Giết Con Chim Nhại - Harper Lee Reviews

“Những con chim nhại chẳng làm gì ngoài việc đem tiếng hót đến cho ta thưởng thức. Chúng không phá hoại vườn tược của con người, không làm tổ trên những bẹ ngô, chúng không làm việc gì ngoài việc hót bằng cả trái tim cho chúng ta nghe. Điều đó lý giải tại sao giết một con chim nhại là tội lỗi.”

Giết con chim nhại là cuốn tiểu thuyết được viết bởi tác giả Nelle Harper Lee và là một trong những tác phẩm văn học kinh điển nhất thế giới.  Tác phẩm lấy bối cảnh ở Alabana, một tiểu bang miền Nam nước Mỹ, nơi mang nặng thành kiến về vấn đề phân biệt chủng tộc. Ngay từ cái tên của tác phẩm, chúng ta có thể hình dung nên một câu chuyện ẩn chứa nhiều đau khổ, nặng nề. Xuyên suốt tác phẩm, đó là câu chuyện về những chú “chim nhại” đáng thương bị giết bởi những định kiến của xã hội.

Câu chuyện được kể thông qua lời của cô bé Jean Louise Finch, tên gọi thân mật là Scout. Đó là những gì em nhìn thấy và cảm nhận trong những năm đầu của bậc tiểu học. Những câu chuyện đời thường xảy ra trong thị trấn, những thay đổi trong tính cách các nhân vật, những định kiến xã hội, những bài học đạo đức… được khắc họa hết sức chân thực và sinh động.

Phần đầu của tác phẩm là những câu chuyện diễn ra hàng ngày trong khu phố. Đó là về nguồn gốc, đặc điểm của các dòng họ, từ những dòng họ danh giá đến những họ thuộc “xã hội riêng biệt”. Đó là những mùa hè của Scout, anh trai của cô - Jem và Dill - đứa cháu của cô Rachel. Đó là những tò mò của ba đứa về ngôi nhà của ông Radley.

Phần hai của tác phẩm có phần cao trào hơn. Nó bao gồm phiên tòa xử một người da đen tội hiếp dâm. Và anh ta bị quy tôi chỉ vì “anh ta là người da đen”. Phần sau cũng chứng kiến sự thay đổi trong suy nghĩ và trưởng thành hơn của ba cô cậu nhỏ. Các em đã bước ra ngoài xã hội, gặp gỡ nhiều hạng người. Các em tức giận vì thực tế không giống như những bài học đạo đức của bố. Scout phải chịu sự quản thúc của bác Alexandra vì bác muốn em phải trở thành một quý cô. Hai anh em Jem và Scout phải chịu sự trả thù của người lớn chỉ vì bố các em kiên định bảo vệ một người da đen.

1. Phân biệt chủng tộc

Có thể nói chủ đề liên quan nhiều  nhất trong tác phẩm chính là vấn đề phân biệt chủng tộc. Điểm nổi bật chính là phiên tòa xét xử một người da đen, Tom Robinson. Tom Robinson bị bắt và đưa ra xét xử vì bị tố cáo hiếp dâm cô con gái của nhà Ewell. Đọc tác phẩm, chúng ta cũng giống như Jem, dễ dàng thấy được những kẻ hở trong lời khai của cô Mayella và bố cô, ông Ewell. Rõ ràng Tom vô tội. Anh chỉ là một anh da màu tốt bụng, giúp cô con gái nhà Ewell những chuyện vặt khi cô gọi. Rõ ràng cô Mayella và ông Ewell đang nói dối và chính ông ta mới là người đánh cô con gái của mình. Trước những lời biện hộ rõ ràng và đanh thép của bố Atticus, cả Jem, Scout và Dill đều tin rằng họ sẽ thắng.

Thưa quý vị, đây không phải là vụ án khó, nó không đòi hỏi phải xem xét kỹ các sự kiện phức tạp mà nó đòi hỏi quý vị phải chắc chắn vượt qua được mọi nghi ngờ có vẻ hợp lí về tội của bị cáo.

Bị cáo không có tội, nhưng ai đó trong phòng xử án này thì có.

Cô ta là một người da trắng và cô ta đã quyến rũ một người da đen.

Cha cô ta đã thấy điều đó… có chứng cứ gián tiếp cho thấy rằng Mayyella Ewellđã bị đánh một cách dã man bởi mọt người hầu như đặt biệt thuận tay trái … ông ta đã đòi trát tống giam, rõ ràng là ký nó bằng tay trái, và Tom Robinson… đã tuyên thệ với bàn tay duy nhất còn cử động được của anh ta – bàn tay phải.

Thế nhưng những bồi thẩm đoàn đều bỏ những lá phiếu “có tội… có tội … có tội…” Tom Robinson bị buộc tội đến nỗi phải tự tử trong tù.

Theo một cách nào đó, ít ra câu chuyện cũng có một cái kết có hậu. Mọi chuyện liên quan đến chuyện của Tom cũng dần lắng xuống, người ta không bàn tán nhiều về nó nữa. Nhưng không phải không có gì thay đổi. Ông Ewell có lẽ phải trả giá cho những lời nói dối lố bịch của mình. Ông ta bị xã hội lãng quên. Ông ta có việc rồi mất việc chỉ trong vài ngày. Sau đó phải lãnh chi phiếu tại văn phòng trợ cấp thất nghiệp. Ông ta thật đáng thương. Vì cho đến cuối cùng ông cũng không thể bỏ được định kiến của mình và vẫn giữ mối thù hằn với Ellen Robinson, vợ của Tom và gia đình Scout. Còn vợ của Tom thì may mắn tìm được việc làm và nhận được sự giúp đỡ của ông chủ cũ của Tom. Những người trong thị trấn, các quan tòa tuy chưa hoàn toàn nhưng cũng dần thay đổi suy nghĩ về người da đen.

2. Các bài học nhân bản

Thật ra khi Scout chỉ là sáu tuổi, Jem mười tuổi. Khi Jem 13 tuổi thì Scout cũng chỉ mới chín tuổi. Đây là lứa tuổi tốt nhất để giúp các em định hình tính cách và con người  mà các em sẽ trở thành sau này. Các em được đến trường, gặp gỡ bạn bè, hàng xóm, họ hàng. Đó chính là cái xã hội thu nhỏ mà các em được tiếp xúc. Các em sẽ nhìn thấy những mặc tốt, những mặt bất công trong cuộc sống. Các em sẽ nhìn nhận, yêu ghét, bực tức rồi sẽ trưởng thành. Các em nhìn nhận sự việc theo nhiều góc nhìn khác nhau  như cách các em được dạy từ bố.

Cùng được giáo dục như nhau nhưng các em cũng có những suy nghĩ và nhận thức khác nhau. Jem cho rằng: 

Trên đời này có bốn loại người. Đó là loại người bình thường như tụi mình và những người hàng xóm, có loại người giống như nhà Cunningham sống trỏn rừng, loại người giống như Ewell ở bãi rác, và người da đen.

Nhưng Scout lại nghĩ khác “Chỉ có một hạng người. Đó là người.”

Rồi các em dần nhận ra “Nếu chỉ có một hạng người, tại sao mọi người lại không thân thiện được với nhau? Nếu tất cả là giống nhau, tại sao họ lại mất công coi thường nhau?... tại sao ông Boo  Radley lại đóng cửa ở trong nhà suốt… đó là bởi vì ông ta muốn ở trong nhà.”

Trong kí ức của các em, Boo Radley là một bóng ma đáng sợ. Các em vẫn luôn phải chạy mỗi khi đi ngang qua sân nhà Radley. Nhưng ông cũng là bạn của các em. Ông đã chứng kiến các em lớn lên, tặng các em những món quà nhỏ, mang mền cho Scout vào ngày tuyết rơi lạnh lẽo. Rồi chính ông là người đã cứu hai anh em khỏi nguy hiểm. Bà Dubose là người hay mắng các em, lại còn chê trách và gọi bố theo cái cách mà các em không thích. Nhưng sau khi Jem phải trả giá vì phá nát vườn hồng của bà, các em cũng đã thay đổi dần cách  nghĩ về bà. Ban đầu Scout không thích bác Alexandra vì bác thích làm theo ý bác nhưng cuối cùng em cũng nhìn nhận bác theo một cách tích cực hơn rằng bác là người thương yêu cháu.

Jem và Scout lớn lên mà không có mẹ nhưng may mắn nhất của các em có lẽ là được làm con của bố Atticus. Bố tôn trọng các em, đối xử với các em như những người trưởng thành, không hề coi các em là con nít.

Khi trẻ con hỏi chú điều gì thì hãy trả lời nó, vì thiện ý. Nhưng đừng bịa chuyện. Trẻ con là trẻ con nhưng chúng có thể phát hiện sự lẩn tránh nhanh hơn người lớn, và sự lẩn tránh làm cho chúng bối rối.

Rất nhiều câu nói của bố Atticus mang tính giáo dục cao. Có thể ở cái tuổi lên bảy, Scout chỉ hiều được một phần nhưng em rất cố gắng để làm theo điều bố.

Con có thể nghe một số lời đồn xấu về vụ này ở trường, nhưng nếu được thì hãy làm cho bố một điều: con hãy ngẩng cao đầu và hạ nắm đấm xuống. Cho dù ai nói bất cứ điều gì với con, đừng để chúng khiến con nổi giận.

 Đơn giản bởi vì chúng ta đã bị đánh bại một trăm năm trước khi chúng ta bắt đầu thì đó cũng đâu phải là lí do khiến chúng ta không cố thắng.

Hay khi Jem bực tức vì bà Dubose, bố hết sức bình tĩnh nói cho con về lòng can đảm

Bố muốn con thấy lòng can đảm thực sự là gì, thay vì có ý nghĩ rằng can đảm là người đàn ông với khẩu súng trong tay. Đó là khi con biết mình sẽ thất bại từ trước khi bắt đầu và con theo đuổi nó tới cùng dù có chuyện gì xảy ra. Con hiếm khi thắng, nhưng đôi khi con cũng thắng. Bà Dubose đã thắng, tất cả bốn mươi sáu kí của bà. Theo quan điểm của bà, bà đã chết mà không mắc nợ bất cứ cái gì và bất cứ ai. Bà là người can đảm nhất mà bố từng biết.

Ông yêu thương các con nhưng không cổ xúy cho các con làm điều xấu. Khi Jem bảo vệ Scout khỏi tấn công của ông Ewell, thằng bé bị thương và gãy tay. Ông Ewell bị một con dao đâm vào và chết. Atticus không thoát khỏi suy nghĩ rằng chính Jem là người đã đâm ông ta.

Dĩ nhiên đó là trường hợp tự vệ nhưng tôi sẽ phải đến văn phòng để tìm kiếm…

Nhưng không ai bưng bít chuyện này. Tôi sẽ không sống kiểu đó.

Dù bất cứ chuyện gì xảy ra ông vẫn muốn các con mình lớn lên trong sạch.

Tôi không muốn con trai tôi bước ra cuộc đời với một điều gì đó như chuyện này trên đầu nó. Cách hay nhất để làm sạch bầu không khí là đưa mọi chuyện ra công khai… Tôi muốn nó lớn lên với những tiếng xì xào về nó…

Qua từng câu chuyện, từng thắc mắc của bọn trẻ ông cũng đều cố gắng giải thích và dạy con về lương tâm, công bằng, bác ai, yêu thương con người, xóa bỏ định kiến…

Khi Jem với cháu gây lộn, bố Atticus không bao giờ chỉ nghe ý kiến của Jem về chuyện đó, ông còn lắng nghe ý kiến của cháu nữa.

Trong cách giáo dục của mình, ông cũng không hề áp đặt các con phải trở thành một quý ông hay quý cô. Ông đã phân vân nhưng rồi lại phản đối cách giáo dục của bác Alexandra khi bác áp đặt Scout phải mặc váy, cư xử như một quý cô. Ông làm gương cho các con, để các con tin tưởng. Ông để chúng tự nhìn nhận sự việc rồi sẽ hỏi ông nếu có thắc mắc.

Atticus có lẽ là nhân vật được khắc họa với tính cách hoàn hảo nhất trong truyện. Ông sống trong một xã hội đầy định kiến về chủng tộc nhưng bản thân không mang những định kiến ấy. Điều này có thể thể hiện ở chỗ giúp việc cho gia đình ông là một người phụ nữ da màu. Cũng như trong cách ông giáo dục con cái mình.

Trong tòa án của chúng ta, khi lời khai của một người da trắng chống lại lời khai của một người da đem thì người da trắng luôn luôn thắng. Họ xấu xa, nhưng  sự đời nó thế.

Khi con lớn hơn, con sẽ thấy người da trắng lừa đảo người Da đen  mỗi ngày trong cuộc đời con, nhưng hãy để bố nói cho con nghe điều này và con đừng quên: bất cứ khi nào người da trắng làm điều gì đó với người da đen, bất kể anh ta là ai, anh ta giàu cỡ nào hoặc anh ta xuất thân từ một gia đình danh giá ra sao, thì người da trắng vẫn là thứ rác rưởi.

 Đối với bố chẳng có gì đáng ghê tởm hơn một người da trắng thấp kém lợi dụng sự ngu dốt của một người da đen.

Ông nhìn con người ở cả hai mặt tốt và xấu, và ông tin vào khả năng hướng thiện của con người.

 Ông Cunningham về cơ bản là người tốt. Ông ta chỉ có những thành kiến giống những người khác trong chúng ta thôi.

Dù gì đi nữa thì một đám đông hung hăng cũng bao gồm những con người đơn lẻ…Cần 1 đứa bé tám tuổi để làm họ tỉnh lại…Điều đó chứng minh điều gì đó – rằng một đàn thú hoang vẫn có thể bị ngăn lại được, đơn giản bởi họ vẫn là con người.

Phần lớn mọi người đều tốt cả, con ạ, chỉ có điều con chưa nhận ra đấy thôi.

Ông tôn trọng con người và không hề áp đặt họ phải giống mình. Tuy nhiên ông kiên định với những tín ngưỡng của mình.

 Có một thứ không tuân theo nguyên tắc số đông, đó là lương tâm con người.

Khi nhận biện hộ cho Tom, ông nhận sự phản đối, chỉ trích của đa số người da trắng trong thị trấn. Gia đình Scout đối mặt với những nguy hiểm từ chính những “người bạn” của mình. Ông biết trước ông sẽ không thắng nhưng điều đó không làm ông chùn bước và từ bỏ. Như cách ông dạy con cái của mình “bởi vì chúng ta đã bị đánh bại một trăm năm trước khi chúng ta bắt đầu thì đó cũng đâu phải là lí do khiến chúng ta không cố thắng” hay “Đó là khi con biết mình sẽ thất bại từ trước khi bắt đầu và con theo đuổi nó tới cùng dù có chuyện gì xảy ra.”

Tác  phẩm cũng đề cập đến một hiện tượng giáo dục cứng nhắc, với những giáo viên chỉ tuân theo khuôn mẫu, không quan tâm đến nhu cầu, lợi ích hay tâm lí của học sinh. Scout đã bị mắng chỉ vì em biết đọc và viết trước khi học lớp 3. Cô Gates cũng mang trong mình những thành kiến về người da màu. Sau khi bước ra khỏi tòa án xét xử vụ Tom Robinson, cô  đã nói “đã tới lúc phải có ai đó dạy cho chúng một bài học, chúng đang vượt quá thân phận của chúng rồi đấy, chỉ còn thiếu nước chúng nghĩ chúng có thể cưới chúng ta làm vợ thôi” Cũng chính cô là người đã phản đói Hitler và khen Scout làm rất tốt khi em trích dẫn:  DÂN CHỦ là “Quyền bình đẳng cho mọi người, không có đặc quyền cho bất cứ ai”. Đến nôi Scout phải thắc mắc: “Làm thế nào anh có thể ghét Hitler dữ dội rồi lại trở mặt suy nghĩ tồi tệ về người khác ngay tại quê nhà được chứ…”

Hình ảnh con chim nhại vô hại, mang lại tiếng hát cho đời được nhắc lại nhiều lần trong tác phẩm. Nên giết nó là tội ác. Đó là  hình ảnh biểu tường cho những gì trong sáng, những con người lương thiện nhưng bị chà đạp, hủy hoại bởi những xấu xa, định kiến xã hội. Ông Underwood coi việc bắn chết Robinson giống như việc giết chết những con chim ưa hát. Hay hình ảnh đau đớn của Jem khi chứng kiến những bất bình cũng là giống như giết con chim nhại.Ông Boo Radley chỉ vì lầm lỡ tuổi thiếu thời mà bị người cha nhốt kín bao nhiêu năm cũng là hình ảnh con chim nhại bị giết. Như theo suy nghĩ của Scout, việc đưa ông Boo Radley, người “muốn ở trnog nhà” ra ánh sáng cũng là giết con chim nhại.

Câu chuyện được kể bởi trẻ em vì thế mà trở nên đáng tin hơn. Các chi tiết, nỗi đau khổ hay bức xúc khi được mô tả bởi trẻ em cũng sẽ trở nên chân thực và có độ tin cậy cao hơn. Vì suy nghĩ của trẻ em thì đơn giản hơn và nhận thức về  nỗi đau của các em cũng đơn giản hơn. Vì thế mà người đọc có thể cảm nhận những câu chuyện ấy sâu sắc hơn.

Tuy được kể bởi thiếu nhi nhưng Giết con chim nhại hoàn toàn không phải là một câu chuyện thiếu nhi. Vì nó đặt ra những vấn đề vô cùng lớn trong cuộc sống con người. Đó là tình yêu thương nhân loại, là bình đẳng, bác ái. Muốn giải quyết những vấn đề ấy cần có sự chung tay của cả cộng đồng.

Tác giả: Vân Nguyễn - Bookademy 

--------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn

Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]