Tắt Đèn Reviews

Như phần giới thiệu của Vũ Trọng Phụng từng nói, nếu một nhà văn muốn viết được những tác phẩm chất lượng như thế này, họ phải sống ở nhiều vùng nông thôn, phải trải nghiệm hoặc quan sát thật kỹ mới có thể miêu tả cái nghèo của người dân một cách chân thực đến vậy.

Hoàn cảnh của cả gia đình chị Dậu khiến người đọc không khỏi xót xa, ai cũng có nỗi khổ riêng. Đau lòng nhất là khi phải bán Tý – một cô bé hiểu chuyện, đôi lúc chính sự hiểu chuyện ấy lại càng khiến chị Dậu thêm tan nát cõi lòng.

Về chuyện đóng thuế cho ông Hội (em trai ông Dậu), tôi thấy cũng hợp lý. Ví dụ như nếu thu thuế vào tháng 10 thì dù mất từ tháng 9 vẫn tính trong năm đó. Người mất trong năm vẫn phải đóng thuế thân, vậy thôi.

Việc chị Dậu phản kháng cũng không có gì đáng ngạc nhiên – nước đến chân thì phải nhảy, nước dâng quá cao thì đê cũng phải vỡ. Dù cuộc sống có đói khổ đến đâu, dù khắc nghiệt đến mấy, người ta vẫn cố gắng sống từng ngày, tìm đủ mọi cách để tồn tại – chỉ điều đó thôi cũng đã rất đáng khâm phục.

Có nhiều đoạn trong truyện thể hiện rõ tình làng nghĩa xóm. Ngày nay khác quá rồi, hiếm có được hàng xóm tử tế. Xưa nghèo nhưng người ta còn đùm bọc nhau vượt qua khó khăn. Cảnh ông Dậu ốm mà cả xóm kéo đến giúp khiến tôi thật sự xúc động. Còn bây giờ, đủ ăn đủ mặc rồi thì hàng xóm lại ganh ghét đố kỵ nhau.

Ngoài ra, truyện còn thể hiện được lòng thủy chung của người xưa – không màng vật chất, chỉ nghĩ đến gia đình – điều mà ngày nay rất khó để tìm thấy.

Sự ham muốn của tên quan hay lão già cuối truyện thì cũng không có gì lạ – xã hội bây giờ vẫn còn những trường hợp như vậy.

Theo tôi, điểm trừ của cuốn sách là có một số vật dụng hoặc từ ngữ mang tính địa phương, xưa cũ nên hơi khó hiểu. Truyện cũng hơi ngắn, chỉ xoay quanh vài ngày thu thuế. Nhưng cái kết thì lại quá “lạnh”. Tôi cứ tưởng cuộc sống chị Dậu sẽ dần ổn định, rồi kiếm được việc làm, cuộc đời sẽ dần đổi thay. Ai ngờ cái kết lại mở bằng một câu: “Trời tối đen như mực và như tương lai của chị.” Haha!

Trước đây tôi từng đọc trích đoạn trong sách Ngữ văn và thấy hay. Giờ mới mua đọc lại toàn bộ thì thấy đúng là đáng đọc thật. Bạn nên đọc thử!

👣 Trong xã hội ấy, đồng tiền xoay vần, biến trắng thành đen, tiền có khả năng điều khiển mọi thứ. Nó được đặt cao hơn đạo đức hay phẩm chất, tình yêu hay lòng vị tha. Người có tiền không cần quan tâm đến nhân tính. Một xã hội mà con người không có quyền được sống, quyền được làm người, có những đứa trẻ bị khinh miệt hơn cả… chó.

👣 Tác phẩm đã phê phán mạnh mẽ xã hội thực dân, nửa phong kiến thối nát, mục ruỗng, tước đoạt quyền sống của con người. Với ngòi bút tài hoa của mình, Ngô Tất Tố không quên tìm kiếm và tôn vinh vẻ đẹp của con người nói chung và của người phụ nữ nói riêng, thể hiện rõ qua hình ảnh chị Dậu – người phụ nữ tảo tần sớm hôm, hết mực yêu chồng thương con, siêng năng, cần cù, nhẫn nại, và sẽ là một thiếu sót lớn nếu không nhắc đến sự mạnh mẽ, quyết liệt và sẵn sàng phản kháng, đấu tranh với cường hào để bảo vệ tính mạng chồng mình. Tất cả vẻ đẹp ấy như một ngọn đèn dầu le lói giữa màn đêm bao phủ toàn bộ tác phẩm.

👣 Dù cho đến những trang cuối, số phận của nhân vật vẫn chưa có lối thoát, tất cả vẫn bỏ ngỏ như chờ một lời giải đáp cho vận mệnh của nhân loại trong tương lai. Tuy vậy, Tắt đèn vẫn xứng đáng là một tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam, là lựa chọn tuyệt vời cho những ai muốn tìm hiểu về một giai đoạn u tối của đất nước, để hiểu, cảm thông và yêu thương những con người cơ cực… Và tôi là Kuzl, chúc bạn một ngày tràn đầy năng lượng và niềm vui. Yêu thương thật nhiều!

Xin chào mọi người, Kuzl đã quay trở lại cùng những trang sách. Trước khi bước vào những trang sách ngày hôm nay, mình muốn hỏi những người theo dõi Mọt một câu:

“Nếu được chọn một tác phẩm văn học hiện đại Việt Nam để đọc và suy ngẫm, bạn sẽ chọn quyển nào đầu tiên?”

Với mình, nếu được chọn một tác phẩm văn học hiện đại Việt Nam để đọc và suy ngẫm, thì đó chính là Tắt đèn của nhà văn Ngô Tất Tố – những phác họa chân thật về xã hội Việt Nam trước năm 1945.

👣 Câu chuyện về gia đình chị Dậu, thuộc tầng lớp “dưới đáy” và theo lời tác giả, có lẽ gia đình chị là một trong những gia đình nghèo nhất trong xã hội. Tuy nhiên, sự nghèo đói ấy không xuất phát từ chính bản thân gia đình chị Dậu, mà từ những chính sách phi lý của nhà nước lúc bấy giờ – và tàn nhẫn nhất là loại thuế mà chính quyền thực dân áp đặt lên những người nông dân vô tội: thuế thân.

Đọc tác phẩm, chắc hẳn mỗi chúng ta đều cảm thấy thương xót và phẫn uất khi chứng kiến hình ảnh chị Dậu phải bán con để lo tiền sưu? Làm sao có thể không xót xa khi thấy người chồng bệnh tật bị trói đánh ngay trên giường chỉ vì chị không thể xoay xở đủ tiền thuế cho một người đã chết, trong khi gia đình đến miếng ăn tấm áo cũng không đủ?

4. Một điều nữa là tôi đã lên mạng tìm một bức ảnh phù hợp với tinh thần của câu chuyện. Thật lạ lùng! Một tác phẩm tuyệt vời, thậm chí đã được chuyển thể thành phim, vậy mà không một hình ảnh nào có thể lột tả chính xác tinh thần của truyện. Ngay cả bìa sách của một số nhà xuất bản cũng trông như được vẽ đại từ đâu đó. Hay là do tôi quá khó tính =(((

5. Bình thường tôi vẫn nghĩ rằng một gia đình có người mất thì sẽ bớt đi một miệng ăn. Ai ngờ rằng cái chết lại khiến người sống khổ sở đến như vậy! Hai cái tang của mẹ và em trai anh Dậu đã đẩy gia đình họ từ chỗ còn tạm đủ ăn – mà chị Dậu cũng xuất thân từ một gia đình trung lưu – xuống đáy xã hội. Thật sự buồn! Nhưng cuộc sống là vậy, người nghèo thường gặp đủ thứ bất hạnh. Sao đúng lúc ấy thì anh Dậu lại bị sốt rét nặng, buộc phải nghỉ làm, để cả nhà rơi vào cảnh đói khổ. Rồi cũng đúng lúc ấy, trong cơn bệnh gần như kiệt sức, anh lại bị đánh đập và bắt đóng sưu. =(((( Trời ơi! Phận người. Ai biết được hôm nay, ai hay được ngày mai.

6. Đời người thật sự chẳng thể biết trước ngày mai sẽ thế nào, ta sẽ trải qua biến cố gì. Cứ nhìn vào cuộc đời chị Dậu. Ngày trước chị cũng từng được cưng chiều, hạnh phúc, có một tuổi thơ yên ả, thanh bình. Vậy mà sau khi lấy chồng, sinh con, cuộc đời chị bước sang một trang khác – hết ngõ cụt này đến ngõ cụt khác, khổ đau nối tiếp khổ đau, tận cùng gian truân, chẳng còn dám mong chờ điều gì cho ngày mai nữa. Than ôi, số phận con người!

2. Vẫn nói tiếp về các ông chức dịch. Cái chuyện các ông lợi dụng sự “ngu dốt” của người dân để thu thuế quá tay, “rút ruột”, “ăn chặn” thì ai mà chẳng biết. Để làm gì? Tất nhiên là để chia nhau làm giàu đút túi cả thôi. Các ông có nhiều không? Ai biết được! Tôi thấy mỗi ông đều nhà cao cửa rộng cả. Nhưng mà xét cho kỹ thì cũng nên suy nghĩ lại. Đám chức dịch ở quê thì đông vô kể, mà chia nhau lợi lộc thì cũng manh mún thôi. Còn phải lo chuyện đút lót cho cấp trên nữa. Haizz! Ai nấy đều than: cả chuyện đi thu thuế cũng cực nhọc quá chừng, nếu có thu thêm tí “công cán”, “tiền vất vả” thì dân lại nghĩ là các ông hốt cả bạc vàng! Nhưng nói thật thì các ông nói cũng chẳng sai. Thời nay chỉ cần một ông trưởng thôn, chứ ngày xưa gấp mười lần thế, nếu không “bòn rút” thì sống kiểu gì? Chưa nói đến mấy ông chức việc trong làng, chín trong mười người đều phải “mua chức”, không thì chẳng lẽ đi “ăn cháo để làm việc”?

3. Bàn về nhân vật mõ làng. Trong truyện là vợ chồng Mùi. Đọc đến nhân vật này tôi thấy tò mò nên lên mạng tìm đọc thêm về những người truyền tin sớm nhất trong xã hội truyền thống Việt Nam. Theo đó, họ là những người rất nghèo, và bị dân làng coi thường do địa vị xã hội thấp kém. Vậy mà họ vẫn được chia ruộng cày hoặc khi đến mùa thì được địa chủ cho ít lúa gạo. Sau các buổi họp làng, họ thường dọn mâm chén và được ăn cơm thừa canh cặn – mà cũng chẳng hơn gì củ sắn non của nhà chị Dậu. Thật thú vị và tôi chắc chắn sẽ suy nghĩ kỹ hơn về nhân vật này sau này.

Nghe Tắt đèn, tôi lại có cảm giác như đang lắng nghe một ngòi bút “mới”! Nông thôn Việt Nam xưa vốn chỉ giản dị, nhỏ bé như vậy thôi. Vậy mà biết bao nhà văn, nhà thơ đã cày xới mảnh vườn ấy và vẫn tìm ra điều mới lạ, thú vị và cuốn hút. Đó chính là tài năng của người nghệ sĩ – ở “góc nhìn”. Tôi chợt nhớ đến bức tranh xã hội học kinh điển: nhìn một phía là cô gái xinh đẹp, nhìn phía còn lại là bà lão nhăn nheo.

Quay trở lại với tác phẩm, tôi đã từng đọc, từng học trích đoạn trong sách giáo khoa, cũng từng nghe thầy cô phân tích rất nhiều, nên nội dung tôi hiểu khá rõ. Dù có quên đi ít nhiều, tôi vẫn nhớ những chi tiết chính trong truyện. Ấy vậy mà tôi vẫn nghe lại không sót một câu.

Vẫn là chuyện thuế má, chuyện sưu cao thuế nặng, chuyện bóc lột và áp bức ở nông thôn xưa. Dân ta thật khổ! Nhưng tôi lại đang nhìn thấy hai vấn đề hơi khác nhau.

1. Tôi để ý đến những người có chức có quyền ở làng. Dù họ “vắt kiệt” dân, lột sạch cả tính người, nhưng nếu công bằng mà nói, họ cũng cực chẳng kém. Mỗi mùa thuế đến, họ lại tất bật chạy vạy, làm sao thu đủ tiền nộp lên quan trên. Với những làng nghèo, việc này càng khốn khổ. Hằng ngày, họ phải đi từng nhà, dùng đủ mọi cách hăm dọa mong gom đủ thuế đúng hạn. Rồi lại tính toán sổ sách, đau đầu vì chuyện chia lời trong làng, lại còn lo “lót tay” cho quan trên. Cũng mệt mỏi lắm chứ chẳng đùa!

Tắt đèn của Ngô Tất Tố, cũng như Làm đĩ của Vũ Trọng Phụng, thật sự là những tiểu thuyết mà bất kỳ người trẻ nào như tôi cũng nên đọc để hiểu hơn về cuộc sống của các thế hệ đi trước, về một Việt Nam trước thời “hiện đại”, để thấy rằng những vấn đề xã hội không phải là điều gì quá xa lạ với bất kỳ thế hệ nào, để nhận ra rằng tiếng Việt thật sự rất giàu có và đẹp đẽ – và rằng, chúng ta là người Việt Nam, chạy theo học mọi ngôn ngữ trên thế giới nhưng lại chẳng mấy khi cải thiện tiếng mẹ đẻ của mình.

Giống như Làm đĩ, Tắt đèn giúp người đọc nhận thức rõ một (hoặc nhiều) vấn đề xã hội, để suy ngẫm, đối chiếu và bình luận. Ví dụ, sau khi đọc xong cuốn sách này, tôi tự hỏi: vì sao người nghèo cứ mãi nghèo? Và liệu người nghèo có thật sự đáng thương không? Ví dụ, trong lúc đọc, tôi nghĩ: “Người nghèo ăn còn không đủ mà không biết kiểm soát ham muốn, nên sinh con nhiều hơn khả năng nuôi dưỡng/ Người nghèo (có lẽ) không biết tránh thai/ Người nghèo (rõ ràng) không biết điều gì nên là ưu tiên số một trong cuộc sống (là con ngoan hay người chồng vô dụng – xin lỗi tác giả nếu lời này hơi gay gắt/ từ bỏ tất cả để cứu lấy bản thân hay mãi mãi ôm mộng ‘mái tranh hai trái tim vàng’)?”

Tôi cũng tự hỏi: liệu “đức hạnh với chồng con” có còn quan trọng không? Khi mà không có trí tuệ, không có kỹ năng, một người phụ nữ chỉ còn lại cơ thể bằng xương thịt và bản năng?

Chính cách miêu tả sống động và chân thực về thân xác và không gian của tác giả khiến tôi suy nghĩ đến các nhà văn hiện đại – liệu họ có còn trân trọng việc làm giàu cho tiếng Việt qua từng tác phẩm? Hay chỉ đang mải mê tìm kiếm chất liệu mới, cốt truyện mới?

Biến những sự kiện tưởng như bình thường, rõ ràng trong cuộc sống thường ngày thành một vấn đề xã hội để cộng đồng suy ngẫm về Đúng – Sai, về Cái Thật và cái Sai thật sự… điều đó khiến cuốn sách này có giá trị vượt xa con số 48.000 đồng in trên bìa.

Tình yêu dành cho chồng con như bao trùm lấy thân hình gầy guộc của chị và hai đứa trẻ tội nghiệp. Đoạn trích Tức nước vỡ bờ để lại một ấn tượng hoàn toàn khác. Đây là cao trào của cả câu chuyện, chứng minh cho chân lý: nơi nào có áp bức, nơi đó sẽ có đấu tranh. Tôi gọi đó là hồi trống nổi dậy, cũng là lời cảnh báo đến bọn quan lại tha hóa và thực dân.

Cuối cùng, chị Dậu bỏ chạy, bầu trời đen như mực, đen như chính tương lai của chị. Một cái kết mở khiến người đọc phải trăn trở suy ngẫm. Tôi rất lo lắng. Muốn chia sẻ điều này với mọi người, tôi hy vọng – không, tôi tin chắc rằng chị Dậu vẫn sẽ giữ được phẩm giá của mình, dù điều đó có thể khiến chị đánh mất số tiền sống còn với gia đình. Tôi tin là vậy. Có rất nhiều điều tôi muốn nói, nhưng có lẽ sẽ chẳng bao giờ nói hết được.

Tóm lại, Tắt đèn là một tác phẩm rất đáng đọc. Không có gì lạ khi tác phẩm được đưa vào sách giáo khoa và có “vinh dự” hành hạ học sinh suốt nhiều tháng trời :v

Lúc bấy giờ, không chỉ cai lệ hay gia đình lý trưởng, mà cả những thứ lớn hơn nữa cũng có thể bị đánh đổ. Nghĩa là, chúng ta đã chứng kiến một ngòi bút tài hoa của nền văn học mới thế kỷ XX. Ông đã viết nên một câu chuyện rất đúng thời điểm, chuẩn xác về mặt lịch sử, phản ánh cả hiện thực lẫn chuyển biến tư tưởng của con người thời đại ấy — chưa kể đến tài kể chuyện và miêu tả vô cùng khéo léo.

Nhưng để sâu sắc, trước hết phải chân thực. Ngô Tất Tố không “kích động” nhân dân bằng việc vẽ ra một viễn cảnh hào hùng, ông đơn giản chỉ tái hiện hiện thực khắc nghiệt. Đọc Tắt đèn, chúng ta – cũng như các nhân vật – liên tục bị dồn đến ngõ cụt bi kịch. Chị Dậu, từ một cô gái từng có tuổi thơ đủ đầy, trở thành một người đàn bà rơi vào cảnh thiếu ăn thiếu mặc, vì sưu cao thuế nặng mà cắn răng bán cả con.

Cảnh khiến tôi thấy đau lòng nhất là khi chị ôm bé Tý, dắt anh Dậu đi trong đêm hè oi ả, cứ đi mãi mà vẫn chưa đến nơi. Ánh trăng phủ lên khung cảnh hoang vắng, không khí đặc quánh khiến người ta càng thêm ngột ngạt. Má chị khô vì đã khóc cạn nước mắt, dáng vẻ rũ rượi vì đói ăn mất ngủ, ánh mắt đẫm đầy lo âu, giông tố, kinh hãi và bất lực.

Dân làng thương chị, nhưng họ cũng yếu đuối và nghèo hèn – ngoài sự cảm thông, họ chẳng thể làm gì hơn.

Tắt đèn là một bức tranh u tối phản ánh hiện thực xã hội đầy biến động ở thế kỷ XX. Tác phẩm là một bước tiến lớn của văn học hiện đại: sự kết hợp hoàn hảo giữa cảm hứng hiện thực và cảm hứng nhân đạo. Chủ nghĩa hiện thực trong tác phẩm được đề cao khi tác giả không ngần ngại phơi bày gương mặt ngạo mạn, tàn ác của một bộ máy chính quyền thối nát, không mang lại cuộc sống thật sự cho người dân; khi ông không ngần ngại bóc tách từng lớp áp bức đè nặng lên đôi vai gầy guộc của người nông dân nghèo để cuối cùng đẩy họ đến tận cùng, trong một cuộc đời tăm tối không ánh sáng.

Trên hết, tinh thần nhân đạo cũng được thể hiện rất rõ trong tác phẩm. Ngô Tất Tố đã viết về người nông dân bằng tất cả tấm lòng chân thành nhất. Ông cảm thông với những con người không có quyền được sống – sự tồn tại của thuế thân lúc bấy giờ là một minh chứng. Ông hiểu những cảm xúc trong gia đình, ông diễn tả nỗi đau tột cùng của những bậc cha mẹ phải bán con để có vài đồng tiền, cũng như tình yêu và sự thấu hiểu của một đứa trẻ bảy tuổi dành cho cha mẹ mình.

Ông trân trọng những người nông dân như chị Dậu, anh Dậu hay bà hàng xóm… dù nghèo khổ, họ vẫn giữ vững đạo đức, phẩm hạnh và tình yêu thương. Trái ngược với bà Nghị Quế hay lý trưởng giàu có, trong cảnh khốn cùng, ngay cả khi có cơ hội, họ vẫn không bán rẻ nhân cách (chi tiết Cựu muốn đề cử anh Dậu làm lý trưởng là một minh chứng). Ngô Tất Tố đã khắc họa thành công những con người như thế. Nhưng ông không dừng lại ở đó – ông còn “kích động” người nông dân vùng lên – Nguyễn Tuân nói vậy có đúng không? Tôi nghĩ ông đúng.