Vì Sao Chúng Ta Đọc Ít? – Biện Pháp Khuyến Khích Mọi Người Đọc Sách Nhiều Hơn Reviews

Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập cùng thế giới. Quá trình hội nhập đem lại cho chúng ta nhiều cơ hội, nhưng đi kèm với những cơ hội đó là việc các thách thức cũng nhiều lên và cạnh tranh ngày một khốc liệt hơn. Điều này đặt ra một yêu cầu cấp thiết cho các công dân toàn cầu, đó là phải luôn tích cực cập nhật thông tin mới, đồng thời tiếp thu những tinh hoa của văn hóa thế giới. Có rất nhiều kênh để chúng ta lựa chọn cho nhu cầu học hỏi của mình, và một trong những kênh hiệu quả nhất chính là sách. Rõ ràng, trong thời đại ngày nay, việc khuyến khích người dân đọc sách nhiều hơn đang là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Chính phủ. Không nghiễm nhiên khi trong tất cả các bài phát biểu của mình với các bạn sinh viên, chủ tịch tập đoàn Microsoft – Bill Gates, luôn nhắc đến việc đọc.

Chúng ta vẫn thường thấy trong cuộc sống hàng ngày có một triết lý luôn vận động:

Muốn trị được bệnh thì phải biết được những căn nguyên gây ra bệnh đó.

Triết lý này có thể được hiểu là, khi bắt đầu giải quyết một vấn đề, mặc cho mức độ phức tạp của vấn đề đó, chúng ta nên xuất phát từ gốc rễ của vấn đề ấy. Khuyến khích mọi người đọc nhiều sách hơn không phải là vấn đề ngoại lệ.

Một logic dễ thấy, để có thể đưa ra được những biện pháp thích hợp nhằm khuyến khích mọi người đọc nhiều sách hơn, chúng ta cần đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: “Tại sao ngày nay người Việt Nam lại đọc ít sách?”.

Vì sao người Việt chúng ta đang có xu hướng đọc ít đi?

Khi tìm hiểu nguyên nhân của một vấn đề, chúng ta cần phải xem xét cả hai loại nguyên nhân: Nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan.

Nguyên nhân khách quan muốn nói tới những tác động tới từ ngoại cảnh, những ảnh hưởng từ môi trường bên ngoài. Như vậy, một số nguyên nhân khách quan tác động tới việc gây ra hiện tượng đọc ít sách của người Việt Nam có thể là:

• Môi trường khá bất lợi cho việc đọc sách. Ở các nước phát triển, nhiều người đọc sách khi đi trên xe điện hoặc họ đọc sách vào những kỳ nghỉ. Ở Việt Nam, đa phần người dân đi xe máy và cả năm hầu như không có kỳ nghỉ nào đủ dài.
• Ô nhiễm tiếng ồn. Một không gian ồn ào, chật chội, chen chúc chắc chắn không phải là điều kiện lý tưởng để đọc sách.
• Tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và các thiết bị thông minh. Mặt trái của sự phát triển này chính là khiến cho con người tiêu tốn khá nhiều thời gian vào những hoạt động liên quan tới việc sử dụng thiết bị thông minh như sử dụng mạng xã hội, chơi game, lướt web, xem phim,....
• ....

Bên cạnh các tác động từ ngoại cảnh, những nguyên nhân chủ quan xuất phát từ chính nội tại của nền văn hóa đọc hiện nay cũng gây ảnh hưởng không nhỏ tới việc đọc ít sách của người Việt Nam.

• Giá thành sách còn cao, gây trở ngại trong việc tiếp cận sách của nhiều người, đặc biệt là với các bạn sinh viên. Sinh viên có thể sẵn sàng mua một cuốn sách có mức giá khoảng 15.000 – 20.000 VNĐ, nhưng chỉ khoảng trên 50.000 VNĐ thôi đã là một ngưỡng giá đủ để khiến nhóm độc giả này phải đắn đo, cân nhắc. Mặt trái của tác nhân này chính là tạo điều kiện cho sự xâm chiếm của sách in lậu, sách photo,..., dẫn đến vi phạm quyền tác giả.
• Chất lượng nhiều đầu sách còn kém, đặc biệt là các đầu sách dịch. Dưới sức ép của thị trường và áp lực phải nhanh chóng đưa các tác phẩm nổi tiếng ra phục vụ độc giả, nhiều người đã “dịch sách nước ngoài như bị ma đuổi”, dẫn tới dịch thoáng, dịch sót, dịch không hết ý, chuyển ngữ không chính xác, không truyền đạt được triệt để tư tưởng của tác giả thông qua tác phẩm gốc. Điều này làm giảm đi nhiều giá trị của cuốn sách khi đến tay độc giả Việt, và lâu dần sẽ bị mất đi một lượng lớn khách hàng trung thành và đầy tiềm năng.
• Kỹ năng quản lý thời gian của nhiều người còn chưa tốt, đặc biệt là ở một bộ phận giới trẻ. Điều này thường sẽ gây tiêu tốn nhiều thời gian cho những hoạt động vô bổ, dẫn tới việc bộ phận này không còn đủ thời gian dành cho việc đọc sách nữa.
• Nhiều bạn trẻ coi rằng đọc sách là một việc nhàm chán, thậm chí áp lực. Điều này dẫn đến việc họ không đủ kiên nhẫn để có thể đọc trọn vẹn một cuốn sách.
• ....

Sự kết hợp của nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan đã gây ra hiện tượng nhiều người Việt Nam không đọc sách và không thích đọc sách. Hệ quả là, người Việt đang ngày càng đọc ít sách đi. Đây là tín hiệu không mấy vui vẻ đối với nền văn hóa đọc nói riêng và nền giáo dục nước nhà nói chung.

Cơ sở của các biện pháp đề xuất

Muốn trị được bệnh thì phải biết được những căn nguyên gây ra bệnh đó.

Tôi nhắc lại triết lý ban đầu một lần nữa nhằm mục đích muốn nhấn mạnh rằng, tất cả các giải pháp mà bài viết đề xuất đều phải được xây dựng dựa trên nền tảng tìm cách “khống chế” hay kiểm soát các nguyên nhân gây ra tình trạng người Việt Nam ngày nay, đặc biệt là các bạn trẻ, đang có xu hướng đọc ít đi, hay nói cách khác, câu hỏi nan giải ban đầu bây giờ được quy nạp trở thành một câu hỏi tương đương: “Hãy đề xuất các biện pháp nhằm hạn chế những nguyên nhân gây ra hiện tượng ít đọc sách của giới trẻ Việt Nam hiện nay”.

Vấn đề ở đây là, tôi phải tìm cách đưa ra biện pháp nhằm hạn chế nguyên nhân nào?

Câu trả lời chính là: Nguyên nhân chủ quan. Dưới góc độ cá nhân, chúng ta không nên cố gắng đầu tư công sức để đưa ra những biện pháp nhằm “khống chế” các nguyên nhân khách quan. Nguyên nhân khách quan nói đến những tác động từ ngoại cảnh, và phần lớn chúng là những yếu tố bất khả kháng đối với con người. Sẽ rất khó để có thể tạo ra những tác động đủ mạnh để làm thay đổi những nguyên nhân khách quan này, trừ khi đó là những chính sách tầm cỡ vĩ mô của Nhà nước và Chính phủ. Và thực tế, đây cũng không phải là bài toán dễ dàng gì đối với mọi Chính phủ, không riêng gì Việt Nam. Trong cuộc sống, luôn có những yếu tố tác động đến từ phía bên ngoài và không thể kiểm soát được, buộc chúng ta phải sống chung với nó, ví dụ như các thảm họa thiên tai, động đất, sóng thần, núi lửa, mưa đá,....

Nhưng nguyên nhân chủ quan thì khác. Chúng được sinh ra từ chính nội tại của quá trình vận động của các vấn đề, do đó chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được nó nếu có những biện pháp và chiến lược phù hợp.

Nhật Bản thường xuyên phải chịu thảm họa động đất, nhưng họ không hề đề ra các biện pháp nhằm ngăn chặn thảm họa thiên tai này. Đó là điều bất khả thi. Nhưng họ luôn có những chiến lược khắc phục hậu quả sau mỗi lần thiên tai ấy xảy ra. Và như chúng ta đã biết, nền kinh tế của họ vẫn luôn vững mạnh, dù cho họ thường xuyên phải chịu những “đòn trời giáng” tới từ “Mẹ Thiên Nhiên”.

Mọi nguồn lực đều chỉ là hữu hạn. Và cách mà chúng ta sử dụng những nguồn lực hữu hạn ấy có hiệu quả hay kém hiệu quả sẽ quyết định rằng vấn đề của chúng ta có được giải quyết hay không. Những vấn đề còn tồn đọng trong nền văn hóa đọc Việt Nam không phải là ngoại lệ.

Tập trung nguồn lực vào các biện pháp nhằm hạn chế tối đa những tác động tiêu cực của các nguyên nhân chủ quan chính là phương hướng đề xuất các biện pháp trong bài viết này.

Lời giải – Những đề xuất biện pháp của tôi

Đó sẽ là những đề xuất biện pháp hướng tới ba đối tượng quan trọng trong nền văn hóa đọc: Doanh nghiệp (là các nhà xuất bản); Nhà hảo tâm (là các “Mạnh Thường Quân”); Độc giả (là những người đọc sách, đặc biệt là các bạn trẻ, các bạn học sinh – sinh viên).

Nhà doanh nghiệp, hay những nhà xuất bản, phải thực sự coi độc giả là khách hàng của mình, kiên quyết không đưa ra thị trường những “sản phẩm” sách kém chất lượng. Đội ngũ dịch giả phải có sự say mê và bản lĩnh nghề nghiệp để đưa đến mọi người những tác phẩm “để đời”. Dòng chảy của cơ chế thị trường đôi khi khiến nhiều doanh nghiệp bị cuốn theo. Vì chạy theo số lượng, họ sẵn sàng đánh đổi chất lượng. Nhưng thời buổi kinh tế thị trường ngày nay đã không còn như xưa, khi những sản phẩm chất lượng mới là thứ mà “khách hàng” tìm kiếm. Vì thế, những đầu sách chất lượng sẽ là một trong những yêu cầu đầu tiên mà độc giả mong muốn ở phía nhà xuất bản. Những ấn phẩm kém chất lượng, những cuốn sách dịch “không có tâm” sẽ chỉ càng khiến độc giả xa rời hơn với sách mà thôi, đặc biệt là những người đọc trung thành và các độc giả tiềm năng.

Nhà xuất bản cũng có thể góp phần trong việc hạ giá thành của sách xuống bằng việc giảm lợi nhuận cận biên của họ, nhưng đây không phải là một biện pháp toàn diện. Mặc dù là một nhà xuất bản sách, họ vẫn là một doanh nghiệp, và chức năng chính của doanh nghiệp vẫn phải là sinh lời, tạo ra giá trị thặng dư cho xã hội. Bởi vậy, đề xuất nhà xuất bản giảm biên lợi nhuận đôi khi là một điều quá bất công đối với họ, trừ khi họ đang thực sự định giá quá cao.

Như vậy, cần phải có một biện pháp tác động tới giá nhằm giúp cho độc giả có thể tiếp cận được với nhiều đầu sách hơn, đặc biệt là các danh mục sách có giá trị cao như ngoại văn, tiểu thuyết, sách khoa học. Đó là khi vai trò của các “Mạnh Thường Quân” được thể hiện. Thực tế, nhà hảo tâm sẽ không tạo ra tác động làm giảm giá bìa của đầu sách, bởi họ không phải là nhà sản xuất, nhưng họ sẽ giúp nhiều người trước đây không đủ tiềm lực hoặc còn đang đắn đo trong việc tìm tới những đầu sách có giá trị cao, giờ đây có đủ khả năng để tiếp cận những đầu sách ấy.

Những nhà hảo tâm có thể làm gì? Họ có thể dùng tiềm lực của mình nhằm tạo ra những “thư viện công cộng”, những tủ sách “siêu rẻ”, và phân phối chúng rộng rãi trong cộng đồng, trong các trường học. Những cuốn sách trong tủ sách này không nhất thiết phải còn nguyên tem vẹn mác, hay vẫn còn được bọc trong bóng kính, nhưng sẽ là những cuốn sách mà trước đây nhiều người chưa có khả năng tiếp cận được chỉ bởi vì giá của nó quá cao. Ví dụ, với những tiềm lực sẵn có, các nhà hảo tâm có thể tham khảo mô hình của Nhà xuất bản Reclam ở Đức.

Ở Đức có một nhà xuất bản gọi là Reclam (http://www.reclam.de). Nhà xuất bản này có một tủ sách gọi là tủ sách sinh viên (Unviversität-Bibliothek). Đó là những cuốn sách bìa đen, giấy xấu, in chữ nhỏ, giá trung bình chỉ khoảng 2-5 Euro/cuốn, nghĩa là rẻ hơn những cuốn sách khác khoảng 5 lần. Bất kỳ sinh viên nào cũng có thể mua được.

(Nguồn: https://ybox.vn/ky-nang/lam-the-nao-de-kich-thich-viec-doc-sach-ktrmi8naax)

Các “Mạnh Thường Quân” cũng có thể đứng ra tài trợ cho những cuộc thi liên quan tới việc cổ vũ văn hóa đọc trong giới trẻ, ví dụ như cuộc thi Đọc Ngược, được tổ chức bởi Viện Sách – Bookademy, một trong những chuyên mục của Trang thông tin chất lượng cao dành cho sinh viên & giới trẻ Việt Nam – Ybox. Đọc Ngược là một cuộc thi viết trên toàn quốc, nhằm khuyến khích các bạn đọc thể hiện khả năng viết và phản biện của mình đối với một cuốn sách. Cuộc thi được tài trợ bởi ba nhà xuất bản lớn: Nhã Nam, Thái Hà và Minh Long, dưới sự bảo trợ truyền thông của Ybox.

Đối tượng cuối cùng chúng ta không thể quên chính là bản thân độc giả, đặc biệt là những bạn trẻ, những người đang còn ngồi trên ghế nhà trường. Các bạn cần rèn luyện cho mình một tư duy rằng, đọc sách là một việc không hề gò bó hay áp lực, là một hành động đem lại rất nhiều cảm hứng. Các bạn cũng nên khuyến khích bản thân mình nói ra quan điểm về những điều mà bạn thấy là hay, là thú vị trong cuốn sách mà bạn đang đọc. Qua việc đọc và phản biện với chính mình và với tác giả, qua việc hình dung ý nghĩa từng con chữ, từng ngày từng giờ bạn sẽ tích tụ được một kho kiến thức, rèn luyện óc sáng tạo và trí tưởng tượng của mình. Đây là quá trình tự học hỏi, hoàn thiện mình từ sách báo, từ các tri thức của tiền nhân trí tuệ. Để rèn luyện được tư duy này, bạn trẻ nên lập những nhóm, những hội yêu thích đọc sách, và hãy thường xuyên trao đổi, tương tác với các thành viên khác trong hội nhóm. Nếu đọc một cuốn sách và thấy hay, bạn nên chia sẻ nó với đông đảo các bạn đọc khác nữa, có thể là dưới hình thức một bài review sách, một video cảm nhận, hay chỉ đơn giản là một câu chuyện phiếm thôi. Điều quan trọng nhất, cốt lõi nhất khiến bạn cảm thấy yêu thích việc đọc sách chính là hãy đi tìm “người chung chí hướng” với mình. Chúng ta thường hay dùng cụm từ “hợp cạ” chính là để chỉ các thế giới quan có những điểm tương đồng. Bạn có công nhận rằng khi “hợp cạ” thì việc nói chuyện và truyền tải đam mê sẽ dễ dàng hơn rất nhiều không? Bạn sẽ thấy rằng đọc sách là một hoạt động rất thú vị và hữu ích. Bạn cũng sẽ nhận ra rằng đọc sách có nhiều điểm tương đồng với những việc bạn vẫn làm hàng ngày để tương tác với những người xung quanh, ví dụ như dùng mạng xã hội. Hãy dùng “Face” để đọc “Book” thay vì sử dụng Facebook!

Đó chính là cơ sở để bạn có thể đọc được nhiều sách hơn và đọc hiệu quả hơn. Tin tôi đi!

Tóm lại, thông qua bài viết, tôi muốn đưa ra ba biện pháp nhằm khuyến khích mọi người đọc nhiều sách hơn, đặc biệt là hướng tới các bạn trẻ – những chủ nhân tương lai của đất nước. Ba biện pháp này lần lượt hướng tới ba chủ thể quan trọng trong nền văn hóa đọc: Nhà xuất bản; Nhà tài trợ; Độc giả.

• Biện pháp 1. Nhà xuất bản cần phải làm việc có trách nhiệm hơn nữa, luôn hướng tới độc giả, đặt độc giả làm trung tâm cho hoạt động kinh doanh của mình.
• Biện pháp 2. Các nhà hảo tâm nên sử dụng tiềm lực của mình để giúp mọi người có thể tiếp cận với nhiều đầu sách hơn hoặc tham gia tài trợ cho các cuộc thi cổ vũ văn hóa đọc.
• Biện pháp 3. Độc giả đừng nên chỉ đọc sách một mình, hãy chia sẻ niềm yêu thích sách của mình với nhiều người hơn nữa thông qua các hội nhóm.

Một góc nhìn khác: Tác động của Chính phủ

Nhà nước có thể tác động tới toàn bộ nền kinh tế bằng những điều tiết vĩ mô của mình. Mặc dù không thể “ngăn chặn thiên tai”, nhưng Nhà nước có thể hạn chế được phần nào những rủi ro mà nó mang lại, và chắc chắn nền văn hóa đọc cũng sẽ được hưởng lợi từ các chính sách giảm thiểu rủi ro đó.

Nhà nước có thể trực tiếp khuyến khích mọi người đọc sách, đặc biệt là các bạn trẻ, các bạn sinh viên, bằng các Đề án vĩ mô. Điển hình cho chiến lược này chính là Quyết định số 329/QĐ-TTg ngày 15/3/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030.

Một số điều tiết khác có ảnh hưởng vĩ mô tới toàn nền kinh tế cũng sẽ tạo ảnh hưởng ít nhiều tới cách mọi người đọc sách nhiều hơn hay ít đi. Ví dụ, như chúng ta biết, phương tiện đi lại chủ yếu của người Việt Nam là xe máy, và rõ ràng, chúng ta không thể vừa điều khiển xe máy vừa đọc một cuốn tự truyện được. Phương tiện lưu thông vẫn còn là một trong những nguyên nhân khiến cho việc đọc sách tại nước ta chưa được phổ biến như các nước phát triển, nhưng biết đâu, vào một ngày nào đó, nhờ một chính sách điều tiết nào đó của Chính phủ, người dân chúng ta sử dụng phương tiện công cộng nhiều hơn và giảm bớt số lượng xe máy cá nhân đi. Ngoài những tác động trực tiếp trước mắt chúng ta thấy, đó là những tác động tới giao thông, ô nhiễm môi trường hay bình đẳng xã hội, tôi tin một điều là văn hóa đọc cũng sẽ được “thơm lây” từ các chuyển biến tích cực đó. Bằng chứng chính là, số lượng người đọc sách khi đang di chuyển bằng phương tiện công cộng sẽ tăng lên đáng kể. Chúng ta sẽ có được một “hình ảnh” giống như các nước phát triển – “hình ảnh” những người tranh thủ đọc sách trong lúc đang di chuyển bằng phương tiện công cộng (là một cảnh tượng quá phổ biến ở các nước phát triển).

Các điều tiết của Chính phủ có tầm ảnh hưởng vĩ mô. Nó ảnh hưởng tới mọi mặt của đời sống xã hội. Và nếu những điều tiết ấy tạo ra được những tác động tích cực tới đời sống, chắc chắn văn hóa đọc cũng sẽ phát triển theo. Khi đó, số người đọc sách hiển nhiên sẽ tăng lên.

Tôi muốn nói gì thông qua bài viết này?

Những biện pháp nào có thể được áp dụng nhằm khuyến khích mọi người đọc sách nhiều hơn, đặc biệt là các bạn trẻ?

Đây là một câu hỏi không hề đơn giản. “Ba câu trả lời” được đưa ra trong bài viết này cũng không phải là những biện pháp có thể đem lại hiệu quả ngay tức thì. Nếu áp dụng chúng vào thực tiễn thì kết quả sẽ không thể đến trong “ngày một ngày hai” được. Điều này đòi hỏi sự kiên định, quyết tâm và đồng lòng của toàn thể xã hội. Ba biện pháp trong bài viết cũng không phải là những biện pháp duy nhất, nhưng tôi tin nó sẽ là những đề xuất đáng được cộng đồng chúng ta quan tâm – cộng đồng những người yêu thích đọc sách và mong muốn lan tỏa văn hóa đọc.

Tác giả: DO

______________

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

Đăng ký để trở thành CTV Bookademy tại link: http://bit.ly/bookademy_ctv