Cuốn sách này bàn về sang chấn tâm lý và 30 năm nỗ lực tìm hiểu cách con người đối diện, sống sót và chữa lành sau những trải nghiệm chấn thương.

Tác giả, bác sĩ Bessel van der Kolk, là người sáng lập và giám đốc y khoa của Trauma Center tại Brookline, bang Massachusetts. Ông cũng là giáo sư tâm thần học tại Trường Y Đại học Boston và là Giám đốc Mạng lưới Điều trị Sang chấn Phức hợp Quốc gia Hoa Kỳ.

Cuốn sách đi sâu một cách chi tiết vào mối liên hệ giữa não bộ, tâm trí và cơ thể trong quá trình chữa lành sang chấn. Những bài học rút ra từ các cựu binh chiến tranh Việt Nam. Trí óc của trẻ em và “dấu ấn” mà sang chấn để lại. Sự thật đau lòng rằng cứ năm người Mỹ thì có một người từng bị xâm hại tình dục khi còn là trẻ em. Và phải đến năm 1980 mới có bước ngoặt, khi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ chính thức đưa ra chẩn đoán Rối loạn Căng thẳng Sau Sang chấn (PTSD).

Cuốn sách giải thích những yếu tố dẫn đến PTSD, chẳng hạn như khi phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy không thể giải quyết được mối đe dọa, hệ thống của chúng ta sẽ kích hoạt biện pháp cuối cùng—não bò sát, tức hệ thống cấp cứu tối thượng. Hệ thống này thường được kích hoạt khi chúng ta bị bất động về mặt thể chất, ví dụ như khi bị kẻ tấn công ghì chặt, hoặc khi một đứa trẻ không có lối thoát khỏi người chăm sóc đáng sợ.

Sau đó, khi có điều gì đó gợi lại ký ức quá khứ, bán cầu não phải của người từng chịu sang chấn sẽ phản ứng như thể biến cố đang xảy ra ngay lúc này, bất chấp họ có bao nhiêu hiểu biết hay nhận thức đi nữa. Não lý trí gần như bất lực trong việc “thuyết phục” não cảm xúc thoát ra khỏi thực tại của chính nó.

Nghiên cứu cho thấy sang chấn tạo ra những thay đổi thực sự trong não bộ. Những người từng chịu sang chấn có thể cảm thấy xa cách về mặt cảm xúc với tất cả mọi người, như thể trái tim họ bị đóng băng và họ sống phía sau một bức tường kính.

Trong các bài trắc nghiệm Rorschach, họ thường nhìn thấy những hình ảnh mang tính bạo lực.

Khi Prozac lần đầu tiên được đưa ra thị trường, đó là một trong những loại thuốc đầu tiên giúp con người sống trong hiện tại thay vì bị mắc kẹt trong quá khứ. Các loại thuốc như Prozac và những thuốc tương tự như Zoloft, Celexa, Cymbalta và Paxil đã đóng góp đáng kể vào việc điều trị các rối loạn liên quan đến sang chấn. Hiện nay, cứ mười người Mỹ thì có một người đang dùng thuốc chống trầm cảm.

Não phải là phần phát triển đầu tiên trong bụng mẹ và đảm nhiệm giao tiếp phi ngôn ngữ giữa mẹ và trẻ sơ sinh. Những trải nghiệm trong cuộc sống có ý nghĩa vô cùng lớn: các nơ-ron cùng kích hoạt sẽ liên kết với nhau.

Nếu bạn cảm thấy an toàn và được yêu thương, não bộ sẽ phát triển theo hướng khám phá, vui chơi và hợp tác. Nếu bạn là một đứa trẻ luôn sợ hãi và cảm thấy mình không được mong đợi, não bộ sẽ “chuyên môn hóa” cho cảm giác sợ hãi và bị bỏ rơi. Nếu chưa từng có ai nhìn bạn bằng ánh mắt yêu thương và mỉm cười khi thấy bạn, nếu chưa từng có ai vội vàng đến giúp mà thay vào đó chỉ nói “nín đi, khóc nữa là cho khóc thật”, thì bạn sẽ phải tự tìm những cách khác để chăm sóc bản thân. Bạn rất có thể sẽ thử bất cứ thứ gì—ma túy, rượu, ăn uống vô độ, hay tự làm đau—bất cứ điều gì mang lại một chút nhẹ nhõm.

Để sinh lý của chúng ta có thể lắng dịu nhằm chữa lành và phát triển, chúng ta cần một cảm giác an toàn mang tính bản năng. Biết mình đang cảm thấy gì là bước đầu tiên để hiểu vì sao mình cảm thấy như vậy.

Nhiều người phản ứng với căng thẳng không phải bằng cách nhận diện và gọi tên nó, mà bằng việc phát triển các chứng đau nửa đầu hoặc lên cơn hen suyễn.

Việc xác định mối liên hệ giữa cảm giác cơ thể và cảm xúc là rất quan trọng. Thay vì chỉ nói rằng bạn đang tức giận hay buồn bã, hãy để ý xem cảm xúc đó được cảm nhận ở đâu trong cơ thể—có thể là đau cơ, rối loạn tiêu hóa, hay những triệu chứng khác.

Tôi đặc biệt thích chương nói về Liệu pháp Hệ thống Gia đình Nội tại (Internal Family Systems – IFS), với khái niệm các “nhân cách phụ”, tức những phần khác nhau bên trong con người. Cá nhân tôi từng được trị liệu theo hướng này, và đó là phương pháp tốt nhất tôi từng trải qua. Nó đã thay đổi cuộc đời tôi theo hướng tích cực. Tất cả những liệu pháp trò chuyện trước đó chưa bao giờ cho phép tôi tiếp cận những mảnh vỡ nội tâm ấy—đứa trẻ bên trong và những phần khác mang theo quá nhiều đau đớn và sang chấn.

Đây hoàn toàn không phải là một cuốn sách nhẹ nhàng, dễ đọc. Nó đi rất sâu vào chủ đề này, và có những phần tôi không thực sự quan tâm nên đã lướt qua. Tuy nhiên, nếu bạn muốn có một sự hiểu biết tốt hơn và chi tiết hơn về điều mà chúng ta nghe nhắc đến rất nhiều hiện nay—PTSD—thì đây là một cách rất tốt để học và hiểu về nó. Bởi vì bất kỳ ai trong chúng ta, ở bất kỳ giai đoạn nào của cuộc đời, cũng có thể trải qua một sang chấn đủ lớn để dẫn đến PTSD. Việc hiểu rõ điều này giúp chúng ta tìm được nhà trị liệu và phương pháp điều trị phù hợp hơn.

Cuốn sách này thực sự rất khó đọc, bởi những bất công được khắc họa trong đó gần như không thể chịu đựng nổi. Tuy vậy, chính vì lý do đó mà đây cũng là một tác phẩm mở mang tầm mắt và đầy khai sáng.

Bối cảnh câu chuyện là Việt Nam năm 1937, dưới ách đô hộ của thực dân Pháp. Một gia đình nông dân nghèo không đủ khả năng nộp các khoản thuế nặng nề áp đặt lên cộng đồng nông thôn. Người cha trong gia đình lâm bệnh nặng (và trong phần lớn cuốn sách thậm chí không còn tỉnh táo, nên hầu như hoàn toàn thụ động), vì vậy nhân vật trung tâm là chị Dậu buộc phải gồng mình xoay xở mọi cách để kiếm tiền nộp thuế. Trên con đường đó, chị liên tục phải đối mặt với bạo lực và sự sỉ nhục từ những kẻ giàu có và có quyền lực. Đồng thời, chị còn phải chăm sóc các con và tìm mọi cách giữ mạng sống cho người chồng đang bệnh nặng, trong khi anh liên tục bị bọn chức dịch làng xã đánh đập và giam cầm.

Nhân vật chính mang tính anh hùng này là một con người thực sự đáng nể. Chị can đảm, thông minh, nhưng không hề được lý tưởng hóa hay khắc họa như một con người hoàn hảo. Trong nhiều tình huống, chị đơn giản là không biết phải nói gì, hoặc chọn cách im lặng.

Xét ở một khía cạnh nào đó, cuốn sách gần như là một lời kêu gọi cách mạng. Cảnh nghèo đói, khốn cùng của gia đình chị Dậu được đối lập một cách đầy sức nặng với lòng tham và lối tiêu xài phung phí rượu chè, thuốc phiện của tầng lớp có quyền lực trong xã hội. Vì vậy, rất dễ hiểu khi thấy tác phẩm này phù hợp một cách trọn vẹn với những diễn ngôn xã hội chủ nghĩa về sau.

Cornell Woolrich là một tác giả được các nhà làm phim đặc biệt ưa chuộng: tiểu thuyết và truyện ngắn của ông đã được chuyển thể thành hơn 25 bộ phim điện ảnh, trong đó Rear Window có lẽ là tác phẩm nổi tiếng nhất. Hai bộ phim—Mississippi Mermaid (1969) của François Truffaut và Original Sin (2001) (dù ngày nay gần như đã bị lãng quên như một tổng thể, nhưng lại “sống dai” trên Internet nhờ một đoạn clip cảnh nóng được xem rất nhiều)—đều được chuyển thể từ Waltz into Darkness, cuốn tiểu thuyết năm 1947 do Woolrich xuất bản dưới bút danh William Irish. Cả hai bản chuyển thể này đều ra đời sau làn sóng noir bùng nổ ở Hollywood vào những năm 1940–đầu 1950, và câu chuyện không diễn ra ở Chicago hay Kansas City đậm chất hardboiled, mà ở New Orleans thời hậu Nội chiến. Dù vậy, đây vẫn là một nghiên cứu noir kinh điển về hình tượng femme fatale—trong trường hợp này là một người phụ nữ mang hai cái tên Julia và Bonny. Hai nữ diễn viên từng vào vai Julia/Bonny—Catherine Deneuve và Angelina Jolie—đều là những nhan sắc nổi bật, sở hữu vẻ lạnh lùng uốn lượn như rắn trên màn ảnh; ngay cả khi cả hai bộ phim đều có nhiều thiếu sót, thì phong thái đó vẫn rất phù hợp với vai diễn.

Louis Durand là một doanh nhân hy vọng kết hợp sự sung túc tài chính của mình với hạnh phúc hôn nhân thông qua một cuộc hôn nhân “đặt mua qua thư”. Khi ông đến bến tàu hơi nước để gặp cô dâu lần đầu, thứ ông thấy không phải là người phụ nữ giản dị trong bức ảnh được gửi, mà là một cô gái trẻ vô cùng xinh đẹp. Cô gái—Julia—đưa ra một lời giải thích thiếu thuyết phục cho việc đã lừa dối ông về ngoại hình, còn Louis, mê mẩn trước vẻ đẹp của cô, đã bỏ qua hàng loạt hành vi đáng ngờ tiếp theo—từ dáng ngồi vắt chân thô kệch cho đến cái giật cổ như chim hót—và không hề bị thuyết phục rằng cô không phải là người phụ nữ mà mình mong đợi. Cho đến khi “Julia” vét sạch tài khoản ngân hàng của ông rồi biến mất.

Sự phản bội được báo trước này—xảy ra chưa đến một phần ba cuốn sách—đẩy Louis vào trạng thái sát nhân: ông theo dõi những phụ nữ giống Julia trên phố, thuê thám tử tư, rượt đuổi một cô gái đeo mặt nạ giữa lễ hội Mardi Gras để dí khẩu súng lục vào ngực cô. Những chương sách mang màu sắc ảo giác này là một màn trình diễn bút lực xuất sắc của Woolrich, người mà văn phong trong toàn bộ cuốn tiểu thuyết trở nên trôi chảy và uyển chuyển hơn hẳn so với những cây bút “đàn ông cứng rắn” cùng thời.

Sau khi một bữa tối tình cờ đưa Louis quay lại tiếp xúc với Julia—người lúc này giải thích rằng tên thật của cô là Bonny—và ông bị xoa dịu bởi câu chuyện bi lụy mong manh của cô, ta hiểu rằng thứ khiến Louis gần như phát điên không phải là mất tiền, mà là mất đi tình yêu. Và để bảo vệ người phụ nữ này, ông không chỉ lừa dối và giết chóc mà còn chấp nhận hy sinh chính mạng sống của mình.

Đúng như truyền thống noir, động cơ của femme fatale vẫn luôn mập mờ. Ta nhìn cô qua con mắt của Louis, và chỉ được tiếp cận những suy nghĩ được lựa chọn cẩn thận mà cô chia sẻ với ông. Cô tồn tại nhiều qua những gợi ý và dấu vết bỏ lại—như cái tên “Billy” xuất hiện trên một bức thư cháy dở trong lò sưởi—hơn là như một sự hiện diện trọn vẹn bằng xương bằng thịt. Tuy vậy, Julia/Bonny lại có chiều sâu hơn nhiều so với các hình tượng cùng loại khác: bởi cô sớm bị lật tẩy là kẻ trộm cắp và dối trá, người đọc không phải chờ đợi khoảnh khắc cái ác lộ diện, mà thay vào đó được theo dõi vài trăm trang sách về sự dao động của cô giữa hai thế giới—một thế giới quen thuộc của những trò lừa đảo và tội ác, và một thế giới cô khao khát, nơi có cuộc sống thượng lưu với thời trang New York và những bữa ăn sang trọng. Việc hành vi của cô trong cả hai thế giới đều mang dáng dấp của một kẻ phản xã hội không hề đáng ngạc nhiên, xét theo cách những phụ nữ khao khát vươn lên thường được khắc họa. (Và có lẽ đến nay vẫn vậy: một trong những nhận xét phổ biến về Hillary Clinton từng là lời dự báo đáng ngại rằng bà sẽ “làm mọi thứ để chiến thắng”). Tôi xin để người đọc tự 판단 liệu cái kết có cho thấy Julia/Bonny là một con người phức tạp hơn ta tưởng, hay chỉ là một hình nhân bằng bìa cứng có một khoảnh khắc “giác ngộ” thiếu thuyết phục. Việc Louis trở thành phương tiện cho sự cứu rỗi của cô—ngắn ngủi dù sao—cũng giống như việc cô là phương tiện cho sự sụp đổ được miêu tả xuất sắc của ông, chính là một cú đảo ngược khéo léo của quy ước noir quen thuộc.

Có rất nhiều tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã trở thành ký ức, kỷ niệm không thể nào phai trong tôi, bởi lẽ chúng đều quá đẹp và rung động. Song có lẽ tôi vẫn rung cảm với Còn chút gì để nhớ nhất. Hôm nay mở ra cuốn sách bản in màu này, nhìn từng trang văn, ngắm từng nét minh họa xinh xắn mới càng thấy động lòng.

Câu chuyện man mác buồn của tuổi thanh xuân ấy có gì đó đã khắc sâu vào tâm khảm tôi, mỗi lần nhớ đến lại rưng rưng thổn thức. Có lẽ ai cũng từng trải qua những năm tháng tuổi trẻ hồn nhiên và mãnh liệt mà, có tình yêu say đắm, có khát khao mong đợi, có mơ ước cháy bỏng, và cũng có cả những vụn vỡ nuối tiếc. Vì vậy nên tôi nghĩ bản thân mình và nhiều độc giả khác đồng cảm với cuốn sách, bị chinh phục hoàn toàn trước cốt truyện giản đơn và cảm xúc ấy, trước các nhân vật như bước vào từ đời thực ấy.

Một chàng trai lên thành phố học ôm ấp mối tình ngây ngô, vụng dại tuổi hoa niên, quá đỗi chân thành, quá đỗi tình cảm; một cô gái xinh đẹp, ngọt ngào, thơ ngây, nhưng sao phút chốc lại quá vô tình; một cô gái thì tưởng như xốc nổi, song chẳng ngờ lại sống nhất mực chân tình... Cứ thế, Chương, Quỳnh, Trâm cùng nhiều nhân vật khác đi qua những thời khắc bồng bột và cũng hân hoan nhất của tuổi xuân, để rồi trong công cuộc chuyển giao thời đại ập tới đột ngột, dòng đời ngang trái đẩy đưa mỗi người mỗi hướng, có người đã mãi mãi nằm lại cùng tháng năm, có người lại ôm hoài trong tim những hồi ức mênh mông,...

Mặc dù mang một kết thúc buồn, cứ đọc lại những vần câu, con chữ, hay chỉ nhớ lại thôi cũng bâng khuâng thả rơi dòng lệ, ấy thế nhưng tác phẩm "Còn chút gì để nhớ" không khiến tôi hối hận khi đọc, bởi tôi đã có cho mình những xúc cảm tuyệt diệu nhất của đời người, nhẹ nhàng, ấm áp, vui tươi, hứng khởi xen cùng bao nỗi day dứt nhớ thương, buồn đau, bồi hồi, rối ren, nặng lòng, sâu lắng, hoài niệm... vậy là trái tim này đã không cằn cỗi rồi.

Tác giả Nguyễn Nhật Ánh lại một lần nữa đưa tôi về tuổi ngây thơ dại khờ, để tôi được ôn lại chuyện cũ, tha thiết mong nhớ...

“Số đỏ” không chỉ đơn thuần là một tác phẩm văn học châm biếm, mà còn là một “tư liệu xã hội học” phản ánh chân thực xã hội Việt Nam trong bối cảnh giao thời Đông – Tây. Sự du nhập của văn hóa mới tạo ra nhiều biến đổi, nhưng sự tiếp nhận lệch lạc khiến xã hội rơi vào trạng thái hỗn tạp.

Điểm đặc sắc nằm ở cách tác giả phân tích các hiện tượng xã hội thông qua tiếng cười. Các phong trào thể thao, giải phóng phụ nữ, vệ sinh hợp lý… vốn bắt nguồn từ tinh thần hiện đại nhưng được áp dụng một cách hời hợt, bị biến dạng thành phương tiện để khoe mẽ hoặc trục lợi. Từ đó, tác phẩm nêu bật khoảng cách giữa “văn minh thật” và “văn minh giả”.

Những thay đổi xã hội nhanh chóng khiến con người dễ mất phương hướng. Tầng lớp tư sản thị dân không có nền tảng tri thức vững chắc nhưng lại muốn khẳng định đẳng cấp bằng các biểu tượng văn minh vay mượn. Họ tiếp nhận cái mới theo cách lệch lạc, biến sự tiến bộ thành trò cười.

Chính trong môi trường ấy, Xuân Tóc Đỏ – dù đại diện cho sự vô học – lại trở thành hình mẫu của thời đại. Sự thăng tiến của hắn là kết quả tất yếu khi xã hội đánh giá sai giá trị. Đó không chỉ là sự mỉa mai cá nhân mà còn là sự phê phán hệ thống.

Tác phẩm vì vậy đặt ra nhiều câu hỏi mang tính thời sự: Xã hội hiện đại có đang đánh giá con người dựa trên bề ngoài? Những xu hướng “hiện đại” có thật sự được hiểu rõ hay chỉ là cách để khoe mẽ? Cách tiếp nhận văn hóa mới có đang khiến con người quên đi giá trị bản sắc?

Dù đã ra đời gần một thế kỷ, tác phẩm vẫn phản chiếu nhiều hiện tượng quen thuộc trong đời sống hiện đại: sính ngoại, chạy theo hình thức, chạy theo trào lưu, đánh mất sự chân thật. Tính xuyên thời gian giúp “Số đỏ” trở thành tác phẩm không bao giờ cũ.

“Kép Tư Bền” soi chiếu một thực tế phũ phàng: đồng tiền có thể kiểm soát cả nghệ thuật lẫn cảm xúc con người. Truyện không chỉ phản ánh đời sống nghệ sĩ, mà còn phơi bày sự bóc lột tinh vi trong môi trường giải trí thời bấy giờ.

Tư Bền bước lên sân khấu là vì trách nhiệm công việc, nhưng phía sau ánh đèn là một giao kèo đầy áp lực. Việc phải vay tiền chữa bệnh cho cha khiến anh trở thành đối tượng bị bóc lột bởi chủ rạp. Nghệ sĩ trong tình thế này không còn quyền lựa chọn; họ trở thành công cụ mang lại lợi nhuận cho người khác.

Truyện dựng nên hình ảnh của một xã hội nơi quyền lực kinh tế có thể chà đạp lên những giá trị nhân văn cơ bản nhất. Người nghệ sĩ — từng được tung hô vì tài năng — lại bị xem như món hàng dễ điều khiển. Sự tàn nhẫn không nằm ở hành động cụ thể, mà nằm ở thái độ thờ ơ đến lạnh lùng: chỉ cần buổi diễn thành công, còn cảm xúc của nghệ sĩ hoàn toàn không được tính đến.

Trong bối cảnh ấy, tiếng cười của khán giả thực chất được mua bằng nỗi đau của người biểu diễn. Vở kịch diễn ra sôi nổi bao nhiêu thì bi kịch bên ngoài sân khấu lại càng dữ dội bấy nhiêu. Mâu thuẫn ấy tạo nên lớp nghĩa sâu sắc: xã hội luôn đòi hỏi nghệ sĩ phải hoàn hảo, nhưng lại không đưa họ quyền được yếu đuối.

Tác phẩm mang tính tố cáo mạnh mẽ khi chỉ ra sự bất công của cơ chế giải trí: lợi nhuận được ưu tiên hơn cảm xúc, khán giả được ưu ái hơn người biểu diễn, và nghệ sĩ — biểu tượng của cái đẹp — lại bị đối xử khắc nghiệt nhất. Hào quang trên sân khấu không đủ che lấp sự thật bị phơi bày qua từng chi tiết: nghèo đói, nợ nần, áp lực và sự bóc lột chằng chịt nhau thành vòng xoáy không lối thoát.

Tiếng cười của “Kép Tư Bền” vì vậy không thuần túy là tiếng cười giải trí, mà còn là tiếng cười nhức nhối, tiếng cười chua chát của một xã hội đặt lợi nhuận lên trên con người. Truyện nhắc nhở rằng bất kỳ nền nghệ thuật nào nếu đánh mất sự nhân đạo sẽ sớm trở thành trò tiêu khiển lạnh lẽo, nơi con người không còn giá trị ngoài những gì họ mang lại cho khán giả.

Những giấc mơ ở hiệu sách Morisaki là một quyển sách có cốt truyện đơn giản, khá nhẹ nhàng gói gọn trong 177 trang sách. Vì tôi muốn ‘đổi gió’ nên đã chọn quyển này, quyển sách tương đối mỏng, có thể trong một ngày là đọc xong. Không cầu kỳ, không hoa mỹ, Những giấc mở ở hiệu sách Morisaki mang đến cho người đọc một yên bình, nhẹ nhàng khi đắm chìm vào mạch truyện. 

Cô gái trẻ Takako vừa trải qua mối tình đầu, cô bị lừa dối. Takako bỏ việc và rơi vào những tháng ngày ngủ triền miên để trốn tránh nỗi buồn. Một cuộc điện thoại của người cậu mười năm không liên lạc đã đánh thức cô khỏi cơn ác mộng. Takako đồng ý đến hiệu sách Morisaki giúp cậu Satoru để vừa lòng mẹ. Ban đầu, cô chẳng thích người cậu Satoru “ẻo lả như một con động vật thân mềm” và càng không có hứng thú với hơn sáu nghìn cuốn sách văn học cũ rích. Cô suốt ngày dưới bộ dạng “Quỷ ngủ”. Sống ở hiệu sách Morisaki một thời gian, Takako nhận ra rằng sách đã chữa lành vết thương trong lòng cô. Hơn thế nữa, ở phố sách Jimbocho, cô gặp gỡ nhiều người có tinh thần lạc quan vui vẻ và cảm nhận nhiều điều mới mẻ từ cuộc sống mà trước giờ cô chưa từng biết. 

Takako sống một cuộc đời “tàm tạm”, gọi là ‘không có cao trào hạnh phúc cũng không có tột cùng đau khổ’. Cuộc sống cứ lặng lẽ trôi qua hai mươi lăm năm một cách vô cùng hời hợt cho đến khi đến sống với cậu Satoru. 

Takako trong mắt cậu Satoru như là một “thiên sứ”. Cậu suýt xoa khi thấy Takako bé bỏng nằm cuộn tròn trong chăn ngủ ngon lành. Sự hồn nhiên, ngây thơ của đứa bé mới chào đời khiến cậu Satoru thay đổi suy nghĩ. Điều đó đã làm cuộc đời của cậu Satoru bước sang một trang hoàn toàn mới. Cậu đã dám theo đuổi đam mê, dấn thân và có được trải nghiệm thú vị từ ‘du lịch bụi’. Takako ban đầu chẳng để ý đến cậu, cô mang một tâm trạng chán chường mệt mỏi. 

Tinh thần của Takako như được xốc lại sau khi được cậu Satoru dẫn đến quán Subouru. Một quán bằng gỗ kiểu cũ nằm trong một con hẻm nhỏ. Tối hôm đó, “Quỷ ngủ” như Takako cũng không thể nào ngủ được, cô cứ suy nghĩ rồi trằn trọc trong bóng tối. Cuối cùng cô chọn đại một quyển sách với ý định đọc để có thể dễ đi vào giấc ngủ hơn. Quyển sách đã cuốn hút Takako khiến cô đọc hết quyển sách thì trời cũng đã sáng. Cô đã thay đổi suy nghĩ và dần nhận ra sự tốt đẹp của những thứ đơn giản xung quanh hiệu sách Morisaki. 

Từ đấy, cô đắm chìm vào những quyển sách, đọc hết quyển này rồi đến quyển khác. Cô bắt gặp được những người có cùng suy nghĩ và đồng cảm với cô thông qua sách. Cô cảm thấy trước đây mình đã bỏ lỡ nhiều thứ, thông qua đọc sách, cô có thể kết nối với nhiều người. Cô dần quen với cuộc sống ở hiệu sách Morisaki, chú Satoru, chú Sabu, Tomo, Takano,… Takako cứ tưởng đã quên được nỗi buồn của mối tình trước kia nhưng một tin nhắn thoại của Hideaki đã lần nữa nhắc lại tổn thương chưa kịp lành của cô. Cô nhận ra rằng “Trong thâm tâm, tôi thêm một lần nữa nhận ra rằng mình vẫn chưa đặt được bất kỳ dấu chấm nào cho chuyện ấy.” 

Takako cuối cùng cũng chọn cách kể chuyện này cho cậu Satoru biết. Đối với một cô gái trẻ như Takako, sống ở Tokyo một mình đã lâu, người trẻ ở Nhật như cô luôn sống khép kín, chỉ có công việc nên rất khó tìm một người đồng cảm. Khi cậu Satoru nghe được câu chuyện của Takako thì cậu ấy vô cùng tức giận. Cậu quyết định ra mặt cho Takako. Đối với cậu Satoru, Takako như một thiên thần nhỏ, mười năm trước hay hiện tại thì Takako vẫn là đứa cháu mà cậu ấy yêu quý nhất, cậu ấy không muốn bất kỳ ai tổn thương Takako. 

Hai người đã bắt taxi hơn 40 phút để tìm gặp Hideaki, để bắt cậu ta nói lời xin lỗi. Đến nơi hai cậu cháu ướt sủng đứng trước cửa, cậu Satoru đã lớn tiếng mắng tên ‘bội bạc’ đó, trút giận thay Takako. Anh ta dù không xin lỗi khi đã làm tổn thương tình cảm của Takako nhưng lúc ấy cô cũng đã can đảm để nói ra cảm xúc của mình, xem như gánh nặng trong lòng được vứt đi. Cuối cùng cô cũng thật sự buông bỏ và quay về với công việc. 

Ở khu phố Jimbocho, Takako được biết đến những con người khác nhau với nhiều trải nghiệm mới lạ. Ông Sabu, khách quen của hiệu sách Morisaki, một người đàn ông lớn tuổi với cặp mắt tinh tường, điển hình cho những bậc phụ huynh. Mỗi lần ông ta đến là một tràng giảng “đạo lý” cho Takako, Takako cũng quen với điều đó, vì cô biết rằng ông Sabu là một người tốt. 

Tomo là một cô gái tầm tuổi Takako, một cô gái dịu dàng và có biệt danh ‘mọt sách’ khi cậu Satoru nhắc đến. Còn có Takano, một chàng trai dáng người mảnh khảnh, tử tế và có phần nhút nhát. Takako và bọn họ trở thành bạn ở Jimbocho. Takako nhận lời giúp Takano tìm hiểu Tomo với thỏa thuận là đến Subouru uống cà phê miễn phí. Đương nhiên là Takano sẽ trả để có được thông tin của Tomo. Takano gắn kết hai người họ lại với nhau. 

Ngoài ra còn có nhân vật Wada, một chàng trai tử tế mà Takako đã tình cờ gặp ở quán Subouru, họ kết nối với nhau từ niềm yêu sách. Wada cũng vừa trải qua một mối tình để lại nhiều tiếc nuối, Takako và Wada có sự đồng cảm với nhau nên dường như họ rất hợp ý và thấu hiểu cho đối phương. Có một điều tôi còn cảm thấy lơ lửng vì tôi mong muốn một cái kết để Takako có một mối tình với Wada nhưng cuối cùng tác giả không nhắc đến mối quan hệ của bọn họ nữa, chắc có lẽ chỉ là bạn bè mà thôi. 

Cuối cùng, câu chuyện tình yêu của cậu Satoru và cô Momoko khiến cho tôi có nhiều suy nghĩ. Sau năm năm ra đi thì cô Momoko đã trở về. Quãng thời gian Takako cùng cô Momoko đi leo núi, Takako cũng thấu hiểu được nỗi lòng của cô Momoko hơn. Takako thấy cô đáng thương hơn là đáng trách. Suốt năm năm Momoko ra đi không một lí do, cậu Satoru dù không thể hiện ra mặt nhưng trong trái tim vẫn còn chôn dấu một tình yêu nồng nhiệt dành cho người vợ của mình. Bởi vì cảm thấy tội lỗi với đứa con hai người từng rất hạnh phúc mong chờ nhưng nó lại mất khi còn chưa được tận hưởng thế giới bên ngoài. Cho đến khi cô Momoko nhận ra mình mắc một căn bệnh, không biết khi nào ra đi mà không nói lời từ biệt. Cô Momoko định rời đi một lần nữa trong lặng lẽ nhưng vì tình yêu của cậu Satoru đủ lớn để giữ cô ở lại. 

Câu chuyện khép lại khiến cho đọc giả mang một cảm xúc khó phai. Cốt truyện không quá gây cấn, không quá thần thánh nhưng cũng đủ khiến cho trái tim người đọc được xoa dịu. Cuộc sống vốn dĩ lắm điều mệt mỏi từ công việc, gia đình lẫn các mối quan hệ xung quanh khiến cho con người mất dần cảm xúc. Những thứ tình cảm đẹp đẽ vẫn quẩn quanh, chỉ là ta không nhận ra mà thôi. Tình yêu chân thành, nồng nhiệt có thể sưởi ấm những tháng ngày cô đơn để rồi cùng đồng cảm, thấu hiểu lẫn nhau. Đôi khi, trong cuộc sống, chúng ta cần thêm vào một chút mạo hiểm, trở nên dũng cảm để có thể phá bỏ vỏ bọc yếu đuối. Sống với trái tim tràn đầy nhiệt huyết và biết trân trọng những thứ hiện tại, người thân bên cạnh mình và cũng đừng vì người khác mà khiến mình phải lo lắng, tổn thương, bận tâm. 

Hơn thế nữa, chúng ta hiểu được rằng: Sách là tài sản, là tinh hoa quý giá của nhân loại. Nó chứa đựng cả thời gian và lịch sử. Từ sách, chúng ta nhận ra nhiều điều mới mẻ, thoát khỏi sự tầm thường, khiến tâm hồn về với bình yên, chiêm nghiệm ra những ‘đạo lý’ sâu sắc từ những câu chuyện vốn dĩ bình thường. 

“Hãy yêu quý sách vì đó là nguồn gốc của mọi tri thức.” – M.Gorki

Những giấc mơ ở hiệu sách Morisaki có lẽ thích hợp với những ai thích sự nhẹ nhẹ nhàng nhàng, cho những người yêu sách. Truyện không quá xoáy sâu nỗi buồn mà chỉ nói đến cách mà nhân vật vượt qua chúng. Cuốn sách là sự lựa chọn tuyệt vời cho những ngày mưa gió ở Sài Gòn, tâm trạng ‘treo ngược cành cây’ bên ly cà phê nóng hổi.

+ Câu chuyện tình yêu đậm chất thơ

Mắt Biếc kể về câu chuyện tình yêu đơn phương của Ngạn – một chàng trai giàu tình cảm, lãng mạn và chân thành, dành cho Hà Lan – cô gái sở hữu đôi mắt đẹp đến nao lòng, nhưng lại mang trong mình khát vọng vượt khỏi cuộc sống làng quê để tìm đến chốn phồn hoa.

Từ nhỏ, Ngạn và Hà Lan đã gắn bó với nhau qua những kỷ niệm tuổi thơ hồn nhiên tại làng Đo Đo – ngôi làng đẹp như một bức tranh. Tình cảm của Ngạn dành cho Hà Lan lớn lên từng ngày, nhưng trớ trêu thay, Hà Lan lại không đáp lại tình cảm ấy. Cô bị cuốn hút bởi ánh sáng rực rỡ của thành phố và rơi vào vòng xoáy của những mối quan hệ không như ý.

Ngạn vẫn luôn ở đó, lặng lẽ yêu thương, chở che, và chờ đợi, dù biết rằng Hà Lan không thuộc về mình. Tình yêu của Ngạn mang sắc thái bi thương, là biểu tượng của sự hy sinh và lòng chung thủy – một thứ tình cảm đẹp nhưng đầy đau khổ.

+ Hình tượng làng Đo Đo

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã tài tình tạo nên hình ảnh làng Đo Đo – quê hương của Ngạn và Hà Lan, với vẻ đẹp bình dị và nên thơ. Làng Đo Đo không chỉ là bối cảnh mà còn là nhân vật quan trọng trong câu chuyện, đại diện cho sự yên bình, giá trị truyền thống và ký ức tuổi thơ.

Những cánh đồng lúa bát ngát, những con đường đất đỏ, và những cây hoa sim tím biếc trở thành bức tranh sinh động, gợi lên cảm giác hoài niệm và yêu thương. Và hình ảnh thành phố xa hoa hiện lên như một thế giới đối lập, nơi cuốn Hà Lan ra xa khỏi những giá trị giản đơn nhưng đẹp đẽ của quê nhà.

Làng Đo Đo không chỉ là nơi chứng kiến mối tình đẹp nhưng buồn của Ngạn, mà còn là biểu tượng của gốc rễ, nơi lưu giữ ký ức và những giá trị thiêng liêng mà thời gian không thể xóa nhòa.

+ Tình yêu đơn phương và thông điệp về cảm xúc con người

Nguyễn Nhật Ánh đã xây dựng nhân vật Ngạn với một tình yêu đơn phương vừa ngọt ngào, vừa day dứt. Câu chuyện của Ngạn khiến người đọc không khỏi đồng cảm và xúc động:

Ngạn yêu Hà Lan không chỉ bởi vẻ đẹp bên ngoài mà còn vì tâm hồn cô và những ký ức tuổi thơ sâu sắc gắn bó với làng Đo Đo. Tình yêu của Ngạn dành cho Hà Lan là sự hy sinh thầm lặng, khi anh luôn dõi theo và bảo vệ cô, dù cô đã rời xa quê hương và chọn một cuộc sống khác.

Trong tình yêu ấy, Ngạn chấp nhận những nỗi đau thầm lặng mà không một lời oán trách, không buông bỏ, chỉ lặng lẽ yêu, như dòng sông âm thầm chảy mãi qua thời gian, mang theo tất cả yêu thương và nuối tiếc.

Qua nhân vật Ngạn, Nguyễn Nhật Ánh gửi gắm thông điệp rằng tình yêu không phải lúc nào cũng cần được đáp lại, mà đôi khi chỉ cần tồn tại, như một cách để trái tim luôn cảm nhận được sự sống.

+ Văn phong tinh tế và lãng mạn

Nguyễn Nhật Ánh nổi tiếng với lối viết mộc mạc nhưng đầy cảm xúc, và Mắt Biếc là minh chứng rõ ràng nhất cho điều đó. Từng câu chữ như thấm đẫm hồn quê, mang đến cho người đọc cảm giác gần gũi, ấm áp.

Trong Mắt Biếc, tác giả không chỉ khắc họa những cảnh vật tuyệt đẹp mà còn tinh tế miêu tả những cảm xúc phức tạp của nhân vật. Những đoạn miêu tả về làng Đo Đo, dòng sông êm đềm hay cây hoa sim tím nở rộ khiến người đọc như được đắm chìm trong không gian thơ mộng, gợi nhắc những kỷ niệm quê hương.

Đồng thời, nội tâm của các nhân vật như Ngạn và Hà Lan cũng được thể hiện sâu sắc qua từng lời thoại đầy cảm xúc và các dòng độc thoại nội tâm, từ đó làm tăng thêm chiều sâu cho câu chuyện và khiến người đọc dễ dàng đồng cảm với những suy tư, trăn trở của họ.

- Tớ nên đi con đường nào bây giờ?

- Điều đó tùy thuộc vào việc cậu muốn đến đâu.

- Tớ thật sự chẳng quan tâm lắm về cái nơi mà mình muốn đến.

- Thế thì cậu cũng không cần quan tâm là nên đi đường nào! Một khi mà cậu đã không quan tâm đến cái nơi mà mình tới thì đi đường nào mà chẳng được!

Nhắc đến “Alice ở xứ sở diệu kì”, chắc hẳn chúng ta đều quen thuộc với hình ảnh một cô bé nhỏ nhắn, mặc chiếc váy xanh tung tăng giữa ngàn vạn biến hóa của một xứ sở diệu kì. Nhưng câu chuyện đầy màu sắc ấy thực ra lại chỉ là bản tóm tắt của một tiểu thuyết dành cho trẻ em trứ danh của nước Anh - “Alice’s Adventure in the Wonderland” (Tạm dịch: Cuộc phiêu lưu của Alice vào Xứ Sở Thần Tiên). Mặc dù cuốn sách được Lewis Carrol viết ra để dành cho thiếu nhi, song khi đã trưởng thành, đọc lại câu chuyện về Alice, người đọc sẽ thấy được những thông điệp phía sau tấm màn lung linh của cổ tích.

Một ngày nọ, Alice - cô bé mới khoảng mười tuổi cảm thấy thật nhàm chán khi cứ ngồi im bên cạnh chị gái trong chuyến đi dã ngoại. Một đứa trẻ không hứng thú với sách sẽ chuyển hướng chú ý của mình sang thứ khác, và Alice cũng vậy. Cô bé cảm thấy làm một vòng hoa bằng hoa cúc có lẽ sẽ thú vị hơn, và trong khi đưa mắt tìm hoa, Alice thấy một chú thỏ trắng. Thỏ thì cũng thường thôi, nhưng bạn đã bao giờ nhìn thấy một con thỏ trong bộ tuxedo, nhìn một chiếc đồng hồ quả quýt và liên tục kêu “Ôi muộn rồi ôi muộn rồi” chưa? Chắc hẳn là chưa phải không? Và Alice cũng vậy. Tính tò mò khiến Alice không ngần ngại chạy theo chú thỏ, và đó cũng là cách chuyến phiêu lưu của Alice bắt đầu. Cô bé rơi xuống một chiếc hang sâu hun hút, tưởng như sẽ đi được vào tâm của Trái Đất. Đó mới chỉ là bắt đầu. Những phần tiếp theo của cuộc phiêu lưu mới thực sự khiến người đọc không thể rời mắt: Một chiếc phòng kì lạ, những món ăn kì lạ, một gia đình cau có, một chú mèo nhăn nhở, một con sâu bợm nhậu, một bữa tiệc say khướt, và những quân bài, và hoàng hậu, đức vua, và trò chơi cricket,... Những bước chân lang thang vô định của Alice đưa người đọc đi khắp xứ sở diệu kì bằng những bất ngờ không thể đoán trước. Đối với Alice, đây quả thực là một nơi mới mẻ. Chỉ mới mười tuổi và sống trong một gia đình gia giáo ở nước Anh, lần đầu tiên Alice được tiếp xúc với nhiều thứ kì lạ đến như vậy. Và càng kì lạ hơn khi dường như ở thế giới này, tất cả những chuyện mà Alice cho là “hư hỏng quá mức” ấy lại được coi là điều bình thường, hiển nhiên. Chuyến phiêu lưu kì lạ của Alice kết thúc đơn giản bằng việc cô bé tỉnh dậy khỏi giấc mơ. Thật là một giấc mơ kì lạ.

Đối với thiếu nhi, “Alice ở xứ sở diệu kì” luôn là một ao ước đẹp đẽ vô cùng. Có đứa trẻ nào lại từ chối một cơ hội tuyệt vời như vậy? Còn đối với người lớn, “Alice ở xứ sở diệu kì” luôn là cuốn sách mang lại nhiều tranh cãi. Khi ra đời vào khoảng giữa thế kỉ thứ mười chín, câu chuyện về Alice được đón nhận một cách đơn thuần như câu chuyện dành cho thiếu nhi. Rất nhiều năm sau, “Alice ở xứ sở diệu kì” bắt đầu gợi cho người lớn những suy nghĩ sâu xa hơn về từng chi tiết trong câu chuyện. Nếu đặt tác phẩm vào khoảng thời gian ra đời của câu chuyện, từng nhân vật, chi tiết trong “Alice ở xứ sở diệu kì” đều mang ám chỉ một cách mạnh mẽ. Liệu Alice đã đi vào “Wonderland” (xứ sở diệu kì) hay cô bé đã đi lạc vào “Underland” (xứ sở đen tối)? Đặt câu hỏi như vậy vì dường như câu chuyện chỉ ra quá rõ ràng những tiêu cực của xã hội. Người ta thư thả hưởng thụ cuộc sống êm đềm như cách Alice rơi qua chiếc hang, và đột ngột đối mặt với hiện thực như cách cô bé đột ngột rơi xuống đất. Có những cánh cửa khiến người ta phải “bé lại” hoặc “to ra” mới có thể đi qua, có những cuộc thi vô nghĩa và phi lí đến cùng cực, có những tay bợm nhậu trong dáng vẻ cao quý, có những thứ quyền thế vô lí như Nữ hoàng Cơ, có những người bị khinh rẻ như quân bài, và có những kẻ đi lạc như Alice.

“- Tớ nên đi con đường nào bây giờ?- Điều đó tùy thuộc vào việc cậu muốn đến đâu.- Tớ thật sự chẳng quan tâm lắm về cái nơi mà mình muốn đến.

- Thế thì cậu cũng không cần quan tâm là nên đi đường nào! Một khi mà cậu đã không quan tâm đến cái nơi mà mình tới thì đi đường nào mà chẳng được!”

Câu nói nổi tiếng của mèo Cheshire - một con mèo trông có vẻ không đáng tin chút nào thực ra lại là người luôn thầm lặng giúp đỡ Alice chạy trốn khỏi nơi mà cô bé không thuộc về. Thậm chí cho tới ngày nay, câu nói còn khiến nhiều người trong chúng ta giật mình khi nó là một câu nói đánh mạnh vào những người sống mơ hồ, sống không mục đích, không mục tiêu. “Alice ở xứ sở diệu kì” còn nhắc người ta hãy tin vào bản thân mình, đừng nghe những lời vo ve từ những kẻ không có ý định tốt lành.

Có người sẽ nói “Alice ở xứ sở diệu kì” vốn dĩ chỉ là một câu chuyện cho thiếu nhi, tại sao người ta cứ cố áp đặt một ý nghĩa vào nó để làm gì. Thực ra từ đầu tới cuối, chuyến phiêu lưu của Alice vẫn không hề thay đổi, vẫn là con đường ấy, nhưng ở mỗi thời đại, người ta lại có một góc nhìn, cảm nhận khác về ý nghĩa câu chuyện là vì sao? Vì ở thời điểm nào, câu chuyện cũng bộc lộ được ý nghĩa sâu sắc và nhân văn của nó. Đó cũng là đặc trưng của những tác phẩm bất hủ, sống qua nhiều thời đại, sống với nhiều số phận con người. Còn bạn thì sao? Bạn còn chần chừ gì mà chưa đi cùng Alice vào thế giới mới, để cảm nhận bài học cho chính mình?

Công chúa nhỏ của Frances Hodgson Burnett là một tác phẩm ca ngợi trí tưởng tượng của cô bé Sara Crewe. Burnett cuốn hút người đọc xuyên suốt cuốn sách bằng lối viết sống động, thổi hồn vào các nhân vật. Tương tự như những tác phẩm khác của bà,  Khu vườn bí mật  và  Chúa tể Fauntleroy , Burnett một lần nữa khai thác chủ đề về một đứa trẻ mồ côi cha mẹ, phải đối mặt với những khó khăn, rồi vượt qua chúng sau này. Trong tác phẩm này,  Sara là một đứa trẻ mồ côi mẹ, được người cha hết mực yêu thương nuôi dưỡng ở Ấn Độ. Trái với mong muốn của cô, cô được gửi đến London để học tại Trường Nữ sinh Chọn lọc của Cô Minchin, nơi cha cô đảm bảo cho Sara một cuộc sống xa hoa và được Cô Minchin chăm sóc đặc biệt. Điều này khiến các học sinh khác trong Trường gọi cô là "Công chúa", điều mà cô thường giả vờ là vậy. Bất chấp những đặc quyền của mình, Sara là một cô bé tốt bụng và hào phóng, luôn kết bạn với mọi người. Giống như những tác phẩm khác, Burnett đã xây dựng cho nhân vật chính, Sara, một tính cách mạnh mẽ và đáng yêu.

Cuộc sống rẽ sang một hướng buồn khi Sara tròn 11 tuổi, cha cô qua đời sau khi mất hết tài sản và để lại một khoản nợ lớn về học phí và hóa đơn chưa trả cho cô Minchin. Vô cùng tức giận với tình hình, cô Minchin lấy đi tất cả đồ đạc của Sara và bắt cô sống trong một căn gác xép lạnh lẽo, tồi tàn và bắt Sara phải kiếm sống bằng cách chạy việc vặt. Nhưng Sara vẫn giữ được niềm vui cho mình bằng trí tưởng tượng phong phú của mình. Mọi chuyện trở nên hơi khó khăn khi quần áo ấm và chăn một cách bí ẩn bắt đầu xuất hiện trong phòng gác xép của Sara. Ai là ân nhân mới của cô? Và họ đã thay đổi cuộc sống của cô như thế nào? Liệu Sara có bao giờ được trải nghiệm lại những thứ xa xỉ mà cô đã quen không? 

Tôi rất thích cuốn sách hấp dẫn này và đã cùng Sara trải qua những cung bậc cảm xúc thăng trầm. Điều tôi thích nhất ở cô ấy là ngay cả trong những ngày tháng nghèo khó và khó khăn, cô ấy vẫn luôn rộng lượng và quan tâm đến người khác. Tôi gần như bật khóc khi Sara chia sẻ thức ăn của mình với những đứa trẻ kém may mắn hơn mình, bởi vì cô ấy hiểu cảm giác đói và nói rằng một cô gái khác "còn đói hơn tôi".

Đã hơn một thế kỷ trôi qua, cuốn tiểu thuyết thiếu nhi tuyệt vời này vẫn tiếp tục được yêu thích. Tôi muốn giới thiệu cuốn sách này cho độc giả từ 9 đến 12 tuổi. Công chúa nhỏ là câu chuyện về sự sinh tồn và kiên trì của một cô bé vượt qua những thăng trầm của cuộc sống một cách đầy phẩm giá, và điều đó thực sự truyền cảm hứng.