[Tóm Tắt & Review Sách] “Thomas Jefferson: Nhân Sư Mỹ”: Cha Đẻ Của Một Văn Kiện Mà Thai Nghén Trong Nó Số Phận Của Cả Thế Giới Reviews

Tất cả mọi người đều có quyền được sống, quyền tự do, và quyền mưu cầu hạnh phúc. Những quyền này ở đâu ra?

“Nếu Jefferson đã sai, nước Mỹ đang sai.

Nếu nước Mỹ đang đúng, Jefferson đã đúng”.

Tại sao tác giả James Parton - Nhà sinh học người Mỹ gốc Anh lại nhận xét về Thomas Jefferson như vậy?

Trong phần trích mở đầu cuốn sách Thomas Jefferson: Nhân sư Mỹ của tác giả Joseph J.Ellis có viết: 

“Jefferson không giống như hầu hết những nhân vật lịch sử khác - chết đi, chìm vào quên lãng và thờ ơ ủy thác cho các sử gia, những người dường như chỉ là kẻ canh giữ ngôi mộ của những kỷ niệm bị chôn vùi mà chẳng ai thật sự quan tâm nữa. Jefferson đã trở lại từ cõi chết. Hay đúng hơn là những huyền thoại về Jefferson có đời sống riêng của nó. Rất nhiều người Mỹ quan tâm sâu sắc đến ý nghĩa của những ký ức về ông. Ông đã trở thành Nhân sư vĩ đại của lịch sử Mỹ, là viên đá thử vàng bí ẩn và khó nắm bắt cho những niềm tin được ấp ủ nhiều nhất và những chân lý gây tranh cãi nhất của văn hóa Mỹ. Điều này giống như việc một nhà nghiên cứu bệnh học, chỉ vừa bắt đầu khám nghiệm tử thi, đã phát hiện ra cơ thể trên bàn mổ vẫn còn thở”.

Vậy Thomas Jefferson là ai?

Thomas Jefferson là vị Tổng thống thứ 3 của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Ông là một con người đa tài, thông tuệ và được người dân tín nhiệm với 2 lần đắc cử liên tiếp. Vai trò của Thomas Jefferson là điều không thể phủ nhận khi ông được suy tôn trong nhóm Founding Fathers - Những Người cha Lập quốc. Jefferson theo đuổi sự tự do và bình đẳng, là ngòi bút chính của bản Tuyên ngôn Độc lập Mỹ, đưa ra đạo luật Virginia về tự do tín ngưỡng, là người tiến hành việc cải cách nền giáo dục Mỹ với việc sáng lập Trường Đại học Virginia tại quê nhà. Có lẽ, ông là vị tổng thống Mỹ duy nhất không có Đệ nhất phu nhân trong những năm tại vị, ra đi trong nợ nần và chịu nhiều mất mát trong chuyện đời tư. Cuộc đời Jefferson vô cùng oanh liệt nhưng cũng lắm chuyện ly kỳ, mâu thuẫn.

“Một người từng tuyên bố rằng tất cả mọi người đều bình đẳng và tự do nhưng bản thân ông lại là chủ của hàng trăm nô lệ. Một người nỗ lực lên án việc buôn bán nô lệ như một tội ác lại là người từng đem bán một số nô lệ của chính mình. Người viết và giảng về sự trong sạch đạo đức nhưng lại có những mối tình lang chạ lịch sử như lời đồn đoán về mối quan hệ của ông với nô lệ da đen của mình. Người từng tuyên bố hạn chế quyền lực của chính phủ liên bang với một chính phủ nhỏ nhất, nhưng lại cũng là người quyết định mua mảnh đất Louisiana rộng mênh mông.”

Cuốn sách Thomas Jefferson: Nhân sư Mỹ không chỉ viết về một trong những Người cha Lập quốc được yêu thích nhất của nước Mỹ, một cuốn tiểu sử cá nhân, mà còn về nền chính trị và các chính khách có ảnh hưởng đến thời đại, phân tích sâu sắc hơn về các triết lý đằng sau việc hình thành hệ thống chính trị của Mỹ, với những ảnh hưởng vẫn tiếp tục cho đến ngày hôm nay. Dường như ở nước Mỹ, không một nhà lãnh đạo nào mang lại nhiều tranh luận, hâm mộ và nhiều điển tích như Thomas Jefferson. Khi đọc cuốn sách, cảm nhận thấy rõ những giai thoại, lời bình về ông vượt qua George Washington, John Adams và cả Abraham Lincoln, đầy mâu thuẫn nghịch lý trong chính tư duy và con người ông.

Ở độ tuổi 13, lần đầu tiên Nguyễn Tất Thành nghe ba chữ: Tự do, bình đẳng, bác ái. 

“Và từ thuở ấy, tôi rất muốn tìm xem những gì ẩn giấu đằng sau những chữ ấy…”

Để rồi 169 năm kể từ ngày ra đời bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ, ngày 02-09-1945, trên Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa chân lý về quyền cơ bản của con người lên một tầm cao mới, khẳng định những quyền bình đẳng cơ bản cho dân tộc Việt Nam và các dân tộc khác trên thế giới. Người nói: 

“Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”.

Hãy ngược dòng lịch sử quay trở lại năm 1776 để tìm hiểu về một nhân vật mà có tầm ảnh hưởng tới nền độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Vị cha già dân tộc Mỹ, người viết bản Tuyên ngôn độc lập Mỹ nổi tiếng năm 1776 và xuất khẩu tới tận Việt Nam.

Về tác giả

Tác giả - Giáo sư sử học Joseph J.Ellis sinh năm 1943, ông theo học tại Đại học William & Mary và Đại học Yale, một học giả đầy uy tín nghiên cứu về giai đoạn thành lập nước Mỹ, tập trung vào thời kỳ Cách mạng Mỹ với nhiều tác phẩm khác đã thực hiện một công việc rất có giá trị khi cố gắng tìm hiểu tâm trí của những nhân vật nổi tiếng, sâu sắc, uyên thâm và khó nắm bắt theo như ông nói. 

Joseph J.Ellis đã chọn một cách tiếp cận có tính chọn lọc nhưng vẫn trung thành theo trình tự thời gian, đi sâu vào việc nghiên cứu, phân tích tính cách Thomas Jefferson, nắm bắt Jefferson vào những khoảnh khắc thăng hoa trong đời ông, lia vào cận cảnh suy nghĩ và hành động của ông trong những khoảnh khắc kéo dài này, tập trung vào những giá trị và niềm tin được bộc lộ ra trong những bối cảnh lịch sử cụ thể, đồng thời cung cấp một lượng kiến thức nền về những gì đã diễn ra giữa các cảnh, để có thể theo sát trình tự cuộc đời Jefferson từ khi sinh ra đến khi từ giã cõi đời. Những nguyên tắc sống động đã ảnh hưởng tới đời sống cá nhân và xã hội của ông, biến ông thành một chính khách quan trọng và độc đáo.

Về cuốn sách

Tạo hóa, vốn chẳng làm gì mà không có mục đích, đã cho con người ngôn ngữ và lý trí. Nhờ đó họ thuyết phục, liên minh, tạo nên một gia đình, một thành phố, một quốc gia. Vậy các sinh vật chính trị sẽ phải đối mặt với những vấn đề gì, và đưa ra quyết định ra sao?

Cuốn sách Thomas Jefferson: Nhân sư Mỹ nói về cuộc đời của Thomas Jefferson là một chuỗi những câu chuyện ly kỳ, hấp dẫn và đầy mâu thuẫn của ông, đặc biệt được tác giả Joseph J.Ellis khai thác dưới những góc nhìn đối lập giữa cuộc đời riêng tư và sự nghiệp chính trị của ông.

Tác giả đã nỗ lực phân tích những phát triển, thay đổi suy nghĩ và động lực ẩn dấu của Thomas Jefferson tại 5 giai đoạn quan trọng nhất trong cuộc đời ông: Soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập ở Philadelphia (1775 - 1776); Chứng kiến cuộc Cách mạng Pháp trong những năm 1780 ở Paris khi ông là Công sứ (1784 -1789); Chống lại phe đối lập chống Liên bang từ trang trại quê hương ở Monticello (1794 - 1797); Trong nhiệm kỳ đầu tiên là Tổng thống Mỹ (1801-1804); và dành những năm cuối của ông ở quê nhà với những nỗ lực xây dựng Đại học Virginia (1816 -1826).

Soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập ở Philadelphia (1775 - 1776)

Đó là những từ nổi tiếng nhất trong lịch sử nước Mỹ, phần nổi tiếng nhất của bản Tuyên ngôn Độc lập được trích dẫn nhiều nhất trong lịch sử. Chắc hẳn ai cũng nhận ra những câu nói nổi tiếng và quen thuộc nhất trong lịch sử Mỹ này đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh trích dẫn lại trong Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa: 

“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa đã cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được Sống, quyền Tự do và quyền mưu cầu Hạnh phúc”. 

Thật thú vị khi biết được rằng, bản tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền này được Thomas Jefferson viết khi chỉ mới 33 tuổi, và người viết nên những câu chữ hùng hồn này lại là một người rụt rè, cảm thấy khó khăn khi phải thuyết trình trước đám đông và thường trốn tránh các cuộc tranh luận nảy lửa giữa các phe phái nơi chính trường. 

Thomas Jefferson, sinh năm 1743, là con của một chủ đồn điền khá giả ở Virginia. Ông học đại học William & Mary vào năm 1760. Ông nổi tiếng chăm chỉ và nghiêm túc.Thời trẻ, ông được biết đến là người thanh niên chỉ thích lắng nghe và quan sát. Ông không thoải mái khi phải đứng trước ánh đèn sân khấu. Nhưng ông lại có khả năng tuyệt vời về ngôn ngữ khi ngồi trước bàn viết, đây cũng là điều tác giả Joseph J.Ellis nhấn mạnh nhiều lần trong cuốn sách.

Tài năng ngôn ngữ xuất sắc của Thomas Jefferson cùng với khả năng nghiên cứu chủ động, sáng tạo của ông chính là một trong những nguyên nhân khiến giới lãnh đạo Quốc hội chọn ông là người soạn thảo bài phát biểu mà sau này được đặt tên Tuyên bố về những nguyên do và sự cần thiết của việc cầm vũ khí, những nguyên do và sự cần thiết có thể xem là nền tảng của Tuyên ngôn Độc lập, có nội dung

“Cung cấp một mạch truyện trong đó tập hợp tất cả các thuộc địa Mỹ như những nạn nhân vô tội”.

Thomas Jefferson viết Tuyên ngôn Độc lập chỉ trong một vài ngày, với những ý tưởng đã trở nên bất hủ, trở thành văn kiện quan trọng bậc nhất trong lịch sử nước Mỹ. Đây là giai đoạn Jefferson đang là chàng thanh niên nhút nhát, lặng lẽ, và lý tưởng. Tuyên ngôn Độc lập đã thể hiện ham muốn nắm bắt một xã hội lý tưởng từ sâu thẳm con người Jefferson. Đó là xã hội sự tự do, độc lập và bình đẳng. Ngôn ngữ của Jefferson trong Tuyên ngôn Độc lập luôn biến hóa đầy màu sắc, nhưng những thông điệp luôn được thể hiện một cách rõ ràng, sắc nét.

Cũng chính bản Tuyên ngôn Độc lập đã thể hiện những mâu thuẫn giữa lý tưởng và đời sống thực của Jefferson. Dân chúng lên án ông khi ông kêu gọi tự do, xóa bỏ chế độ nô lệ nhưng bản thân ông lại là một điền chủ sở hữu đến hơn 200 nô lệ. Ông kêu gọi bình đẳng nhưng bản thân ông lại sống trong sự xa hoa mang đậm màu sắc quý tộc phong kiến với biệt thự riêng tại Monticello.

“Hầu hết những quyết định lớn lao nào trong cuộc đời, Jefferson cũng đầy những giằng xé nội tâm để rồi tìm ra một cách nào đó phù hợp với toàn bộ niềm tin cá nhân của chính ông.”

Chứng kiến cuộc Cách mạng Pháp trong những năm 1780 ở Paris khi ông là Công sứ (1784 - 1789)

“Tôi rất hài lòng với người đất nước này. Với họ, những nếp nhăn ký ức được xóa sạch tới mức dường như có thể lướt qua cả một đời chẳng chút vội vàng.”

“Tôi là người hoang dã thích những cánh rừng, những vùng hoang vu và sự độc lập của Monticello, hơn tất cả những khoái lạc chói lóa ở chốn kinh đô phồn hoa này.”

Thomas Jefferson đã có một nhiệm kỳ làm Công sứ Pháp tại Paris. Ông yêu nước Pháp nhưng lại chỉ trích nước Pháp và Châu Âu. Ông nói rằng ông yêu nước Pháp, rượu vang Pháp, đồ ăn Pháp, kiến trúc Pháp, hài lòng với người dân của đất nước này. Ông cũng có một mối tình lãng mạn kiểu Pháp dù chóng vánh với một quý bà Pháp - Maria Cosway, vợ của họa sĩ nổi tiếng Richard Cosway (hầu hết các mối tình của Jeff đều xoay quanh những người phụ nữ đã có chồng hoặc góa phụ). Tình cảm của ông với nước Pháp, con người Pháp đầy chân thành, nhưng cũng tồn tại sự tương phản và mâu thuẫn. Trong những lá thư gửi về cho bạn bè ở Mỹ, ông viết nước Pháp là một hố sâu của sự tham lam, ngu dốt, nghèo đói, Pháp phải thêm 1.000 năm nữa họ cũng không thể có được vị thế bằng với những người dân thường của chúng ta hiện nay. Nhiều người sẽ nghĩ Jeff là một kẻ ba phải, ăn ở hai lòng. Nhưng ở đây chúng ta cần rõ ràng giữa tình cảm và lý trí. Cần có tâm lý nhạy bén để duy trì một thứ tình cảm chân thành và rất rõ ràng dành cho mọi thứ của Pháp, đặc biệt khi đồng thời lên án sự suy đồi của Châu Âu cũng bằng chính thứ tình cảm như thế. Một người bạn Pháp của ông từng nói về vấn đề này: 

“Ông ấy [Jeff] yêu nước Pháp vì Pháp là kẻ thù của Anh, chừng nào Pháp vẫn còn là kẻ thù của Anh thì ông ấy vẫn luôn coi Pháp là đồng minh.” 

Ở đây ta thấy được sự tương đồng trong tư duy của Thomas Jefferson với Winston Churchill - Thủ tướng Anh sau này có nói: 

“Thế giới này không có bạn bè hay kẻ thù vĩnh viễn, chỉ có lợi ích quốc gia là vĩnh viễn.” 

Điều này càng được thể hiện rõ hơn khi Thomas Jefferson cho thành lập trường Đại học Virginia vào năm 1819 khi ông sẵn sàng mời các học giả hàng đầu Châu Âu về dạy cho trường.

Chống lại phe đối lập chống Liên bang từ trang trại quê hương ở Monticello (1794 - 1797)

Thomas Jefferson là người theo chủ nghĩa cộng hòa, ông quan niệm phân tán quyền lực Liên bang, tập trung quyền lực vào các bang, Hạ viện là động lực chi phối, Pháp là người bạn chính yếu. Ông căm thù tòa án liên bang và hướng tới xây dựng một quốc gia tự do và không tồn tại Chính phủ. Điều này như John Adams nhận xét là quá ngây thơ.

Tháng 12 năm 1794, Thomas Jefferson trở lại Monticello, hy vọng tìm lại hạnh phúc nơi các người bạn hàng xóm và sách vở, bận rộn với các công việc nông trại và có thời giờ sống cho mình.

Từ năm 1793 đến năm 1797, ông sống khép kín trong nhà, chẳng gặp ai ngoài những người đến đây, và cuối cùng cũng hiểu được tâm bệnh của chính mình... Ông cảm nhận được tác động của việc rút lui khỏi thế giới, để rồi thấy việc này đã dẫn đến một tâm trạng chống xã hội và chán ghét con người, tâm trạng này trừng phạt nặng nề những ai nhượng bộ nó. Và đó là một bài học ông không bao giờ cho phép mình quên.

Nhưng cuộc sống ẩn dật này đã không kéo dài được lâu. Các người Dân chủ - Cộng hòa đã ủng hộ và đề nghị ông Thomas Jefferson làm ứng viên, ra tranh cử chức vụ Tổng thống với John Adams, một ứng viên của đảng Liên bang. Cuối cùng, John Adams đã nhận được 71 phiếu cử tri và được bầu làm Tổng thống. Thomas Jefferson đứng thứ hai và theo luật lệ thời bấy giờ, đắc cử Phó Tổng thống. Trong thời gian tại chức này, ông đã không hoạt động tích cực được vì các nhân viên hành chính cao cấp phần lớn thuộc đảng Liên bang. Jefferson đã tìm cách củng cố đảng Dân chủ - Cộng hòa và đã đạt được sự ủng hộ của các nông gia cỡ nhỏ, các người định cư biên giới và giới lao động miền Bắc. Liên lạc giữa Thomas Jefferson và John Adams càng trở nên căng thẳng cho đến khi cả hai người tuyệt giao với nhau vào năm 1800.

Nhiệm kỳ của Tổng thống John Adams, đã có nhiều chỉ trích chính quyền từ các báo chí và các diễn giả. Để hạn chế các cuộc tấn công này, Quốc hội Hoa Kỳ của thời đó đã thông qua vào năm 1798 bốn biện pháp gọi là Các đạo luật ngoại kiều và chống nổi loạn (the Alien and Sedition Acts). 

Tại khắp nơi, dân chúng đã lên tiếng phản đối các đạo luật này vì nó tước đi các tự do ngôn luận và báo chí, nhất là của đảng Dân chủ - Cộng hòa và Thomas Jefferson đã đứng đầu công cuộc chống đối các hạn chế đó. Ông và James Madison đã bí mật giúp đỡ việc soạn thảo ra các Nghị quyết năm 1798 (the Resolutions of 1798) của các Viện lập pháp Virginia và Kentucky. Theo đó, các tiểu bang có quyền vô hiệu hóa các hành động của Liên bang bị coi là vi hiến. Mục đích của các nghị quyết này là xét lại giá trị của các đạo luật đã được chính quyền Liên bang thông qua để bảo vệ các quyền lợi của tiểu bang và duy trì các tự do cá nhân.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên là Tổng thống Mỹ (1801-1804)

“Tất cả chúng ta đều là người Cộng hòa - tất cả chúng ta đều là người Liên bang”

Diễn văn nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ đầu tiên của Thomas Jefferson được phát biểu vào ngày 04-03-1801, 

“Là một tuyên bố hùng hồn về sự khiêm tốn phù hợp với sự thông tuệ toàn diện chúng ta tìm kiếm ở một Tổng thống mới”.

Một lần nữa được tiếp cận với tinh thần tư tưởng sâu thẳm của Thomas Jefferson. Không còn là cậu thiếu niên nhút nhát năm xưa, nhưng Jefferson vẫn giữ sự tĩnh lặng, quan sát, lý tưởng của mình như trước. Những câu chuyện về tự do, công lý, bình đẳng tiếp tục được ông đào sâu.

Tác giả Joseph J. Ellis gọi ông là Tổng thống văn bản, vì suốt nhiệm kỳ đầu tiên là Tổng thống, Jefferson chỉ một lần trình bày trước công chúng, chính là bài phát biểu nhậm chức, còn lại

“Công việc chính của ngành hành pháp dưới thời Jefferson được thực hiện gần như hoàn toàn bằng văn bản”. 

Ít có một người nổi tiếng nào lại không hề muốn trở thành tâm điểm của công chúng như Thomas Jefferson. Ông ít khi xuất hiện trước đám đông và chán ghét những cuộc tranh luận nội bộ, cho dù nó mang ý nghĩa xây dựng hay là không. Không như John Adams, người cho rằng tranh luận là hình thức trò chuyện lí tưởng, hay Benjamin Franklin, người có thể giành phần thắng trong mọi cuộc đấu đá chính trị nội bộ nhờ sự thâm niên và trí tuệ của mình, hay George Washington, được coi là người đứng trên đỉnh Olympus của Mỹ và do đó không thể chạm tới. Thomas Jefferson về phần mình, cảm nhận được từng lời chỉ trích. Như chính ông từng nhận định, là một sự thừa nhận muộn màng rằng ông luôn bị phân nhầm vai nhân vật công chúng. Ông luôn giữ vai trò của một Tổng thống bàn giấy, xây dựng được một Nội các đầy vững mạnh, lặng lẽ ngồi phía sau chỉ thị cho nhóm đệ tử trung thành Virginia như James Madison, Albert Gallatin. Chính Jefferson là người đã xây dựng nên đế chế Virginia thống trị Nhà Trắng trong suốt những năm đầu của thế kỷ XIX.

Ông đã có nhiều công lao, đóng góp như soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập, mua lại Louisiana từ Napoleon nhờ đó tăng gấp đôi diện tích lãnh thổ nước Mỹ. Ông đã giảm quy mô của lực lượng vũ trang và tình trạng quan liêu trong chính phủ. Giảm số nợ của Mỹ từ 87 triệu đô xuống còn 52 triệu đô trong 2 năm đầu cầm quyền. Nhưng sự tôn trọng và tán dương với những thành tích đó cũng không bác bỏ được sự phê phán và mỉa mai của Joseph J.Ellis về ông, xét trên một góc độ nào đó, Ellis tán thành ý kiến của John Adams - Tổng thống thứ 2 của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ và cũng là thầy của Thomas Jefferson rằng: 

“Tầm nhìn chính trị của Jeff chỉ dựa trên toàn bộ những ảo tưởng hấp dẫn và cám dỗ”. 

Thomas Jefferson có lẽ là một trong những vị Tổng thống ngây thơ nhất mà nước Mỹ từng có. Giai đoạn là Tổng thống Mỹ, Jefferson trải qua tâm trạng vừa ở cực đỉnh thành tựu, lại vừa rơi vào hố thẳm tệ hại, với nhiều vụ bê bối.

Ông là một Tổng thống nghèo nhưng có lối sống xa hoa. Dù là một tổng thống hàng đầu của nước Mỹ, Thomas Jefferson lại gặp nhiều vấn đề tài chính. Ông phải vay nợ trong suốt cuộc đời mình, bắt đầu từ khoản nợ do cha vợ để lại, đồn điền của ông ở Monticello tuy rộng rãi nhưng lại rải rác và phần lớn không thể khai thác. Tuy vậy ông lại chuộng lối sống xa hoa, phù phiếm. Niềm đam mê nghệ thuật và các công trình kiến trúc đã khiến ông những năm cuối đời phải cậy nhờ xổ số với mong muốn vận may mỉm cười, bất chấp lệnh cấm xổ số ở bang Virginia.

Ước vọng nhiệt thành thời tuổi trẻ của ông đã bị giảm bớt trong nhiều năm sau khi làm tổng thống. Thomas Jefferson căm thù chế độ nô lệ, muốn giải phóng nô lệ, nhưng bản thân tư gia của ông có đến hơn 200 nô lệ. Tuổi trẻ nhiệt huyết, ông luôn đặt vấn đề nô lệ lên hàng đầu trong các chương trình nghị sự. Đến thời trung niên trầm lặng, mang gánh nặng quốc gia trên vai, chủ đề này với ông trở nên dè dặt hơn. Ông muốn xóa bỏ chế độ nô lệ nhưng không biết phải làm thế nào để đền bù thiệt hại cho các chủ nô và ông cũng không biết phải xử lý thế nào với các nô lệ khi ông quan niệm người da đen không thể chung sống với người da trắng bởi dòng máu họ sẽ bị pha trộn vào nhau. 

Có tin đồn rằng ông đã quan hệ với Sally Heming, nô lệ của mình và đẻ ra 7 người con. Trong hoàn cảnh nợ công nước Mỹ đang cao, 11 triệu đô/năm và Mỹ đang thực hiện chính sách cắt giảm đến cả lực lượng hải quân thì chi phí cho công cuộc giải phóng này lên đến 900 triệu đô khiến cho ông không dám nhìn lại đến lần thứ 2. Ông theo thuyết phân tán, tin rằng sự phân tán nô lệ trên một bề mặt rộng hơn sẽ làm cho họ hạnh phúc hơn và bản thân ông nghĩ ông là một người chủ tốt, không đánh đập nô lệ, do vậy nô lệ ở với ông vẫn tốt hơn với người khác. Ông nói về việc giải phóng nô lệ, 

“Xin để lại cho thế hệ sau” .

Và phải hơn nửa thế kỷ sau, Tổng thống thứ 16 Abraham Lincoln mới thực hiện được tâm nguyện của ông.

Đối với vấn đề người da đỏ đã định cư lâu năm, quan điểm của Jefferson là văn hóa da đỏ sẽ sống sót khi người da đỏ ngừng sống theo cách của người da đỏ, hàm ý họ phải từ bỏ văn hóa và lối sống của mình, hòa nhập xã hội da trắng.

Sau này khi ông mất đi, trên mộ bia là dòng chữ do chính ông mong muốn hậu thế nhớ tới. Nhưng ông đã không hề nhắc gì đến chức danh Tổng thống của mình.

Những vụ bê bối trong lịch sử của Jefferson được lướt qua trong cuốn sách, không bày tỏ thái độ bình phẩm, phê phán mà đã gợi mở nhiều bí ẩn sâu kín trong tâm tư Jefferson. Là sự ngưỡng mộ, thấu hiểu, đồng cảm với con người vĩ đại này.

Những năm cuối của ông ở quê nhà và những nỗ lực xây dựng Đại học Virginia (1816 -1826)

 “Tôi lấy làm tiếc rằng giờ đây niềm tin trong tôi đã chết, rằng sự hy sinh vô ích của thế hệ năm 1776…đã bị vứt bỏ bởi những đam mê thiếu khôn ngoan và không xứng đáng của đám con cháu, và niềm an ủi duy nhất của tôi là, tôi sống không phải để khóc than về điều đó.”

Jefferson khi còn trẻ là người rất dễ bị tổn thương, 

“Quen xây dựng thế giới nội tâm đầy những hấp dẫn tưởng tượng tuyệt vời mà chắc chắn sẽ xung đột với thực tại”. 

Từ nhỏ ông chỉ yêu thích việc đọc sách, và sáng tạo nên thế giới của riêng mình. Khi trưởng thành, ông kết hôn với Martha, và đặt rất nhiều kỳ vọng vào việc xây dựng một gia đình gắn kết hạnh phúc. Nhưng vào tháng 9 -1782, vợ ông đã mất sau lần sinh nở thứ 7, vì sức khỏe suy kiệt. Đó là nỗi đau lớn nhất đời ông. Cho đến tận sau này, dù có qua lại với những người phụ nữ khác, ông đã không bao giờ tái hôn.

Chính nỗi đau này đã khiến ông nhận chức vụ ngoại giao ở Paris để “chạy trốn ký ức về Martha”.

Vì lý tưởng kết nối gia đình, ông mong muốn con gái Patsy và Maria khi kết hôn vẫn có thể ở cùng nhau tại Monticello. Nhưng Maria cũng giống như mẹ cô, đã mất khi còn rất trẻ, vì sinh con.

“Những khoảnh khắc hạnh phúc nhất trong mấy năm cuối buồn bã rõ ràng là những lúc ở riêng: những giờ trong vườn nhà; những buổi chiều trên lưng ngựa; những lúc nô đùa buổi xế chiều cùng đám cháu trên mấy bãi cỏ sau tòa Monticello. Một điểm sáng trong chuỗi ngày trầm lắng về việc nước là dự án đang hình thành cách đó một vài dặm ở Charlottesville, hầu như có thể nhìn thấy vào những ngày quang đãng từ đỉnh núi của ông, được Jefferson gọi là “làng học thuật”. Giờ đây được biết đến, tất nhiên, là Đại học Virginia và được Viện Kiến trúc Mỹ công nhận tại lễ kỷ niệm 200 năm vào năm 1976 là “thành tích đáng tự hào nhất của kiến trúc Mỹ trong 200 năm qua. Ngôi trường đã trở thành dự án hưu trí lớn của Jefferson năm 1817.”

Sau khi rời chính trường, Thomas Jefferson đã dốc tâm sức trong 10 năm cuối đời để xây dựng trường Đại học Virginia. Ông đích thân làm tất cả mọi việc từ thiết kế ngôi trường, mời giáo sư giảng dạy, xây dựng chương trình học tập. Ông luôn mong muốn nước Mỹ có một ngôi trường thật sự biết cống hiến phục vụ cho tự do tư tưởng của loài người.

Trong khi kỳ vọng về hạnh phúc gia đình không thành. Những tháng cuối đời toàn một sự buồn bã và ảm đạm với vụ việc tháng 9 năm 1825, khi một nhóm sinh viên say rượu đã nổi loại, phá vỡ cửa sổ trên và dưới hàng cột, đe dọa làm bị thương hai giảng viên.

“Vị tộc trưởng lụ khụ, ngồi hai bên là Madison và Monroe - bông hoa của triều đại Virginia và tất cả các cựu Chủ tịch…Ông bắt đầu bằng việc tuyên bố rằng đây là một trong những sự kiện đau đớn nhất của cuộc đời mình,...”

Và sau cùng được nhấn mạnh bằng thảm kịch tài chính của ông. Những khoản nợ ngày càng gia tăng, gia đình ông đối diện với nguy cơ phải sống trong cảnh nghèo nàn, buộc ông phải đi đến những quyết định phủ nhận chính những lý tưởng ông đã từng theo đuổi, được thể hiện trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776.

Ông mất vào đúng 50 năm sau khi bản Tuyên ngôn Độc lập được thông qua. Sáu tháng sau khi ông mất, bất động sản và nô lệ thuộc sở hữu của ông đã buộc phải đem bán đấu giá. Khi kết thúc số tiền thu về chỉ đủ trang trải một phần khoản nợ khổng lồ lên tới 100.000 đô-la  mà ông để lại, theo thời giá hiện nay tương đương vài triệu đô-la. 

Ông đã không phải chứng kiến cảnh chia cắt và phá hủy này. Ông đã ra đi, nhưng những câu chuyện về ông vẫn luôn được lưu truyền khắp nước Mỹ cho đến tận hôm nay, về một con người, một cuộc đời vĩ đại, đầy những mâu thuẫn, tranh cãi.

Lời kết

Một con người vĩ đại trước hết phải là một con người. Với cách tiếp cận như vậy, các cuốn tiểu sử về cuộc đời và sự nghiệp của những nhân vật lịch sử mới có sức cuốn hút với người đọc. Joseph J.Ellis đã làm khá tốt điều này trong cuốn sách của mình. Thomas Jefferson hiện lên trong tác phẩm như một người bình thường, có những đam mê, có những sai lầm và cả những mâu thuẫn cá nhân nội tại. Nhưng vượt lên trên hết, ông là con người hiểu biết, nhiệt tâm và luôn trăn trở về đất nước mình (cả hy vọng và đôi khi thất vọng)...

“Joseph Ellis chất vấn “Nhân sư” của ông một cách duyên dáng, đầy học thức, và thông thái tới nỗi những người theo thuyết Jefferson kiểu cổ cũng cảm thấy một sự thôi thúc phải đọc cuốn sách này. Một cuốn sách đầy khoái cảm”.

Cuốn sách Thomas Jefferson: Nhân sư Mỹ cho bạn biết những trí tuệ hàng đầu vật lộn với những vấn đề lịch sử chính yếu ra sao. Mang đến nhiều bất ngờ và thú vị cho bạn đọc, những người muốn hiểu hơn về những nhà lập quốc vĩ đại của nước Mỹ. Tìm hiểu về con người Thomas Jefferson, về cuộc đời và sự nghiệp của con người đầy kỳ lạ và mâu thuẫn này.

Tóm tắt bởi: Nguyễn Thị Ngọc Ánh - Bookademy

Hình ảnh: Nguyễn Thị Ngọc Ánh

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy 

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.