn sách đã đem lại cho hầu hết độc giả một cái nhìn tươi mới về địa lý.