[Review Sách] “Tâm Lý Học Hành Vi”: Giải Mã Những Lối Tư Duy Chi Phối Con Người Reviews

Có một điều ít ai nhận thấy: lối suy nghĩ có thể ảnh hưởng to lớn đến hành động và cảm xúc của mỗi người như thế nào. Có thể nói tư duy chính là điều làm nên mỗi chúng ta. Robyn Conley Downs đã đi đến kết luận này sau hành trình mệt mỏi khi vừa làm mẹ, vừa đi làm để đạt được mục tiêu trong cuộc sống. Chỉ khi kiệt sức, phải đổi đi đổi lại giữa nhiều vai trò và cố gắng hoàn thành chúng đến mức hoàn hảo, cô mới nhận ra chính tư duy tranh đấu, “được ăn cả ngã về không” và so sánh đã khiến mọi thứ rất đỗi mệt mỏi. 

1. Thay đổi tư duy là chìa khóa thay đổi cuộc sống:

Tư duy có lẽ là yếu tố chi phối chúng ta nhiều hơn cả và sự thật đó là có rất nhiều điều được tạo ra từ tư duy của mỗi người, bao gồm cả cảm xúc và hành động. Nhưng rốt cuộc tư duy là gì mà có thể có khả năng kiểm soát con người và chi phối chúng ta kinh khủng như vậy? Nó còn hơn là hơn một suy nghĩ thông thường mà là một hệ thống vòng lặp của một lối suy nghĩ từ đó dẫn đến hành động của chúng ta. Có lẽ bởi đó là một hệ thống suy nghĩ nên tư duy thật khó để phá bỏ, giống như hệ thống máy tính siêu phức tạp mà chúng ta phải vật lộn mới hiểu được. Hơn thế, tư duy còn là thứ vô hình, ít ai có thể nhận ra mình đang có lối suy nghĩ như thế này khi hành động một điều gì đó. Vòng lặp tư duy bắt đầu từ một trải nghiệm, não bộ sẽ hình thành lối suy nghĩ từ thực tế dẫn đến hành động nào đó. 

Tư duy-cách bạn suy nghĩ-thực chất là yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định, hành động và cuối cùng là kết quả của bạn. Đó là lý  tại sao cố gắng trở thành người có động lực, kỷ luật hay ý chí sẽ không hiệu quả về lâu dài. Trên thực tế, động lực, kỷ luật và ý chí đều là những nguồn lực tinh thần nhanh chóng cạn kiệt theo thời gian. Chỉ vậy thôi thì chưa đủ để thay đổi việc bạn làm mỗi ngày, hay để đạt kết quả bền vững. 

Tư duy chính là tập hợp những vòng lặp về cách nghĩ liên tục diễn ra bên trong não bộ. Tập hợp siêu linh động này tạo nên một phản ứng chuỗi ảnh hưởng đến hành động mỗi ngày, và suy cho cùng, kết quả của chúng ta. Tôi gọi những phản ứng này là Vòng lặp tư duy. Vòng lặp tư duy diễn ra liên tục, mỗi ngày, và theo thời gian, các phản ứng sẽ tự củng cố cho đến khi chúng trở nên tự động đến mức chúng ta không nhận ra quá trình đó.

Nhưng tất nhiên, không phải chúng ta không thể thay đổi được tư duy. Tư duy không phải là điều “trường tồn" và điều đó sẽ được lý giải bởi hiện tượng khả biến thần kinh. Tuy đó không phải chuyện ngày một ngày hai, nhưng tư duy đầu tiên mình nhận được khi Robyn Conley Downs nói về hiện tượng này đó là hãy tin mình có thể thay đổi được. Nếu tiếp tục giữ suy nghĩ rằng nghĩ rằng tư duy là bất biến, có lẽ mình sẽ không hành động hay cố gắng để tạo thay đổi nữa. Những kiểu tư duy như vậy sẽ đe doạ cơ hội cải thiện chính chúng ta.

Bạn luyện tập gì thì sẽ tiến bộ đó.

Bạn đã từng nghe qua “những nơ-ron thần kinh truyền xung điện cho nhau sẽ kết nối với nhau” chưa? Đó là hiện tượng khả biến thần kinh, nghĩa là những đường dẫn thần kinh hình thành khi các nơ-ron tương tác với nhau nhiều lần theo cùng một kiểu, tạo nên liên kết bền vững trong não bộ. Khi những đường dẫn đã hình thành, chúng hoạt động tích cực và tự động, điều đó giải thích được tại sao bạn luôn nhận được kết quả giống nhau. Thế nhưng, tin tốt về khả biến thần kinh là đường dẫn này không cố định. Tức là, bạn có thể thay đổi chúng. Chúng không bị mắc kẹt ở một trạng thái, và bạn cũng vậy.

Ba kiểu tư duy, đồng thời cũng là con dao hai lưỡi, mà Tâm lý học hành vi đề cập đến đó là tư duy tranh đấu, tư duy so sánh và quan niệm tất cả hoặc không gì cả. Bạn có thấy mình trong những lối tư duy này không? Tư duy so sánh hay so sánh độc hại là điều đã “đeo bám" mình trong suốt một khoảng thời gian dài. Nhưng đó không hoàn toàn là lỗi của chúng ta đó thực chất lại là một phần tự nhiên trong não bộ. Chúng ta đặt mình lên bàn cân so với người khác vừa để có động lực, vừa để tránh mắc phải sai lầm của đối phương. Kiểu tư duy này được phát triển để hỗ trợ con người trong quá trình sinh tồn nhưng đến thời hiện đại, kiểu tư duy này bị đẩy lên cực đoan và không còn phù hợp nữa. Nó chắc chắn có một ảnh hưởng rất tồi tệ đến tâm lý và hành động của mỗi người. Càng so sánh, chúng ta sẽ càng cảm thấy bản thân không đủ, không phù hợp nhưng lại là theo tiêu chuẩn của người khác. Theo thời gian, mọi điều kỳ diệu, độc đáo của bạn sẽ bị “hoà" vào quy chuẩn chung đó.

Đó là vấn đề với cách nghĩ dựa trên việc so sánh, luôn có ai đó hoặc thứ gì đó tốt hơn, và bạn chưa bao giờ (và sẽ không bao giờ) là đủ. Thanh tiêu chuẩn không ngừng nâng lên. Hơn nữa, kiểu tư duy này còn khiến bạn bỏ lỡ những điều kỳ diệu làm nên một phiên bản độc đáo của bản thân. Hãy nghĩ mà xem. Nếu tôi dành hết thời gian để so sánh mình với những người khác trong ngành, điều đó sẽ cản trở con đường của tôi. Tôi sẽ thu mình lại, cố gắng để bản thân trở nên nhỏ bé và ngừng xuất hiện. Đó là vấn đề với việc so sánh. Nó khiến bạn tin rằng mình không đủ tốt, nó khiến bạn mãi cảm thấy nhỏ bé và khổ sở.

2. Tư duy tích cực:

Sở hữu tư duy tích cực sẽ là vũ khí để bạn dần đánh bại sự độc hại của những loại tư duy tranh đấu, so sánh hay quan niệm tất cả hoặc không gì cả. Ba phần của tư duy tích cực đó là lòng tự trắc ẩn, khoảng giữa quyền lực và lòng biết ơn. Nhưng thay đổi tư duy cũ và áp dụng một lối suy nghĩ mới là quá trình đòi hỏi sự sẵn sàng nhìn lại, chấp nhận những ảnh hưởng không tốt. Bỏ đi điều mà mình luôn nghĩ là đúng sẽ chẳng hề dễ dàng chút nào. 

Trong đó có lẽ Lòng tự trắc ẩn là điều chúng ta thiếu nhiều nhất. Bạn đã học được cách biết tha thứ cho bản thân, khen ngợi và tạo cơ hội cho chính mình được nghỉ ngơi, tìm khoảng lặng cho mình mỗi khi mắc phải sai lầm chưa? Điều đó không có nghĩa là bạn yếu đuối mà bạn đang tạo cơ hội cho sự tiến bộ và bền bỉ. Mình nhận ra rằng kết hợp lòng tự trắc ẩn sẽ tiếp cho bạn năng lượng bền vững vì bạn sẽ không lãng phí thời gian và sức lực dằn vặt mình. 

Học cách nghĩ tự trắc ẩn cho phép bạn thoát ra khỏi những tiêu chuẩn phi thực tế, đối đãi với bản thân bằng sự tử tế, và biết rằng phạm sai lầm là một phần của con người. Đó là cách nghĩ định hình lại quan điểm của bạn về cuộc sống và phản ứng của bạn trước những khó khăn. 

Tự trắc ẩn, về bản chất, là đối xử tử tế với bản thân, và biết rằng con người khó tránh khỏi việc phạm sai lầm. Theo tiến sĩ Kristin Neff, một nhà nghiên cứu về lòng tự trắc ẩn, nó cũng có nghĩa là hiểu rằng tất cả chúng ta đều như nhau. Tự trắc ẩn là chấp nhận bản chất vốn có của con người, hiểu rằng bản thân chúng ta - những con người với nhiều thiếu sót - đã rất ổn rồi. Lòng tự trắc ẩn đang đón chờ bạn ở phía trước. 

Tư duy lưỡng cực hay song đề sai là điều đưa chúng ta đến với suy nghĩ được ăn cả ngã về không hay quan niệm tất cả hoặc không là gì cả. Nhưng chẳng phải lối suy nghĩ này là chất kích thích để chúng ta cố gắng hết sức mình sao? Quả thực là vậy nhưng cái giá phải trả cho lối suy nghĩ một trắng hai đen là sự mất đi của động lực và cảm giác mệt mỏi, chán nản khi chúng ta không đạt được mục tiêu. Sự linh hoạt trong cách tư duy với niềm tin vào một khoảng xám có lẽ sẽ là con đường đi dẫn bạn đến nhiều bất ngờ trong hành trình theo đuổi mục tiêu. Nếu tìm được cho mình một lối đi khác, bạn có thể gặt hái được nhiều thành quả hơn vì có thể đó mới là điều phù hợp với bạn.

3. Hệ thống tư duy đưa bạn đến mục tiêu của mình:

Hoá ra cách chúng ta tiếp cận mọi thứ, cho dù đó là vấn đề hay một thói quen mới quyết định sự thành công khá cao. Để có một nền tảng vững chắc để đạt được mục tiêu, chúng ta cần một hệ thống hay một phương pháp có tổ chức để đạt được kết quả đi từ tư duy (trả lời câu hỏi “tại sao"), thói quen (“Cái gì”) và chiến lược (“như thế nào"). Chính nhờ những yếu tố chặt chẽ như vậy mà khả năng thay đổi của bạn sẽ lớn hơn rất nhiều. Thông thường khi nảy ra một mục tiêu nào đó, mình sẽ nhảy vào thực hiện luôn mà không hề nghĩ đến một chút chiến lược nào. Bởi vậy, giai đoạn đầu là giai đoạn tràn trề động lực nhất nhưng càng về sau, sự nản chí là điều mình không thể tránh khỏi.

Nhìn tổng thể, bạn có thể thấy tại sao hệ thống gồm ba yếu tố - tư duy, thói quen và chiến lược - lại có khả năng dịch chuyển cán câm. Cố gắng áp dụng một chiến lược mà không có tư duy là cách tiếp cận bừa bãi; nếu không có những tư duy hỗ trợ, bạn dễ lặp đi lặp lại những hành động cũ và từ đó nhận về những kết quả cũ. Tương tự, cố gắng có thêm thói quen mới mà không có chiến lược, thói quen ấy cũng sẽ không có cơ sở để duy trì lâu dài. Và chỉ tư duy mà không có chiến lược hay thói quen chính là đang bỏ qua những câu hỏi “như thế nào" và “cái gì" trong thực tế cuộc sống. Đó là lý do trong phần này, chúng ta đặt ba yếu tố đó cạnh nhau; sử dụng Tư duy tích cực và phương pháp GOOD để mang lại kết quả bạn hằng mong đợi.

Phương pháp GOOD là một ví dụ cho hệ thống mà bạn đang tìm kiếm. Nhưng không phải cứ áp dụng một phương pháp nào đó thì bạn sẽ đạt được thứ mình muốn, tính cá nhân hoá cần được chính bạn tạo ra để đem lại hiệu quả cao nhất. Điều này làm mình nhớ đến một hiện tượng mà chính tác giả đề cập đến đó là “lầm tưởng về tính đồng nhất bệnh nhân", một niềm tin rằng “hiệu quả đã được chứng minh" có thể áp dụng lên tất cả người sử dụng. Trước khi đến với từng phương pháp, bài tập Hiện thực hoá - Tầm nhìn an yên sẽ là bài tập để mỗi chúng ta khẳng định lại câu hỏi “TẠI SAO" bằng cách chọn ra 3 từ quan trọng nhất từ một list các từ để thể hiện giá trị cuộc sống của bạn.

Phương pháp GOOD sẽ gồm: Goal Flip (Đảo ngược mục tiêu), Outlast (Duy trì), Optimize to Sacrifice (Tối ưu hoá để thoả mãn vừa đủ), Decision Diet (Chế độ “kiêng" nhất định). Đảo  ngược mục tiêu thúc đẩy bạn tập trung, đề cao quá trình và tập trung vào hiện tại thay vì cứ suy nghĩ mãi về những mục tiêu bạn muốn đạt được trong tương lai. Khi cố gắng đạt được mục tiêu, bạn hãy thử tự hỏi giá trị thực sự mình muốn đạt được là gì? Điều đó quả thực sẽ bền vững hơn so với việc chỉ khăng khăng thực hiện tất cả như một cỗ máy để đạt được. Ví dụ như mình sẽ đề ra mục tiêu đạt 7.5 IELTS, sau đó mình sẽ liệt kê tất cả những gì phải làm như luyện nghe, làm đề,... và tự hỏi “làm thế nào để bản thân cảm thấy tốt hơn khi làm những việc này?”. Giá trị mình muốn nhận được đó là tăng khả năng tiếng Anh của mình. Dựa vào những cột mốc nhỏ, dễ thực hiện được, mình sẽ lấy được sự tự tin nhanh chóng.

Đặt quá trình lên trên mục tiêu là một chiến lược chuyển sự tập trung từ kết quả cuối cùng sang quá trình đi đến kết quả đó. Hãy nhớ rằng, những người hướng tới quá trình đạt được mục tiêu nhanh hơn, thường xuyên hơn và duy trì được dài hạn. Nghiên cứu cũng cho thấy những người này hạnh phúc hơn nhiều trên cả hành trình. Bằng cách tập trung vào quá trình, các hoạt động hằng ngày, bạn sẽ có được kết quả bền vững và thực sự tận hưởng chặng đường. Để làm vậy, bạn cần điều chỉnh khung nhận thức để tập trung vào những hoạt động nhỏ thường ngày. Vì vậy, đừng chỉ sống cho tương lai, hãy tạo ra những thay đổi thực sự bền vững và tìm kiếm niềm vui trong quá trình này.

Nguyên tắc Velcro là một trong những nguyên tắc để chúng ta duy trì thói quen của mình. Bắt đầu bằng một tín hiệu, mỗi khi đó, bạn sẽ phải hành động theo lộ trình đã chọn để đạt được mục tiêu. Chẳng hạn như tín hiệu: mỗi lần bật youtube sẽ dẫn đến hành động của mình đó là xem một video về speaking, nhiều lần như vậy bạn sẽ tự tạo được thói quen cho chính mình. Nếu như 1 ngày bạn quên mất không làm theo tín hiệu thì sao, hãy cố gắng bù đắp trong 2 ngày tiếp và chỉ hai ngày thôi để bản thân quay lại tần suất ban đầu. Thoạt đầu nghe qua mình cảm giác nó thật là phi lý, chỉ hai ngày thôi sao? nhưng hai ngày có lẽ là khoảng thời gian vừa đủ, có thể thực hiện được đối với rất nhiều người. Hãy cố gắng để bản thân trở lại quỹ đạo trong 2 ngày thôi nhé!

Có lẽ bạn đã biết, quá trình là thứ chúng ta thường muốn trì hoãn và trốn tránh. Còn những mục tiêu dựa trên kết quả lại có vẻ quyến rũ và thú vị. Chúng ta muốn nghĩ rằng việc đặt mục tiêu cũng giống như làm việc, hành động, ngày qua ngày. Nhưng phép màu nằm trong quá trình ấy. Phép màu xuất hiện trong việc thoát khỏi trạng thái thất bại, sống cho ngày hôm nay thay vì tương lai và thực sự làm việc. Ngồi xuống và viết. Tập trung vào quá trình, trong cả những ngày bạn không cảm thấy hứng thú, hay khi mọi thứ lộn xộn, đầy khiếm khuyết và không hoàn chỉnh. Đặc biệt là vào những ngày đó.

Tác giả: Diệp Anh

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

Bạn đam mê viết lách, yêu thích đọc sách và muốn lan tỏa văn hóa đọc tới cộng đồng của YBOX.VN? Đăng ký để trở thành CTV Bookademy tại link: http://bit.ly/bookademy_ctv 

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ “Tên tác giả – Bookademy”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.