Hóa Thân - Franz Kafka Reviews

Hóa Thân của Kafka thật ngắn, gói gọn 126 trang, nhưng áng văn siêu thực của ông đã trở thành một di sản vượt thời gian. Khi chạm đến, ta mải miết đắm chìm đến mặt chữ cuối cùng để chứng kiến toàn bộ những bi kịch, xung đột và mâu thuẫn.

Nếu phải dùng 4 từ để mô tả về hành trình Hóa Thân, đó sẽ là: Đau đớn, không lối thoát, chấp nhận và giải thoát.

Phi lý đến đau đớn

Hóa Thân hiện hữu đến thế giới quan của chúng ta bằng cách đặt góc nhìn vào một sinh vật bị hắt hủi nhiều nhất của thế giới hiện đại - gián. Không phải gián thường, mà hòa trộn giữa người và gián, tiếng nói người bên trong, lớp da cứng cáp quái gở xù xì bọc bên ngoài. Nhân vật chính của chúng ta, người từng sống cả đời trong vai một người con thảo, một người anh hiền, một công dân lao động mải miết quên thân, nay lại tỉnh thức trong lốt của một loài bọ gớm ghiếc – lối mở chuyện bàng hoàng, sửng sốt cứ tiếp diễn liên tục.

Như được dự đoán trước, bi kịch bắt đầu.

Khó tưởng tượng, một ngày bạn rời chiếc giường êm, dưới mái nhà quen thuộc, mọi thứ dường như vẫn vậy, chỉ bạn thay đổi, bạn vận một hình hài quái gở, và cam phận với sự biến đổi đó cả đời. Người bình thường hẳn nhiên lo sốt vó và tìm mọi phương án thoát khỏi sự kiện kinh hoàng này. Vậy mà ở Gregor Samsa - nhân vật chính, anh chỉ dành chút ít thời gian để thích nghi, anh dối bản thân rằng đây chỉ là một trận ốm thường để dành thời gian còn lại suy nghĩ về gánh nặng tài chính mình sẽ giáng lên gia đình. Trách nhiệm buộc anh vực dậy, gắng gượng tới chỗ làm. Rồi không lường trước, anh làm cả gia đình nháo nhào tá hỏa trước nhân dạng mới.

Đứng trước nguy cơ mất việc đã đủ khổ, gia đình anh, đặc biệt là cô em gái anh yêu thương nhất, đều đi từ sợ hãi, tuyệt vọng đến quyết định hắt hủi, vứt bỏ người thân - người từng cống hiến cả cuộc đời và tuổi trẻ để kiếm tiền vì họ.  Vỏn vẹn chưa đến 10 nhân vật xuất hiện trong Hóa Thân, mỗi nhân vật là cả một đại diện nhức nhối của một xã hội rối loạn, lấp đầy bởi lòng tham. Riêng nam chính, từ một quá khứ đầy mạnh mẽ mãnh liệt, cuối cùng mục ruỗng trong nỗi hấp hối vô danh – không ai muốn nhớ tới anh như một con người. Trước cõi đời phù phiếm, sự ra đi của anh như một tiếng khóc lặng, nửa đau đớn, nửa chơi vơi.

Hóa Thân của Kafka thật ngắn, gói gọn 126 trang, nhưng áng văn siêu thực của ông đã trở thành thành một di sản vượt thời gian. Khi chạm đến, ta mải miết đắm chìm đến mặt chữ cuối cùng để chứng kiến toàn bộ những bi kịch, xung đột và mâu thuẫn.

Nếu phải dùng 4 từ để mô tả về hành trình Hóa Thân, đó sẽ là: Đau đớn, không lối thoát, chấp nhận và giải thoát.

Thay đổi nhân dạng, và nhiều hơn thế

Gregor từ lâu đã mất kết nối với chính khát vọng và tiếng nói bên trong anh. Hình hài con gián vô tình là phương tiện để độc giả thêm xác nhận về điều đó. Xuyên suốt diễn biến câu chuyện, chính anh lại không phát hiện sự thật này. Gregor dành cả tuổi trẻ chạy theo công việc chào hàng mình không thích, đến bến tàu rất sớm, vật vờ thiếu ngủ tại những nơi chật chội lạnh lẽo, ăn món ăn nhạt nhẽo cầm chừng.

Mình chọn chi cái nghề quá đỗi nhọc nhằn này! Chạy rông hết ngày này sang ngày khác. Một công việc thật còn khó chịu hơn cả nghề bán buôn ở cửa hàng và bực mình nhất đời là cứ phải liên tục di chuyển, cứ phải lo lắng chuyện đổi tàu, chuyển ga, ăn uống thất thường, gặp đâu ngủ đấy, lúc nào cũng phải làm quen với những kẻ tình tờ gặp gỡ để rồi không bao giờ thấy mặt lần thứ hai, không bao giờ trở thành bạn hữu thân tình. Quỷ bắt cái nghề này đi!

Đã bao lâu rồi anh chưa dành thời gian cho mình? Lần cuối cùng anh bình yên ngắm nhìn căn phòng ấm cúng bố trí bởi các vật dụng quen thuộc – một không gian thinh lặng anh muốn ấp ôm và tận hưởng, là khi nào? Đã bao lâu rồi anh chưa nghĩ tới chuyện tình cảm lứa đôi, thưởng thức món mình thích, làm công việc mình đam mê. Không có khái niệm “mong ước cá nhân”, anh đã vì gia đình mà hy sinh mọi thứ. Mọi thúc đẩy hiện hữu trong Gregor là lao lực kiếm tiền nuôi gia đình, giúp người cha quên đi công cuộc làm ăn thất bại nhiều năm trước và đưa em gái vào học ở nhạc viện. Sự đủ đầy vật chất gia đình mới là mong ước của anh. Và cứ thế, anh mất đi khả năng lắng nghe tiếng nói bên trong.

Đồng tiền nghĩa vụ trở thành dây sắt trói chặt Gregor. Tiền anh kiếm được giúp anh mua nhà, đảm bảo gia đình có một nơi trú thân êm ấm. Khoản anh tích góp cũng sẽ đảm bảo một vị trí trong Học viện cho cô em gái bé bỏng đam mê đánh đàn dương cầm. Trật tự xã hội lúc bấy giờ đã đẩy anh vào một lựa chọn duy nhất là bán sức khỏe và thanh xuân.

Khi biến thành gián, anh vô vọng tìm đến những kết nối cuối cùng của mình với thực tại nơi người thân. Đắng ngắt, bạc bẽo! Họ trở mặt, họ hắt hủi, xua đuổi anh như một giống loài mang dịch bệnh, những liên kết cuối cùng đứt gãy... Nếu như ngay từ đầu Gregor kết nối được với bản thân, anh sẽ lý trí hơn trong việc tìm được tự do của riêng mình và trốn chạy, thay vì lìa xa cõi trần, không còn gì, dù chỉ là một chút xót thương cuối cùng.

Điều gì đau đớn hơn cảm giác bị chính người thân chối bỏ?

Như chưa đủ trong thảm cảnh của một con bọ, người chủ tại chỗ làm đích thân đến “hỏi tội” anh vì sự vắng mặt vô phép trong ngày làm việc. Chưa thấu đạt sự tình, lão ra sức lăng mạ và mặc định sự bê trễ trong công việc hôm nay là do thói lười biếng. Lão chủ là đại diện điển hình của một xã hội vô tâm, coi khinh sức khỏe và nỗ lực cống hiến con người, người ta không quan tâm năng lượng thể chất và tinh thần anh ra sao, chỉ cần anh kiếm được nhiều khách, anh buộc phải làm việc. Đãi ngộ nhân viên không tốt, vậy mà chỉ cần một sơ suất công việc, anh bị trực tiếp kiểm điểm ngay lập tức. Sự khoan dung và chối bỏ từ xã hội là thứ đầu tiên khiến anh mất giá trị.

Thứ hai, điều cuối cùng, cũng là điều tồi tệ nhất – sự phủ nhận từ gia đình.

Thời điểm 5 năm trước, để giúp người cha vượt qua phi vụ làm ăn thất bại, Gregor đã một mình tìm đến công việc chào hàng đầy những khổ cực không tên. Anh thức khuya dậy sớm, ngủ tại những khách sạn hạng bét, đối mặt với đồng nghiệp và những khách hàng khó chịu, đổ nước mắt, dốc sức mình kiếm cho gia đình thật nhiều tiền. Tài chính đảm bảo thì có thể mua nhà, tận hưởng những bữa ăn ngon, thậm chí thuê người hầu về phụ giúp. Cả gia đình anh hoan hỉ vì một người con thảo biết kiếm tiền, biết lấp đầy hạnh phúc vật chất xa xỉ cho gia đình. Nhưng dần dần, những đóng góp mặc nhiên biến thành nghĩa vụ. Anh! con trai cả! anh phải kiếm tiền! - đó là làm tròn trọng trách người làm con. Chua xót, mấy ai nhận ra, ngày đầu biến thành gián, điều gia đình quan tâm đầu tiên không phải tình trạng sức khỏe của Gregor, mà sợ anh lỡ chuyến tàu đầu tiên đi chào hàng.

Chứng kiến nhân dạng kỳ lạ của Gregor, cả gia đình hoảng hốt và ghê sợ. Người cha 5 lần 7 lượt suýt làm hại anh vì những tưởng sự biến đổi về ngoại hình đồng nghĩa với sự suy đồi trong nhân cách. Với cô em gái mà anh hết mực yêu thương, ban đầu chịu khó chăm sóc anh một cách dè chừng, sau đó sự quan tâm dần biến mất, thay thế bằng thờ ơ, lãnh đạm. Gregor mất đi vị thế chính trong nhà là một công cụ kiếm tiền hạng nhất cho gia đình, vì thế mọi người bắt đầu khinh mạt anh, đối xử với anh như một gánh nặng. Sau cuối, anh hóa thành một chiếc bóng vô hình, một thực thể vô thừa nhận:

Thoạt tiên, anh ngỡ rằng chính nỗi chán nản về tình trạng bẩn thỉu của căn phòng đã làm anh không ăn nổi, nhưng sau đó anh dần quen với những thay đổi trong phòng mình. Trong gia đình, đã hình thành cái thói quen tống bừa vào phòng anh những đồ đạc không có chỗ chứa, và đến này những món ấy đã chất chồng, bởi vì phải dọn trống một căn phòng trong nhà để cho ba người lạ thuê

Sự chối bỏ này tưởng như chỉ dừng lại ở đây. Đêm định mệnh bắt đầu từ ngày gia đình anh ăn tối chung với 3 kẻ thuê trọ có vẻ ngoài lịch sự gọn gàng nhưng trong lòng ích kỷ đầy toan tính. Khi tiếng đàn của cô em gái cất lên, sau tháng ngày bị đày đọa trong u hoài đơn độc, những xúc cảm nhân tính của anh được đánh thức bởi âm nhạc, tiếng đàn gợi về tình cảm lớn lao mà anh dành cho cô em gái bé bỏng. Gregor không kìm được lòng và lao ra ngoài. Và chính vì cớ này mà 3 kẻ thuê trọ một mực đòi kiện cả gia đình, không trả tiền thuê trọ. Ngọn lửa xung đột bùng lên, cả gia đình anh phỉ báng, mắng nhiếc anh là một sinh vật tai ương đáng khinh bỉ, và rằng anh là kẻ phá hoại mọi thứ, họ đẩy anh vào đường cùng không lối thoát. Sau tất cả cống hiến, anh nhận lại cái nhìn thù hận của những người máu mủ.

Đầu truyện khi ý thức về nhân dạng còn rõ rệt, giọng nói Gregor-gián lẫn chút gì đó sót lại của con người. Sau cùng khi sự từ chối bản dạng tới từ nhận thức cá nhân và cái nhìn của người thân ngày một lớn, anh hoàn toàn mất tiếng người. Bi kịch đẩy anh đến tự vẫn. Anh chọn cách ra đi, trút hơi thở cuối cùng nơi góc phòng quen thuộc.

Trong trạng thái suy tư bình an và lơ đãng ấy, anh nằm liệt một chỗ mãi đến lúc chuông đồng hồ trên tháp gõ ba giờ sáng. Ý thức của anh lại một lần nữa tiếp nhận ánh hừng đông đầu tiên dần trải rộng ở thế giới bên ngoài khung cửa sổ. Rồi đầu anh tự động gục xuống sàn nhà và hơi thở mong manh cuối cùng của sự sống thoát khỏi hai lỗ mũi anh.

Ngay cả trong xã hội hiện đại, sự chối bỏ từ cộng đồng cũng không thể đau đớn bằng sự ghẻ lạnh từ người thân. Lấy ví dụ điển hình như cộng đồng người đồng tính. Nhiều người trẻ đã thu hết can đảm để bộc bạch về giới tính của mình cho người thân, chỉ để sau đó nhận lại sự hắt hủi và xua đuổi đến lạnh người. Giống như Gregor, sự thiếu hiểu biết của gia đình cùng lòng ích kỷ nhỏ nhen đưa họ tới một kết luận nghịch lý: con cái của họ, nếu khác biệt thì đều là tội đồ, là một mầm mống bất hạnh, là tai ương và dấu chấm hết cho thứ gọi là bộ mặt danh giá của gia đình. Bị phủ nhận hoàn toàn bởi gia đình, nơi họ từng tin rằng có thể tìm được một sự bảo bọc vững vàng nhất, người trẻ đầy tổn thương, không thể gào khóc thành tiếng, đều tìm đến một lối thoát đầy cám dỗ nhất – cái chết. Hay chính xác hơn, sự giải thoát.

Hình tượng con gián và sự giải thoát?

Gián, cùng với chuột là một hình tượng ẩn dụ ám chỉ tầng lớp tận cùng xã hội, bị hắt hủi và kinh sợ bởi tất cả mọi người. Chúng đáng sợ vì ngoại hình và mùi hôi phần 5, thì đáng sợ vì sức tàn phá đến đời sống con người phần 10. Gregor biến thành gián là một phép ẩn dụ về cái nhìn của xã hội đương thời, và là tấm gương phản chiếu tâm địa ích kỷ của gia đình anh và của xã hội.

Gregor hết lòng vì gia đình. Mù quáng đến tội nghiệp, vẫn cảm thông kể cả khi gia đình đối xử với anh như một đám rẻ cũ nát vô giá trị. Hiểu được gánh nặng mình gây ra, anh tìm về căn phòng cũ tự trút hơi thở cuối cùng. Cô đơn, lạnh giá, nhưng đầy dễ chịu. Bậu cửa sổ câm lặng được soi rọi bởi ánh mai bình minh, mang hình hài của một sự khởi đầu. Đau đớn đã dứt. Ra đi, song lại là giải thoát.

Toàn bộ không gian của câu chuyện diễn ra trong một ngôi nhà, từ ấm cúng, nhỏ gọn biến thành một không gian chật hẹp, tù túng, nhen nhóm bởi sự ích kỷ, cố chấp. Sự dịch chuyển không chỉ từ không khí trong ngôi nhà, mà còn cả cách tư duy của những cá thể đang ẩn trú trong đó.

Có ai đó nói rằng, Hóa Thân đang âm thầm kể lại câu chuyện của một người đàn ông bị bệnh, trở thành gánh nặng cho gia đình, cuối cùng tìm đến sự giải thoát vĩnh cửu. Đây là một giả thiết hợp lý đến đau đớn. Thực ra, Gregor có thể là bất kỳ ai trong chúng ta, hết lòng vì người chúng ta thương yêu, nhưng rồi một ngày bị ghẻ lạnh vì đánh mất giá trị của mình. 

Trách nhiệm với cộng đồng dẫu quan trọng, nhưng đôi khi cần cho mình nhiều hơn những khoảng lặng để lắng nghe tiếng lòng, để cần mẫn săn sóc cơ thể và tâm trí. Sau cùng, chỗ dựa tốt nhất vẫn là bản thân mình, vì nó sẽ không bao giờ rời bỏ ta. Mọi chuyện lẽ ra sẽ khác nếu Gregor lo cho bản thân mình, trốn chạy ra ngoài, bỏ mặc thế gian tàn nhẫn.

Tóm lại, Hóa Thân là một câu chuyện đáng đọc và chiêm nghiệm. Kafa đã cho thấy, 1 ý tưởng hay không cần đến hàng triệu câu từ để bộc bạch. Cách kể chuyện của Kafka lôi cuốn, sử dụng rất nhiều câu ghép khiến cho câu văn mang nhiều mạch suy nghĩ chồng chéo, đúng với tâm lý đầy ngổn ngang của “chú gián Gregor”.

Review chi tiết bởi: Hà Phát - Bookademy

Hình ảnh: Hà Phát

--------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy 

Bạn đam mê viết lách, yêu thích đọc sách và muốn lan tỏa văn hóa đọc tới cộng đồng của YBOX.VN? Đăng ký để trở thành CTV Bookademy tại link: http://bit.ly/bookademy_ctv

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.