Utopia - Địa đàng trần gian Reviews

Cuốn sách "Địa đàng trần gian" của Thomas More, xuất bản lần đầu vào năm 1516, không chỉ là một trong những tác phẩm kinh điển của văn học thế giới mà còn là một tác phẩm triết học và xã hội nổi tiếng, tạo ra một hình ảnh về một xã hội lý tưởng theo góc nhìn sáng tạo của tác giả.

"Địa đàng trần gian" được More mô tả là một đảo nhỏ ở khu vực Đại Tây Dương, nơi mọi thứ được tổ chức một cách lý tưởng theo nguyên tắc của công bằng và sự bình đẳng. Cuộc sống của cư dân Utopia được thiết lập theo một hệ thống xã hội có sự phân công công việc rõ ràng, tạo ra một cộng đồng không có sự phân biệt giai cấp và sự quản lý thông minh của nhà nước.

Tác phẩm của More mở ra nhiều suy ngẫm về ý thức xã hội và tầm quan trọng của công bằng trong xã hội. Các nguyên tắc của Utopia, như sự bình đẳng, chia sẻ tài sản, và chăm sóc toàn bộ cộng đồng, đã tạo ra những thảo luận và tranh cãi không chỉ trong thời đại của More mà còn trong các thế kỷ sau này.

Bức tranh xã hội trong "Địa đàng trần gian" không chỉ là một tưởng tượng huyền bí mà còn là một phản ánh châm biếm về xã hội thực tế thời More. Tác giả mô tả một hòn đảo tưởng tượng, nơi mọi người sống trong sự công bằng và bình đẳng, không có quyền lực thống trị và không có sự giàu có quá mức.

Thomas More, thông qua nhân vật Raphael Hythloday, trình bàycâu chuyện về hòn đảo Utopia không chỉ là một bức tranh lý tưởng về xã hội, mà còn là một cơ hội để More bày tỏ quan điểm cá nhân về những vấn đề như tư tưởng chính trị, giáo dục, và phong tục xã hội.

Ngôn ngữ của More có tính triết học và tư duy, đôi khi phản ánh sự chăm chỉ và lòng nhân ái của tác giả. More sử dụng cuộc trò chuyện giữa những nhân vật để truyền đạt ý kiến của mình về các vấn đề như nô lệ, chiến tranh, và đa dạng văn hóa.

"Địa đàng trần gian" mô tả một hòn đảo tưởng tượng có tên là Utopia, nơi mà cộng đồng sống theo một hệ thống tự chủ, công bằng, và bền vững. Thomas More tận dụng cơ hội để chỉ trích các tình trạng xã hội và chính trị tại thời kỳ của mình thông qua việc so sánh chúng với thế giới utopia lý tưởng.

Điểm độc đáo của "Địa đàng trần gian" là cách More đề xuất mô tả chi tiết về tổ chức xã hội, hệ thống giáo dục, và các phương tiện sản xuất. Tác giả mô tả một xã hội không có sự phân biệt giai cấp, nơi mọi người cùng sở hữu tài sản và công việc được phân chia công bằng. Bằng cách này, More thể hiện niềm tin vào ý nghĩa của sự công bằng và lòng nhân đạo.

Tuy nhiên, "Địa đàng trần gian" không chỉ là một sự mường tượng về xã hội lý tưởng mà còn đặt ra nhiều câu hỏi và thách thức về tính khả thi của những ý tưởng này trong thực tế. Thông qua nhân vật Raphael Hythloday, More gián tiếp truyền đạt những ý kiến của mình và tạo ra một không gian cho độc giả để suy nghĩ về những khía cạnh của xã hội hiện thực và lý tưởng.

Từ đất nước của những kẻ sống nhờ nghề chém giết thuê trở thành đất nước thịnh vượng bậc nhất thế giới với những người dân yêu chuộng hoà bình – hành trình của Thuỵ Sỹ trong vài trăm năm qua có thể cũng là “không tưởng”?

Ngoài ra, lý do riêng tư để người viết bài thích quyển sách, đó là vì ý tưởng của tác giả, rằng người ta không thể đạt được điều gì tốt đẹp hơn, nếu người ta không có niềm tin, thậm chí là trí tưởng tượng – những điều cho phép chúng ta có động lực để tin và hành động để điều tốt đẹp hơn là hoàn toàn có thể.

Và Thomas More đã tạo ra các bằng chứng cho điều ấy.

Đoạn yêu thích nhất của người viết bài này trong cuốn sách của Thomas More là đoạn kể lại cách mà người Utopia dùng để giảm thiểu sự quan trọng của vàng, tiền và trang sức trong đời sống của họ – những thứ chỉ hấp dẫn và chinh phục được trẻ con nơi đây. Những người nô lệ bị đánh dấu bằng việc bị bắt đeo đầy vàng, và “… người Utopia không thể hiểu được tại sao lại có người mê mẩn được vẻ óng ánh buồn thảm của một hòn đá bé xíu trong khi họ có toàn bộ sao sáng trên trời để chiêm ngưỡng – hoặc làm sao có người ngu ngốc đến nỗi tưởng mình hơn người khác chỉ vì mặc quần áo dệt bằng sợi len mịn và nhỏ hơn người ta. Nói cho cùng thì len là quần áo của cừu và không thể làm cho ai thành cái gì hơn cừu được”.

Một phát hiện thú vị khác: người dân Thuỵ Sỹ hóa ra chính là nguyên mẫu để Thomas More mô tả về người Venalia trong cuốn sách. Chỉ vài trăm năm trước đây thôi, người Thuỵ Sỹ nổi tiếng là những lính đánh thuê có mặt ở trong hầu hết quân đội châu Âu thời bấy giờ: “quả thực họ được thiên nhiên nhào nặn ra chỉ để dành cho mục đích chiến tranh. Họ luôn tìm kiếm cơ hội để đánh nhau, và khi thấy có cuộc chiến nào ở đâu, họ lập tức đàn lũ kéo đến đăng làm lính đánh thuê với giá rẻ mạt cho bất kỳ phe nào. Bởi giết là cách duy nhất mà họ biết để kiếm sống”.

Nhiều điều trong “Ütopia” từng bị coi là điên rồ, nhưng đã trở thành bình thường trong xã hội hiện đại. Và như vậy, có thể coi cuốn sách là một tiên tri, rằng mơ ước sẽ trở thành sự thật, vì xã hội lý tưởng mà ông miêu tả trong tác phẩm có một mối liên quan mật thiết đến nước Anh ở thời điểm ông đang sống, và thậm chí ở xã hội ngày nay – sau 500 năm.

Nhìn gần hơn, với mỗi cá nhân,“Utopia là một bản thống kê đầy đủ những thiếu sót của con người và là một câu chuyện thú vị… Tôi nghĩ “Ütopia” chính là một ảo mộng của nhân gian, cái mơ ước tử tế không bao giờ thực hiện được vì rào cản lại chính là bản thân con người. Biết vậy, mà những người tử tế vẫn mơ ước, vẫn trân trọng ‘Utopia’, và đó chính là vẻ đẹp của cuốn sách, là cái giá trị vượt thời gian nhắc nhở chúng ta rằng con người vẫn có ý muốn hoàn thiện mình” – dịch giả của cuốn sách, Trịnh Lữ, đã viết như vậy.

“Utopia” được viết chỉ vài năm sau cuốn “The Prince” (Quân vương) của Machiavelli, nhưng sự khác biệt giữa hai cuốn sách này rất lớn. Trong sách của mình, thay vì đề cao sức mạnh của vương quyền, More chỉ cho độc giả thấy hậu quả của các sai lầm trong việc cai trị ở xã hội Anh thời bấy giờ. Ông yêu cầu mọi người hãy phê phán xã hội, phản biện xã hội nhằm cải thiện xã hội. Trong sách, Thomas More cũng kể về các phương pháp mà người Utopia áp dụng để xây dựng một xã hội tốt đẹp, trong đó, từng cá nhân đều tốt đẹp. Tư tưởng của More có rất nhiều điểm gặp gỡ với tư tưởng vô vi của Lão Tử ở phương Đông trong cuốn “Đạo đức kinh”.

Xã hội “Utopia” qua lăng kính tưởng tượng của More mang nhiều khía cạnh hoàn hảo đến độ dù biết là không tưởng nhưng vẫn khiến lòng người ngưỡng vọng và khát khao.

Chính More cũng viết rõ ràng rằng luật pháp, phong tục, và cả nền móng xã hội của đất nước “Utopia” này có nhiều điều kỳ cục và vô lý lắm. Tuy nhiên, không thể phủ nhận lý tưởng cao cả của More, trong viễn cảnh quá mức đẹp đẽ về một thế giới mới mà tại đó mỗi con người đều được sống an nhiên tự tại.

Dẫu hơn 500 tuổi đời thì “Utopia” vẫn là một cuốn sách – như lời của dịch giả Trịnh Lữ – có thể khiến bạn đọc “bàn tán về nó, tranh cãi vì nó, cười bò ra vì nó, nổi giận với nó, cười nhạo nó, bâng khuâng buồn bã vì nó, và cảm thấy rằng – tôi hy vọng thế – cuộc hành trình đi tìm hạnh phúc của chúng ta vẫn còn có hy vọng đến đích.”

Đó là đẳng cấp của một kiệt tác.

Sự lý giải của tiên sinh Raphael đã vạch trần những rối loạn trong chính trị xã hội châu Âu thời bấy giờ: chế độ chuyên chế tàn độc và ngu xuẩn, ham thích chiến tranh, coi mạng người như cỏ rác, quý tộc ăn bám nhân dân, chú trọng không đúng mức những ngành nghề gây thiệt hại cho xã hội, sự ngu muội và tham lam của con người…

“Quả thực, khi xem xét mọi chế độ xã hội đang thịnh hành trên thế giới ngày nay, tôi không thể, xin Thượng đế tha tội, thấy chúng là cái gì khác ngoài một âm mưu lớn của người giàu nhằm củng cố bành trướng những quyền lợi riêng của mình dưới chiêu bài tổ chức quản lý xã hội.”

Một xã hội mục ruỗng tồi tệ khiến người trí thức bất lực, tiên sinh Raphael cho rằng thà không làm gì cả còn hơn cố gắng làm một điều gì đó rồi bị coi thường, khinh rẻ một cách vô ích.

Erasmus, nhà học giả cổ điển thuộc giáo hội vĩ đại nhất thời bấy giờ, cũng là người đã biên tập cuốn sách “Utopia” cho lần ấn hành đầu tiên, đã khuyên người bạn thân của mình đọc ngay “Utopia”, để thấy đâu là cội rễ của mọi sự xấu xa trong chính trị.

Nếu Quyển Hai của “Utopia” viết về vùng đất lý tưởng, thì Quyển Một là cuộc hạnh ngộ của More và Gilles với Raphael và nội dung đối thoại xoay quanh vấn đề tại vì sao vị học giả Raphael Hythloday đầy thông tuệ lại thà đi thăm thú khắp nơi chứ không bằng lòng đăng triều phục vụ một đấng quân vương nào đó, để đem bộ óc siêu việt của mình cống hiến cho xã hội.