SỢI TÓC - THẠCH LAM Reviews

Dòng chảy đấu tranh của nội tâm.

Truyện ngắn “Sợi tóc” là câu chuyện của Thành, một câu chuyện hết sức thành thật, bởi diễn biến câu chuyện đã thật sự xảy ra thì không bao nhiêu, nhưng những suy nghĩ thô sơ trần trụi của anh được kể ra lại tuôn trào như suối chảy, lúc rền rĩ, lúc dịu êm.

Thành có một người anh họ tên Bân, mà theo Thành thì y vào loại “giàu” và “ngốc”, lại lúc nào cũng phục Thành vì anh luôn tỏ ra sành sỏi và thạo đời hơn, mặc dù anh nghèo hơn y rất nhiều.

Chuyện bắt đầu khi Bân rủ Thành cùng đi mua đồng hồ vì cần anh tư vấn, lại cùng nhau đi ăn, cuối cùng vào nhà hát. Trong suốt hôm đó, cái ví da lớn của Bân, phồng chặt, ngoài số tiền bạc lẻ, ngăn trên còn có năm đến sáu cái giấy bạc một trăm mới, màu còn tươi nguyên… hình ảnh đó ám ảnh Thành, thôi miên Thành, như một con ác quỷ vồ vập đẩy đưa anh thành kẻ trộm cắp, đặc biệt là buổi tối trong nhà hát, có nhiều lúc thuận tiện ra tay.

Trong viễn cảnh mà Thành vẽ ra, mọi việc đã rồi, nhanh, gọn, không chút vết tích, đến cả phản ứng của Bân vào sáng ngày hôm sau và đối tượng tình nghi của y cũng sẽ không phải là anh. Nhưng rồi một cái rùng mình, đứng lên ngồi xuống, băn khoăn bứt rứt, thở dài, lưỡng lự. Và thế là hết. Giống như một giấc mộng. Anh chưa phải là kẻ ăn cắp. Anh có còn là kẻ thiện lương?

Dòng tưởng tượng của Thành đầy chất điện ảnh, độc giả phải bật thốt lên kinh ngạc vì cái tài diễn tả tâm lý con người của Thạch Lam.

Ranh giới mong manh của lương tri.

Vũ trụ được tạo ra từ hai cực đối lập âm dương. Vạn vật đều có hai mặt tốt xấu. Không có tốt hoàn toàn. Không có xấu hoàn toàn. Chính như thuyết tương đối của Albert Einstein:

“Không có gì trên đời là tuyệt đối. Cái duy nhất tuyệt đối là cái tương đối.”

Đọc “Sợi tóc” khiến tim người thình thịch, theo từng bước lưỡng lự của Thành, theo cái bóng tối của lòng tham dần bao trùm anh, và may rằng chưa nuốt trọn anh.

Điều gì khiến Thành không thực hiện ý đồ của mình? Khi mà anh bộc bạch lúc ấy anh chẳng nghĩ gì cả – không có một ý nghĩ gì về danh dự, về điều phải điều trái, để ngăn cản anh khiến anh trở về con đường ngay như sách vở vẫn thường bảo thế. Cái gì đã giữ Thành lại? Thành cũng không biết! Nhưng trước những suy nghĩ đẩy đưa của lòng tham, trước cái ranh giới mỏng manh như sợi tóc ấy, anh vẫn chưa vượt biên, anh vẫn đứng bên phía của lương tri. Cuối cùng chỉ tồn đọng lại niềm khoái lạc bị cám dỗ và đè nén được sự cám dỗ, và chút tiếc nuối ngấm ngầm – nhưng không dám đối diện.

Xin thưa rằng, nếu Thành không kể ra, nếu người được nghe không tỉ mẩn viết lại câu chuyện này, khi mà Bân không bị mất tiền và Thành vẫn còn đạo mạo thì liệu có ai biết được phần gian trá có trong con người Thành?

Dám chắc rằng, xã hội ngoài kia có en-nờ nhân vật Thành như thế, chỉ là họ không kể ra mà thôi. Lòng tham là một danh từ trừu tượng nhưng có sức quấy nhiễu to lớn, có lẽ vẫn luôn tồn tại sẵn, nhưng có cơ hội bộc phát thành hành động hay không thì còn tùy sức mạnh nội tại trong lương tâm mỗi con người.

“Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hy sinh, gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy…” – Trích “Mùa lạc”, Nguyễn Khải.

Nỗ lực bứt phá của ngòi bút Thạch Lam.

Thạch Lam yêu thích và hay viết về vẻ đẹp từ những điều bình dị. Một mối tình chớm nở. Một cử chỉ nhân đạo. Một hành động yêu thương. Một ước mơ ngoan. Một thức quà ngon. Một thoáng hoa thơm… Cái gốc của tình cảm trong tác phẩm của Thạch Lam là tình người, là chủ nghĩa nhân văn.

Trong truyện ngắn “Sợi tóc”, Thạch Lam đi sâu vào tính phức tạp của nhân tâm, và dừng chân ở phần gờn gợn bóng tối. Nhà văn dẫn dắt độc giả đi sâu vào tận đáy tâm hồn con người, để tìm hiểu, khám phá và chứng kiến cái biên giới mong manh của lương tri.

Dẫu truyện khá ngắn, cốt truyện cũng giản đơn, Thạch Lam đã kịp ký thác những trăn trở sâu sắc của mình về con người đặt trong đời sống xã hội, đồng thời nỗ lực xây dựng lối viết sắc sảo hơn, cái nhìn trực diện hơn vào mặt tốt xấu của đời.

Mình cứ nghĩ Gió Đầu Mùa là hay nhất trong tập truyện của Thạch Lam, thế mà cuốn sách này lại khiến mình hơi ngạc nhiên là nó giống với các truyện ngắn khác của ông, nhưng lại có giọng văn đặc biệt hơn so với các truyện ngắn mình đã đọc.

Sợi tóc gồm 5 truyện ngắn, tất cả không hoàn toàn cùng chung một chủ đề, nhưng mình thích cách mà từng truyện được nối tiếp nhau. Từ khung cảnh thân thuộc khi trở về quê hương trong "Dưới bóng hoàng lan", tỏa đầy những câu từ mang đậm mùi của ký ức.

Nối tiếp với "Tối ba mươi" một câu chuyện về nỗi buồn trụy lạc của hai người phụ nữ trong một đêm đáng lẽ phải có sự sum vầy, mình rất thích đoạn ký ức về ngày tết vẫn đẹp.

Rồi "Cô hàng xén" là truyện mình thích nhất! Cái cách Thạch Lam miêu tả những sinh hoạt trong cuộc sống hằng ngày sao mà tinh tế, giản dị nhưng vẫn hay đến thế. Mang đậm gợi nhớ về Gánh hàng hoa, nhưng lại thực tế hơn hẳn!

"Tình xưa" thì lại là câu chuyện mà mình cảm thấy người phụ nữ dám chủ động trong hạnh phúc của họ.

"Sợi tóc" là truyện cuối cùng mang nặng tính tâm lý về thiện ác bên trong con người, điều mà mình vẫn ấn tượng với Thạch Lam trong việc ông miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật.

Một cuốn sách ấn tượng trong việc miêu tả bối cảnh, tâm lý, sinh hoạt và giác quan. Tiếc là đôi lúc mình thấy có những câu chuyện vẫn cũ, đôi lúc không đầu đuôi - khiến mình cảm thấy nó vẫn còn thiếu; trên hết có vài truyện lại giống một số truyện khác của tác giả trước đó mình đã đọc.

“Sợi Tóc” là một trong những truyện ngắn đặc sắc của Thạch Lam – cây bút tiêu biểu của Tự Lực Văn Đoàn, người luôn tinh tế khi khai thác những chuyển động rất nhỏ trong tâm hồn con người. Dù chỉ xoay quanh một sự kiện giản dị, thậm chí tẻ nhạt với một số độc giả hiện đại, “Sợi Tóc” vẫn có sức nặng bởi cách Thạch Lam dùng một chi tiết nhỏ để soi thấu bản chất đạo đức của con người giữa lúc cô đơn và giằng co nội tâm.

Câu chuyện bắt đầu bằng bối cảnh quen thuộc: một căn phòng trọ cũ, thấp tối, nơi nhân vật “tôi” sống bằng nghề sửa quạt trần. Đời sống thường nhật của anh vốn mệt mỏi, đơn điệu, cho đến khi anh vô tình tham dự vào một giây phút thử thách nhân phẩm mà không ai có thể lường trước.

Một buổi tối, khi người bạn trong phòng trọ – anh Nhị – đi vắng, nhân vật “tôi” bỗng bắt gặp một chiếc ví bị rơi lại trên bàn. Trong ví ấy có tiền. Không có ai xung quanh. Cửa phòng đóng. Và không ai biết. Giây phút ấy, cái ranh giới mong manh giữa “tôi” của ngày thường—một người lương thiện, ít khi dám làm điều xấu—và “tôi” của khoảnh khắc này bỗng thu hẹp lại chỉ còn… một sợi tóc.

Thạch Lam không đẩy nhân vật vào tình huống gay cấn kiểu truyện trinh thám, mà ông chọn miêu tả sự đấu tranh nội tâm rất đời thường: sự thôi thúc của lòng tham, sự áy náy, lý do bao biện cho bản thân, rồi lại sự giằng xé khi nghĩ đến nhân cách của mình. Những suy nghĩ ấy, tưởng chừng tầm thường, lại chính là hình ảnh phản chiếu mỗi lần con người đứng trước cám dỗ.

Điểm độc đáo trong truyện là chi tiết “sợi tóc” – biểu tượng cho ranh giới đạo đức vô cùng mảnh mai. Lương tri không phải lúc nào cũng bền chắc. Chỉ một cơ hội nhỏ, một khoảng tối vắng người, cũng đủ khiến bản ngã lung lay. Nhưng chính giây phút ngỡ như sắp trượt ngã ấy lại làm sáng rõ giá trị thật sự của nhân cách. Nhân vật “tôi” cuối cùng đã quyết định không lấy tiền – không phải vì sợ bị phát hiện, mà vì không vượt qua được ánh nhìn của chính mình khi nghĩ đến hành động đó.

Thạch Lam dùng giọng văn chậm rãi, nhiều suy tư, vừa như kể, vừa như tự đối thoại với chính mình. Ông không rao giảng đạo lý, không phán xét ai đúng ai sai; thay vào đó, ông để người đọc tự cảm nhận rằng con người trở nên tốt không phải vì không bao giờ sai, mà vì biết dừng lại trước khi đánh mất bản thân.

Bên cạnh giá trị đạo đức, truyện còn phơi bày sự cô đơn của những con người nghèo sống trong căn phòng trọ cũ kỹ. Nhị – người bạn mà nhân vật “tôi” định lấy trộm tiền – cũng chỉ là một người chật vật mưu sinh. Họ không thật sự thân thiết, nhưng lại cùng chung nỗi lo cơm áo, đủ để sự phản bội dù nhỏ cũng trở nên ám ảnh hơn. Chiếc ví tiền không chỉ là thử thách bản lĩnh, mà còn là phép thử cho sự tôn trọng lẫn nhau ở những người nghèo. Một hành động sai có thể phá vỡ một niềm tin ít ỏi mà họ dành cho nhau.

Điều khiến “Sợi Tóc” trở nên đáng nhớ là cách Thạch Lam để lại dư âm lặng lẽ sau khi câu chuyện khép lại. Không có cao trào nghẹt thở, không có kết thúc kịch tính; chỉ là một người đàn ông trẻ thở phào khi vượt qua được sự yếu đuối nhất thời. Nhưng chính sự giản dị ấy lại khiến người đọc soi mình rõ hơn. Mỗi chúng ta, ít nhất một lần, đều từng đứng trước những ngã rẽ như nhân vật “tôi”: chỉ một quyết định thôi cũng đủ để ta biết mình thực sự là ai.

“Sợi Tóc” không chỉ là lời nhắc nhẹ nhàng rằng đạo đức đôi khi mong manh như một sợi tóc, mà còn là niềm tin rằng con người, dù yếu đuối, vẫn luôn có khả năng chọn điều đúng. Và chính lựa chọn ấy, dù thầm lặng, vẫn khiến ta trưởng thành và tử tế hơn giữa cuộc đời rộng lớn.

Sợi tóc là một câu truyện ngắn, dễ hiểu được tạo nên bởi tình huống đơn giản nhưng chứa đựng trong đó là dòng nội tâm hết sức phức tạp của nhân vật. 

Câu chuyện bắt đầu khi Bân, người anh họ của Thành rủ anh xuống phố, để chọn giúp mình một chiếc đồng hồ. Trong suốt cuộc đi chơi ấy, chiếc ví dày cộp với những tờ tiền đủ mệnh giá của Bân đã thu hút sự chú ý của Thành.

Trong khi Thành chẳng có nổi một trăm bạc bỏ túi, thì cái ví của Bân là một sự cám dỗ rất lớn mà anh phải đối mặt. Câu chuyện được đẩy lên cao trào khi Thạch Lam tạo ra một tình huống thuận lời để nhân vật chính có cơ hội lấy được vật chứa đầy tiền bạc trong túi áo của Bân. 

Khoảnh khắc ấy, lòng tham của Thành được đánh thức, trong đầu anh bày ra một viễn cảnh tỉ mỉ về việc lấy trộm chiếc ví của Bân. Anh biết rằng mọi chuyện sẽ trôi qua thật êm đẹp và chỉ cần vài lời nói dối, người anh họ cũng chẳng thể nghi ngờ mình.

Thành còn nghĩ đến tình huống, Bân hối hả kể cho anh nghe việc mất ví và anh sẽ diễn thật tự nhiên rồi nhanh chóng tiêu mấy đồng bạc đó. 

Có khoảnh khắc, chúng ta nghĩ rằng Thành đã bỏ quên lương tri để ăn cắp số tiền của Bân nhưng cái giật mình của anh đã đưa cả nhân vật và độc giả quay về hiện thực để biết rằng Thành vẫn đứng bên bờ vực của cái tốt. 

Sau bao nhiêu đắn đo, toan tính, khoảnh khắc Thành bước ra khỏi nhà hát với chiếc áo của mình trên tay và không một đồng tiền nào của Bân trên người, cũng là khi anh thoát khỏi thách thức của lòng tham cũng như mê lực của đồng tiền. 

Thành đứng chấp chới giữa ranh giới mong manh của sạch sẽ và bị vẩy bẩn nhưng cuối cùng anh đã giữ cho mình một lương tri sạch sẽ. Chính Thành cũng không hiểu lý do mà anh quyết định như thế, sau khi ra về anh vẫn còn thấy chút tiếc nuối và biết mình không còn cơ hội động vào chiếc ví nữa. 

Thành cảm nhận được khoái lạc của sự cám dỗ, tuy nhiên anh cũng khoan khoái khi chiến thắng được chúng, giữa một khoảng cách chỉ mong manh như sợi tóc. Nhân vật chính đã có thể đứng thẳng lưng bước về và cảm nhận làn gió tạt vào vầng trán nóng, không chút day dứt, lo toan. 

Thạch Lam đã khai thác một chủ đề không bao giờ lỗi thời về lòng tham và lương tri con người. Trong xã hội, dù quá khứ hay hiện tại, chúng ta luôn phải đối mặt với những quyết định rằng sẽ thỏa mãn tham vọng cá nhân hay níu lại lương tri trong sáng. 

Cuộc đấu tranh trong nội tâm con người sẽ luôn diễn ra và không có hồi kết, buộc chúng ta phải vượt qua và chiến thắng cám dỗ. 

Đã rất lâu kể từ khi rời khỏi giảng đường đại học và bắt đầu cuộc đời người lớn, tôi đã luôn muốn tự thưởng cho mình vài giờ tạm dừng ngắn ngủi để suy ngẫm lại những gì đã trải qua. Một nút dừng, một nốt trầm, một khoảng lặng, bạn gọi sao cũng được. Tôi muốn tìm đến nó mỗi khi khó khăn, mỗi khi cần phấn chấn tinh thần. Mỗi khi buồn, tôi cũng muốn tạm dừng. Mỗi khi vui, cũng phải tạm dừng. Để làm gì ư? Để nghỉ ngơi, để trí óc thanh thản. Đôi khi, còn còn để lưu lại một khoảnh khắc quý giá, một kỉ niệm đáng nhớ, cốt sao mãi mãi không quên. Và Sợi Tóc của Thạch Lam chính là một cuốn sách ẩn chứa nhiều khoảng lặng như vậy.

Khi chạm tay vào cuốn sách này, bỗng dưng tôi thấy cả một thế giới kì lạ hiện ra sừng sững: một thế giới nơi niềm vui và nỗi buồn đều ngưng tụ cùng vào một thời khắc tuyệt đẹp. Ở đó đang dậy mùi hoàng lan của tuổi ấu thơ. Ở đó có nỗi buồn của mối tình đầu lỡ dở, có một đêm ba mươi ấm cúng của những phận đời trôi dạt, có cả niềm hoài niệm tuổi xuân của người phụ nữ làm nghề hàng xén. Cũng có lúc, niềm hưng phấn và những trăn trở suy tư cùng xuất hiện trong một khoảnh khắc tội lỗi vụt qua cũng đủ khiến tôi được một phen hồi hộp đến thót tim, như Thành khi lần đầu ăn trộm trong truyện Sợi Tóc.

Thạch Lam ra mắt công chúng tập Sợi Tóc vào năm 1942, vào thời điểm này ông đã cận kề cái c.h.ế.t vì căn bệnh lao phổi. Với chỉ vỏn vẹn 5 truyện ngắn, cuốn sách đập vào mắt tôi với hình hài nhỏ bé, mỏng manh đến dễ sợ, nhưng vẻ ngoài nhỏ bé hóa ra lại để che giấu sự lớn lao bên trong. Như nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan đã nói, những truyện ngắn trong Sợi Tóc xứng đáng được xếp vào hàng những đoản thiên tiểu thuyết hay nhất trong văn chương Việt Nam. Mỗi truyện ngắn đều là một lần ông thử nghiệm, tìm tòi và xây dựng một lối đi tách bạch hẳn phong cách trữ tình truyền trống. Đọc Sợi Tóc như diện kiến một Thạch Lam khác biệt: một con người trầm tư, băn khoăn trong những suy nghĩ trăn trở về con người, thời thế.

Lòng tôi cứ dâng lên một nỗi buồn nhè nhẹ mỗi lần lướt sang một truyện mới. Buồn vì cảnh đời, cảnh người. Buồn vì giọng văn hồn nhiên trong sáng bấy lâu nay của Thạch Lam nay đã có thêm dư vị ngọt bùi đắng cay. Thạch Lam miêu tả những khoảnh khắc đời thường êm như ru, nhưng sao mà man mác nỗi buồn. Ông chỉ nhẹ chạm đến rồi thôi, nhưng nhẹ vậy mà lòng người cứ cảm giác tê tê một cách khó tả, khó nói thành lời.

Phải chăng, khi con người càng cận kề sinh tử thì họ trở nên sầu đời hơn, già dặn hơn ư? Và có lẽ, Thạch Lam vào thời điểm đặt bút viết Sợi Tóc chính là như vậy. Khác với những Gió Đầu Mùa, Nắng Trong Vườn trước đó, trong Sợi Tóc, ông đã không còn đứng ngoài những câu chuyện của mình nữa. Ông đã nhập vào họ, vào anh Thành, vào cô hàng xén, vào chị em giang hồ, để một lần dấn thân chiêm nghiệm những góc khuất u tối của cõi nhân sinh.

Thật vậy, khi đọc Sợi Tóc, tôi được biết rằng một kẻ trộm như anh Thành ấy thế mà cũng không hẳn là kẻ xấu xa hoàn toàn, rằng trong anh vẫn còn vá víu chút mầm mống thiện lương. Dõi theo câu chuyện của anh làm tim tôi cảm thấy hồi hộp, pha lẫn phấn khích như đang đọc một truyện trinh thám giật gân thực thụ, để rồi đến khi kết thúc, tôi lại thấy xúc động, thấy sướng rơn trước sự đắc thắng của lương tri. Khi đọc Cô Hàng Xén, tôi biết rằng cô là một thiên sứ giáng trần khi đã hy sinh tương lai xán lạn, từ bỏ cuộc sống hạnh phúc để cha mẹ và các em được ăn no mặc ấm. Dẫu cho cuộc đời cô không được như ý, nhưng khi nhìn thấy nụ cười hằn lên đôi môi mỗi người thân của mình, cô bỗng chốc lại trở về dáng vẻ người thiếu nữ hạnh phúc thuở nào.

Thạch Lam không ngần ngại úp mở mặt sáng và góc tối nơi con người, nhưng đến cuối cùng ông vẫn chọn tin vào bản chất lương thiện nơi thẳm sâu trong tim họ. Nói đúng hơn, ông để các nhân vật tự do trong câu chuyện của mình. Tự đấu tranh. Tự truy vấn. Tự chọn lựa. Là người đứng sau cánh gà, Thạch Lam đóng vai một người dẫn đường thầm lặng, dùng lời văn mà lay động tâm hồn họ và cả tâm hồn người đọc. Để đến cuối cùng, mỗi câu chuyện của ông, dù buồn hay vui, đều khép lại nhẹ nhàng, hướng thiện, đầy tươi sáng trong lòng độc giả.

Sợi Tóc là một áng văn thánh thiện, giàu sức lay động và thấu hiểu với những tình cảnh éo le của con người. Thạch Lam đã viết nên những câu văn giàu chất thơ như cất lên tiếng lòng thương xót cho những đau đớn, bất hạnh, bi kịch và nỗi tuyệt vọng của con người đồng thời khơi gợi sự đồng cảm nơi người đọc. Một màn chốt hạ sự nghiệp đầy ấn tượng với dư âm còn vang vọng đến ngày nay.

Thạch Lam vốn nổi tiếng là nghệ sĩ thích khám phá những câu chuyện dung dị, xảy ra hàng ngày trong đời sống. Ông tìm tòi ra những vẻ đẹp cũng như góc khuất của con người từ lời nói hay hành động tưởng trừng rất đỗi bình thường quanh mỗi chúng ta. 

“Sợi tóc” vẫn là một tác phẩm không cốt truyện, một lối viết quen thuộc của Thạch Lam, qua hình ảnh nhân vật Thành tác giả triển khai một tình huống, dù không có nhiều tình tiết bất ngờ nhưng lại khai thác sâu nội tâm của nhân vật. 

Thành tự nhận mình là người sành sỏi, hiểu biết và cho rằng người anh họ của mình là kẻ ngờ nghệch, vì thế anh dành cho Bân rất ít sự tôn trọng. Thành luôn giữ cho mình suy nghĩ ấy nên việc Bân giàu có khiến anh vô cùng ghen tị.

“Tôi thì trong óc cứ vơ vẩn cái ý nghĩ sao một thằng ngốc như hắn – tôi thấy hắn càng ngốc – lại có lắm tiền thế, còn mình…”

Trong suốt buổi đi chơi, Thành không thoát được ra khỏi những suy nghĩ nhỏ nhen và tầm thường ấy. Anh cho rằng Bân ngốc do hắn cư xử khác anh, không phóng túng mua một chiếc đồng hồ xịn và đắt đỏ dù cho hắn có rất nhiều tiền.

Thạch Lam, mặc dù không đề cập trực tiếp, tuy nhiên qua lối miêu tả suy nghĩ và lời nói của Thành, ông đã khám phá ra góc khuất trong mỗi con người. Độc giả  có thể tìm thấy chính mình qua nhân vật, về tính hơn thua, ganh ghét vẫn diễn ra hàng ngày nhưng ít ai để tâm đến. Huy Cận từng nhận xét về truyện ngắn của Thạch Lam: 

“Những truyện ngắn của Thạch Lam là hay không phải vì chúng ta có thể xếp các loại truyện ấy vào dòng văn học hiện thực. Những truyện ấy hay vì nó truyền đến cho người xem một cách cảm nhận cuộc đời, một lối cảm xúc xót xa trìu mến trước những cảnh đời nghèo túng, đôi khi tủi cục, đôi lúc hắt hiu.”

Ngòi bút của Thạch Lam khai phá triệt để tâm lý con người, đặc biệt khi họ rơi vào ranh giới mong manh như sợi tóc của thiện và ác, cao thượng và hèn mọn. Ông mang đến cho người đọc một cái nhìn toàn diện hơn về các vấn đề trong cuộc sống và đưa ra một quan điểm thẳng thắn với mặt xấu của xã hội. 

Những sáng tác của Thạch Lam càng trải qua thách thức của thời gian lại càng sáng ngời những giá trị nhân văn, nó mang một sức hút kì diệu đối với nhiều thế hệ bạn đọc. "Sợi tóc” như một minh chứng cho sức sống mạnh mẽ của văn chương Thạch Lam, một câu chuyên khai thác tâm lý con người trong hoàn cảnh trớ trêu với những vấn đề  không bao giờ cũ. 

“Sợi tóc” là một câu truyện ngắn, dễ hiểu được tạo nên bởi tình huống đơn giản nhưng chứa đựng trong đó là dòng nội tâm hết sức phức tạp của nhân vật. 

Câu chuyện bắt đầu khi Bân, người anh họ của Thành rủ anh xuống phố, để chọn giúp mình một chiếc đồng hồ. Trong suốt cuộc đi chơi ấy, chiếc ví dày cộp với những tờ tiền đủ mệnh giá của Bân đã thu hút sự chú ý của Thành.

Trong khi Thành chẳng có nổi một trăm bạc bỏ túi, thì cái ví của Bân là một sự cám dỗ rất lớn mà anh phải đối mặt. Câu chuyện được đẩy lên cao trào khi Thạch Lam tạo ra một tình huống thuận lời để nhân vật chính có cơ hội lấy được vật chứa đầy tiền bạc trong túi áo của Bân. 

Khoảnh khắc ấy, lòng tham của Thành được đánh thức, trong đầu anh bày ra một viễn cảnh tỉ mỉ về việc lấy trộm chiếc ví của Bân. Anh biết rằng mọi chuyện sẽ trôi qua thật êm đẹp và chỉ cần vài lời nói dối, người anh họ cũng chẳng thể nghi ngờ mình.

Thành còn nghĩ đến tình huống, Bân hối hả kể cho anh nghe việc mất ví và anh sẽ diễn thật tự nhiên rồi nhanh chóng tiêu mấy đồng bạc đó. 

“Tất cả những cách xếp đặt ấy diễn qua rất nhanh trong trí tôi. Chỉ một thoáng thôi, tôi đủ tưởng trước được các việc xảy ra như thế, êm thấm và yên lặng, và trôi chảy… dễ dàng quá, mà không còn sợ cái gì cả…”

Có khoảnh khắc, chúng ta nghĩ rằng Thành đã bỏ quên lương tri để ăn cắp số tiền của Bân nhưng cái giật mình của anh đã đưa cả nhân vật và độc giả quay về hiện thực để biết rằng Thành vẫn đứng bên bờ vực của cái tốt. 

Sau bao nhiêu đắn đo, toan tính, khoảnh khắc Thành bước ra khỏi nhà hát với chiếc áo của mình trên tay và không một đồng tiền nào của Bân trên người, cũng là khi anh thoát khỏi thách thức của lòng tham cũng như mê lực của đồng tiền. 

Thành đứng chấp chới giữa ranh giới mong manh của sạch sẽ và bị vẩy bẩn nhưng cuối cùng anh đã giữ cho mình một lương tri sạch sẽ. Chính Thành cũng không hiểu lý do mà anh quyết định như thế, sau khi ra về anh vẫn còn thấy chút tiếc nuối và biết mình không còn cơ hội động vào chiếc ví nữa. 

“Tôi cảm thấy một cái thú khoái lạc kỳ dị, khe khẽ và thầm lặng rung động trong người, có lẽ là cái khoái lạc bị cám dỗ, mà cũng có lẽ cái khoái lạc đã đè nén được sự cám dỗ. Và một mối tiếc ngấm ngầm, tôi không tự thú cho tôi biết và cũng cố ý không nghĩ đến, khiến cho cái cảm giác ấy của tâm hồn tôi thêm một vẻ rờn rợn và sâu sắc.”

Thành cảm nhận được khoái lạc của sự cám dỗ, tuy nhiên anh cũng khoan khoái khi chiến thắng được chúng, giữa một khoảng cách chỉ mong manh như sợi tóc. Nhân vật chính đã có thể đứng thẳng lưng bước về và cảm nhận làn gió tạt vào vầng trán nóng, không chút day dứt, lo toan. 

Thạch Lam đã khai thác một chủ đề không bao giờ lỗi thời về lòng tham và lương tri con người. Trong xã hội, dù quá khứ hay hiện tại, chúng ta luôn phải đối mặt với những quyết định rằng sẽ thỏa mãn tham vọng cá nhân hay níu lại lương tri trong sáng. 

Cuộc đấu tranh trong nội tâm con người sẽ luôn diễn ra và không có hồi kết, buộc chúng ta phải vượt qua và chiến thắng cám dỗ. 

   Câu chuyện thực sự bắt đầu khi Bân mời Thành đi mua đồng hồ và sau đó ghé nhà hát. Trong lúc đó, Thành nhận thấy chiếc ví da lớn của Bân đầy tiền bạc và những tờ giấy bạc mới tinh. Hình ảnh đó bắt đầu ám ảnh và thôi miên Thành, như một con ác quỷ đẩy anh vào viễn cảnh trở thành kẻ trộm cắp, đặc biệt là trong không gian tối tăm của nhà hát. Thạch Lam thông qua những tình huống nhỏ trong câu chuyện, tạo ra một sự căng thẳng và sự xung đột trong tâm hồn Thành. Anh đối mặt với sự cám dỗ và sự khó khăn trong việc quyết định đúng sai. Trong suy nghĩ của Thành, sự hấp dẫn của tiền bạc và cám dỗ trở thành một thử thách đối với tâm trí và lòng trung thành của anh. Thành trở thành một biểu tượng cho sự đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, giữa lòng chính trực và những cám dỗ xung quanh. Thông qua việc tái hiện tâm lý của Thành, Thạch Lam không chỉ đơn thuần tạo ra một nhân vật phức tạp, mà còn khám phá sâu vào cảm xúc và suy nghĩ của con người. Thành trở thành một biểu tượng cho những khúc mắc và thách thức mà mỗi người đều phải đối mặt trong cuộc sống.

   Truyện "Sợi tóc" đưa ta vào câu chuyện của Thành, người bị mê hoặc bởi khao khát sở hữu tiền bạc và những điều tưởng chừng như dễ dàng đạt được thông qua việc trộm cắp. Nhưng sự đấu tranh trong tâm hồn Thành cũng được hiện lên rõ ràng. Anh đối diện với cuộc đối thoại giữa trí lực và lương tâm, giữa những lời thuyết phục của ác quỷ trong tâm trí và giọng nói của lương tâm trong tim anh.

     Tác phẩm của Thạch Lam không chỉ tạo ra một bối cảnh đối đầu giữa cái thiện và cái ác mà còn tạo cảm giác sâu lắng về cuộc sống và nhân tình. Thành là một người đơn giản, nhưng ông mang trong mình một trái tim nhạy cảm và những tâm tư phức tạp về cuộc sống và nhân tính. Qua tác phẩm, chúng ta cũng có thể thấy sự tài năng của Thạch Lam trong việc xây dựng câu chuyện và khắc họa tâm lý nhân vật. Ông đã sử dụng ngôn ngữ mạch lạc, tường minh và hình ảnh sắc nét để tạo ra một tác phẩm đầy sức cuốn hút và sâu sắc.

  Truyện ngắn "Sợi tóc" của Thạch Lam là một tác phẩm văn học đáng chú ý trong văn chương Việt Nam. Qua nhân vật Thành, chúng ta nhìn thấy sự đấu tranh không chỉ của một con người mà còn của cả xã hội. Tác phẩm này mở ra không chỉ những cung bậc cảm xúc đa dạng, mà còn khám phá sâu vào bản chất của con người và sự phức tạp của nhân tính.

Tác phẩm "Sợi tóc" của Thạch Lam là một bộ sưu tập truyện ngắn đáng chú ý trong văn học Việt Nam. Được xuất bản vào năm 1942, tác phẩm này ghi dấu sự xuất hiện của một giọng văn mới, mở đầu cho một giai đoạn mới trong văn chương Việt Nam. "Sợi tóc" gồm 5 truyện ngắn, mỗi truyện đều là một câu chuyện nhỏ bé, nhưng lại chứa đựng những tầng tư tưởng sâu sắc và những thông điệp nhân văn đáng suy ngẫm. Thạch Lam đã khéo léo tận dụng những sự kiện hàng ngày, đời thường để tạo ra một thế giới văn học chân thực, tự nhiên. Những nhân vật trong truyện thường là những người bình dân, sống cuộc sống đơn giản, nhưng lại chứa đựng những khía cạnh phức tạp của tâm hồn con người. Như có người từng nhận định “truyện ngắn Sợi Tóc xứng đáng nằm trong hàng những tác phẩm ngắn hay nhất trong văn học Việt Nam”.

Câu chuyện "Sợi tóc" là hành trình của Thành, một câu chuyện vô cùng chân thật, vì dù sự kiện trong câu chuyện không phải là nhiều, nhưng suy nghĩ chất phác và trần trụi của anh ta được triển khai như một dòng suối chảy, đôi khi mãnh liệt, đôi khi êm đềm. Thành được mô tả như một người có tầm nhìn đặc biệt về những người xung quanh và xã hội. Mặc dù Thành là một người nghèo, anh có sự phê phán sắc bén về những giai cấp khác nhau trong xã hội. Đặc biệt, anh thấy khác biệt giữa mình và Bân, người anh họ giàu có, và cho rằng Bân là người "giàu" nhưng cũng "ngốc". Mặc dù Bân nghèo hơn Thành, anh luôn tỏ ra sành sỏi và thạo đời hơn. Điều này tạo nên sự đối lập và mâu thuẫn trong quan hệ giữa hai nhân vật này.

Vũ trụ được tạo ra từ hai cực đối lập âm dương. Vạn vật đều có hai mặt tốt xấu. Không có tốt hoàn toàn. Không có xấu hoàn toàn. Chính như thuyết tương đối của Albert Einstein:

“Không có gì trên đời là tuyệt đối. Cái duy nhất tuyệt đối là cái tương đối.”

Đọc “Sợi tóc” khiến tim người thình thịch, theo từng bước lưỡng lự của Thành, theo cái bóng tối của lòng tham dần bao trùm anh, và may rằng chưa nuốt trọn anh.

Điều gì khiến Thành không thực hiện ý đồ của mình? Khi mà anh bộc bạch lúc ấy anh chẳng nghĩ gì cả – không có một ý nghĩ gì về danh dự, về điều phải điều trái, để ngăn cản anh khiến anh trở về con đường ngay như sách vở vẫn thường bảo thế. Cái gì đã giữ Thành lại? Thành cũng không biết! Nhưng trước những suy nghĩ đẩy đưa của lòng tham, trước cái ranh giới mỏng manh như sợi tóc ấy, anh vẫn chưa vượt biên, anh vẫn đứng bên phía của lương tri. Cuối cùng chỉ tồn đọng lại niềm khoái lạc bị cám dỗ và đè nén được sự cám dỗ, và chút tiếc nuối ngấm ngầm – nhưng không dám đối diện.

Xin thưa rằng, nếu Thành không kể ra, nếu người được nghe không tỉ mẩn viết lại câu chuyện này, khi mà Bân không bị mất tiền và Thành vẫn còn đạo mạo thì liệu có ai biết được phần gian trá có trong con người Thành?

Dám chắc rằng, xã hội ngoài kia có rấ nhiều nhân vật Thành như thế, chỉ là họ không kể ra mà thôi. Lòng tham là một danh từ trừu tượng nhưng có sức quấy nhiễu to lớn, có lẽ vẫn luôn tồn tại sẵn, nhưng có cơ hội bộc phát thành hành động hay không thì còn tùy sức mạnh nội tại trong lương tâm mỗi con người.

“Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hy sinh, gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy…” – Trích “Mùa lạc”, Nguyễn Khải.

Vũ trụ được tạo ra từ hai cực đối lập âm dương. Vạn vật đều có hai mặt tốt xấu. Không có tốt hoàn toàn. Không có xấu hoàn toàn. Chính như thuyết tương đối của Albert Einstein:

“Không có gì trên đời là tuyệt đối. Cái duy nhất tuyệt đối là cái tương đối.”

Đọc “Sợi tóc” khiến tim người thình thịch, theo từng bước lưỡng lự của Thành, theo cái bóng tối của lòng tham dần bao trùm anh, và may rằng chưa nuốt trọn anh.

Điều gì khiến Thành không thực hiện ý đồ của mình? Khi mà anh bộc bạch lúc ấy anh chẳng nghĩ gì cả – không có một ý nghĩ gì về danh dự, về điều phải điều trái, để ngăn cản anh khiến anh trở về con đường ngay như sách vở vẫn thường bảo thế. Cái gì đã giữ Thành lại? Thành cũng không biết! Nhưng trước những suy nghĩ đẩy đưa của lòng tham, trước cái ranh giới mỏng manh như sợi tóc ấy, anh vẫn chưa vượt biên, anh vẫn đứng bên phía của lương tri. Cuối cùng chỉ tồn đọng lại niềm khoái lạc bị cám dỗ và đè nén được sự cám dỗ, và chút tiếc nuối ngấm ngầm – nhưng không dám đối diện.

Xin thưa rằng, nếu Thành không kể ra, nếu người được nghe không tỉ mẩn viết lại câu chuyện này, khi mà Bân không bị mất tiền và Thành vẫn còn đạo mạo thì liệu có ai biết được phần gian trá có trong con người Thành?

Dám chắc rằng, xã hội ngoài kia có rấ nhiều nhân vật Thành như thế, chỉ là họ không kể ra mà thôi. Lòng tham là một danh từ trừu tượng nhưng có sức quấy nhiễu to lớn, có lẽ vẫn luôn tồn tại sẵn, nhưng có cơ hội bộc phát thành hành động hay không thì còn tùy sức mạnh nội tại trong lương tâm mỗi con người.

“Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hy sinh, gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy…” – Trích “Mùa lạc”, Nguyễn Khải.