Sapiens - Lược Sử Loài Người - Yuval Noah Harari Reviews

"Sapiens – Lược Sử Loài Người" đưa người đọc qua hàng triệu năm lịch sử, từ thời săn bắn hái lượm đến kỷ nguyên kỹ thuật số. Yuval Noah Harari khéo léo lồng ghép các sự kiện lịch sử, khoa học, và triết học, giúp chúng ta nhìn nhận loài người không chỉ từ góc độ tiến hóa mà còn qua những bước ngoặt xã hội lớn. Cuốn sách không chỉ là một bài học lịch sử mà còn khơi dậy câu hỏi: chúng ta đã đi xa đến mức nào và sẽ đi đâu tiếp theo? Phần giải thích về “Cách mạng Nhận thức” và “Cách mạng Nông nghiệp” thực sự làm sáng tỏ cách con người trở thành kẻ thống trị Trái Đất.

Harari làm sáng tỏ mối quan hệ giữa khoa học và chủ nghĩa đế quốc, cho thấy cách hai yếu tố này đã cùng thúc đẩy sự phát triển toàn cầu. Ông lý giải rằng khoa học không chỉ đơn thuần là tìm kiếm tri thức mà còn phục vụ mục đích chinh phục và khai thác. Điều này mở ra các cuộc tranh luận về đạo đức trong nghiên cứu khoa học và trách nhiệm đối với những gì chúng ta khám phá. Đọc phần này, ta không thể không tự hỏi liệu khoa học có thực sự khách quan hay luôn bị chi phối bởi những tham vọng quyền lực.

Harari lập luận rằng tôn giáo và các ý thức hệ chính trị là những công cụ quan trọng để duy trì trật tự xã hội. Dù chúng chỉ là những "câu chuyện hư cấu," nhưng chính những câu chuyện này đã giúp hàng triệu người tuân thủ các quy tắc chung. Từ những giáo lý tôn giáo cổ xưa đến các ý tưởng hiện đại như chủ nghĩa tư bản, tất cả đều dựa trên niềm tin tập thể. Harari đưa ra một góc nhìn táo bạo và đầy tính thách thức, buộc người đọc phải tự hỏi: liệu thế giới có thể vận hành mà không cần những hệ thống hư cấu này?

Harari phân tích tiền bạc không chỉ như một phương tiện trao đổi mà còn là công cụ tạo ra niềm tin giữa con người. Ông lý giải rằng nhờ tiền, con người có thể giao dịch với những người xa lạ, thúc đẩy sự phát triển của thương mại và toàn cầu hóa. Tuy nhiên, mặt tối của tiền bạc cũng không bị bỏ qua: nó làm gia tăng sự bất bình đẳng và củng cố hệ thống quyền lực. Phần này khiến ta phải suy ngẫm về vai trò của tiền trong xã hội ngày nay và tương lai.

Yuval Harari không ngần ngại thách thức những quan điểm truyền thống khi ông gọi cách mạng nông nghiệp là "lừa đảo lớn nhất trong lịch sử." Thay vì cải thiện đời sống, nó lại khiến con người làm việc vất vả hơn, ăn uống kém đa dạng hơn và phụ thuộc vào mùa màng. Harari khiến người đọc đặt câu hỏi: liệu sự phát triển có thực sự tốt đẹp như ta vẫn nghĩ? Phần này không chỉ giúp hiểu về sự khởi đầu của nền văn minh mà còn mở ra những góc nhìn mới mẻ về giá trị của cuộc sống trước và sau thời kỳ nông nghiệp.

Harari đặc biệt thành công khi phân tích cuộc cách mạng nhận thức, một bước ngoặt khiến loài người vượt lên trên các loài động vật khác. Ông lý giải rằng khả năng tưởng tượng và tạo ra các hệ thống ý tưởng như tôn giáo, tiền bạc, và quốc gia đã đưa nhân loại đến vị thế hiện tại. Những hệ thống này dù hư cấu nhưng lại có sức mạnh đoàn kết con người. Đọc xong, ta có thể thấy rõ rằng chính sự sáng tạo và khả năng hợp tác trên quy mô lớn đã làm nên loài người hiện đại. Đây là một chương sâu sắc, khiến bạn suy ngẫm về bản chất của chính mình.

Trong chương cuối, Harari hướng tới tương lai, nơi trí tuệ nhân tạo và công nghệ sinh học đang thay đổi bản chất con người. Ông dự báo rằng con người có thể sớm vượt qua giới hạn sinh học, trở thành những "thần thánh." Nhưng đổi lại, điều này đặt ra câu hỏi về ý nghĩa cuộc sống khi con người ngày càng phụ thuộc vào công nghệ. Đây là phần sách khiến người đọc không khỏi lo âu nhưng cũng đầy hứng thú. Liệu loài người có thể duy trì được nhân tính trong kỷ nguyên số? Harari không đưa ra câu trả lời, nhưng chắc chắn đã khơi gợi suy tư sâu sắc.

Kiệt tác này của Yuval Noah Harari không chỉ là một cuốn sách lịch sử mà còn chứa đựng nhiều triết lý sâu sắc về sự tiến hóa và bản chất của loài người. Một trong những triết lý nổi bật của tác giả là sức mạnh của trí tưởng tượng. Harari cho rằng khả năng tưởng tượng và tạo ra những câu chuyện chung giúp con người hợp tác quy mô lớn, từ đó xây dựng nên xã hội phức tạp. Những khái niệm như tiền tệ, tôn giáo, và quốc gia đều là những "thực tại tưởng tượng," tồn tại chỉ vì mọi người đồng ý tin vào chúng. Bên cạnh đó, Harari còn đưa ra cảnh báo về sự mong manh của các cấu trúc xã hội và sự nguy hiểm tiềm tàng từ công nghệ hiện đại. Ông cho rằng tương lai của loài người có thể thay đổi mạnh mẽ khi chúng ta đạt đến mức độ điều khiển được cả sinh học và trí tuệ, dẫn đến viễn cảnh của "homo deus" - con người giống thần linh. Những triết lý này không chỉ khuyến khích người đọc nhìn lại lịch sử mà còn suy ngẫm về sự tồn tại và những quyết định sẽ định hình tương lai của chúng ta.

Cuốn sách vẫn duy trì sức hút mạnh mẽ và được đánh giá cao nhờ cách tác giả Yuval Noah Harari kết hợp kiến thức lịch sử, sinh học, nhân chủng học và triết học để tạo ra một bức tranh tổng thể về loài người. Dưới đây là một số điểm mới hoặc góc nhìn thú vị mà bạn có thể muốn xem xét:

1. Góc nhìn liên ngành và kết nối thông tin: Harari là một trong những tác giả tiên phong trong việc kết hợp nhiều lĩnh vực khoa học để giải thích về lịch sử loài người. Ông không chỉ kể lại các sự kiện lịch sử mà còn liên kết chúng với những tiến bộ trong khoa học và công nghệ, tạo ra cái nhìn toàn diện và phức tạp về sự tiến hóa của xã hội. Điều này giúp người đọc thấy rõ hơn về những nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự thay đổi và phát triển của loài người, từ tư duy, kinh tế đến chính trị.

2. Khả năng giải thích những vấn đề phức tạp bằng ngôn ngữ dễ hiểu: Một điểm đặc biệt của "Sapiens" là cách Harari trình bày các khái niệm phức tạp bằng những câu chuyện và hình ảnh đơn giản. Những ví dụ như việc giải thích sự ra đời của tiền tệ, các hệ thống tưởng tượng, hay thậm chí là cách con người hợp tác dựa trên niềm tin vào những điều không thể chạm tới (như thần thánh, luật pháp, hoặc quốc gia) đều giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về bản chất của các vấn đề.

3. Những câu hỏi và cảnh báo về tương lai: Một điểm mới mà Harari làm rõ là ông không chỉ muốn nói về quá khứ, mà còn muốn người đọc suy ngẫm về tương lai. Harari đưa ra những cảnh báo về cách mà công nghệ hiện đại, như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, và khả năng thao túng gen, có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về loài người. Ông khuyến khích việc suy nghĩ về sự tiến hóa tiếp theo: chúng ta sẽ trở thành "homo deus" (con người như thần thánh) hay tự đặt dấu chấm hết cho chính mình?

4. Tính phi tuyến tính của lịch sử: Harari trình bày một quan điểm mới mẻ rằng lịch sử không phải là một chuỗi sự kiện liên tục tiến về phía trước mà là một tập hợp những sự kiện phi tuyến tính. Điều này có nghĩa là những thay đổi lớn trong xã hội loài người có thể xảy ra một cách đột ngột và không theo dự đoán, như Cách mạng Khoa học hay sự phát triển của công nghệ kỹ thuật số. Quan điểm này giúp người đọc nhận ra rằng lịch sử và tương lai không phải lúc nào cũng có thể dự đoán được.

5. Khám phá sâu về các khái niệm trừu tượng và giả tưởng: Harari làm nổi bật việc con người là sinh vật duy nhất có khả năng tạo ra và tin vào những khái niệm trừu tượng, từ thần thoại, tôn giáo đến các hệ thống kinh tế. Những khái niệm này, dù không thực sự tồn tại, lại có sức mạnh thay đổi thế giới. Đây là một cái nhìn mới về cách mà xã hội được tổ chức và phát triển, và nó nhấn mạnh rằng những điều phi vật chất có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống thực tế.

"Sapiens" không chỉ là một cuốn sách về lịch sử, mà còn là một lời nhắc nhở về tương lai mà chúng ta đang tạo ra. Nó khuyến khích mọi người suy nghĩ nhiều hơn về việc chúng ta đang làm gì và sẽ đi về đâu, với những câu hỏi mang tính nền tảng về bản chất con người và tiến trình phát triển của xã hội.

"Lược sử loài người" dẫn dắt chúng ta qua bốn cuộc cách mạng lớn: Cách mạng Nhận thức, Cách mạng Nông nghiệp, Sự hợp nhất của loài người và Cách mạng Khoa học. Harari chia sẻ về việc loài người đã vươn lên thống trị hành tinh và làm sao chúng ta thay đổi tự nhiên và văn hóa theo nhiều cách khác nhau. Từ việc phát minh ra lửa, đến việc khám phá vũ trụ—mỗi bước đi đều là một phần quan trọng trong câu chuyện phát triển của loài người.

Bản thân tôi thực sự vẫn chưa tin được có một ngày, lịch sử nhân loại được tiếp cận với độc giả gần gũi đến thế. Có lẽ bạn cũng phải đồng tình với tôi rằng, cơn sốt của “Sapiens – Lược sử loài người” phiên bản sách chữ vẫn không ngừng gia tăng dù đã 5 năm trôi qua kể từ lần đầu ra mắt với hơn 16 triệu bản trên khắp thế giới. Vậy mà chưa dừng lại ở đó, như một cú hích thật mạnh, phiên bản truyện tranh tiếp tục được cho ra đời. Chuyển thể từ một cuốn sách thể loại phi hư cấu như Sapiens thành một phiên bản truyện tranh thật không phải là chuyện dễ dàng. Vì vậy trước tiên, tôi muốn gửi lời biết ơn tới sự nỗ lực của tác giả Yuval Noah Harari, các họa sĩ phân cảnh, họa sĩ minh họa và biên tập viên, họ thật sự tuyệt vời. 

Như chúng ta có thể thấy, trước giờ vẫn vậy, lịch sử được miêu tả qua những câu chuyện kể cùng hình vẽ sinh động luôn cuốn hút hơn so với những ghi chép và tài liệu nghiên cứu khô khan. Với 245 trang truyện, Harari kì vọng hướng tới đối tượng độc giả từ 13 tuổi trở lên, độ tuổi mà đã đủ những tò mò, những nhận thức, những say sưa về lịch sử nhân loại. Chính vì thế, cách dẫn dắt câu chuyện cũng đã được đổi mới hoàn toàn, nhiều nhân vật được xuất hiện, nhiều tình huống được đặt ra, nhằm khéo léo truyền đạt những thông tin tưởng chừng đơn điệu. Một trong những điểm thành công của cuốn sách này có lẽ không chỉ ở nội dung, mà chính là việc tác giả có thể tổng hợp rất nhiều nội dung hay ho vào một cuốn sách, có cốt truyện, có nhân vật, có yếu tố hài hước, có yếu tố bí ẩn. 

Cuốn sách được trình bày theo mô tuýp truyện tranh truyền thống, sự kết hợp màu sắc tương đối hài hòa và dịu mắt. Tôi bất giác liên tưởng tới phong cách vẽ tranh của một họa sĩ nổi tiếng với bộ “Lịch sử vũ trụ” – Larry Gonick. Ở họ có một điểm chung, là đều giới thiệu những chủ đề dễ gây nhàm chán một cách thú vị.

Tất cả sẽ được xâu chuỗi và lí giải lại một cách tổng quan và sơ khai nhất. Bạn càng đọc, sẽ như càng bị cuốn vào trong một bộ phim trinh thám mà nhân vật chính là Homo Sapiens, chính mắt được chứng kiến sự bóc tách kì diệu cho tới ngày nay. Nếu bạn hỏi tôi, vậy kiến thức trong phiên bản này còn nặng không, thì tôi vẫn phải trả lời là có. Nhưng nếu so với phiên bản đầu tiên, nó hoàn hảo hơn, về mặt tinh thần, bộ não của chúng ta sẽ không phải vật lộn để tư duy.

Tôi không dám chắc cuốn sách này sẽ làm hài lòng tất cả mọi người, nhưng tôi dám chắc đây là cuốn sách tất cả mọi người đều nên đọc. Có một vài điểm chưa thực sự phù hợp với trẻ em (tình dục), cũng không thực sự dễ dàng đón nhận bởi những người có đức tin (quan điểm tôn giáo mạnh mẽ). Nhưng điều này chắc chắn sẽ không trở thành rào cản lớn, tôi cho là vậy. Bởi lịch sử luôn luôn là những câu chuyện nên được kể lại một cách chân thực nhất.