Thuyết Phục Reviews

Thuyết Phục (Persuasion), tiểu thuyết hoàn chỉnh cuối cùng của Jane Austen được hoàn thiện vào năm 1816 nhưng chỉ chính thức được ra mắt công chúng vào năm 1818, một năm sau khi tác giả qua đời. Không khéo léo như Emma, không quyến rũ bằng Kiêu hãnh và Định Kiến, không cân bằng như Lý trí và Tình cảm, nhưng Thuyết Phục lại day dứt sắc thái trưởng thành và sầu muộn đến nao lòng.

Tiếp tục là mô típ mâu thuẫn giai cấp và tình cảm lứa đôi, tuy được đánh giá là kém dí dỏm hơn những tác phẩm trước, Thuyết Phục vẫn tỏa sáng nét thẩm mỹ riêng, nét thẩm mỹ này gợi cho người đọc cảm giác trữ tình, u sầu và hoài niệm, khác biệt hẳn so với những tác phẩm khác của Jane Austen. Câu chuyện như một dòng sông thơ mộng, mặt nước êm đềm tĩnh lặng xuôi theo chiều gió nhưng sâu thẳm, phản phất vẻ đẹp trầm mặc, mang trong mình nỗi niềm ngập tràn tương tư, vương vấn; có lẽ tất cả những điều này đủ để lý giải tại sao nó là một cuốn sách hay đến như vậy.

Jane Austen dành tâm huyết của mình để nhào nặn nên nhân vật Anne Elliot; đồng hành cùng 24 chương sách, độc giả có cơ hội quan sát thấu hiểu quá trình trưởng thành trong tâm hồn của nữ chính: từ một cô gái bị coi thường, khinh rẻ về năng lực lẫn ngoại hình bởi ngay chính huyết thống của mình; lệ thuộc, dại khờ, cả tin những lời khuyên nhủ xáo rỗng mà khước từ tình yêu của đời mình để rồi tiếc nuối, dẫn đến hậu quả mất đi vẻ thanh xuân tươi tắn, cho đến sự thay đổi vững vàng quyết liệt định đoạt số phận của đời mình mà không khuất phục trước bất kì tác động nào. Hành trình trưởng thành này, tám năm, dù là quá dài để có thể níu kéo sắc xuân của một người thiếu nữ, dù có xót xa lẫn dễ chịu, đều được thể hiện qua giọng điệu và ngôn từ ảm đạm hơn và nhẫn nhịn hơn, phác họa nên một tác phẩm nội tâm sâu sắc và giá trị nhân văn thắm đượm hơn tất cả các tác phẩm khác của Jane Austen.

Cuốn tiểu thuyết mở đầu bằng cách giới thiệu ngắn gọn tiểu sử của gia đình Elliot, một gia đình địa chủ có danh hiệu được tôn trọng, mở màn là sự xuất hiện của Ngài Walter Elliot và cuốn sách duy nhất ông thích “Danh bạ Nam tước”. Ngài Walter Elliot mang lòng yêu thương bản thân mình mãnh liệt, ông luôn kiêu hãnh về địa vị danh tộc của mình, vỗ ngực xưng tên với giới thượng lưu rằng mình được sinh ra trong một gia đình quý tộc truyền thống mà coi thường khinh rẻ, âm thầm xỉa xói bóc mẽ những danh phận vươn lên từ nghèo khó. Ngài Elliot là một người đàn ông góa vợ sống trong Dinh thự Kellynch với ba người con gái: Elizabeth, Anne, và Mary. Elizabeth, đứa con gái đầu và là con cưng của ngài Elliot, nhờ sở hữu ngoại hình xinh đẹp nổi trội cùng tính cách khéo léo đảm đang việc gia tộc vì thế cô thiết lập được mối quan hệ vô cùng bền chặt và hạnh phúc với người cha. Cô em gái út, Mary, là một người phụ nữ dễ dao động, bồn chồn, đeo bám và phụ thuộc, đã có một cuộc hôn nhân không như mong đợi với Charles Musgroves, một người có địa vị thấp hơn gia đình Elliot nhưng vẫn giàu có và được trọng vọng trong vùng. Tuy nhiên, không ai sở hữu đầu óc tao nhã và tâm hồn thanh lịch như Anne, 27 tuổi, đứa con giữa trong gia đình ba chị em; đối với tính tình hiền dịu và cung cách thanh lịch như vậy, đáng lẽ cô phải được đánh giá cao và trọng dụng, nhưng với ông bố và cô chị cả thì Anne không là gì cả, trong mắt bố cô chỉ là một người phụ nữ chưa chồng tiều tụy có tương lai không mấy sáng sủa, đối với cô chị Elizabeth thì Anne hầu như chả có ích trong việc gì, thậm chí là thừa thãi và vô dụng hơn cả người bạn thân của Elizabeth. Đến đây chắc hẳn nhiều độc giả sẽ cảm thấy có một sợi dây kết nối thấu cảm và an ủi cho cuộc đời của Anne; cô may mắn hơn nhiều người vì được sinh ra và lớn lên trong sung túc nhưng thảm hại hơn vì bị chính người trong nhà xem thường, bị coi như là không khí; thật bất hạnh làm sao khi mà dù được ban tặng một đầu óc trang nhã và lí trí minh mẫn nhưng lời nói của cô chưa bao giờ có sức nặng, không ai đặt niềm hi vọng nơi cô.

Ở tuổi 19, Anne gặp và đem lòng yêu Frederick Wentworth, một người ở thời điểm này chả có gì, không một xu dính túi, không địa vị danh vọng ngoại trừ đầu óc lanh lợi, sự tự tin và mưu cầu hạnh phúc. Nhưng những cá tính ấy không đủ thuyết phục để gia đình cùng phu nhân Russell, mẹ đỡ đầu và là người bạn tâm giao đáng kính của Anne, chấp thuận mối quan hệ này; bà Russell phản đối mối quan hệ trên mọi phương diện, nhận đình rằng Wentworth không hề có triển vọng và nếu kết hôn với Anne họ sẽ có một cuộc sống vô cùng bấp bênh, chính vì vậy bà dẫn dắt cô gái trẻ 19 tuổi đến quyết định hủy bỏ hôn ước. Sự kết thúc mối quan hệ ngắn ngủi nhưng đau đớn này đã chạm đến lòng tự ái của Wentworth, anh bỏ quê nhà mà đi, mang theo nỗi cay đắng cùng cảm giác bị ngược đãi vì có người can thiệp phá vỡ mối quan hệ và hơn hết, là chứng kiến tố chất nhu nhược ở chính kiến của người mình yêu; về phần Anne, cuộc chia tay này đã để lại trong tâm trí vô vàn luyến tiếc mà sau này hình ảnh của anh vẫn mãi ngự trị trong hồi ức của cô:

Trong một khoảng thời gian dài, tình yêu và nỗi tiếc nuối trùm lấp mọi vui thú của tuổi trẻ, gây hậu quả lâu dài khiến cho cô mất đi vẻ thanh xuân và tươi tắn… Thời gian làm dịu đi nhiều thứ, có lẽ xóa đi hầu hết vương vấn đối với anh. Nhưng cô quá lệ thuộc duy nhất vào thời gian: không có thay đổi về nơi chốn…, và trong giao tiếp xã hội không có gì mới… Không có mối tình thứ hai. Liều thuốc duy nhất hoàn toàn tự nhiên, hạnh phúc và trọn vẹn là tính khí có chừng mực, ý thích khắt khe, và lối sống khép kín với bên ngoài.

Tám năm sau, Wentworth trở về sau khi tham gia Hải quân (giờ đây nắm giữ chức vụ Đại tá và sở hữu tài sản đáng kể), đã làm náo loạn cuộc sống nhàm tẻ của Anne khi Ngài Walter (lúc này nợ nần chất đống vì thói tiêu pha hoang phí) buộc lòng phải cho thuê gia sản bất động sản Kellynch cho không ai khác ngoài anh rể của Wentworth, Đô đốc Croft. Trong khi Ngài Walter, Elizabeth và bà Clay (một góa phụ, một người bạn thuộc tầng lớp thấp hơn trong gia đình) rời đi Bath, Anne đến ở với em gái Mary và đại gia đình Musgrove tại Uppercross Cottage trong khoảng thời gian hai tháng, ở đây cô vô tình gặp lại người tình năm xưa, Đại tá Wentworth. Mọi chuyện bây giờ đã khác, Wentworth lịch sự tách bệt khỏi Anne, anh không thể tha thứ cho cô sau mọi đổ vỡ, đổi hướng chú ý đến hai cô gái trẻ nhà Musgrove hơn và được kì vọng sẽ chọn một trong hai cô làm vợ, triển vọng nhất là Louisa Musgrove. Điều này khiến Anne vô cùng ngại ngùng và khó xử, do sự hối tiếc của bản thân khi cắt đứt hôn ước cũng như sự quan tâm thường xuyên của Wentworth đối với các cô gái Musgrove, Anne luôn cố gắng trốn khỏi tầm mắt của họ thường xuyên nhất có thể và cam chịu với ý nghĩ rằng cô ấy đã vĩnh viễn mất đi tình thương của Đại tá Wentworth. Nhưng rõ ràng nếu những ai là người hâm mộ các tác phẩm của Jane Austen thì đều có thể đoán được rằng tác giả chẳng bao giờ để nữ anh hùng của mình có cuộc sống cô độc và hối tiếc thanh xuân đến cuối đời cả. Điểm nhấn thay đổi hoàn toàn cảm xúc của anh Wentworth với Anne diễn ra khi câu chuyện đi được một nửa đoạn đường; tại phân đoạn một buổi đi chơi nhóm, cô gái trẻ Louisa Musgrove trong một thoáng tinh nghịch và bất cẩn, đã ngã mạnh xuống các bậc thang và ngất xỉu. Trong khi những người bạn đồng hành khác hốt hoảng, mất bình tĩnh rồi chết lặng và cho rằng cô Louisa đã không qua khỏi, Anne lại tiến hành ra tay sơ cứu và khẩn khoản tìm trợ giúp, kết quả là Louisa may mắn hồi phục chậm rãi nhưng tinh thần bị lung lay nghiêm trọng. Chính điều này đã lần nữa đánh thức sự ngưỡng mộ của Wentworth dành cho Anne. Tuy vậy, một vấn đề khác lại nảy sinh trong cùng thời điểm, người em họ của Anne, cậu William Elliot, người sẽ thừa kế hợp pháp gia sản và tước vị của gia đình Elliot sau khi ông Walter Elliot qua đời, nối lại mối quan hệ với dòng họ sau một thời gian dài từ mặt vì những bất đồng và bày tỏ ý định muốn cưới Anne. Tương lai của Anne Elliot giờ phụ thuộc vào chính bản thân cô, liệu Anne sẽ bị thuyết phục bởi viễn cảnh làm Phu nhân một tòng nam tước và cũng là bà chủ của một gia sản lớn, hay cô sẽ chọn con tim của mình, thuyết phục anh Wentworth kiềm chế sự ghen tị và mặc cảm đối với anh Elliot mà nối lại tình xưa, hay cô lại bị phu nhân Russell can thiệp, phản đối và thuyết phục rẽ hướng?

Thuyết Phục mang hơi hướng trào phúng và mang tính chất phê phán một cách tinh vi: Người kể chuyện theo dõi một cách nghiêm túc hoàn cảnh của Anne Elliot, nhưng chế giễu sự giả tạo và phù phiếm của gia đình thượng lưu có danh hiệu của cô; tác phẩm tỏa sáng nhờ những quan sát xuyên suốt về giai cấp và sự thay đổi thứ bậc xã hội, mà tiêu biểu là ngài Walter Elliot với thói phù hoa thậm tệ.

Thuyết Phục là cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Jane Austen sử dụng hình ảnh nhân vật trung tâm là một người phụ nữ, theo tiêu chuẩn xã hội Anh quốc thế kỉ 18, đã quá tuổi thanh xuân; đây được xem như là một món quà, một lời thấu cảm mà nhà văn muốn dành tặng cho bản thân, cho những người phụ nữ lớn tuổi đã đánh mất cơ hội tìm kiếm tình yêu cũng như không bao giờ có thể trở lại tận hưởng sắc xuân nữa. Tác phẩm này cũng mang đến sắc thái mới lạ hơn so với những tác phẩm trước, đó là tuyên dương những con người tự lập, những con người vươn lên từ khởi đầu khiêm tốn đến giàu có và được trọng vọng nhờ vào sự kiên trì lao động cũng như may mắn, chứ không phải do thừa kế; nó đánh dấu thời điểm mà chính gốc rễ của xã hội đang thay đổi, vì những người giàu có nhờ thừa kế (lấy ví dụ của Ngài Walter) phải cạnh tranh vị thế với lực lượng ngày càng tăng của những người theo chủ nghĩa tân cổ điển (chẳng hạn như Wentworth).

Lời kết:

Khi đã hết khổ sở thì hồi ức trở thành niềm vui.

Thuyết Phục đại diện cho phiên bản Jane Austen u sầu nhất, trữ tình nhất và được cho là lãng mạn nhất, nơi đấy tràn ngập sự tiếc nuối và hoài niệm, nhưng không tối tăm lãnh đạm bởi vì ở phần cuối, nó bùng nổ với bức thư tình đầy xúc động Wentworth gửi vào tay Anne Elliot, đó là một chiến thắng rực rỡ của tình yêu đích thực khi mà sau tất cả những mặc cảm, ích kỷ, thận trọng đã thử thách, chia rẽ mối quan hệ của họ. Thuyết phục không phải là bộ phim hài trong phòng chiếu dí dỏm về thói cư xử phê phán khôi hài vốn là đặc trưng trong lối hành văn của tác giả, mà là tác phẩm đầy suy nghĩ của một nhà văn đang ở đỉnh cao quyền lực, ở độ chín của nhận thức tâm hồn. Chính vì sự trưởng thành trong những sắc thái nhìn nhận cuộc đời, tính hàn lâm và nhân văn của cuốn tiểu thuyết được tôn vinh hơn hẳn những tác phẩm trước của Jane Austen.

Review chi tiết bởi: Diệu Anh - Bookademy