những bài học từ lịch sử Reviews

Will Durant là một trong những nhà sử học nổi tiếng bậc nhất lịch sử Hoa Kỳ, ông cùng vợ mình bà Ariel Durant đã xuất bản hàng chục tựa sách khác nhau về lịch sử trong suốt cuộc đời của mình. Tác phẩm nổi bật nhất của ông, có lẽ không ai không khỏi nhắc tới đó là "Lịch sử văn minh thế giới'' gồm 50 tập bao gồm tất tần tật các nền văn minh khác nhau qua các thời kỳ của nhân loại. “Những bài học lịch sử’’ là cuốn sách dày chưa tới 200 trang đã viết ra hết những tinh túy mà 2 tác giả muốn để lại cho thế hệ sau. Qua cuốn sách, 2 tác giả đã cho chúng ta thấy ý nghĩa của bối cảnh lịch sử ở thời đại này. Một cuốn sách đáng được nhiều người biết đến.

Nói tới Will và Ariel Durant, hẳn ai cũng nhớ ngay tới công trình đồ sộ “Lịch sử Văn minh’’ mà hai ông bà đã dành cả cuộc đời để viết ra. Đương nhiên, cũng thật khó quên câu bình luận về lịch sử cũng của chính Will Durant trong tác phẩm để đời của ông: “History is mostly guessing, the rest is prejudice” - (tạm dịch: Lịch sử phần lớn là phỏng đoán, còn lại là định kiến).  

Thoạt đọc qua, quả thật khó tránh khỏi cảm thấy có chút gì mâu thuẫn giữa câu này và công sức tâm huyết cả một đời ông cùng vợ bỏ ra để nghiên cứu về lịch sử văn minh nhân loại. Nhưng bất cứ ai từng bỏ thời gian tìm hiểu về lịch sử khi ngẫm kỹ lại hẳn đều nhận ra sự xác đáng, tinh tế trong câu nhận xét ngắn ngủi của Will Durant.  

Phải là người nghiên cứu sâu và thấu hiểu về cách thức lịch sử loài người được ghi chép, truyền tải lại, đồng thời phải là một học giả thẳng thắn, chân thành, Will Durant mới có thể đưa ra nhận xét ngắn nhưng mô tả đầy đủ bản chất của các nguồn sử liệu được con người truyền nối lưu lại cho thế hệ sau. Thú vị hơn thế, Will Durant còn nhìn xa hơn, thấy được ý nghĩa quan trọng của sử liệu về quá khứ, bất chấp chúng luôn thấm đẫm tính “phỏng đoán” và tinh thần “định kiến”. Chẳng thế ông đã dành cả cuộc đời cho bộ sách dài hơi “Lịch sử Văn minh’’.  

Ông cũng cùng người bạn đời của mình chấp bút cho tác phẩm súc tích “Những bài học lịch sử’’ như một tổng kết ngắn gọn lại những gì hai người đã đúc kết ra sau cuộc hành trình trong tâm thức xuôi dòng lịch sử nền văn minh nhân loại.  

“Những bài học lịch sử’’ được hai tác giả viết vào thời điểm họ đã hoàn tất 10 tập đầu tiên của bộ “Lịch sử Văn minh”, gồm 13 chương ngắn. Trong đó, 11 chương của cuốn sách (từ chương 2 tới chương 12) giống như 11 bài luận nhỏ tương đối độc lập với nhau, mỗi chương đề cập tới một khía cạnh của tiến trình lịch sử nhân loại. Những bài luận này được sắp xếp theo trình tự logic tương ứng với sự phát triển về chất của loài người từ khi bứt lên khỏi các sinh vật khác trên Trái Đất để rồi tạo dựng nên những giá trị vật chất và tinh thần vẫn được gọi chung là nền văn minh.  

Bạn là tổng hòa của tất cả những gì được hình thành từ quá khứ từ khi sinh ra đến tận bây giờ, lịch sử là con đường ngắn nhất và đáng tin cậy nhất để hiểu về hiện tại và dự đoán tương lai. Bởi dẫu sao, đời người trong 100 năm cũng chỉ là một lát cắt của lịch sử, do vậy thông qua việc hiểu được những biến đổi của lịch sử trong hàng nghìn năm vừa rồi, thì dự đoán nó cho một vài trăm năm sau không có gì là quá khó theo tiến trình diễn dịch tự nhiên này. Làm sao có thể hiểu được hiện tại nếu như chúng ta không hiểu được quá khứ của mình. Chính “Những bài học lịch sử’’ sẽ giúp con người trở nên trưởng thành hơn, hiểu biết hơn. Có thể các môn khoa học khác sẽ giúp cho chúng ta hiểu cách để chúng sẽ cư xử ra sao với thế giới này, nhưng chính lịch sử lại là môn duy nhất cho ta hiểu được rằng vậy liệu trước đây, ta, ông cha ta đã hành xử như thế nào.

Dẫu không phải là một người yêu lịch sử, bạn vẫn sẽ cảm nhận ngay những điều thú vị khi đọc cuốn sách này, nó không quá dày để khiến ta ngán ngẫm, nhưng lại đủ súc tích để khiến ta cảm thấy hồi tưởng, suy ngẫm miên man.

Cuốn sách “Những bài học lịch sử’’ có thể nói là một cuốn sách lịch sử tổng quan nhất mà mình đã đọc từ trước đến giờ. Cuốn sách cho chúng ta biết cách xã hội này thành lập, biết cách hình thành tính cách của một con người và đặc biệt là biết rằng bản chất con người đã thay đổi đến mức nào xuyên suốt tiến trình của lịch sử và nhiều vấn đề khác…vv. Sách khá ngắn, ko dài nhưng cũng đủ cho chúng ta thông tin báo quát nhất về lịch sử. Nếu bạn nào, muốn biết về lịch sử thì mình khuyên nên đọc cuốn sách này.

Trong tác phẩm - “Những bài học lịch sử”, vợ chồng Durant đã thành công trong việc chắt lọc kho kiến thức và kinh nghiệm tích lũy và mang đến một cuộc khảo sát về lịch sử loài người với đầy những hiểu biết sâu sắc về sự tiến hóa của nền văn minh; văn hóa và bản chất của các trải nghiệm nhân loại. Thông qua những cuộc đời, ý tưởng và thành tựu vĩ đại xen kẽ với các chu kỳ chiến tranh và chinh phục từng xảy ra trong quá khứ, Will & Ariel Durant vén màn hé lộ cho chúng ta hiểu được ý nghĩa bối cảnh lịch sử ở chính thời đại của mình.

Dana D. Kelley, Arkansas Democrat-Gazette, Publisher nhận xét: “Kiệt tác của Durant có thể nằm trên bất kì kệ sách gia đình nào”. Còn Kirkus Reviews đánh giá: “Tác phẩm của Durant, bất chấp những ý kiến trái chiều của một số nhà sử học, là sự tổng hợp lịch sử xuất sắc cho những người không chuyên”.

“Những bài học lịch sử’’ vốn là tác phẩm được viết ra như một phần vĩ thanh, ghi nhận những đúc kết của chính các tác giả trong quá trình đọc rà để tái bản bộ sách “The Story of Civilization” (Câu chuyện văn minh), với nhiều tính suy tư, chiêm nghiệm. Sách gồm mười ba tiểu luận được chia theo các chủ đề như “Do dự” (những thử thách nào mà bất cứ sử gia nào cũng phải trải qua), “Sinh học và lịch sử”, “Lịch sử và chiến tranh”, “Lịch sử và tôn giáo”…

Với tập tiểu luận này, các tác giả từng đoạt giải Pulitzer Will & Ariel Durant sẽ đưa chúng ta vào hành trình xuyên suốt lịch sử, khám phá những khả năng và hạn chế của loài người theo thời gian, giúp độc giả dễ dàng đi vào nội hàm triết học của các chu kỳ tiến bộ suy tàn của xã hội loài người. Và thông qua những cuộc đời, ý tưởng và thành tựu vĩ đại xen kẽ với các chu kỳ chiến tranh và chinh phục từng xảy ra trong quá khứ, Will & Ariel Durant vén màn hé lộ cho chúng ta hiểu được ý nghĩa bối cảnh lịch sử ở chính thời đại của mình.

''Những bài học lịch sử'' là cuốn sách do Will và Ariel Durant viết để có thể chốt hạ cho bộ sách ''Câu chuyện của nền văn minh'' (vốn cũng là do Will và Ariel Durant viết). Quá trình để viết ra cuốn sách này cũng là quá trình các tác giả tự đúc kết kiến thức lại sau khi đọc để tái bản bộ sách ''Câu chuyện của nền văn minh''. Vì thế có thể nói cuốn sách nhỏ nhắn này (chỉ dày chưa tới 200 trang) là những tinh túy mà 2 tác giả muốn để lại cho những con người của thế hệ sau, để họ hiểu rõ hơn vai trò của lịch sử với thế giới. Ở ''Những bài học lịch sử'', hai tác giả đã tổng kết những sự kiện và lời bình có thể giúp mọi người tỏ tường các vấn đề hiện tại, các viễn cảnh khả dĩ trong tương lai, bản chất con người và cách vận hành của các quốc gia. Các tài liệu tham khảo xuyên suốt cuốn sách này được trích từ bộ sách “Câu chuyện về văn minh” để làm sáng tỏ và đưa ra các ví dụ minh họa. Sách gồm mười ba tiểu luận được chia theo các chủ đề: Do dự, Sinh học và Lịch sử và chiến tranh, Lịch sử và tôn giáo…Trong đó Do dự là chương sách đề cao những nhà sử học, công việc của họ đang làm có ý nghĩa thế nào và những vấn đề, dằn vặt mà một người chép sử phải đối mặt. Như tác giả đã nói, đúc kết hàng trăm thế kỷ sự kiện lịch sử thế giới trong vài trăm trang giấy là một việc làm không tưởng mà chỉ ai khờ khạo mới dám làm. Dẫu vậy nhưng Ariel và Will vẫn tiến hành và kết quả là mình đã được đọc cuốn sách và ngồi đây review cho các bạn. Và thông qua những cuộc đời, ý tưởng và thành tựu vĩ đại xen kẽ với các chu kỳ chiến tranh và chinh phục từng xảy ra trong quá khứ, Will & Ariel Durant vén màn hé lộ cho chúng ta hiểu được ý nghĩa của bối cảnh lịch sử ở chính thời đại này. Đối với mình thì đây không phải là một cuốn sách chỉ để đọc chơi, nó là tinh hoa mà 2 tác giả đã đặt vào từng trang sách để thông qua đó giúp người đọc có cái nhìn tổng quan về thứ gọi là ''lịch sử''.

Đúng như tên tác phẩm " Những bài học đến từ lịch sử" mình cũng đã rút ra được 1 vài bài học nhỏ cho bản thân. 

– Một trong những đặc điểm của xã hội loài người và cả tự nhiên là cái gì cũng có tính hai mặt của nó.

– Khi chủ nghĩa vật chất đang dần chiếm lấy xã hội loài người, mình nghĩ việc nhà Durant nêu lên bản chất của sự giàu có, cũng như bản chất của thị trường để ai đọc thấy có thể nhìn nhận rõ đâu mới là ý nghĩa chân chính của việc nhiều tiền là cần thiết. Và có lẽ, đây là một trong những lý do mà tiềm thức của mình khó chấp nhận việc trả trễ tín dụng hay quịt nợ, nó không chỉ đơn thuần là ảnh hưởng điểm tài chính cá nhân, nó còn là việc huỷ hoại sự uy tín của bản thân.  

– Bên cạnh việc kể về một thời đại quá độ trong dân chủ mà “Người cha đã quen với việc tự hạ mình ngang hàng với những đứa con” khiến mình nhớ đến việc người con luôn được sinh ra với giai cấp quý tộc hơn trong Xứ phẳng, thì tác giả cũng đề cập đến sự giải phóng ở các cuộc cách mạng và đối với họ như thế nào là cách mạng chân chính.

– Quy luật ngàn năm không đổi chính là vật cực tất phản, bĩ cực thái lai; mọi sự cực đoan đều dẫn đến sự cực đoan đối lập.

Tóm tại đây là những bài học đối với mình, khi đọc được tác phẩm các bạn sẽ có cơ hội hiểu sâu hơn về lịch sử cũng như tự rút ra được những bài học cho riêng mình. 

Đối với mình, “Những bài học lịch sử” của Will và Ariel Durant là một quyển sách tóm tắt tiến trình vận động xã hội loài người thông qua các thông tin chắt lọc từ hình thái xã hội, chiến tranh, lịch sử, v…v… Nửa đầu sách đọc nhanh hơn nửa sau, bởi nửa sau sách nhiều đoạn làm mình có chút hồi tưởng về những quyển sách đã đọc trong năm. Có lẽ, Những bài học lịch sử là quyển sách phù hợp để kết thúc một năm đọc chạy đua của mình.

Sách hay, phù hợp với những bạn trẻ yêu lịch sử đang muốn tìm hiểu tổng quan.

Luân lý là toàn thể những quy tắc mà một xã hội khuyên mọi người, từ cá nhân cho đến hội nhóm, nên noi theo sao cho phù hợp với trật tự, an ninh, mức độ phát triển của xã hội ấy. Còn luật pháp lại là những điều luật mà mọi người bắt buộc phải tuân theo. Bởi vậy, nhờ một bộ quy tắc đạo đức chặt chẽ và chi tiết mà trong suốt mười sáu thế kỷ, những người Do Thái sống lọt thỏm trong khu vực Kitô giáo đã duy trì sự tồn tại bền bỉ và bình ổn nội tại của họ mà hầu như không cần nhờ đến sự trợ giúp của nhà nước và pháp luật.

Sở dĩ các quy tắc đạo đức khác nhau bởi vì chúng tự điều chỉnh theo bối cảnh lịch sử và các điều kiện môi trường. Nếu chúng ta chia lịch sử kinh tế thành ba thời kỳ - săn bắn, nông nghiệp, công nghiệp - thì đương nhiên bộ nguyên tắc đạo đức ở giai đoạn này sẽ thay đổi khi xã hội loài người bước vào đoạn sau.

Thế nên khi đọc lịch sử ta sẽ nhận thấy cả 3 yếu tố đều không thể tách rời nhau

Một lần nữa, ta cần tự nhắc nhở mình rằng lịch sử được ghi chép lại (peccavimus) thường khác xa so với cách nó thật sự diễn ra trong cuộc sống: Sử gia ghi chép lại một điều đặc biệt bởi lẽ nó chính là một điều thú vị, phi thường, hiếm có, choáng ngợp. Về những cá nhân không được ai chấp bút để viết tiểu sử về họ, nếu rốt cuộc trong những ghi chép của sử gia câu chuyện về họ lại chiếm tốn giấy mực nhiều tương xứng với lực lượng đông đảo của họ thì ta sẽ có một cái nhìn đúng đắn hơn nhưng tẻ ngắt về loài người trong quá khứ. Ẩn dưới cái bề mặt sôi nổi của nào là chiến tranh và chính trị, bất hạnh và bần hàn, gian dâm và ly dị, giết hại và tự sát, là hàng triệu gia đình nền nếp, quy củ, những cuộc hôn nhân mà vợ chồng sống hết lòng với nhau, đàn ông và đàn bà tử tế, tương thân tương ái, tuy lao tâm khổ tứ vì con cái nhưng cũng hạnh phúc không kém vì chúng. Cả trong lịch sử được ghi chép lại, cũng có biết bao trường hợp về lòng tốt, ngay cả đức cao thượng khi mà chúng ta dù không thể quên nhưng lại có thể thứ tha lỗi lầm. Số tặng vật xuất phát từ lòng từ thiện nhiều gần sánh ngang với mức độ độc ác diễn ra ở chiến trường và nhà tù.