[Tóm Tắt & Review Sách] "Hiểu - Create Your Own Path To Freedom": Tin Tưởng Sự Hoài Nghi Reviews

“Hiểu” là một động từ có chiều sâu mà ngay trong chính cấu tạo từ của nó cũng giúp ta có cách nhìn nhận rằng khi muốn thực sự bao quát được vấn đề thì cái tính chất, đặc điểm của sự vật, sự việc với góc nhìn của chính nó. Thường thì mọi người sẽ nói, phải có thời gian tiếp xúc, thấu hiểu, đồng cảm và cuối cùng mới là yêu nhau vậy. Khi con người ta tin tưởng vào những đánh giá, nhận định của bản thân về một người như thể hiểu được những hành vi, lối suy nghĩ của họ thì mới dám trao sự tín nhiệm, tình cảm của mình đặt vào đó. Cũng bởi vậy mà qua cuốn “Hiểu - The Book of Understanding: Create Your Own Path to Freedom”, tác giả OSHO đã đưa ra góc nhìn của mình rất khác biệt, một lối tư duy mà ít người ngờ tới để khiến chính độc giả hoài nghi về đức tin bấy lâu nay của mình. Tuy nhiên qua đó mà đặt ra thêm cho thế hệ sau sự khách quan khi đánh giá và trước khi kết luận mình đã thực sự “hiểu” hết những điều mà thấy ngay trước mắt hay chưa.

Với những điều mới lạ hay làm ta hoài nghi, suy xét và phải mất thời gian để quan sát và tìm tòi, khám phá. Tuy nhiên ở những thứ đã quá quen thuộc, ta có lối mòn là ỷ lại điều đó, xem nó như dĩ nhiên và thiên biến vạn hóa ra sao thì vẫn vận hành theo cách mà ta nghĩ là “hiểu”. Có lẽ là từ những thứ mà bản thân quá tin tưởng vào những điều đó nên khi có sự thay đổi xảy ra, hoặc một chiều hướng xấu là hậu quả thì thực sự là ngơ ngác, ngỡ ngàng đến bật ngửa. Sau đó lại thốt lên là “Con người đó bản tính không phải như vậy đâu?”, “Thì ra từ trước đến nay, tôi đã nhìn nhầm người !”,... Có vẻ đó không phải những trường hợp hiếm gặp trong cuộc sống này và chúng ta rất dễ nhìn thấy. Và đây có chăng cũng là một phần động lực để bậc đạo sư OSHO viết cuốn sách tâm đắc này, với mong mỏi những người đọc được nó, sẽ có cách đánh giá và nhận định khách quan và đa chiều hơn. 

Đôi nét về tác giả

Osho (1931 – 1990) tên thực là Chandra Mohan Jain (tiếng Hindi: चन्द्र मोहन जैन), còn được gọi là Acharya Rajneesh từ những năm 1960 trở đi, sau đó ông tự gọi mình là Bhagwan Shree Rajneesh trong thập niên 1970 và 1980, rồi cuối cùng lấy tên Osho năm 1989, là một nhà huyền môn, bậc thầy tâm linh người Ấn Độ, và lãnh đạo của phong trào Rajneesh. Trong suốt cuộc đời của mình, ông được xem như là một vị thầy huyền bí, guru và bậc thầy tâm linh.

Trong những năm 1960, ông đã đi khắp Ấn Độ như một diễn giả công cộng và là nhà phê bình thẳng thắn đối với chủ nghĩa xã hội, Mahatma Gandhi, và đạo Hindu chính thống. Ông cũng chủ trương một thái độ cởi mở hơn với tình dục, và vì thế mà ông có biệt danh là đạo sư tình dục ở Ấn Độ và sau này là trên báo chí quốc tế, tuy vậy càng ngày thái độ cởi mở này càng được xã hội chấp nhận. 

Đôi nét về cuốn sách 

• Khi sự nghi ngờ lên ngôi và niềm tin nên bị phế truất
• Từ con người nghi ngờ, nổi loạn đến Zorba Phật
• Tự do là khi sống với một tâm trí luôn nghi ngờ và không chọn lựa

1. Khi sự nghi ngờ lên ngôi và niềm tin nên bị phế truất

“Tôi không tin vào sự tin tưởng. Cách tiếp cận của tôi là biết, và biết là một phương diện hoàn toàn khác. Biết bắt đầu từ nghi ngờ, nó không bắt đầu từ tin tưởng”, từ những dòng đầu tiên trong cuốn sách, Osho đã khẳng định “Ngay khi tin vào điều gì đó, bạn đã ngừng tìm hiểu về nó. Niềm tin là một trong những thứ độc hại nhất có khả năng hủy hoại trí tuệ của con người”. Điều này thực sự dễ hiểu khi chúng ta yêu một ai đó. Tình cảm là thứ chi phối hầu hết mọi phán đoán và tư duy logic. Khi ta có thiện cảm, thực sự thích một người, hầu như ai cũng có xu hướng hình tượng hóa đối phương lên, khiến họ trở thành hình mẫu lý tưởng nhất. Từ đó mà cũng tự gạt đi những khuyết điểm hay điều tiêu cực của người ta. Hay nói cách khác, khi lựa chọn yêu một người hay có quyết định tin tưởng một ai đó, một điều gì đó, ta đã tự tước đi khả năng nhìn nhận tiếp về điều đó. Ta cứ sống và tiếp diễn sự tiếp xúc, tất cả mọi thứ với những điều mà bản thân đã công nhận trước đó mà quên mất rằng con người là một nguyên thể cực kỳ dễ thay đổi và thiên hướng luôn biến động dù lớn hay nhỏ. Hay như đúng những gì tác giả đã nói, niềm tin là thứ độc hại nhất hủy hoại trí tuệ, sự thông minh của con người. Nghe có vẻ cực kì mâu thuẫn nhưng lại là sự thật. Đầu tiên người ta sẽ phản biện rằng con người sống trên đời không có sự tin tưởng mà luôn ngờ vực mọi thứ, cái gì cũng khiến mình căng não lên để suy nghĩ xem họ làm thế có hại mình hay mưu tính điều gì khác không cũng vô cùng mệt mỏi cho cả thể chất lẫn tinh thần. Nhưng chúng ta cũng phải lật ngược vấn đề lại. Khi ta quá tin tưởng vào một ai đó. Ví dụ cụ thể nhất như một người vợ với chồng anh ta. Chị ấy luôn hết lòng yêu thương, quan tâm và chăm sóc chồng từng chút một. Tuy nhiên cứ như vậy nhiều năm không đổi, khiến anh ta xem đó là hiển nhiên, mất dần sự coi trọng và cảm thấy nhàm chán, nhạt nhẽo và muốn ra bên ngoài tìm kiếm những “bông hoa” sắc màu, trẻ trung và mới lạ. Anh ta dần đi sớm về trễ, trên người ám mùi nước hoa của phụ nữ lạ, có những cuộc gọi lúc nửa đêm, thường xuyên mất hứng và hay cáu gắt. Nếu vào thời điểm đó, người vợ nghi ngờ đã có chuyện gì đó ở bên ngoài luồng cuộc hôn nhân của mình và bắt đầu tìm hiểu, để ý thì chắc chắn sẽ có cho mình câu trả lời. 

Và dù giải quyết thế nào cũng không phủ nhận được chị ấy có một người chồng không chung thủy, ngoại tình. Nhưng nếu theo hướng khác, chị ta thấy những gắt gỏng, thói xấu của chồng là do bản thân mình chưa đủ tốt, là do chồng quá áp lực với công việc,... có vẻ tin tưởng anh ta tuyệt đối, tự tìm lý do cho chính những thay đổi của chồng nữa thì. Bạn thử nghĩ, cảm giác đi chợ về chuẩn bị nấu cơm chờ anh ta đi làm về thì mở cửa và phát hiện ra trong phòng ngủ của mình là chồng và người phụ nữ khác. Thì có như phim truyền hình 8h tối chúng ta hay xem, sẽ là ngồi sụp xuống bàng hoàng đến không thể khóc được, đúng không? Vậy nên, tin tưởng chính là khi ta đưa chìa khóa cho người khác vào trái tim mình, là trao cho họ quyền làm mình tổn thương và phản bội lại niềm tin đó. 

Sự hồn nhiên, ngây thơ và dễ tin tưởng là bản chất của một đứa con nít mà ai cũng từng có. Tôi nói là “từng” vì không phải ai trưởng thành cũng có thể vẹn nguyên những điều đó, trải qua nhiều thứ như vậy, gặp gỡ nhiều người đến thế, những gì thuộc về một đứa trẻ, một người lớn nên phủ định hoặc che dấu luôn nó đi. Chúng ta từ cách luôn tò mò về thế giới, tròn mắt ngắm nhìn những điều lý thú, mới lạ xung quanh trở thành ánh mặt lo lắng, nghi ngờ và hoài nghi về những thứ trước mắt. Vì có một lý do rất cơ bản, là bởi “Sự nghi ngờ sẽ lập tức kết nối cái chủ quan và cái khách quan. Chúng là hai cực của cùng một thực tại, và sự nghi ngờ chính là cầu nối”.

Việc đặt sự tin tưởng được Osho đặt ngang bằng với một xác chết bởi khi bạn quyết định, xác nhận tin vào một điều gì đó mà chưa từng trải nghiệm để biết về nó hay có quá ít thời gian để tiếp xúc, thì niềm tin ấy hàm ẩn sự tồn tại của nỗi hoài nghi cũng như nhiều ẩn số về sau. Vào thời điểm đó, sự tin tưởng chỉ còn là thứ nằm trên bề nổi của tảng băng chìm, che lấp đi sự nghi ngờ bị ẩn sâu bên dưới làn nước - gốc rễ ở trong tiềm thức. “Cứ đồng hành cùng xác chết không phải là chuyện tốt. Nó rất nguy hiểm”, vậy nên “Niềm tin phải biến mất khỏi mọi ngôn ngữ. Sự nghi ngờ nên lên ngôi và niềm tin nên bị phế truất”, Osho nhận định.

Song hành bên cạnh mạch phân biệt giữa hai khái niệm niềm tin và nghi ngờ, để tránh những mâu thuẫn, Osho làm rõ nghi ngờ không có nghĩa là không tin tưởng, vì “không tin” là hoàn toàn ngược lại với niềm tin. Không những vậy mà cách nhà hiền triết tiếp cận vấn đề cũng không phải là bắt buộc độc giả của mình phải chọn lựa rằng tin tưởng hay không tin, mà là giúp họ khám phá đến gốc rễ  theo phương pháp khoa học, lập luận logic - ngọn nguồn của sự nghi ngờ.

Từ con người nghi ngờ, nổi loạn đến Zorba Phật

Cùng cánh cửa đầu tiên được mở ra là niềm tin- sự tín nhiệm với bên ngoài, Osho bắt đầu đặt vấn đề về niềm tin trong tôn giáo. Theo như lời ông nói, niềm tin là sự ẩn chứa nhiều hiểm họa, còn sự nghi ngờ lại có giá trị rất to lớn thì “Tất cả các tôn giáo đều dựa trên niềm tin”. Bởi vậy mà bậc đạo sư tin rằng “Một tôn giáo chân chính sẽ không đòi hỏi bạn phải có đức tin; tôn giáo chân chính sẽ đòi hỏi sự trải nghiệm” vì “sự nghi ngờ không bị tiêu diệt bằng cách tin. Sự nghi ngờ bị tiêu diệt bằng trải nghiệm”.

Với chiếc kéo sắc nhọn sẵn sàng cắt đứt sợi dây của niềm tin và một hành lý chứa đầy sự nghi ngờ trên vai, tinh thần được cho là nổi loạn của Osho được chính tác giả bộc lộ không che dấu ngay trong cuốn sách khi cho rằng không phải những cuộc Cách mạng mang tính thời đại, mà chính những con người  đứng lên nổi loạn mới là nguyên nhân khiến thế giới bấy giờ phải thay đổi.

“Một người nổi loạn là bản chất cốt lõi của tôn giáo. Anh ta mang đến cho thế giới một sự thay đổi về ý thức - và nếu ý thức thay đổi, cấu trúc của xã hội chắc chắn sẽ thay đổi”, Osho nhận định thêm, “không có trường hợp ngược lại, và điều đó đã được chứng minh qua các cuộc cách mạng, bởi vì tất cả các cuộc cách mạng đều thất bại”.

Đồng hành cùng với tư tưởng nổi loạn và nghi ngờ ấy, ông đã không chần chừ mà ngay lập tức bẻ gãy những giá trị về niềm tin, tôn giáo, các nhà lãnh đạo cũng như những hệ tư tưởng hệ tồn tại thời điểm bấy giờ. Nhờ có những phân tích đậm chất Osho cộng cùng những câu chuyện vừa hư vừa thực, tác giả đưa ra góc nhìn mới lạ của riêng mình về Đức Phật, Khổng Tử, Lão Tử, Mahatma Gandhi…

Với việc tự đặt ra những tư tưởng, khái niệm mới này, Osho thể hiện rõ quan điểm của mình về việc tận hưởng cuộc sống ở nhiều khía cạnh và cung bậc khác nhau như một bản nhạc có quãng trầm quãng bổng vậy.

Cảm nhận cá nhân về cuốn sách

“Hiểu - The Book of Understanding: Create Your Own Path to Freedom” là cuốn sách mà tôi phải đọc rất chậm và nghiền ngẫm trong nhiều ngày. Bởi nó khiến tôi phải hoài nghi chính giá trị quan của mình, về cách mình đánh giá và đặt niềm tin với những thứ xung quanh. Thế giới này quá thiên biến vạn hóa, không có điều gì là chắc chắn như ban đầu hay như lời hứa, thỏa thuận đã đề ra hoặc ký kết. Xã hội càng phát triển, đồng nghĩa với việc con người càng thông minh, họ càng biết cách để tối đa hóa lợi ích cho mình và sẵn sàng đặt người khác vào thế yếu để thiên vị bản thân hơn. Và thẳng thắn thì chính tôi cũng từng như vậy. Bởi thế nên cũng là dễ hiểu nếu ai đó phản bội lại lòng tin của bạn và phủ định mối quan hệ hiện tại khi người ta đã đạt được điều họ muốn hoặc nhận ra bạn không đáp ứng được nhu cầu hay mong muốn của họ nữa. 

“Hiểu - The Book of Understanding: Create Your Own Path to Freedom” cũng chính là một cuốn sách đáng đọc nhất trên chặng đường khám phá chân lý, mở rộng tầm nhìn của chính mình, đặt ra những nghi vấn và tự mình đi tìm câu trả lời cho những nghi ngờ đó. Để rồi cuối cùng, như nhà hiền triết Osho chia sẻ, “Nếu nghĩ mình biết rồi, bạn sẽ không bao giờ biết. Ngay khi bạn nhận ra mình không biết, sự thừa nhận mình không biết đó giống như mũi tên cắm thẳng vào tim bạn, nó đâm xuyên qua bạn như một ngọn giáo. Trong chính sự xuyên thủng đó, con người trở nên nhận biết - thông qua chính cú sốc đó”. Những bài học đã có từ lâu, nhưng sẽ không bao giờ cũ và là một trong những hành trang vô cùng hữu ích cho bạn trong chiếc balo đi ra thế giới. 

Lời kết

Thực ra, theo góc nhìn của tôi, chúng ta đầu tiên phải hiểu chính mình đã mới có thể hiểu người khác hay hiểu xem việc đó tại sao lại như vậy. Hiểu bản thân không phải là hoàn hảo nhất nhưng vẫn luôn nỗ lực, can đảm trở nên lấp lánh nhất theo cách của mình. Hiểu bản thân không phải là “người khác”, không được trở thành bản sao của bất kỳ ai mà phải là nguyên bản rực rỡ nhất mang tên mình. Hiểu rằng có những chuyện không thể cưỡng cầu, thứ đến rồi đi, chuyện diễn ra là do nó cần thiết như vậy, không trách móc, không hối tiếc. Hiểu rằng có những thứ mình thích, say đắm đến vậy nhưng chỉ nên ngắm nhìn, không phải thứ gì thấy đẹp cũng hợp với mình. Hiểu rằng bố mẹ đang dần già đi, họ có tóc bạc, trí nhớ dần kém đi, lưng dần cong hơn nên bản thân càng phải nỗ lực để trưởng thành nhanh hơn, gánh vác chút sự nặng nề trên đôi vai ấy. Hiểu rằng bản thân càng vui vẻ, lạc quan và tích cực với thế giới thì sự dịu dàng của những người xung quanh cũng sẽ từ đó mà nhiều hơn. Hiểu rằng yêu một người đồng nghĩa với nhiều lúc không được cân bằng giữa bạn bè và người yêu, là đôi khi hoài nghi chính quyết định của mình.

Hiểu là bản thân đã hai mươi tuổi rồi, không còn là công chúa trong vòng tay bao bọc, chiều chuộng của gia đình nữa, phải học cách thích nghi với những điều biến động ngoài kia, học cách kiếm tiền và trở thành người mà mình ngưỡng mộ. Hiểu rằng thế giới của người trưởng thành không hào nhoáng và đáng hâm mộ như hồi bé hay nghĩ. Hiểu rằng nụ cười không phải lúc nào cũng là biểu hiện của niềm vui và hạnh phúc nhưng nước mắt thì chắc chắn là tuyệt vọng và mệt mỏi lắm. Hiểu rằng có những chuyện không thành là do ông trời đang giúp mình rút chân ra khỏi vũng bùn lầy ấy. Hiểu rằng có những dáng vẻ của bản thân không phải là nét mặt mà là áo giáp, khoác lên để chống đỡ với xã hội ấy…

Dù thế nào, đều mong những cô gái vẫn giữ cho mình sự hồn nhiên trong nụ cười, sự trong trẻo trong ánh mắt, sự ấm áp trong tâm hồn và tín ngưỡng của riêng mình dù có trải qua bao nhiêu câu chuyện, đi qua nhiều ngã rẽ và trở thành phiên bản khiến bản thân tự hào nhất nhé! Chúng ta ai rồi cũng phải lớn lên, trưởng thành để có thêm sức mạnh, tư cách để đến bên người mình thích, sống cuộc đời mình mơ ước chứ không phải để rời xa nhau hay biến thành dáng vẻ mà trước đây bản thân xem thường và ghét bỏ nhất đâu đó. 

Thân ái. 

Tóm tắt bởi: Ngọc Anh 

Hình ảnh: Ngọc Anh - Bookademy