[Bookademy] "Bạn Thật Sự Là Ai?": Khám Phá Mới Giúp Bạn Phát Triển Hoàn Thiện Tính Cách Của Mình Reviews

“Tôi đã giả vờ làm người mà tôi muốn trở thành và cuối cùng tôi đã trở thành người đó. Hoặc người đó trở thành tôi”, nam diễn viên nổi tiếng người Mỹ Cary Grant từng chia sẻ.

Diễn viên Cary Grant vốn chưa học xong trung học, và thuở thiếu thời, ông từng đi kiếm sống bằng nghề diễn xiếc lưu động. Không có gì hứa hẹn ông sẽ trở thành một người quyến rũ, tự tin và hóm hỉnh như những gì ngày nay người ta vẫn đang nói về ông. Cary Grant… thật sự là ai? Cậu thiếu niên khổ sở, không có gì nổi bật thuở thiếu thời hay một nam diễn viên trưởng thành và quyến rũ? Làm sao một người có thể chủ động tạo nên những phẩm chất mà bản thân chưa bao giờ có? Trong quyển sách hay Bạn thật sự là ai?, tiến sĩ, nhà nghiên cứu Brian R. Little cung cấp bức tranh toàn cảnh về tính cách con người, và những gì chúng ta có thể thay đổi trong bức tranh này

HAI XUẤT PHÁT ĐIỂM CỦA TÍNH CÁCH

Nguồn gốc đầu tiên của tính cách chúng ta là những đặc tính sinh học. “Chúng ta có thể đánh giá những đặc điểm sinh học này bằng cách đo hoạt động điện sinh học trong các vùng não khác nhau, xem xét các mô thức hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh, hoặc phân tích bộ gen cá nhân”, tiến sĩ Little cho hay.

Ngành tâm lý học đã đưa ra nhiều cách phân loại tính cách cố định khác nhau, riêng Brian R. Little, thông qua quyển sách hay Bạn thật sự là ai?, đã giới thiệu đến bạn đọc mô hình Big Five – Năm nhóm tính cách lớn, bao gồm: Cởi mở – đối lập với Bảo thủ; Tận tâm – đối lập với Hời hợt, Hướng ngoại – đối lập với Hướng nội; Dễ chịu – đối lập với Khó chịu; Nhạy cảm thái quá – đối lập với Ổn định.

Ngoài những yếu tố sinh học tạo nên tính cách ổn định của một người, những phẩm chất của chúng ta còn là sản phẩm của môi trường sống: Gia đình, bạn bè, trường học, nơi làm việc, bối cảnh chính trị, xã hội và nền văn hóa. Cụ thể hơn, những tính cách của bạn được tạo thành từ các vai trò bạn đảm nhiệm, những cơ hội bạn nhận được, lề thói quen thuộc và những kỳ vọng người khác muốn bạn đáp ứng…

Theo cách nói của Little, nếu các yếu tố sinh học định hình “bản tính thứ nhất”, thì những tác động xã hội tạo ra “bản tính thứ hai”. Trong Bạn thật sự là ai?, vị tiến sĩ nhấn mạnh mối tương quan giữa hai bản tính trên. Hoàn cảnh sống của bạn có thể tác động đến các yếu tố sinh học; và ngược lại, các đặc điểm tính cách có nguồn gốc sinh học có thể trực tiếp tác động đến hoàn cảnh xã hội nơi bạn sống.

“Những đứa trẻ có tính tình dễ chịu và cởi mở sẽ định hình nên những người cha, người mẹ rất khác với cha mẹ của những đứa trẻ cáu kỉnh và khó chịu”, tác giả nêu ví dụ. Hay, những cá nhân có khuynh hướng tìm kiếm sự kích thích xã hội sẽ tạo dựng cho mình một hoàn cảnh xã hội rất khác so với môi trường của những người có tính khép kín bẩm sinh.

BẢN TÍNH THỨ BA, TÍNH CÁCH CÓ ĐƯỢC NHỜ RÈN LUYỆN

Tuy vậy, hai bản tính đó chưa làm nên toàn bộ bức tranh về tâm lý học tính cách. Phần còn lại của bức tranh cũng chính là nội dung Brian R. Little đề cập xuyên suốt cuốn sách: Bản tính thứ ba – phần tính cách ta có được nhờ nỗ lực rèn luyện.

Tác giả gọi đó là “bản tính đặc trưng” (idiogenic self). Bản tính thứ ba này duy nhất thuộc về bạn, do bạn chủ động hình thành chứ không phải thụ động tiếp nhận thông qua con đường di truyền hay xã hội. Bản tính đặc trưng được mỗi người chủ động xây dựng thông qua một chuỗi những hoạt động có ý nghĩa, hay “công trình cá nhân” (personal projects) theo cách gọi của Brian R. Little.

Quyển sách hay Bạn thật sự là ai? tập trung làm rõ vai trò và ranh giới ảnh hưởng của các công trình cá nhân, cách đánh giá và quản lý để chúng “chạm khắc” con người bạn và lèo lái cuộc đời theo hướng bạn muốn. Đây là những đúc kết Brian R. Little có được sau nhiều thập kỷ làm việc và nghiên cứu công trình cá nhân của hàng ngàn người.

Dựa trên luận điểm cốt lõi rằng ta có thể chủ động thay đổi định nghĩa mình là ai thông qua các công trình cá nhân, Brian Little đã trình bày nhiều dẫn chứng giàu cảm hứng trong quyển sách hay này. “Một người dễ chịu có thể hành động không mấy dễ chịu để đặt lịch khám bệnh khẩn cấp với một bác sĩ nổi tiếng, hoặc một cô gái có tính lo lắng bẩm sinh có thể vô cùng điềm tĩnh trong buổi ra mắt gia đình chồng tương lai”, ông nêu ví dụ.

Tương tự, có không ít người hướng nội có thể cư xử như người hướng ngoại trong những tình huống cần thiết. Rất nhiều nhân viên phục vụ khách hàng tận tâm có xuất phát điểm là người gắt gỏng, lầm lì và thiếu kiên nhẫn…

Chính bản thân Little cũng có câu chuyện thay đổi của riêng mình. Năm 1964, khi ông còn là một sinh viên tâm lý học tại Berkeley, một lệnh cấm sinh viên tham gia chống phân biệt chủng tộc đã kích động nhiều cuộc biểu tình trong trường đại học.

“Gã sinh viên tâm lý học hướng nội trong tôi, người có khuynh hướng ngợi ca hơn là khởi xướng một phong trào nào đó, bỗng nhiên lại cảm thấy được thôi thúc phải lên tiếng chống lại sự bất công”, tác giả kể lại. Mục tiêu mới mẻ khi đó đã âm thầm định hình lại con người và bản sắc của tác giả, ông bắt đầu cam kết với những hoạt động có ý nghĩa và tác động đến con người mà ông muốn trở thành. “Những việc bạn làm sẽ xác định bạn là ai“, Little kết luận.

Tác giả ví von rằng, trong khi các đặc điểm ổn định giống như những bức ảnh tĩnh về tính cách thì công trình cá nhân là những thước phim sống động. Chính cái nhìn sinh động, đầy cởi mở về tính cách của mình là điều giá trị nhất mà mỗi độc giả sẽ thu nhặt được từ cuốn sách hay của Brian R. Little.

Theo truyền thống, các nhà khoa học đã nhấn mạnh cái mà họ gọi là bản chất thứ nhất và thứ hai của nhân cách – gen và văn hóa. Nhưng ngày nay, lĩnh vực khoa học nhân cách đã vượt xa cuộc tranh luận về bản chất và nuôi dưỡng. Trong “Bạn thật sự là ai?” Tiến sĩ Brian Little trình bày một quan điểm đặc biệt về tính cách hình thành nên cuộc sống của chúng ta và tại sao điều này lại quan trọng. Rất ít trường hợp về bản chất thứ ba đối với thân phận con người—việc theo đuổi các dự án cá nhân, những giấc mơ lý tưởng và những dự án mạo hiểm sáng tạo vốn định hình cả cuộc sống và tính cách của con người. Little tiết lộ những gì khoa học nhân cách đã khám phá về vai trò của các dự án cá nhân, cho thấy khái niệm mới này có thể giúp mọi người hiểu rõ hơn về bản thân và định hình cuộc sống của họ như thế nào.

Trong công việc quan trọng này, Little lập luận rằng điều cần thiết là dành năng lượng và nguồn lực cho những nỗ lực sáng tạo một cách tập trung cao độ, ngay cả khi nó lấy đi những thành phần khác trong hạnh phúc của chúng ta. Điều này không có nghĩa là chúng ta không thể chuyển từ dự án cốt lõi này sang dự án cốt lõi khác. Trên thực tế, chính khả năng tạo ra các dự án một cách linh hoạt mới là nguồn bền vững lớn nhất. Giống như học cách đi, buộc bản thân mất thăng bằng khi bước là cách duy nhất để chúng ta có thể tiến về phía trước và đó cũng là cách duy nhất mà sự hưng thịnh của con người có thể được nâng cao.

Cuộc sống sung túc dựa trên việc theo đuổi bền vững các dự án cốt lõi trong cuộc sống của chúng ta. Cuối cùng, “Bạn thực sự là ai?” cung cấp một hành trình cá nhân sâu sắc để khám phá tính cách, cuộc sống và tình trạng của con người.

Nhà tâm lý học nổi tiếng Brian Little tiết lộ rằng tính cách dễ uốn nắn hơn chúng ta tưởng tượng rất nhiều. Hơn nữa, anh ấy tin rằng sự linh hoạt này rất quan trọng đối với hạnh phúc của chúng ta. Các nhà tâm lý học thích nói về các loại “đặc điểm” tạo nên con người của chúng ta. Nhưng Little quan tâm nhiều hơn đến những khoảnh khắc khi chúng ta vượt qua những đặc điểm cố định đó để theo đuổi những gì có ý nghĩa nhất.

Hành trình vượt ra ngoài cuộc tranh luận về bản chất, nuôi dưỡng và khám phá khía cạnh thứ ba thú vị đối với tình trạng con người: theo đuổi các dự án cá nhân. Đây là những nỗ lực lớn và nhỏ mang lại cho chúng ta ý nghĩa trong cuộc sống hàng ngày và cuối cùng định hình chúng ta là ai.

Rất ít trường hợp thuyết phục rằng một cuộc sống tốt đẹp dựa trên việc theo đuổi các dự án quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Được trang bị cái nhìn sâu sắc rõ ràng về con người của bạn, bạn sẽ được trao quyền để theo đuổi các dự án quan trọng một cách hiệu quả nhất và định hình cuộc sống của bạn theo những cách giúp bạn phát triển tốt hơn.

Một cuốn sách dựa trên nghiên cứu khoa học cho thấy sự lựa chọn cá nhân có thể quyết định phần lớn tính cách, số phận cũng như di truyền và môi trường của chúng ta.

Một học giả về tâm lý học nhân cách và động lực, Little (Me, Myself, and Us: The Science of Personality and the Art of Well-Being, 2014, v.v.) lập luận rằng chúng ta có quyền lựa chọn mình là ai và mình làm gì, tính cách của chúng ta phản ánh những lựa chọn mà chúng ta đưa ra và những giá trị mà chúng ta nắm giữ. Những “hoạt động xác định” hoặc “dự án cá nhân” này cho phép chúng ta vượt qua “cuộc tranh luận cũ về tự nhiên và nuôi dưỡng”. Vì nếu chúng ta không gì khác hơn là bàn tay di truyền đã bị xử lý và bị ảnh hưởng sâu sắc bởi hoàn cảnh của môi trường sống thì chúng ta không thể làm bất cứ thứ gì với một trong hai điều đó. Tuy nhiên, các dự án cá nhân của chúng tôi đại diện cho sự lựa chọn của chính mình, dựa trên việc chúng tôi là ai hoặc có lẽ chúng tôi coi mình là ai. Tất cả chúng ta đều có khát vọng nghề nghiệp, sự gắn kết giữa các cá nhân, nghĩa vụ gia đình, những ước mơ và hoài bão thầm kín. Tác giả đã trình bày rõ ràng nhiều loại dự án mà qua đó giúp chúng ta xác định hướng đi của cuộc đời mình—từ dọn dẹp máy rửa chén đến tập thể dục thường xuyên, khẳng định vai trò lãnh đạo tại nơi làm việc, đến việc sinh con nhưng ông cũng cho thấy những điều này có khả năng mang lại sự hài lòng hay thất vọng của chúng ta dựa trên những đặc điểm tính cách mà chúng ta đã xác định được ở bản thân. Chúng ta thích làm việc một mình hay với người khác? Chúng ta có sống trong một khu vực phù hợp với loại dự án này không? Chúng ta có phụ thuộc quá nhiều vào người khác đến nỗi ly hôn hay cái chết sẽ làm tan vỡ giấc mơ của chúng ta không? Chúng ta có sẵn sàng bước ra khỏi vùng an toàn của mình để đạt được mục tiêu không? Nhiều dự án có thể yêu cầu nhiều tính cách khác nhau hoặc chiến lược “'giả vờ cho đến khi bạn thực hiện được'.”

Một số lời khuyên nghe có vẻ lắt léo hoặc lặp đi lặp lại, nhưng Little mang đến cho người đọc cảm giác về cách họ có thể tạo ra những thay đổi đáng kể trong cuộc sống của mình.

Nếu bạn đang hoang mang tìm kiếm câu trả lời cho việc tìm hiểu chính mình, về lý do mình được sinh ra và lý do với những thành công hay thất bại xung quanh mình, hy vọng cuốn sách nhỏ của tiến sĩ Brian R. Little có thể trở thành ngọn đèn hải đăng rực sáng, hướng bạn đến nơi an toàn trong đêm tối vẫy vùng với những câu hỏi chơi vơi.

Nếu có ai đó bất chợt hỏi bạn: Bạn là ai? Bạn sẽ trả lời như thế nào? 

Tôi là một nhân viên văn phòng, tôi là một người hướng nội… là một người biết chịu trách nhiệm, hay là một người kiên định… v.v 

Có hàng ngàn, hàng vạn đáp án được đưa ra cho câu hỏi ngắn gọn này. Bởi chúng ta đều có nhận thức về những nét tính cách cơ bản định hình nên chính mình. Vậy từ cơ sở nào mà bạn lại đưa ra được những định nghĩa về bản thân mình như vậy? 

Có rất nhiều người - trong đó có thể có cả bạn, cho rằng: cuộc đời được định hình sẵn và chẳng thể thay đổi được. Cũng giống như câu hỏi “Bạn là ai?” đã được mặc định bởi hoàn cảnh sống hay các yếu tố như: gia đình, văn hoá cộng đồng, môi trường chính trị… 

Thế nhưng, tiến sĩ Brian R. Little - học giả và diễn giả nổi tiếng thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu tính cách con người và tâm lý học động lực, đồng thời là tác giả của cuốn sách “Bạn thật sự là ai?” lại cho rằng: Dù có trả lời câu hỏi “Bạn là ai?” theo cách nào đi chăng nữa thì cũng không thể nào thể hiện đầy đủ bản chất thật sự của chúng ta. 

Và bởi“thật quá hạn hẹp nếu bạn chỉ đơn giản định nghĩa bản thân như một sản phẩm của tác động sinh học và ảnh hưởng xã hội". 

Đó cũng là một trong những lý do khiến ông chắp bút nên cuốn sách “Bạn thật sự là ai?” - Cuốn sách với tâm huyết và sự tận tuỵ của Brian R. Little nhằm thuyết phục bạn rằng con người bạn còn được định hình bởi các công trình cá nhân bắt nguồn từ cả nền tảng sinh học lẫn văn hoá chứ không chỉ bởi yếu tố di truyền hay kinh nghiệm sống. 

Những công trình cá nhân mà tiến sĩ nêu ra trong cuốn sách này có thể khiến bạn mở rộng giới hạn bản thân theo các chiều hướng mới và làm cho cuộc đời mình thêm ý nghĩa. Cách nhìn nhận bản thân này sẽ giúp bạn tự hỏi: “Thật sự thì mình là ai?”. Và khi đã được trang bị kiến thức để tự hiểu mình, bạn có thể biết mình đang sống như thế nào và bắt đầu chủ động định hướng tương lai của chính mình.  

Thế nào là công trình cá nhân? 

 Cuộc sống và tính cách đặc trưng của bạn không chỉ được hình thành từ những đặc điểm bẩm sinh và hoàn cảnh sống, mà chúng được sinh ra từ những khát vọng và cam kết, từ những ước mơ và mọi hoạt động hằng ngày của bạn. Nói ngắn gọn, những hoạt động định hình tính cách này là các công trình cá nhân của bạn.

Nói một cách đơn giản, bạn có thể nghĩ về tính cách của mình theo hai hướng. Hướng thứ nhất, là tính cách dưới dạng đặc điểm bẩm sinh mà bạn có, chẳng hạn như hướng ngoại, nhạy cảm, tỉ mỉ… Thứ hai là tính cách dựa trên những gì bạn đang thực hiện, tức là các công trình cá nhân của bạn - chẳng hạn như “vượt qua hội chứng sợ xã hội, ngưng trì hoãn hay đơn giản chỉ là dắt một chú chó đi dạo.” 

Các công trình cá nhân này không nhất thiết phải thật hoành tráng hay lớn lao. Theo Brian, đó nên là những hành động mà chúng ta vui vẻ lựa chọn. 

Một em bé lên ba, hay những cặp đôi yêu nhau, một chú mèo hay một ông lão lớn tuổi - tất cả họ đều đang thực hiện công trình cá nhân của riêng mình, và những công trình ấy hun đúc nên chúng ta, tạo nên cuộc đời ta một cách vô cùng kì diệu. 

Công trình cá nhân là tập hợp mở rộng của các hành động có ý nghĩa nổi bật với cá nhân người thực hiện trong một bối cảnh cụ thể.

Ý nghĩa của các công trình cá nhân 

Trong cuốn sách này, Brian phân tích chi tiết cho chúng ta về ý nghĩa của những công trình cá nhân từ “các công trình hướng về bản thân" cho đến các công trình cá nhân nơi công sở, trong mối quan hệ tình cảm và các yếu tố văn hoá chính trị. Từ các phân tích đó, “Bạn thật sự là ai?” đưa ra những đánh giá cụ thể về các công trình cá nhân, bởi: “Biết rõ các nội dung của các công trình cá nhân của bạn là rất quan trọng nhưng biết cách đánh giá chúng còn quan trọng hơn.” vì nó sẽ tác động trực tiếp đến hạnh phúc và tương lai của bạn. 

Nhiều người trong số chúng ta thường mặc định tính cách hay bản thể của mình là không thể thay đổi, nhưng Brian đã chứng minh thông qua cuốn sách này, rằng khi ta nhìn nhận tính cách ở góc độ “thực hiện các công trình cá nhân" thay vì mặc định bản thân “sở hữu các nét tính cách vốn có" chúng ta sẽ nhìn ra được tiềm năng để thay đổi. Chúng ta có thể lựa chọn điều chỉnh các công trình cá nhân một cách có ý thức theo những cách mà chúng ta không thể dùng để thay đổi các đặc điểm tính cách của mình. 

Tuy các công trình cá nhân của chúng ta cũng có mối liên kết chặt chẽ với năm nhóm tính cách lớn và cả hạnh phúc của chúng ta, nhưng điều đó không có nghĩa rằng các đặc điểm tính cách này sẽ tác động trực tiếp tới hạnh phúc của mỗi cá nhân. 

Ví dụ: Người ta có thể đánh giá người hướng ngoại dễ cảm nhận hạnh phúc hơn những người hướng nội, nhưng ngược lại không phải người hướng nội nào cũng khó chịu với một cuộc sống bất hạnh. Họ vẫn có thể phát huy sở trường của mình, thực hiện những công trình cá nhân hướng họ tới niềm hạnh phúc. 

Nói tóm lại, Brian và “Bạn thật sự là ai?” đưa ra vô vàn dẫn chứng, để chứng minh rằng “khi nói đến hạnh phúc, các công trình cá nhân có thể tác động vượt trội hơn các đặc điểm tính cách. Điều này mang đến cho bạn hy vọng rằng bạn không phải là nạn nhân của những đặc điểm tính cách bẩm sinh.”

Và “những gì bạn làm có ý nghĩa lớn hơn những gì bạn có sẵn khi chào đời". 

Brian cũng đưa ra những câu chuyện và ví dụ cụ thể, giúp bạn hiểu rõ được sức mạnh của bản thân mình - sức mạnh của người nắm quyền với những thay đổi diễn ra xung quanh. Như cách Brian đã chứng minh bạn có thể chọn một nét tính cách tự do để vượt qua bản tính sinh học của mình, bạn cũng có thể chủ động thay đổi môi trường để dọn đường cho các công trình cá nhân giúp bạn chủ động hơn với thành công hay thất bại của cuộc đời mình. 

Sống hết mình 

 Không ít lần chúng ta loay hoay đi tìm kiếm bản thân mình và nhận được một lời khuyên không mấy hữu ích, rằng “hãy là chính mình". Đây thực sự là một lời khuyên mơ hồ, và không đem lại hiệu quả cho người lắng nghe, bởi thời điểm đó họ đang không biết “chính mình" ở đây là ai. 

Brian đưa ra quan điểm rằng, hành trình tìm kiếm chân tính thực sự của chúng ta đã bị định hướng sai lệch. Trên thực tế, bạn có thể là người đa chân tính - tức là con người thực sự của bạn có thể thay đổi tuỳ thuộc vào hoàn cảnh, và đó là điều bình thường. Đó không phải là biểu hiện của việc thiếu đi chiếc la bàn đạo đức, thiếu trung thực hay mâu thuẫn nội tâm. 

Cũng theo Brian “là chính mình" hay “thay đổi cho phù hợp hoàn cảnh" vẫn là điều khiến nhiều người tranh cãi. Bởi trong từng hoàn cảnh của cuộc sống, khi bạn không thể hiện rõ hình ảnh mình là một người có tính cách nhất quán thì cũng chẳng sao cả, hãy cứ nắm bắt những thời cơ khác nhau khi cần và hãy cứ sống hết mình. 

Hãy xây dựng danh sách những công trình cá nhân của bạn, gạch chân những công trình cốt lõi sẽ ảnh hưởng tới quyết định của các công trình lân cận và cố gắng hết mình vì nó. 

Đồng thời, hãy biết điều chỉnh công trình cá nhân sao cho hài hoà với đặc điểm sinh học của bạn để các công trình này có thể bền vững hơn.  

Bạn thật sự là ai? 

Bạn thật sự là ai? là một câu hỏi lớn của đời người mà không phải ai cũng sớm tìm được đáp án. Hoặc có những người đã vội nhắm mắt khoanh bừa vào ô “sinh ra vốn vậy" hay “xã hội đẩy đưa". Tiến sĩ Brian R. Little với những đóng góp lớn lao trong việc nghiên cứu tính cách con người và tâm lý học động lực thông qua cuốn sách này đã chứng minh cho chúng ta thấy tiềm năng của mỗi cá nhân có thể vượt xa hơn khỏi rào cản của xã hội hay các yếu tố về gen di truyền. 

Hãy chủ động giành lấy tương lai của chính mình, xây dựng nó với những công trình cá nhân cốt lõi - những công trình là lẽ sống của bạn mỗi ngày. Nhưng trong quá trình hết mình vì tương lai ấy, mong bạn đừng quên để chừa chỗ cho những bất ngờ mà cuộc sống mang lại. Hãy cởi mở với những người bạn mới, hãy cho phép mình ngạc nhiên với những niềm vui và hạnh phúc ngoài mong đợi. 

Theo đuổi những công trình cá nhân định hình nên bạn là điều quan trọng, nhưng hãy nhớ thả mình vào từng khoảnh khắc của hiện tại, dù là nỗi buồn hay hạnh phúc, bởi tất cả những điều đó mới có thể giúp bạn trả lời cho câu hỏi đời người rằng “Bạn thực sự là ai?” 

Nếu bạn đang hoang mang tìm kiếm câu trả lời cho việc tìm hiểu chính mình, về lý do mình được sinh ra và lý do với những thành công hay thất bại xung quanh mình, hy vọng cuốn sách nhỏ của tiến sĩ Brian R. Little có thể trở thành ngọn đèn hải đăng rực sáng, hướng bạn đến nơi an toàn trong đêm tối vẫy vùng với những câu hỏi chơi vơi.

Trong “Bạn thật sự là ai?”, Tiến sĩ, nhà nghiên cứu Brian Little có một quan điểm mới mẻ về tính cách con người, điều sẽ làm lung lay hoàn toàn những hình dung của bạn về tiềm năng của bản thân.

“Tôi là người hướng nội”, “Tôi khá nhạy cảm”, “Tôi không giỏi làm lãnh đạo”... Có phải cuộc đời của bạn đã được định hình sẵn như vậy và chẳng thể thay đổi được.? Ngành tâm lý học đã trải qua giai đoạn tranh luận xem yếu tố sinh học (bẩm sinh, di truyền) hay yếu tố xã hội (các nguyên tắc, trách nhiệm, vai trò từ gia đình, xã hội…) mới nắm vai trò quyết định trong việc định hình tính cách con người.

Tuy nhiên, chúng cũng không phải là tất cả. Riêng tiến sĩ Brian Little cho rằng, bản tính đặc trưng chính là yếu tố thứ ba góp phần định hình tính cách của bạn. Bản tính đặc trưng được hình thành dựa trên các công trình cá nhân - những việc bạn làm trong đời. Quan điểm này cho chúng ta một cái nhìn mở rộng hơn về bản thân, về những gì ta có thể làm được và đạt được trong đời. 

Trải qua nửa thế kỷ nghiên cứu, Little trình bày những khám phá của mình một cách dí dỏm và nhẹ nhàng trong cuốn sách “Bạn thật sự là ai?” (“Who are you, really?”). 

Những “công trình cá nhân” làm ta thay đổi tính cách

“Cuộc sống và tính đặc trưng của bạn không chỉ được hình thành từ những đặc điểm bẩm sinh và hoàn cảnh sống, mà chúng được sinh ra từ những khát vọng và cam kết, từ những ước mơ và mọi hoạt động hằng ngày của bạn”, tiến sĩ Brian Little nhìn nhận. Little gọi những điều đó là “công trình cá nhân” (personal projects) - một tập hợp của các hành động có ý nghĩa nổi bật với cá nhân người thực hiện. 

Những công trình cá nhân có thể rất bình thường hoặc trọng đại, đơn lẻ hoặc mang tính tập thể, diễn ra dưới dạng những tương tác ngắn ngủi hoặc có cam kết dài lâu. Đó có thể là dậy sớm chạy bộ hằng ngày, có một bài thuyết trình ấn tượng trước phòng ban, vượt qua hội chứng sợ xã hội, hoặc to tát hơn, trở thành một tiểu thuyết gia. 

Điều truyền cảm hứng nhất trong quan điểm của Little nằm gọn trong 4 chữ: tiềm năng thay đổi. Tiến sĩ Brian Little cho rằng, các công trình cá nhân này có thể là nguồn động lực mạnh đến mức thúc đẩy một người thực hiện những hành động không hề giống với tính cách thường ngày của mình. “Như thể chúng đã định hình lại toàn bộ tính cách của chúng ta vậy”, ông nói trong “Bạn thật sự là ai?”. 

Cụ thể, nếu chỉ nhìn nhận tính cách của bản thân từ góc độ di truyền hay ảnh hưởng xã hội, là ta mặc định mình thụ động như một quân cờ, bị điều khiển bởi bộ gien di truyền và hoàn cảnh sống. “Tôi chỉ phù hợp với loại công việc này”; “Tôi không có khiếu làm quản lý”; “Tôi khó gắn kết người khác vì từ nhỏ đã bị bỏ rơi”... Hẳn bạn đã nghe những phát biểu kiểu này rất nhiều lần, và có lẽ chính bạn cũng từng nói những điều tương tự. 

Trong khi đó, những công trình cá nhân lại tạo nên một bản tính thứ ba cho bạn - bản tính tự do - những gì thuộc về tương lai, những gì bạn có thể định đoạt.

Dùng công trình cá nhân để thiết kế phiên bản tương lai 

Dù trở nên phổ biến từ một bài nói chuyện trên TED Talks năm 2016 (đến nay đã vượt 16 triệu lượt xem), quan điểm của Little không đơn thuần chỉ là những lời phát biểu. Ý tưởng này đã ra đời sau khi ông tìm ra những lỗ hổng của học thuyết về mô hình nhận thức cá nhân (personal constructs) của nhà tâm lý học nổi danh George Kelly. Sau đó là hơn 50 năm Little dành ra để nghiên cứu, phát triển, và cho đến nay, nhóm của ông đã tiến hành nghiên cứu các công trình cá nhân của hàng ngàn người. 

Sau khi mô tả kỹ càng về công trình cá nhân, trong phần còn lại của “Bạn thật sự là ai?”, Brian Little tập trung vào cách đánh giá, quản lý và thiết kế các công trình này. Đặc biệt, ông nhấn mạnh ảnh hưởng của hai bản tính còn lại - bản tính sinh học và bản tính xã hội - trong việc lựa chọn công trình cá nhân để tạo ra bản tính thứ ba. Dường như bạn cần có một “điệu nhảy tinh tế” để có thể cân bằng giữa con người bạn muốn trở thành và những bản tính ổn định đã có. 

Chẳng hạn, Little cho rằng bạn có thể xây dựng nên những khía cạnh mới của bản thân nếu chọn theo đuổi các công trình cá nhân đi ngược lại với bản tính sinh học. Tuy nhiên, ông cũng không “tô hồng” sức mạnh của công trình cá nhân khi lưu ý rằng, việc hành động ngược lại với bản tính bẩm sinh có thể khiến bạn nhanh kiệt sức hơn bình thường. 

Tương tự, với ảnh hưởng từ xã hội, tác giả khuyến khích bạn đọc uốn nắn các bối cảnh xung quanh để chúng hỗ trợ tốt hơn cho các công trình cá nhân - chẳng hạn như thay đổi công ty, nơi ở, cộng đồng. Đồng thời, điều ngược lại cũng đúng: Các nỗ lực của bạn có thể tác động ngược lên môi trường xung quanh bạn, như làm biến đổi văn hoá, quy tắc, các chuẩn mực chung của nó. 

Brian Little vô cùng tin tưởng việc ai đó có đa chân tính - tức chuyển đổi qua nhiều tính cách khác nhau tùy theo tình huống và hoàn cảnh - là hoàn toàn bình thường. “Tôi nghĩ một số độc giả có thể đồng ý rằng quan điểm ‘luôn là chính mình’ đang kìm kẹp và hạn chế khả năng phát triển của chúng ta”, ông viết, “Khi tự hạn chế bản thân trong chỉ một khuôn mẫu, bạn đang chặn đứng khả năng đưa bản thân trở thành một điều gì đó to lớn hơn”. Little khuyến khích độc giả cởi mở hơn với những trải nghiệm mới mẻ thay vì khư khư trung thành với những phẩm chất và cách hành xử ổn định. 

Càng về cuối cuốn sách, Brian Little dần hướng người đọc đến một sứ mệnh lớn lao của những công trình cá nhân: khả năng một cá nhân làm chủ đường đời lẫn hạnh phúc. “Bằng cách xem xét các công trình cốt lõi của bạn và cách duy trì chúng, bạn sẽ được gia tăng sức mạnh để thay đổi quỹ đạo đời mình”, tác giả viết. Little trao cho bạn đọc niềm tin rằng hạnh phúc nằm trong bàn tay định đoạt của chính ta, chứ không chỉ bởi các đặc điểm sinh học, hoàn cảnh sống hay ảnh hưởng của quá khứ.

Không hề hàn lâm và khó đọc, “Bạn thật sự là ai?” khá hài hước và gần gũi. Ta có cảm giác như đang bước vào một giảng đường nhập môn tâm lý học tính cách, và “đụng” phải một vị giáo sư hóm hỉnh, thú vị và đáng mến. Little không bàn sâu về những phương pháp nghiên cứu mà đi thẳng vào những khám phá của mình, thường xuyên sử dụng những ví dụ, câu chuyện ý nhị để minh hoạ.

Cuốn sách phù hợp với những ai thích tìm hiểu về bản thân, đặc biệt là những bạn trẻ đang trăn trở trong hành trình đi tìm chính mình. Khi gấp cuốn sách mỏng này lại, có thể những gì bạn nghĩ về tính cách, công việc, mối quan hệ và tiềm năng của mình sẽ hoàn toàn bị thay đổi - dĩ nhiên là theo hướng tích cực và giàu cảm hứng hơn. 

Thật ra, bạn không có một con người thật. Bạn đa chân tính. Khám phá đáng kinh ngạc về tính cách con người.

“Thật ra, bạn không có một con người thật. Trên thực tế, bạn có thể có đa chân tính. Trong thời đại mà người ta quá chú trọng ý tưởng về một con người thật, đa chân tính có thể là một khái niệm phức tạp và gây tranh cãi, nhưng có nhiều hơn một chân tính không có nghĩa là chúng ta thiếu chiếc la bàn đạo đức, thiếu trung thực hay thậm chí là có mâu thuẫn nội tâm”, tác giả Brian R. Little lý giải. “Đa chân tính chỉ đơn giản là một con người thành thật có thể khác nhau tại những thời điểm khác nhau, và con người thật sự của bạn có thể thay đổi tùy theo hoàn cảnh.”

Ngành tâm lý học tính cách đã trải qua giai đoạn tranh luận xem yếu tố bẩm sinh hay yếu tố xã hội mới nắm vai trò quyết định trong việc định hình tính cách con người. Sau nhiều cuộc tranh luận kéo dài hàng chục năm, cuối cùng, đa số các nhà tâm lý học đều đồng ý rằng cả hai yếu tố đó đều có vai trò quan trọng như nhau. Tuy nhiên, Tiến sĩ Brian R. Little lại có một ý tưởng khác. Sau thành công của buổi nói chuyện về chủ đề chân tính con người, một buổi nói chuyện mà hiện nay đã vượt mười sáu triệu lượt xem trên TED Talks, Tiến sĩ Little đã cho ra đời cuốn sách “Bạn thật sự là ai?” (tựa gốc: Who are you, really?) để diễn giải sâu hơn về những quan điểm mà ông đã trình bày. Trong cuốn sách này, Little nhấn mạnh tầm quan trọng của tính cách trong việc định hình cuộc sống của mỗi người chúng ta, đồng thời giới thiệu về “bản tính thứ ba”, một khái niệm then chốt để trả lời cho câu hỏi muôn thuở: “Bạn là ai?”. Theo Little, bản tính thứ ba, hay còn gọi là bản tính đặc trưng, hoàn toàn khác với bản tính sinh học và xã hội: nó không có sẵn hay được rèn giũa mà thành. Nó nằm trong công trình cá nhân của chúng ta - “tập hợp mở rộng của các hành động có ý nghĩa nổi bật đối với cá nhân người thực hiện trong một bối cảnh cụ thể”, tác giả lý giải. Chính những công trình cá nhân này sẽ tạo ra “bản tính thứ ba” của mỗi người. Từ đây, Little đi tới một nhận định đột phá khác, đó là con người không cần chỉ có một chân tính, tức là chúng ta không chỉ có một câu trả lời cho câu hỏi “Bạn là ai?”. Về cơ bản, Little cho rằng có ba cách chúng ta có thể dùng để trả lời câu hỏi về chân tính “Bạn là ai?”, tương ứng với các nguồn gốc khác nhau của đặc điểm tính cách con người mà chúng ta đã biết, như nguồn gốc sinh học, nguồn gốc xã hội và bản tính đặc trưng. Cả ba cách đều được ông giới thiệu cặn kẽ trong cuốn sách này với văn phong dí dỏm, mạch lạc, dễ đọc và dễ hiểu. “Bạn thật sự là ai?” không phải là một cuốn sách tâm lý học dày cộp với đầy những thuật ngữ chuyên ngành. Trái lại, độc giả có thể đọc hết cuốn sách này chỉ trong một dịp cuối tuần thư thả. Các ví dụ được nêu ra trong sách cũng vô cùng chân thực và gần gũi. Những nội dung mà Little trình bày đều mang tính gợi mở và truyền cảm hứng cho bạn đọc tìm hiểu sâu thêm về ngành tâm lý học tính cách, hoặc ít nhất là quan tâm hơn đến những yếu tố định hình tính cách của bản thân. Trên hết, Little sẽ giúp độc giả hiểu rằng, chất lượng cuộc sống của chúng ta phụ thuộc vào chất lượng các công trình cá nhân mà chúng ta chọn để thực hiện, và những công trình này sẽ mang lại tính đa chiều cho câu trả lời “Bạn thật sự là ai”.