Tự Luyện Cách Tư Duy Reviews

[Tóm Tắt Sách] “Tự Luyện Cách Tư Duy”: Định Hướng Tư Duy, Thay Đổi Cuộc Sống

Tư duy và trí thông minh hoàn toàn khác nhau. Nếu ta ví trí thông minh như mã lực của xe, thì tư duy sẽ là kỹ năng lái xe. Rất nhiều người có trí thông minh siêu việt nhưng lại tư duy kém và bị vướng vào “cái bẫy thông minh" của chính mình. Trong khi nhiều người kém thông minh hơn lại phát triển được kỹ năng tư duy ở trình độ cao. Tư duy là kỹ năng có thể học hỏi, rèn luyện và phát triển. Nhưng quan trọng là chúng ta phải mong muốn phát triển nó, nghĩa là cản học cách sử dụng tư duy, giống như học cách chạy xe đạp hay ô tô.

Tư duy là kỹ năng cơ bản nhất của con người. Kỹ năng tư duy của ta sẽ quyết định hạnh phúc và thành công của ta trong đời. Ta cần tư duy để lập kế hoạch, để dẫn đầu, giải quyết vấn đề, mở ra cơ hội và tạo lập con đường tương lai cho bản thân. Nếu không có năng lực tư duy, chúng ta sẽ giống như một đám lục bình trôi nổi vô định trên dòng nước, hoàn toàn không kiểm soát được vận mệnh của mình. Tư duy là một việc vui vẻ và thú vị – nếu chúng ta biết cách làm cho quá trình tư duy trở nên vui vẻ và thú vị. Nền giáo dục truyền thống tại các trường trung học và đại học chỉ dạy chúng ta một khía cạnh của tư duy chứ không phải tất cả, những gì bạn cần làm đó là tiếp tục học hỏi trên con đường đi đến thành công của mình. 

Tuy nhiên, 

Có thể bạn tin rằng cảm xúc và giá trị là những điều quan trọng nhất trong cuộc sống. Bạn đã đúng. Đó là lý do tại sao tư duy lại quan trọng đến vậy. Mục đích của tư duy là mang đến cho bạn các giá trị mà bạn đang tìm kiếm, giống như tác dụng của xe đạp là đưa bạn đến nơi bạn muốn đến. Tư duy giống như một chiếc xe giúp bạn tốn ít năng lượng hơn, đưa bạn đến đích nhanh hơn và giúp bạn đi được xa hơn. Vậy nên tư duy cũng giúp bạn tận hưởng các giá trị của bạn một cách hiệu quả hơn.

Bạn bị nhốt trong một căn phòng. Bạn cực kỳ muốn thoát khỏi căn phòng đó. Bạn muốn được tự do. Cảm xúc của bạn đang trào dâng. Lúc này, điều gì sẽ hữu dụng hơn: cảm xúc đang trào dâng hay chìa khóa để mở cửa căn phòng? Có cảm xúc mà không có phương tiện thể hiện thì cũng chẳng ích gì. Đồng thời, cũng chẳng ích gì nếu bạn có chìa khóa nhưng lại không có khát khao muốn thoát khỏi căn phòng. Chúng ta cần giá trị, cảm xúc và tư duy. Cảm xúc không thể thay thế tư duy. Tư duy mà không có giá trị thì chỉ là tư duy không mục đích. Đây là cuốn sách về tư duy. Giá trị và cảm xúc đều quan trọng như nhau, nhưng văn chưa đủ nếu thiếu tư duy.

Hãy tưởng tượng một gian bếp có chiếc bàn chất đáy thực phẩm ở ngay giữa phòng. Người đầu bếp sẽ tiến hành nấu nướng hoặc “xử lý" thực phẩm. Người đầu bếp ấy rất lành nghề và hoàn thành tốt công việc của mình. Không có gì sai sót trong quá trình nấu ăn. 

Rồi chúng ta đặt câu hỏi. Những thực phẩm này được chọn lựa ra sao, được tạo ra và đóng gói như thế nào và được vận chuyển đến nhà bếp bằng cách nào? Nói cách khác, chúng ta chuyển sự chú ý từ quá trình nấu ăn sang nguyên liệu nấu ăn. 

Chúng ta cũng làm điều tương tự đối với tư duy. Chúng ta rất chú ý đến phần “xử lý" của tư duy. Chúng ta đã phát triển các ngành toán học, thống kê, máy vi tính và mọi hình thức lập luận khác nhau một cách xuất sắc. Bạn cho các nguyên liệu vào, quá trình xử lý diễn ra và mang lại kết quả. Nhưng chúng ta rất ít khi chú ý đến việc các nguyên liệu ấy đến từ đâu. Chúng được chọn lựa và đóng gói như thế nào? Các nguyên liệu của tư duy là do nhận thức mang lại. Nhận thức là cách chúng ta nhìn nhận thế giới. Nhận thức là cách chúng ta chia thế giới thành nhiều phần nhỏ mà ta có thể xử lý được. Nhận thức là sự lựa chọn những vấn đề để xem xét vào một thời điểm nhất định. Nhận thức sẽ quyết định chúng ta nhìn nhận một ly nước là “nửa đầy" hay “nửa vơi". Đa số những suy nghĩ hàng ngày của chúng ta diễn ra ở giai đoạn nhận thức trong quá trình tư duy. Chỉ khi phải giải quyết các vấn đề mang tính kỹ thuật thì chúng ta mới áp dụng các quá trình khác, như toán học chẳng hạn.

Trong tương lai, máy vi tính sẽ đảm nhiệm toàn bộ quá trình xử lý của tư duy, và do đó con người sẽ còn lại phương diện cực kỳ quan trọng – đó là nhận thức. Quá trình xử lý xuất sắc của máy vi tính sẽ không bù đắp được sự yếu kém trong quá trình nhận thức. Vì thế, trong tương lai, phần nhận thức của tư duy sẽ càng có vai trò quan trọng hơn nữa. 

Đa số những sai sót của tư duy đều không phải là sai sót về logic mà là về nhận thức – ngoại trừ trong giải đố. Chúng ta chỉ nhìn thấy một phần của tình huống. Hoặc là chúng ta chỉ nhìn nhận tình huống theo một cách nhất định nào đó. Ấy vậy mà chúng ta lại khư khư tin logic là phần quan trọng nhất của tư duy và gần như bỏ lơ nhận thức. Có nhiều nguyên nhân gây ra việc này. 

Khi các thói quen tư duy của phương Tây đang hình thành vào cuối thời kỳ Tăm tối – hay còn được biết đến như Đêm trường Trung cổ – và đầu thời kỳ Phục hưng, phần lớn quá trình tư duy này được thực hiện bởi các giáo dân, vì họ là nhóm người duy nhất vẫn quan tâm đến tư duy và học thuật trong suốt giai đoạn Đêm trường Trung cổ. Ngoài ra, lúc bấy giờ nhà thờ giữ vị trí độc tôn trong xã hội và điều hành trường đại học, trường trung học... Vì vậy, “lối tư duy mới” xuất hiện trong Thời Phục hưng chủ yếu được áp dụng vào thần học và được dùng để xử lý vấn đề dị giáo. Trong những lĩnh vực đó có các khái niệm rất chặt chẽ về “Chúa Trời”, “công lý ”... Thế là người ta chỉ việc xử lý “một cách logic” các vấn đề xoay quanh những khái niệm bất di bất dịch đó. Vì thế, nhận thức không phải là một phần quan trọng trong loại hình tư duy này. Nhận thức cũng vô cùng chủ quan trong các vấn đề thần học thế này. Người ta phải đưa ra những thỏa thuận cơ bản về các định nghĩa và thuật ngữ. Người ta cũng tin bản thân logic có khả năng xử lý nhận thức. Điều này thật vô lý, bởi lẽ logic là một hệ thống khép kín và chỉ có thể xử lý những gì hiện có, còn nhận thức là một hệ thống có khả năng phát triển và mở rộng đến những cái không có sẵn. 

Quan niệm sai lầm về sức mạnh của logic là một trong những sai lầm chính của lối tư duy truyền thống. Quan niệm này nảy sinh từ việc không phân biệt được việc “nhìn ra vấn đề trước khi sự việc xảy ra” – còn gọi là “nhận thức trước” – với việc “nhìn ra vấn đề sau khi sự việc đã xảy ra” – còn gọi là “nhận thức sau”. Đúng là logic có thể chỉ ra những thiếu sót trong nhận thức sau khi sự việc đã diễn ra, nhưng điều đó rất khác với việc chỉ ra được những thiếu sót đó ngay từ đầu. Mọi ý tưởng sáng tạo có giá trị sẽ luôn hợp lý khi ta nhìn nhận chúng theo “nhận thức sau”. Chúng ta có thể cộng các số từ 1 đến 100 trong khoảng năm giây bằng cách sử dụng một ý tưởng hoàn toàn logic trong quá trình nhận thức sau – nhưng để có được ý tưởng đó thì cần phải có sự sáng tạo. 

Xác suất một con kiến trên thân cây sẽ bò đến một chiếc là đó là bao nhiêu? Cứ đến mỗi chạc cây thì xác suất đó sẽ giảm đi vì con kiến có thể rẽ sang một nhánh cây khác. Nếu tính toán trên một cái cây bình thường, xác suất này là 1/8.000. Bây giờ hãy tưởng tượng con kiến đang ở trên chiếc lá đó rồi. Vậy xác suất con kiến bò từ chiếc lá qua thân cây là bao nhiêu? Xác suất đó là 1/1, tức là 100%. Nếu con kiến chỉ bò tới trước và không bao giờ quay ngược lại thì sẽ chẳng có cành cây nào. Đây chính là những gì sẽ xảy ra trong quá trình nhận thức sau. Những điều mà ta có thể nhận thức rõ sau khi sự việc xảy ra có thể hoàn toàn vô hình trước khi sự việc xảy ra. Chính việc không nhận ra sự thật này sẽ dẫn đến rất nhiều quan niệm sai lầm về tư duy. 

Có lẽ nguyên nhân chính khiến chúng ta chưa chú ý nhiều đến nhận thức là vì mãi đến cách đây hai mươi năm ta mới bắt đầu hiểu về cách thức hoạt động của nhận thức. Chúng ta đã từng tin tưởng, một cách rất sai lầm, rằng quá trình nhận thức và quá trình xử lý đều hoạt động trong các hệ thống thông tin thụ động. Trong những hệ thống đó, thông tin và bề mặt ghi nhận thông tin đều mang tính thụ động và không tự vận hành được. Do đó, cần có một bộ xử lý bên ngoài để tổ chức, sắp xếp, di chuyển thông tin và rút ra ý nghĩa từ những thông tin đó. 

Ngày nay, chúng ta tin rằng quá trình nhận thức diễn ra trong một hệ thống thông tin có khả năng tự tổ chức hoạt động và được vận hành bởi các mạng lưới thần kinh trong não bộ. Nghĩa là thông tin cùng với bề mặt chứa thông tin sẽ tự vận hành, và thông tin tự sắp xếp thành các nhóm, các chuỗi và các khuôn mẫu. Quá trình này giống với quá trình mưa rơi xuống đất và tự tạo thành kênh rạch, sông suối. Những ai quan tâm đến các quá trình này có thể tìm đọc những cuốn sách sau đây: The mechanism of Mind (tạm dịch: Cơ chế của tâm trí) và I am Right – You are Wrong (tạm dịch: Tôi đúng – Bạn sai).

Chúng ta nên tìm hiểu sơ lược về các quá trình cơ bản nhất trong tư duy trước khi đi vào chi tiết từng giai đoạn. Các quá trình này xuất hiện ở tất cả các giai đoạn tư duy, nên sẽ rất hữu ích khi bạn có cái nhìn tổng quát về chúng. Sau đây là các quá trình cơ bản mà chúng ta sẽ xem xét: 

1. Khái quát/cụ thể 

2. Phóng chiếu 

3. Định hướng sự chú ý 

4. Nhận dạng 

5. Chuyển dịch

/Khái quát/

Khả năng đi từ chi tiết đến tổng quát thường được gọi là sự trừu tượng hỏa – một thuật ngữ gây ra sự bối rối hơn là hữu dụng. Khi tìm hiểu vẻ năm giai đoạn tư duy, bạn sẽ nhìn thấy những thay đổi thường xuyên từ khái quát đến chi tiết rồi lại quay về khái quát. Trong tư duy, chúng ta luôn mong muốn có được sự chính xác. Nhưng tư duy là lĩnh vực mà chúng ta được khuyến khích hướng đến cái khái quát và mơ hồ. Dĩ nhiên, bạn phải “mơ hồ” theo đúng hướng. Nếu bạn đang tìm “cách nào đó để gần cái này lên tường” thì việc bạn nghĩ đến “cách nào đó để chiên trứng” sẽ không mang lại hiệu quả gì. 

/Phóng chiếu/

Sự phóng chiếu là một phần rất cơ bản của tư duy, vì chúng ta không thể xem xét mọi thứ trong thế giới thực. Do đó, chúng ta phải "thấy những gì sẽ xảy ra” và xem xét các sự vật, sự việc trong tâm trí của mình. Chúng ta có thể sai và có thể không có được một hình ảnh rõ ràng, nhưng ít ra chúng ta có thể có được một vài dấu chỉ.  

/Định dạng chú ý/

Mặc dù đa số mọi người đều khẳng định rằng họ sử dụng những chỉ dẫn nội tại để định hướng sự chú ý của mình, nhưng thực tế thì không phải như vậy. Ví dụ, trong một nhóm các chuyên gia có trình độ cao, một nửa trong số họ được yêu cầu đánh giá một đề xuất một cách khách quan, và nửa còn lại được yêu cầu sử dụng phương pháp chiếc nón màu vàng và màu đen để đánh giá các đề xuất đó. Những người thuộc nhóm sử dụng phương pháp chiếc nón đã đưa ra số lượng đánh giá nhiều gấp ba lần số lượng đánh giá của những người thuộc nhóm còn lại – những người khẳng định rằng luôn xem xét cả mặt lợi lẫn mặt hại của mọi tình huống. 

/Nhận dạng và ăn khớp/

Ở khía cạnh nào đó, mục đích của tư duy là đề hủy bỏ tư duy. Một số người đã thực hiện thành công điều này. Mục đích của tư duy là thiết lập các khuôn mẫu thường lệ để chúng ta có thể luôn nhìn nhận thế giới thông qua các khuôn mẫu thường lệ này, sau đó chúng sẽ cho ta biết phải làm gì. Khi đó, tư duy không còn cần thiết nữa. Một số người thành công trong việc này vì họ tin các khuôn mẫu họ thiết lập là đã đủ dùng cho cả đời. Họ sẽ không có triển vọng thay đổi hay tiến bộ gì. Nhưng họ có thể được hài lòng và thỏa mãn.

Trong tư duy chúng ta cố gắng hướng đến việc nhận dạng những khuôn mẫu. Chúng ta ghi nhớ khi chúng ta nhận dạng được một thứ. Chúng ta cũng cần ghi nhớ giá trị – hay rủi ro - của sự nhận dạng đó. Sử dụng những hình mẫu có sẵn về con người hoặc chủng tộc là một hình thức nhận dạng, nhưng là một hình thức mang tính nguy hại hơn là hữu dụng.

/Sự chuyển dịch và các phương án thay thế/

Các quá trình tư duy cơ bản được đề cập ở trên sẽ quen thuộc với hầu hết các nhà tư duy truyền thống, nhưng sự chuyển dịch thì không. 

"Sự chuyển dịch" đơn giản có nghĩa là “Từ vị trí này, bạn tiến lên phía trước như thế nào?". 

Trong hình thái cực đoan nhất, sự chuyển dịch được sử dụng cùng với sự kích động để tạo thành một trong những kỹ thuật cơ bản của tư duy ngoại biên (sáng tạo).

Chúng ta có thể có được sự dịch chuyển bằng cách tưởng tượng cảnh bánh xe hình vuông đang lăn (quá trình phóng chiếu). Khi chiều cao của bánh xe tăng lên do góc vuông của bánh xe tiếp đất, bộ giảm xóc của xe có thể điều chỉnh và thu ngắn lại để giữ nguyên khoảng cách giữa sàn xe với mặt đất. Từ đó, chúng ta có khái niệm về một bộ giảm xóc có thể phản ứng linh hoạt theo tình huống. Điều này dẫn ta đến với ý tưởng về một “bộ giảm xóc chủ động" hoặc “bộ giảm xóc thông minh", một ý tưởng mà giờ đây ta có thể tìm hiểu như một khả năng thật sự.

Sự chuyển dịch bao gồm mọi cách thức di chuyển từ một phát biểu, vị trí hay ý tưởng. Sự chuyển dịch có thể bao gồm sự liên kết. Chúng ta chuyển từ một ý tưởng đến một sự liên kết.

Sự chuyển dịch có thể bao gồm quá trình suy nghĩ từ việc này sang việc khác hoặc suy nghĩ thơ thán, quá trình mà trong đó các ý tưởng cứ nối tiếp nhau xuất hiện. 

Sự chuyển dịch cũng bao gồm việc tạo nên những phương án thay thế. Nếu chúng ta có được một phương thức làm việc đáng thỏa mãn, tại sao chúng ta phải tìm kiếm phương án thay thế? Chẳng có lý do hợp lý nào cả, do đó chúng ta cần phải chủ động nó lực tạo ra những phương án thay thế tương đương. Điều này có liên quan đến sự chuyển dịch: "Còn cách nào khác để làm việc này không?".

Giá trị của việc tìm kiếm thêm nhiều phương án thay thế là rất rõ ràng. Cách đầu tiên chưa hẳn là cách tốt nhất. Việc có thêm một loạt phương án thay thế sẽ cho phép chúng ta so sánh, đánh giá các phương án đó và chọn ra cách tốt nhất. 

"Sự chuyển dịch" có thể được định hướng bằng cách sử dụng một chi dẫn hoặc yêu cầu định hướng sự chú ý. Chúng ta có thể tự chỉ dẫn bản thân hướng sự chú ý đến “các thành viên khác trong cùng một tầng lớp".

Có những người cực kỳ thông minh và không hề mắc sai lầm trong tư duy. Họ tin rằng chỉ cần có trí thông minh là đủ và tư duy mà không mắc lỗi đã là tư duy tốt. Có nhiều người lại từ bỏ việc tư duy. Họ không học quá xuất sắc ở trường và không giỏi “giải đố". Vì thế, họ tin khả năng tư duy không phải là một điều mà họ có được. Họ thỏa mãn với việc sống qua ngày đoạn tháng trong khả năng tốt nhất của họ. 

Sự tự mãn là kẻ thù của mọi sự tiến bộ. Sự cam chịu cũng vậy. Nếu tin mình là hoàn hảo, ban sẽ không nỗ lực để trở nên tốt hơn. Nếu đã quyết định từ bỏ, bạn cũng sẽ không nỗ lực.

Cuốn sách này dành cho những ai cảm thấy tư duy là một vấn đề mơ hổ và lộn xộn, song lại là một việc thực tế mỗi ngày. Họ muốn nâng cao khả năng tư duy của mình để nó trở nên đơn giản và hiệu quả hơn. Họ muốn tư duy trở thành một kỹ năng mà họ có thể ứng dụng vào mọi vấn đề mà họ lựa chọn.

Review bởi: Yến Linh - Bookademy 

Hình Ảnh: Bảo Nhi - Bookademy

______________

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

Bạn đam mê viết lách, yêu thích đọc sách và muốn lan tỏa văn hóa đọc tới cộng đồng của YBOX.VN? Đăng ký để trở thành CTV Bookademy tại link: http://bit.ly/bookademy_ctv

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ “Tên tác giả - Bookademy”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.