[Tóm Tắt & Review Sách] "Tự Tôn": Đừng Phục Tùng Bất Cứ Thứ Gì Áp Đặt Lên Bạn Reviews

“Hãy bỏ ý tưởng trở thành một người khác, bởi vì bạn đã là một kiệt tác. Bạn không phải thay đổi bản thân mình để sao chép người khác. Bạn chỉ cần đến nó, để biết nó, để nhận ra nó”. Một triết lý nghe có vẻ xa vời nhưng lại rất đỗi thực tế đến từ vị thiền sư Osho - người được mệnh danh là chủ nhân của những tư tưởng vượt thời đại. Osho bằng tầm nhìn xa rộng của mình, đã thể hiện quan điểm tôn trọng cái được gọi là bản thể cá nhân của mỗi người trong cuốn sách Tự Tôn. Tự Tôn không chỉ là sự chiêm nghiệm, đánh giá mà còn là lời khuyên, sự răn dạy và bài học mà Osho đem đến cho chúng ta, để ta cảm nhận, thấu hiểu và trân trọng con người thật đang còn ẩn giấu bên trong mình, dù nó hoà hợp hay khác biệt, và dù mọi người có chấp nhận nó hay là không.

Về tác giả và tác phẩm

Osho tên thật là Chandra Mohan Jain, còn được gọi là Acharya Rajneesh từ những năm 1960 trở đi, sau đó ông tự gọi mình là Bhagwan Shree Rajneesh trong thập niên 1970 và 1980, rồi cuối cùng lấy tên Osho năm 1989. Ông là một nhà huyền môn, bậc thầy tâm linh người Ấn Độ, và lãnh đạo của phong trào Rajneesh (một phong trào gồm những người được cảm hoá bởi Osho). Trong suốt cuộc đời của mình, ông được xem như một vị thầy huyền bí, guru và bậc thầy tâm linh.

“Trong những năm 1960, ông đã đi khắp Ấn Độ như một diễn giả công cộng và là nhà phê bình thẳng thắn đối với chủ nghĩa xã hội, Mahatma Gandhi, và đạo Hindu chính thống. Ông cũng chủ trương một thái độ cởi mở hơn với tình dục, và vì thế mà ông có biệt danh là đạo sư tình dục ở Ấn Độ và sau này là lên báo chí quốc tế, tuy vậy càng ngày thái độ cởi mở này càng được xã hội chấp nhận.” (Theo Wikipedia)

Osho đã để lại 600 cuốn sách cùng vài nghìn băng âm thanh và video về đề tài tâm linh. Sách của ông đã được dịch ra hơn 60 ngôn ngữ khác nhau, được xuất bản tại khắp các đất nước trên thế giới và gia nhập danh sách bán chạy nhất tại các quốc gia như Ý và Hàn Quốc. Thực ra Osho không viết sách, ông chỉ thực hiện các buổi trò chuyện trực tiếp và các sách được viết ra đều dựa trên băng ghi âm của ông.

Tự Tôn một trong những cuốn sách nổi tiếng nhất của Osho, được ví như ngọn hải đăng soi sáng cho những tâm hồn đang lạc lối. Chiếc chìa khoá để mở cánh cửa ở đây chính là việc tìm ra bản thể chân thật của mình. Chỉ khi học được cách tôn trọng bản thân ngay từ những điều khác biệt, ta mới hiểu được tầm quan trọng của quyền tự do bộc lộ tính cách, đặc điểm cùng mối tương quan giữa nó với năng lượng tích cực của cá nhân. Trong cuốn Tự Tôn, Osho giới thiệu đến độc giả ba yếu tố trụ cột: sự quan sát, sự nhận thức và sự tỉnh táo. Đây là phương thức tốt nhất để chúng ta tìm ra bản thể độc nhất, cái “tôi” không thể trộn lẫn vẫn còn đang ẩn giấu bên trong bản thân mình.

Lời giới thiệu

“Respect (tôn trọng) là một từ tiếng Anh thú vị. Với tiền tố “re-”, nó mang nét nghĩa “nhìn lại”. Hãy nhìn lại một lần nữa. Trước khi bạn bước vào và trở thành một phần của xã hội, hay một nền văn hoá, một nền văn minh, bạn đã từng biết rõ con người thật của chính mình…

Nếu một lần nữa bạn học cách tôn trọng, nếu bạn nhìn lại và đi sâu vào sự tồn tại của mình, bạn sẽ tìm thấy khoảnh khắc mà bạn bắt đầu đánh mất bản thân và hình thành một cái tôi giả mạo. Giây phút đó chính là khoảnh khắc khai sáng”.

Tôn trọng ngay cả những điểm khác biệt

Ngay từ tựa đề cuốn sách của mình, Osho đã thể hiện tư tưởng đề cao và tôn trọng bản ngã riêng biệt của mỗi cá nhân. Theo ông, lý do dẫn đến sự hiện diện của quan niệm “một số cá nhân không thể nào hoà nhập được với cộng đồng” thực chất bắt nguồn từ sự hiểu lầm căn bản giữa hai khái niệm “tính cá nhân” và “tính cách”. Tính cách vốn dĩ là cái mác mà xã hội tạo ra để gắn lên người bạn, và lừa gạt để bạn tin rằng đó là tính cá nhân, điều này khiến cho tính cách thực sự rắc rối. Bên cạnh đó, tính cá nhân lại là thứ được sinh ra cùng lúc với cơ thể sinh học của bạn, không ai có thể mang tới, cướp đi hay thay đổi nó. Bằng nhiều cách khác nhau, thế giới bên ngoài sẽ khiến cho bạn lầm tưởng rằng những tính cách mà họ áp đặt chính là bản chất con người bạn. “Tính cách có thể được mang tới và cũng có thể bị lấy đi. Do đó, khi bạn bị đồng nhất với tính cách của mình, bạn bắt đầu sợ mất nó. Vì vậy, bất cứ khi nào bạn chạm tới một cái ngưỡng mà bạn sẽ phải biến đổi để vượt qua giới hạn, tính cách sẽ thoái lui. Tính cách không thể vượt quá giới hạn. Tính cách rất mỏng manh, chỉ là một lớp màng được phủ lên”. Tính cách, như bạn đã thấy, rất dễ dàng bị ảnh hưởng và thay đổi bởi ngoại cảnh. Nó không ổn định và cũng không bất biến như tính cá nhân. Tuy nhiên, bạn cần hiểu một điều đơn giản rằng thứ cần được trân trọng và gìn giữ không gì khác chính là tính cá nhân. Đó là điểm khác lớn nhất, giúp phân biệt bản thân với những người xung quanh. 

Osho dạy cho mọi người về tính cá nhân, mặt khác lại dạy họ phải hòa nhập với cộng đồng thiền định. Điều này ban đầu tưởng chừng như một nghịch lý, nhưng thực chất lại là cách sống tối ưu nhất. Nếu tính cách là một yếu tố linh hoạt, chủ động biến đổi sao cho phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện sống thì tính cá nhân lại là chiếc hộp cất giữ cái “tôi” đặc biệt, để giữ cho bản thân bạn không bị hoà tan giữa đám đông những con người đang cố sống theo cái gọi là tính cách chung kia. 

Osho đã kể cho chúng ta nghe rất nhiều câu chuyện thú vị về thời thơ ấu của mình, những mối quan hệ nghe có vẻ rắc rối của ông với thầy hiệu trưởng trường trung học, vị giáo sư người Bengal cùng những tình huống “dở khóc dở cười” khiến cho nhiều người lớn khi đó nghĩ rằng Osho hồi nhỏ quả là một đứa trẻ tinh nghịch. Ngay từ chương mở đầu của cuốn Tự Tôn, Osho đã trả lời câu hỏi: “Tại sao khi còn nhỏ thầy (Osho) lại nghịch ngợm như vậy?” bằng một lời khẳng định chắc nịch: “Bạn nghĩ rằng tôi đã khác đi sao? Không một chút nào. Tôi vẫn thế. Tôi không cho phép tuổi thơ của mình bị huỷ hoại bởi bất kỳ ai. Bạn nghĩ đó là nghịch ngợm, nhưng tôi chưa bao giờ nghĩ theo cách đó. Ngay cả hôm nay, tôi cũng không nghĩ rằng bất cứ điều gì tôi từng làm là một trò nghịch ngợm. Tôi có lý do của mình, và còn là những lý do rất xác đáng”. Và quả thực là những câu chuyện do Osho kể lại đã cho thấy rằng thuở còn nhỏ, ông thực sự là một cậu bé “nghịch ngợm”, nhưng là nghịch ngợm theo cách vô cùng hợp lý. Với thái độ bất bình về lời bài hát cầu nguyện được hát vào đầu ngày ở trường cấp ba, Osho nhất quyết không chịu hát theo và sẽ giữ nguyên quyết định này cho đến khi nào thầy cô chịu nghĩ ra phương án khác thay thế cho bài hát cầu nguyện mà theo ông là “triết lý đằng sau nó thật kỳ cục”. Thoạt nghe, nhiều người sẽ nghĩ rằng Osho đang thể hiện mình là một đứa trẻ ngang bướng, không tuân thủ luật lệ vốn có của trường. Tuy nhiên, qua cách giải thích cặn kẽ với thầy cô về lý do vì sao ca khúc này không nên được hát nữa, ta lại thấy được bên trong cậu bé năm đó là một trí tuệ lớn cùng tầm nhìn bao quát vượt thời đại. Và Osho, bằng sự kiên quyết của mình, đã cố gắng bảo vệ tính cá nhân của mình đến cùng. Mặc dù bố ông đã không ít lần khuyên ông nên bỏ qua và quên câu chuyện này đi, Osho vẫn nhất quyết giữ tư tưởng ban đầu của mình. Đó là biểu hiện rõ nét của sự tự ý thức và khao khát bộc lộ cũng như bảo vệ bản ngã của vị đạo sư Ấn Độ đáng kính.

Quan sát, nhận thức, tỉnh táo 

“Khi bạn có ý thức, tâm trí vượt trội so với thể xác; còn khi bạn vô thức, thể xác lại mạnh mẽ hơn tâm trí”. 

Tuy nhiên thì, thể xác - thứ mà chúng ta vẫn lầm tưởng bao lâu nay rằng đơn thuần chỉ là cái vỏ bọc bên ngoài, thực chất lại có trí tuệ của riêng nó. Tạo hoá ban cho thể xác trí tuệ như một lẽ thường tình là bởi vì nó ra đời từ rất xa xưa, trước cả khi tâm trí ra đời. Mọi thứ quan trọng sẽ được giao phó cho cơ thể, bởi lẽ cơ thể sinh học sẽ hoàn thành nhiệm vụ một cách tốt hơn, thành thạo, chu toàn và khôn ngoan hơn. Ví dụ đơn giản như việc hô hấp, thử tưởng tượng nếu giao phó nó cho tâm trí, thì khi bạn ngủ, tâm trí được nghỉ ngơi đồng nghĩa với công việc này cũng sẽ dừng lại, tức là bạn không có cách nào để hít thở trong khi ngủ. Tuy nhiên, nếu giao hoạt động này cho cơ thể sinh học, nó sẽ làm rất tốt việc trao đổi oxi, duy trì quá trình hô hấp ngay cả trong khi bạn đang ngủ. Do đó mà nhiệm vụ duy trì sự sống vô cùng quan trọng này đã được thể xác đảm nhiệm. Tâm trí mặt khác, luôn bất ổn và mong muốn kiểm soát mọi thứ. Nó tham vọng vượt qua thể xác để đảm nhiệm những vai trò quan trọng hơn. Tuy vậy, tâm trí vẫn là một phạm trù rất thú vị, vì nó linh động, biến đổi không ngừng và luôn như đang đòi hỏi một điều gì đó. 

Tiềm thức, vô thức, vô thức tập thể và vô thức vũ trụ - đây là bốn lớp nằm dưới ý thức của bạn. Bên trên ý thức cũng có bốn lớp, nhưng không phải bất cứ ai cũng tìm được cách để chinh phục các trạng thái ở tầng cao hơn này. 

Theo Osho, có một phương pháp rất kì lạ, nhưng lại là cách duy nhất để hiện thực hoá nó. Đó là nếu muốn đi lên, trước tiên bạn phải tìm cách đi xuống phía dưới đã. Bạn cần phải đi vào vô thức vũ trụ, để cho tiềm thức, vô thức và vô thức tập thể đều lần lượt biến mất. Osho ví hoạt động này giống với việc bạn đang đối diện với cái chết và chờ được tái sinh. 

Cái chết hay bóng tối theo quan niệm thông thường luôn ẩn chứa những điều đáng sợ mà không một ai mong muốn phải đối mặt. Tuy nhiên thì, chúng vẫn toả ra một vầng hào quang đẹp đẽ, bí ẩn theo một cách nào đó. Bởi vì bạn đã quen nhìn vào ánh sáng cùng vẻ đẹp của cây cỏ hoa lá, nên nét khác biệt của bóng đêm thường bị bạn bỏ qua. Tuy nhiên thì nó vẫn đẹp, vẫn đáng trân trọng theo cách riêng, chỉ là bạn chưa thể thấu hiểu hết sự lặng im, chiều sâu hay vô hạn của nó. Việc mà bạn cần làm ngay lúc này, đó là thả lỏng mình, để bản thân thả trôi theo dòng nước vô định, dần dần, bóng tối sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn rất nhiều, tia sáng đầu tiên xuất hiện khi ấy chính là sự khởi đầu của siêu ý thức - cấp độ đầu tiên bên trên ý thức. “Khi mọi điều trở nên nhẹ nhàng hơn nữa, để bạn có thể nhìn thấy một sự trống rỗng to lớn, đó là trạng thái siêu ý thức cấp cao (supersuperconscious). Và khi trạng thái này trở nên choáng ngợp đến mức không thể chịu đựng nổi - và một lần nữa bạn cảm thấy muốn thoát ra - thì đó là trạng thái siêu ý thức tập thể. Nó không chỉ là ý thức của riêng bạn nữa, nó là ý thức của mọi người, của toàn bộ lịch sử, một cách toàn diện và cô đặc. Nó vô cùng chói mắt”.

Đứng trước ánh sáng bất ngờ ấy, không ít người sẽ cảm thấy choáng ngợp, cũng giống như khi vô tình bị đẩy vào bóng tối. Osho đã trấn an người đọc rằng không cần phải sợ thứ ánh sáng ấy, bởi đó là bản thể con người bạn, là chính những gì sâu thẳm nhất bên trong lớp vỏ bọc kia. 

“Nếu bạn có thể tìm thấy điểm trung gian giữa ánh sáng và bóng tối - một nơi êm dịu, vừa có được sự ấm áp từ phía ánh sáng, vừa có được sự mát mẻ từ bóng tối - thì đó là một cuộc gặp gỡ vĩ đại giữa các đối cực. 

Và tôi gọi trạng thái siêu ý thức vũ trụ là sự giác ngộ”.

Con người luôn khao khát chinh phục thế giới bên trên của ý thức, nhưng lại không mấy ai hiểu được rằng để làm được điều đó, trước hết phải tìm đường đi vào sâu bên dưới nó đã. Đây là phương pháp lạ lùng như lại là duy nhất. Osho gọi phương pháp này là “thiền”. Sự quan sát, sự nhận thức và sự tỉnh táo chính là ba yếu tố chủ chốt để hợp thành trạng thái này. Hay nói cách khác, thiền tương đương với cả ba yếu tố đã nêu trên.

Điều kỳ diệu của lòng tự tôn

Osho đến đây, đã đưa ra kết luận một cách đầy đủ, chặt chẽ nhất về khái niệm “tự tôn”. “Tự” hiểu đơn giản là bản thể tự nhiên của bạn, bạn đã sinh ra với nó, nó được khai sinh cùng lúc với cơ thể sinh học này, và nó phân biệt với cái “tôi” - điều chỉ được tạo ra sau khi bạn đã có được những tích lũy của cá nhân thông qua các sự kiện khác nhau trong cuộc sống. Tự là thứ mà tạo hoá đã ban tặng cho chúng ta, để nhằm phân biệt giữa các cá thể với nhau, và nó bất biến. Không ai có thể tạo ra nó, cũng không ai có thể thay đổi hay lấy mất nó khỏi tay bạn, đó là điểm đặc biệt của tự.

Còn từ “tôn” trong “tự tôn” chính là việc chúng ta nhìn lại một lần nữa, thật bao quát và tổng thể những gì bản thân đã trải qua, để từ đó đưa ra kết luận xác đáng nhất về cuộc đời, con người cùng những mối quan hệ xung quanh mình. 

Cái “tôi” là thứ hoàn toàn có thể thay đổi, có thể bay hơi và mất đi. Nhưng có một điều vẫn sẽ mãi luôn ở đó, chính là bản thân bạn, cùng với sự tồn tại độc nhất vô nhị mà chỉ riêng bạn mới có khả năng quyết định bằng cách tôn trọng chính nó, tôn trọng sự duy nhất ấy của mình. 

Lời kết

Tự Tôn có lẽ không phải là một cuốn sách dễ đọc, dễ tiếp thu với mọi người. Tuy nhiên, xét trên một góc độ nào đó, chính sự thâm sâu của tác phẩm này đã khiến cho người đọc không thể rời mắt mà luôn phải dõi theo tiến độ của cuốn sách. Vì chỉ có sự tập trung cao độ cùng với tâm hồn rộng mở, thực sự sẵn sàng đón nhận thông điệp của người đọc mới có thể giúp họ tiến xa hơn, cao hơn để chạm đến những tầng bậc ý nghĩa ẩn sau lời giảng dạy của Osho. 

Cuốn sách bởi lẽ bản chất là một đoạn băng ghi âm lại những chia sẻ, răn dạy của đạo sư Ấn Độ Osho, nên những lời lẽ của ông được viết lại rất tự nhiên, chân thật. Độc giả có thể thấy được sự tài tình, uyên bác trong cách trò chuyện của thầy Osho, và càng thêm nể phục trước tầm hiểu biết sâu rộng về mọi mặt trong cuộc sống của vị đạo sư này. Osho quả thực là một người có khả năng ghi nhớ rất nhiều và lâu, những câu chuyện từ thời thơ ấu, hay những nhân vật nổi tiếng khác nhau đã được ông đưa ra để làm ví dụ, nhằm làm cho những triết lý không còn khô khan, mà thay vào đó lại rất sinh động, thú vị và dễ hiểu. Đây cũng là một trong những nét nghệ thuật tài tình đã được Osho thể hiện thông qua cuộc nói chuyện của mình, và được ghi chép lại thành cuốn sách Tự Tôn như một tài liệu để đời quý giá của ông. 

Tóm tắt bởi: Hoà Hương - Bookademy

Hình ảnh: Hồng Mến