Tâm lý con người luôn là một vùng đất rộng lớn mà các nhà khoa học và kinh tế học muốn khia phá trong nhiều năm qua . Khi đối diện với sự không chắc chắn - về các khoản đầu tư, con người hay bất cứ điều gì khác - tâm trí đưa ra kết luận bằng cách nào? Nó xử lý các bằng chứng như thế nào - từ một trận đấu bóng chày, báo cáo lợi nhuận, thử nghiệm, buổi khám bệnh hay cuộc mai mối? Tại sao tâm trí con người được cho là chuyên gia - lại khiến họ có những đánh giá sai lầm có thể lợi dụng bởi những kẻ dám ngó lơ chuyên gia và phân tích dữ liệu? Cuốn sách Logic của Tâm trí của tác giả Michael Lewis sẽ cho bạn câu trả lời thích đáng.



Thiên kiến xác nhận? 


Khi đối diện với sự không chắc chắn, tâm trí đưa ra kết luận bằng cách nào? Bằng số liệu khoa học hay chỉ dựa trên cảm xúc thuần túy? Cuốn sách mở ra một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ về tâm lý con người. Nếu như trước đây, chúng ta vẫn dựa vào xác suất, thống kê, dữ liệu để dự báo, đưa ra quyết định cho các vấn đề khác nhau trong cuộc sống, thì hai nhà tâm lý học trong cuốn sách lại chỉ ra rằng: dù có sử dụng dữ liệu nhiều đến đâu, con người vẫn luôn bị chi phối bởi cảm xúc, đặc biệt là trong những điều kiện không chắc chắn. 


 Bạn sẽ chẳng chạm ngưỡng giới hạn mà không bị tổn thương. Tâm trí con người không giỏi nhìn nhận những thứ nó không muốn thấy và hơi quá háo hức muốn thấy những gì mình trông đợi. Có lẽ trò lừa gian trá nhất của tâm trí là dẫn dắt chủ nhân đi tới cảm giác chắc chắn về những điều vốn không hề chắc chắn. Theo một cách lạ lùng nào đó, mọi người, ít nhất là đang đánh giá người khác, đều nhìn thấy những điều mà mình mong đợi và chậm chạp nhìn ra những gì chưa từng thấy. Và nếu định để mọi người quan sát và đánh giá, bạn cũng phải dạy họ đừng quá coi trọng những gì trông thấy. Ta đều bị ảnh hưởng bởi thứ gọi là ‘’ Thiên kiến xác nhận’’, nó là thứ âm ỉ sâu kín nhất bởi bạn còn chẳng biết nó đang diễn ra. Cũng có những thứ người ta gọi là ‘’Thiên kiến hiện tại’’ - khuynh hướng đánh thấp giá trị của tương lai so với hiện tại vào thời điểm đưa ra quyết định. Có cả ‘’Thiên kiến nhận thức muộn’’ - con người có khuynh hướng nhìn vào kết quả nào đó và cho rằng nó có thể dự đoán ngay từ đầu. Giống như một con cá không biết nó đang thở dưới nước trừ khi có ai nói với nó.




Tâm lý học hành vi 


Vào đầu thập niên 1950, rất nhiều nhà tâm lý học cứ khăng khăng cho rằng bộ môn này phải tuân theo các chuẩn mực của khoa học đã từ bỏ tham vọng nghiên cứu những vận động nội tại của tâm trí con người. Nếu bạn không thể quan sát điều đang xảy ra trong đầu mình thì làm sao có thể giả vờ nghiên cứu về nó? Điều đáng để khoa học quan tâm - và có thể nghiên cứu một cách khoa học - chính là hành vi của các sinh vật sống. Trường phái tư duy nổi trội này được gọi là tâm lý học hành vi. Các nhà tâm lý học hành vi giả định điều họ khám phá về chuột và bồ câu đều có thể áp dụng cho con người - đối tượng khó tiến hành các thí nghiệm vì nhiều lý do. Tiếc rằng khoa học hành vi này vẫn chưa thành công trong việc kiểm soát cảm xúc như khi nó định hình hành vi, sự lôi cuốn của tâm lý học hành vi nằm ở chỗ khoa học tỏ ra rõ ràng: tác nhân kích thích có thể có thể được quan sát, các phản ứng có thể được ghi lại. Nó có vẻ khách quan, nó không dựa vào chuyện người này nói với người khác về suy nghĩ hay cảm nhận của mình. Tất cả những thứ quan trọng đều có thể quan sát và đo lường.


Nhà tâm lý học của trường phái Gestalt đã dành cả sự nghiệp khám phá các hiện tượng thú vị và thể hiện chúng bằng sự tinh tế tuyệt vời: ánh sáng sẽ chói hơn khi xuất hiện trong màn đêm, màu xám trông như màu xanh lục khi được bao quanh bởi màu tím và sẽ giống màu vàng nếu nếu quanh nó là màu xanh dương, nếu bạn bảo một người ‘’Đừng giẫm lên con cá chuối đó’’ thì chắc chắn anh ta sẽ tin là bạn nói từ ‘’vỏ chuối’’ chứ không phải ‘’cá chuối’’. Những người theo trường phái Gestalt chỉ ra rằng không có mối quan hệ rõ ràng giữa bất kỳ tác nhân kích thích bên ngoài nào với cảm giác mà nó tạo ra ở con người, vì tâm trí đã can thiệp theo nhiều cách lạ lùng. Danny đặc biệt bị tác động bởi cách các nhà tâm lý đưa độc giả đến với trải nghiệm thông qua những bài viết của mình, để họ có thể tự cảm nhận về những vận động nội tại bí ẩn trong tâm trí: Nếu vào một đêm trời quang mây tạnh, chúng ta ngước lên nhìn trời cao, một số ngôi sao ngay lập tức như đang hòa vào nhau và tách rời khỏi ngôi trường xung quanh.


Tâm lý học là một bữa tiệc tối ồn ào, ở đó, mỗi vị khách nói một phách mà cứ nghĩ đang cùng nói về một thứ và thay đổi chủ đề chóng mặt. Tâm lý học không giống như vật lý hay kinh tế học, nó không csos một lý thuyết đủ sức thuyết phục để làm căn cứ thiết lập, hay một bộ quy tắc thảo luận được chấp nhận chung. Các nhân vật hàng đầu của bộ môn này có thể và thực sự đã nói về công trình của những nhà tâm lý học khác. Về cơ bản, những gì bạn đang làm và đang nói hoàn toàn là nhảm nhí, không hề có bất cứ tác động rõ ràng nào lên hành vi của các nhà tâm lý học.


 Một quả chuối và một quả táo có vẻ giống nhau?


Họ nói màu đỏ tươi tương tự màu đỏ, nhưng màu đỏ đó lại không giống màu đỏ tươi. Người ta thấy số 103 cũng khá giống số 100 nhưng số 100 đó lại không giống số 103. Mọi người thường cho là con trai giống bố, nhưng nếu bạn hỏi người bố có giống con trai không thì họ lại trả lời bạn với ánh mắt kỳ lạ. Khi mọi người so sánh thứ này với thứ khác - hai con người, hai địa điểm, hai con số, hai lý tưởng - họ không chú ý nhiều đến sự đối xứng thật ra là họ đếm tất cả những đặc điểm chung nổi bật ở cả 2 đối tượng: Càng nhiều điểm chung, chúng càng tương đồng, càng ít điểm chung chúng càng khác biệt. Không phải tất cả các đối tượng đều có cùng số lượng đặc điểm nổi bật.


Khi tiến hành so sánh hai thứ, nếu tâm trí chỉ đếm tất cả những đặc điểm nó nhận thấy ở mỗi đối tượng, nó cũng có thể ngay lập tức đánh giá những thứ đó giống và khác nhau nhiều hơn so với một số cặp đối tượng khác. Yêu và ghét, vui và buồn, nghiêm túc và lố lăng. Khi người ta chọn cà phê thay vì tà và chọn trà thay vì socola nóng, rồi quay lại chọn socola nóng thay vì cà phê - họ đang không so sánh hai thứ đồ uống một cách tổng thể. Sự lựa chọn đã tạo ra bối cảnh của riêng mình: Những đặc điểm khác nhau có thể nổi bật hơn trong tâm trí khi cà phê được so sánh với trà so với lúc nó được so sánh với socola nóng. Điều gì đúng với đồ uống cũng có thể đúng với con người, ý tưởng và cảm xúc.


Niềm tin ở quy luật số nhỏ

Mọi người thường nhầm lẫn một phần rất nhỏ của sự vật với tổng thể. Ngay cả các nhà thống kê cũng có khuynh hướng vội đưa ra kết luận từ số lượng bằng chứng ít ỏi. Họ tư tin ngay cả khi không nhận thức được niềm tin ấy - rằng bất kỳ mẫu nhất định một của một tổng thể lớn cũng đều mang tính tiêu biểu cho tổng thể ấy nhiều hơn mức độ sự thật của nó. Sức mạnh của niềm tin có thể được nhìn nhận theo cách con người tư duy về các mẫu hình hoàn toàn ngẫu nhiên - giống như khi tung đồng xu chẳng hạn. Mọi người biết rằng một đồng xu tung lên có xác suất sấp ngửa như nhau. Nhưng họ cũng nghĩ một đồng xu tung lên chỉ vài lần có xác suất ngửa giảm đi một nửa so với khi được tung lên chỉ vài lần - một lỗi được cho là ngụy biện của con bạc. Ngay cả đồng xu công bằng nhất, với những hạn chế nhất định về trí nhớ và ý thức đạo đức, cũng không thể công bằng như con bạc mong đợi. 


Ngay cả những người được đào tạo về thống kê và lý thuyết xác suất đều không thể cảm nhận một mẫu nhỏ có thể biến thiên nhiều hơn tổng thể chung như thế nào - và mẫu càng nhỏ thì càng khó được tổng thể lớn hơn. Họ cho rằng mẫu sẽ tự điều chỉnh cho đến khi nó phản ánh tổng thể mà nó được rút ra từ đó. Nếu tâm trí, vào lúc đang thực hiện các phán đoán khả năng về một thế giới bất định, không phải là một nhà thống kê trực giác thì là gì? Nếu nó không làm những gì các nhà khoa học đứng đầu nghĩ là nó làm, và lý thuyết kinh tế lại cho là nó có làm, thì chính xác nó có làm thế không?

Quy luật của Tâm trí

Cũng giống như họ chưa bao giờ cố gắng giải thích cách thức tâm trí hình thành các mô hình để củng cố cho kinh nghiệm cảm tính về tính tiêu biểu, họ gần như đã gạt đi câu hỏi tại sao trí nhớ con người hoạt động theo cách thức mà ở đó kinh nghiệm cảm tính về sự sẵn có lạ có sức mạnh khiến chúng ta bị lệch lạc. Họ tập trung hoàn toàn vào các mánh lới khác nhau của tâm trí. Họ cho rằng tình huống con người được yêu cầu phán đoán càng phức tạp và càng sát thực tế thì vai trò của tính sẵn có càng mạnh. Những gì con người làm trong nhiều vấn để đời thực phức tạp - chẳng hạn như khi phán đoán Ai Cập có xâm lược Israel không, hay chồng có bỏ mình để đi theo người phụ nữ khác không - là nhằm xây dựng nên các kịch bản. Những câu chuyện do chúng ta tự nghĩ ra, ăn sâu trong trí nhớ, sẽ thay thế các phán đoán xác suất. “Việc tạo nên một kịch bản hấp dẫn có thể sẽ hạn chế tư duy tương lại”, Danny và Amos viết. “Có nhiều bằng chứng cho thấy, khi đã nhận thức hay hiểu một tình huống không chắc chắn theo cách nào đó, con người sẽ khó nhìn nhận nó theo cách khác”





Quy luật của Dự báo


Nó dẫn dắt chúng ta tin rằng có một thế giới ít bất định hơn thực tế và chúng ta không thông minh bằng thực tế. Vì nếu chúng ta có thể giải thích điều không thể dự báo ở ngày hôm nay vào ngày mai mà không cần thông tin bổ sung nào trừ hiểu biết kết quả thực sự xảy ra, thì kết quả này chắc hẳn đã được xác định trước và chúng ta lẽ ra đã có thể dự báo nó. Việc chúng ta không thể làm được coi là dấu hiệu cho thấy trí tuệ có giới hạn của mình, chứ không phải bất định tồn tại trên thế giới. Rất thường xuyên, chúng ta dẫn vặt bù thân vì không thể đoán trước điều sau này dường như là tất yếu. Nhưng tất cả chúng ta đều biết, mọi dấu hiệu đã an bài ngay từ đầu. Vấn là: Chúng ta có nhận ra không?


Cách nhìn nhận sai về những gì đã xảy ra trong quá khứ khiến khó nhìn nhận những gì có thể xảy ra trong tương lai. Các sử gia, trong con mắt khán giả của mình, dĩ nhiên tự hào về “khả năng” xây dựng giải thích cho các sự kiện từ những mảnh ghép của hiện thực quá khi, khiến chúng có vẻ dự đoán được khi hồi tưởng lại. Khi nhà sử học đã giải thích cách thức và lý do một sự kiện nào đó xảy ra, câu hỏi duy nhất còn lại là tại sao con người trong câu chuyện đó lại không nhìn thấy đều mà sử gia giờ đây có thể nhận ra.


Mọi người sẽ chọn thứ họ muốn có nhất


Con người bị bóng tối bao phủ trở nên cực kỳ nhạy cảm với chút tia sáng le lói đầu tiên, cũng giống như những ai đắm chìm trong không gian yên ắng sẽ nghe được cả âm thanh nhỏ nhất, và những người ở trong các tòa nhà cao sẽ mau chóng phát hiện ra sự lắc lư dù là nhỏ nhất. Khi bật đèn hay có tiếng động hoặc cử động, con người trở nên nhạy cảm hơn với thay đổi nhỏ. Đối với tiền bạc cũng vậy. Con người cảm thấy vui vẻ khi đi từ con số 0 lên 1 triệu đô-la nhiều hơn hẳn khi tăng từ 1 triệu đô-la lên 2 triệu đô-la. Dĩ nhiên, lý thuyết về độ thà dụng kỳ vọng cũng dự báo mọi người sẽ nhận phần lợi ích chắc chắn hơn một vụ cá cược đem lại giá trị kỳ vọng của khoản lợi ích thậm chí còn lớn hơn. Họ “e ngại rủi ro”. Nhưng sự “e ngại rủi ro” mà mọi người vẫn gọi đó là gì? Nó đồng nghĩa với khoản phí mọi người sẵn lòng trả nhằm né tránh rủi ro, một khoản phí chống nuối tiếc.


Lý thuyết về độ thỏa dụng kỳ vọng không hẳn là sai. Nó chỉ không hiểu được chính mình, đến mức không thể tự bảo vệ bụ thân trước những mâu thuẫn bề nổi. Danny và Amos viết, thất hạ của lý thuyết này trong việc giải thích các quyết định của con người “chỉ thể hiện những thứ có lẽ nên rõ ràng, rằng những hậu quả nhị tiền tệ của các quyết định không thể bị bỏ qua, như thường lệ, trong ứng dụng lý thuyết về độ thỏa dụng”. Thế nhưng, họ vẫn không làm thế nào để tích hợp một tập hợp những hiểu biết sâu sắc về đản xúc vào trong một lý thuyết trình bày cách con người đưa ra những quyết định rủi ro. Họ đang dò dẫm. Amos thích sử dụng cách diễn đạt mà ông từng đọc ở đâu đó: “chia cắt bản chất đến tận cùng xương tủy”. Họ đang cố gắng chia cắt bản chất con người ra từng phần nhưng những gì tinh túy của cảm xúc thật khó hiểu thấu. Ðó là lý do Amos không thích suy nghĩ hay nói chuyện cụ thể về mộ cảm xúc: ông không thích những thứ khó đo lường. “Đây quả thật là một lý thuyết phức tạp, Danny đã thú nhận trong một bản ghi nhớ. “Trên thực tế, nó bao hàm nhiều tiểu lý thuyết, những thứ được gắn kết khá lỏng lẻo”.




Hiệu ứng cô lập


Dù cảm xúc đó là gì đi nữa, nó cũng trở nên mạnh mẽ hơn khi xác xác suất trở nên nhỏ hơn. Nếu bạn nói với họ xác suất một phần một tỷ là họ sẽ thắng hoặc thua một đống tiền, họ sẽ hành xử như thể xác suất không phải như vậy mà là một phần mười nghìn. Họ e sợ khả năng tổn thất một phần một tỷ và dồn nhiều hy vọng cho khả năng thắng một phần một tỷ hơn mức cần thiết. Phản ứng cảm xúc của con người đối với xác suất đã khiến họ đảo ngược lại ý thích thông thường của mình đối với rủi ro, trở thành kẻ mạo hiểm khi theo đuổi một lợi ích khó thành hiện thực và tránh rủi ro khi đối mặt với xác suất tổn thất nhỏ. (Đó là lý do họ mua cả xổ số lẫn bảo hiểm). “Nếu bạn chỉ nghĩ về các khả năng thì bạn nghĩ về chúng quá nhiều rồi”, Danny nói. Khi con gái bạn về muộn và bạn lo lắng, nó choán hết tâm trí bạn ngay cả khi bạn biết chẳng có gì phải sợ. Bạn sẽ chỉ nhiều tiền hơn cần thiết để rũ bỏ nỗi lo đó”.

Quy luật hoàn tác 

Khi hoàn tác một sự kiện nào đó, tâm trí có khuynh hướng rũ bỏ bất cứ thứ gì đem lại cảm giác ngạc nhiên hay bất ngờ - khác với việc nói rằng nó đang tuân theo các quy luật về xác suất. Một cách khác nhiều khả năng hơn để cứu mạng người đàn ông là thay đổi cách chọn thời điểm của ông ta. Nếu ông hay cậu thanh niên chỉ cần nhanh hoặc chậm hơn vài giây vào bất cứ thời điểm nào trong hành trình bị kịch đó, họ sẽ không bao giờ đụng phải nhau. Khi hoàn tác tai nạn, mọi người không nghĩ đến điều đó. Hủy bỏ phần bất thường của câu chuyện thường dễ hơn. “Cậu có thể khiến bản thân vui vẻ bằng cách hủy bỏ Hitler trong tưởng tượng”, Danny viết, sau đó để cập với Amos về một giai đoạn lịch sử gần đây khi tưởng tượng ra Hider đã thành công với tham vọng ban đầu của hắn, trở thành một họa sĩ ở Vienna. “Bây giờ hãy tưởng tượng ra chuyện khác phản sự thật”, Danny viết. “Chỉ cần nhớ rằng ngày trước khi thụ thai, rất có thể Adolf Hitler là phái nữ. Xác suất cho hắn trở thành một họa sĩ thành công có lẽ không bao giờ quá cao [như xác suất 50-50 hắn sinh ra đã là con gái]. Tại sao khi đó chúng ta lại chấp nhận một trong các cách tiếp cận nhằm xóa bỏ Hitler này rồi coi cách còn lại là gây sốc và hầu như trái quy tắc”. 

      Khi đối diện với sự không chắc chắn - về các bù đầu tư, con người hay bất cứ điều gì khác - tâm trí đưa ra kết luận bằng cách nào? Nó xử lý các bằng chứng như thế nào - từ một trận đấu bóng chày, báo cáo lợi nhuận, thử nghiệm, buổi khám bệnh hay cuộc mai mối? Tại sao tâm trí con người - ngay cả của những người được cho là chuyên gia - lại khiến họ có những đánh giá sai lầm có thể bị lợi dụng bởi những kẻ dám ngó lơ đám chuyên gia và phân tích dựa vào dữ liệu? 


Và làm thế nào hai nhà tâm lý học người Israel lại biết nhiều về những vấn đề này đến mức họ đã dự đoán sẽ có một cuốn sách về bóng chày Mỹ được viết ra vào mấy chục năm sau? Chuyện gì đã khiến hai người đàn ông ở Trung Đông phải ngồi xuống và xác định xem tâm trí đang làm gì khi nó cố gắng đánh giá một cầu thủ bóng chày, một khoản đầu tư hay một ứng viên tổng thống? Và tại sao một nhà tâm lý lại giành Giải Nobel Kinh tế?


Hình ảnh: Hoàng Thương

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

Bạn đam mê viết lách, yêu thích đọc sách và muốn lan tỏa văn hóa đọc tới cộng đồng của YBOX.VN? Đăng ký để trở thành CTV Bookademy tại link: http://bit.ly/bookademy_ctv

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

Xem thêm

Tôi là một fan hâm mộ lớn của Tư duy nhanh và chậm của Kahneman và thường xuyên trích dẫn nó trong tác phẩm của mình, vì vậy tôi đã biết đôi điều về sự hợp tác giữa Kahneman-Tversky - nhưng không biết tình bạn của họ lại căng thẳng đến thế. Tôi thậm chí còn hâm mộ Kahneman hơn nữa, nhưng hâm mộ Tversky...không nhiều lắm. Có vẻ như anh ấy là một người thích cạnh tranh, thích kiểm soát, thông minh và biết chú ý - kiểu người mà tôi có xu hướng tránh xa khi có thể.

Tôi không nhất thiết phải đồng ý với tất cả các phát hiện của nhóm, chẳng hạn, ý kiến cho rằng sự hồi quy về mức trung bình là lý do duy nhất dẫn đến hiệu suất tốt hơn hoặc kém hơn so với lần trước. Tôi tin rằng lời khen và lời chỉ trích chắc chắn có thể tạo nên sự khác biệt. Ví dụ, lời khen ngợi, đặc biệt là nếu bạn để nó lọt vào đầu mình, có thể khiến bạn mất tập trung và làm tổn thương sự tập trung của bạn, dẫn đến hiệu suất kém hơn hoặc thậm chí là sai lầm nghiêm trọng vào lần tiếp theo.

Tôi chưa biết về việc Kahneman ly hôn và tái hôn, và thực tế là tôi vẫn hơi tò mò về điều đó, nhưng hôn nhân không bao giờ đơn giản, và có lẽ sẽ không thu được nhiều lợi ích nếu cố gắng tìm hiểu chuyện gì đã xảy ra.

Tôi cũng học được nhiều điều hơn về cuộc sống ở Israel và việc những công dân bình thường phải luôn sẵn sàng cầm súng trường tấn công và hy sinh mạng sống của mình để bảo vệ và sinh tồn đất nước mình như thế nào. Bạn có cảm giác rằng phải có cách tiếp cận nào tốt hơn để đối xử với hàng xóm của mình hơn thế này.

Ước gì nó có mục lục để người ta có thể tìm thấy mọi thứ dễ dàng hơn, nhưng cuốn sách tuyệt vời.

Khi Tâm lý học buộc dù và rơi vào Vương quốc các nhà kinh tế, hầu hết người bản xứ đã lao ra để bảo vệ Người có lý trí khỏi sự tấn công của những người theo chủ nghĩa Cảm xúc. Sau đó, một điều tò mò đã xảy ra. Khi xem xét cảm xúc, các Nhà kinh tế nhận thấy Rational Man nhân bản hơn, có nhiều khả năng cư xử như con người thực sự cư xử. Xác suất, lợi ích và thậm chí sự hối tiếc ít quan trọng hơn so với sự thay đổi tiềm tàng từ hiện trạng đối với các tác nhân này. Michael Lewis kể lại điều đó đã xảy ra như thế nào trong cuốn tiểu sử tuyệt vời này của hai nhà tư tưởng xuất sắc, những người yêu thích ý tưởng của nhau và có chút yêu nhau.

Theo trực giác, tôi bị cuốn hút vào kinh tế học hành vi, vì chúng đã biến việc nghiên cứu tài chính của tôi từ một cuộc đấu tranh thành một niềm vui. Nhưng ý nghĩa của sự hợp tác Kahneman và Tversky còn rộng hơn nhiều so với nền khoa học ảm đạm. Các nhà quản lý Hiệp hội Bóng rổ Quốc gia, bác sĩ ra quyết định và chiến lược gia quân sự đều mài giũa trò chơi của họ bằng cách áp dụng tính sáng tạo trong công việc của cặp đôi này vào lĩnh vực riêng của họ; Lewis cho chúng tôi biết họ đã nhìn thấy ánh sáng như thế nào.

Lewis chắc chắn là một trong những nhà văn phi hư cấu giỏi nhất hiện nay và bản thân ông không phải là một nhà tư tưởng hèn hạ.

Ít nhất, có thể nói rằng những phát hiện của Kahneman và Tversky đã gây tranh cãi, không phải vì chúng đáng nghi ngờ mà vì chúng đi ngược lại một số quan điểm cơ bản đã được thiết lập. Đó là lý do tại sao Lewis quyết định viết một cuốn sách về họ.

Tình anh em của Kahnenman và Tversky bắt đầu trở nên xấu đi trong những năm sau đó khi Tversky bắt đầu nhận được rất nhiều giải thưởng cho công việc mà ông và Kahneman cùng thực hiện. Kahneman có lẽ đã bắt đầu cảm thấy hơi bực bội vì không được công nhận những gì ông cho là nỗ lực hợp tác thực sự. Ở thời kỳ đỉnh cao, anh và Tversky có chung một bộ não, nhưng chỉ một nửa bộ não được chú ý.

Sự bất hòa cuối cùng của họ đang ở đỉnh điểm của cuốn sách, và mặc dù việc Lewis đi từ khoa học khô khan, khách quan đến những tai ương đau lòng trong mối quan hệ cá nhân có vẻ giống như một sự thay đổi giọng điệu, nhưng nó thực sự minh họa một cách khéo léo về chính chủ đề mà cả hai đàn ông dành nửa cuộc đời để học tập.

Thật kỳ lạ và mỉa mai khi một trong những ý tưởng cuối cùng mà cả hai người đang thực hiện trước cái chết của Tversky vào năm 1996 lại được gọi là “dự án đang hoàn tác”, một ý tưởng được các nhà hoạch định chính sách công áp dụng như một cách để giảm thiểu hoặc ngăn chặn một số vấn đề trong thế giới thực. chẳng hạn như tai nạn ô tô do sử dụng điện thoại di động và trẻ em sống dưới mức nghèo khó được ăn trưa miễn phí ở trường. Thật bi thảm khi loại thiên tài của riêng họ lại là nguyên nhân dẫn đến thành công trong hợp tác của họ và cuối cùng là “sự hủy diệt” với tư cách là bạn bè và đồng nghiệp.

Mặc dù có vẻ như cuốn sách của Lewis kết thúc ở một nốt trầm nhưng thực tế không phải vậy. Cuối cùng, câu chuyện về tình bạn của Kahneman và Tversky vừa truyền cảm hứng vừa đáng yêu.

Ít nhất, có thể nói rằng những phát hiện của Kahneman và Tversky đã gây tranh cãi, không phải vì chúng đáng nghi ngờ mà vì chúng đi ngược lại một số quan điểm cơ bản đã được thiết lập. Đó là lý do tại sao Lewis quyết định viết một cuốn sách về họ.

Tình anh em của Kahnenman và Tversky bắt đầu trở nên xấu đi trong những năm sau đó khi Tversky bắt đầu nhận được rất nhiều giải thưởng cho công việc mà ông và Kahneman cùng thực hiện. Kahneman có lẽ đã bắt đầu cảm thấy hơi bực bội vì không được công nhận những gì ông cho là nỗ lực hợp tác thực sự. Ở thời kỳ đỉnh cao, anh và Tversky có chung một bộ não, nhưng chỉ một nửa bộ não được chú ý.

Sự bất hòa cuối cùng của họ đang ở đỉnh điểm của cuốn sách, và mặc dù việc Lewis đi từ khoa học khô khan, khách quan đến những tai ương đau lòng trong mối quan hệ cá nhân có vẻ giống như một sự thay đổi giọng điệu, nhưng nó thực sự minh họa một cách khéo léo về chính chủ đề mà cả hai đàn ông dành nửa cuộc đời để học tập.

Thật kỳ lạ và mỉa mai khi một trong những ý tưởng cuối cùng mà cả hai người đang thực hiện trước cái chết của Tversky vào năm 1996 lại được gọi là “dự án đang hoàn tác”, một ý tưởng được các nhà hoạch định chính sách công áp dụng như một cách để giảm thiểu hoặc ngăn chặn một số vấn đề trong thế giới thực. chẳng hạn như tai nạn ô tô do sử dụng điện thoại di động và trẻ em sống dưới mức nghèo khó được ăn trưa miễn phí ở trường. Thật bi thảm khi loại thiên tài của riêng họ lại là nguyên nhân dẫn đến thành công trong hợp tác của họ và cuối cùng là “sự hủy diệt” với tư cách là bạn bè và đồng nghiệp.

Mặc dù có vẻ như cuốn sách của Lewis kết thúc ở một nốt trầm nhưng thực tế không phải vậy. Cuối cùng, câu chuyện về tình bạn của Kahneman và Tversky vừa truyền cảm hứng vừa đáng yêu.

Khi Tâm lý học buộc dù và rơi vào Vương quốc các nhà kinh tế, hầu hết người bản xứ đã lao ra để bảo vệ Người có lý trí khỏi sự tấn công của những người theo chủ nghĩa Cảm xúc. Sau đó, một điều tò mò đã xảy ra. Khi xem xét cảm xúc, các Nhà kinh tế nhận thấy Rational Man nhân bản hơn, có nhiều khả năng cư xử như con người thực sự cư xử. Xác suất, lợi ích và thậm chí sự hối tiếc ít quan trọng hơn so với sự thay đổi tiềm tàng từ hiện trạng đối với các tác nhân này. Michael Lewis kể lại điều đó đã xảy ra như thế nào trong cuốn tiểu sử tuyệt vời này của hai nhà tư tưởng xuất sắc, những người yêu thích ý tưởng của nhau và có chút yêu nhau.

Theo trực giác, tôi bị cuốn hút vào kinh tế học hành vi, vì chúng đã biến việc nghiên cứu tài chính của tôi từ một cuộc đấu tranh thành một niềm vui. Nhưng ý nghĩa của sự hợp tác Kahneman và Tversky còn rộng hơn nhiều so với nền khoa học ảm đạm. Các nhà quản lý Hiệp hội Bóng rổ Quốc gia, bác sĩ ra quyết định và chiến lược gia quân sự đều mài giũa trò chơi của họ bằng cách áp dụng tính sáng tạo trong công việc của cặp đôi này vào lĩnh vực riêng của họ; Lewis cho chúng tôi biết họ đã nhìn thấy ánh sáng như thế nào.

Lewis chắc chắn là một trong những nhà văn phi hư cấu giỏi nhất hiện nay và bản thân ông không phải là một nhà tư tưởng hèn hạ.

Tôi là một fan hâm mộ lớn của Tư duy nhanh và chậm của Kahneman và thường xuyên trích dẫn nó trong tác phẩm của mình, vì vậy tôi đã biết đôi điều về sự hợp tác giữa Kahneman-Tversky - nhưng không biết tình bạn của họ lại căng thẳng đến thế. Tôi thậm chí còn hâm mộ Kahneman hơn nữa, nhưng hâm mộ Tversky...không nhiều lắm. Có vẻ như anh ấy là một người thích cạnh tranh, thích kiểm soát, thông minh và biết chú ý - kiểu người mà tôi có xu hướng tránh xa khi có thể.

Tôi không nhất thiết phải đồng ý với tất cả các phát hiện của nhóm, chẳng hạn, ý kiến cho rằng sự hồi quy về mức trung bình là lý do duy nhất dẫn đến hiệu suất tốt hơn hoặc kém hơn so với lần trước. Tôi tin rằng lời khen và lời chỉ trích chắc chắn có thể tạo nên sự khác biệt. Ví dụ, lời khen ngợi, đặc biệt là nếu bạn để nó lọt vào đầu mình, có thể khiến bạn mất tập trung và làm tổn thương sự tập trung của bạn, dẫn đến hiệu suất kém hơn hoặc thậm chí là sai lầm nghiêm trọng vào lần tiếp theo.

Tôi chưa biết về việc Kahneman ly hôn và tái hôn, và thực tế là tôi vẫn hơi tò mò về điều đó, nhưng hôn nhân không bao giờ đơn giản, và có lẽ sẽ không thu được nhiều lợi ích nếu cố gắng tìm hiểu chuyện gì đã xảy ra.

Tôi cũng học được nhiều điều hơn về cuộc sống ở Israel và việc những công dân bình thường phải luôn sẵn sàng cầm súng trường tấn công và hy sinh mạng sống của mình để bảo vệ và sinh tồn đất nước mình như thế nào. Bạn có cảm giác rằng phải có cách tiếp cận nào tốt hơn để đối xử với hàng xóm của mình hơn thế này.

Ước gì nó có mục lục để người ta có thể tìm thấy mọi thứ dễ dàng hơn, nhưng cuốn sách tuyệt vời.

Cuốn sách này gần như là phần tiếp theo của Moneyball: Nghệ thuật chiến thắng một trò chơi không công bằng. Chương đầu tiên thậm chí còn tiếp tục theo cùng một mạch và sau đó, giống như nhiều cuốn sách khác của ông, chuyển sang chủ đề chính. Nó cũng tập trung nhiều hơn vào tiểu sử của hai nhân vật chính, giống như The New New Thing, thay vì chuyển đổi giữa các nhân vật.

Tôi đã tự tranh luận với bản thân về việc nên đọc cuốn này trước hay cuốn Tư duy nhanh và chậm của chính Daniel Kahneman, nhưng cuối cùng thì cuốn sách này có thể là một phần giới thiệu hay về những khái niệm khó hơn trong cuốn sách đó. Lewis đã làm rất tốt việc làm cho các khái niệm trở nên dễ dàng nhất có thể. Một trong những chương sau (như Chương 6: Quy luật của Tâm trí) cần phải dừng lại và suy nghĩ một chút, nhưng tôi không nghĩ điều đó vượt quá khả năng của những ai sẵn sàng tập trung một chút. Tôi cũng nhận thấy cuốn sách làm rất tốt việc giúp người đọc hiểu được chủ đề thống nhất giữa tác phẩm trước và sau của hai bộ môn. Tôi rất vui vì tôi thực sự có thể hiểu chính xác những đóng góp của Kahneman và Tversky là gì. Ví dụ, trong chương về Lý thuyết Triển vọng và đường cong hữu dụng, tôi thực sự hiểu rằng đường cong hữu dụng phải có hình chữ s.

Đây là cuốn thứ sáu của tôi bởi Lewis (tôi đọc Liar's Poker, Flash Boys, The Big Short, Moneyball, The New New Thing) và đó là một trong những cuốn hay nhất của anh ấy.

Tôi là một người hâm mộ cuồng nhiệt của Michael Lewis, vì vậy khi cuốn sách mới của anh ấy được công bố, tôi đã đưa mình vào danh sách chờ mua nó tại thư viện công cộng của mình. Có lẽ tôi đã đọc bất cứ thứ gì anh ấy xuất bản, thậm chí cả một cuốn sách khác về kinh doanh thể thao (tôi chưa đọc cuốn nào trong số đó), nhưng vì nó nói về hai nhà tâm lý học người Israel nên tôi đặc biệt tò mò. Tất nhiên, tôi đã từng nghe nói tới tác phẩm của Daniel Kahneman trước đây, nhưng tôi chưa bao giờ đọc cuốn Tư duy nhanh và chậm nổi tiếng của ông. Tôi lấy nền tảng từ những cuốn sách khác mà ông và cộng sự Amos Tversky chịu ảnh hưởng, cụ thể là Nudge, The Paradox of Choice, và sách của Dan Ariely. Vì Michael Lewis là tác giả của cuốn sách này nên tôi mong đợi được thông báo về điều gì đó phức tạp một cách rõ ràng và dễ tiếp cận. Điều tôi không ngờ tới là cuốn sách sẽ khiến tôi xúc động.

Như nhiều bạn có thể đã biết, Kahneman và Tversky là hai nhà tâm lý học có công trình trở thành nền tảng của kinh tế học hành vi. Kinh tế học truyền thống dựa trên niềm tin rằng con người luôn hành động vì lợi ích cá nhân của mình và đưa ra những lựa chọn hợp lý về những gì sẽ thúc đẩy lợi ích đó tốt nhất. Kahneman và Tversky đã bác bỏ quan điểm đó bằng cách chứng minh rằng con người luôn đưa ra những quyết định phi lý. Bây giờ, điều đó có vẻ hiển nhiên đối với bất kỳ ai biết về con người, nhưng một khi bạn nhìn thấy tất cả những lỗi phổ biến mà họ mắc phải, bạn sẽ bắt đầu nghi ngờ mọi quyết định mà bạn từng đưa ra trong suốt cuộc đời mình.


Tuy nhiên, đối với tôi, điều gây ảnh hưởng nhiều hơn nữa là việc tìm hiểu về quá trình “hoàn tác” đã đặt tên cho cuốn sách. Cuốn sách nói rằng cách phổ biến nhất để mọi người tự thêm vào nỗi bất hạnh của mình là nhìn lại cuộc đời mình và nghĩ, “Giá như.” Một lần nữa, điều này có vẻ hiển nhiên, nhưng tôi cá là bạn cũng giống tôi và bạn đánh giá thấp mức độ bạn làm được điều đó. Tôi đã đi xa đến mức bắt đầu cả một cuốn hồi ký để xóa bỏ những quyết định tồi tệ của mình. Ngay trang đầu tiên, tôi bày tỏ mong muốn có một cỗ máy thời gian và ám chỉ một vài điểm khởi đầu hoàn hảo trong cuộc đời mà tôi có thể sử dụng nó. Phần sau của cuốn hồi ký, tôi sẽ đi vào chi tiết hơn. Nhưng bây giờ tôi đã đọc cuốn sách này, tôi đang tự hỏi liệu tôi có nên tiếp tục cuốn hồi ký này hay không. Vâng, tôi muốn hoàn tác và làm lại cuộc sống của mình, nhưng những người khác cũng vậy, vậy điều đó có thể thú vị như thế nào đối với người khác?

Nhưng ngoài tất cả những câu hỏi mà cuốn sách buộc tôi phải làm, tôi thực sự ngày càng yêu thích Danny và Amos. Tôi xác định nhiều hơn với Danny, người ít hung hăng hơn trong hai người. Amos là Sabra, người Israel bản địa và là anh hùng trong Cuộc chiến sáu ngày. Danny đã từng là nạn nhân; Đức Quốc xã đã giết cha anh, và anh trốn sang Israel cùng mẹ và em gái. Hai trải nghiệm sống khác nhau khiến Danny trở thành một kẻ hay nghi ngờ và Amos trở thành một chiến binh, nhưng họ bổ sung cho nhau, đó là điều khiến họ trở thành một đội hiệu quả như vậy.

Một vài cảnh báo dành cho những người bạn Do Thái của tôi: Danny và Amos không theo đạo, và có một số tuyên bố chống chủ nghĩa Phục quốc Do Thái xuyên suốt cuốn sách. Tôi có thể nhìn qua điều đó, nhưng không phải ai cũng có thể.

Tôi cũng sẽ nói một điều về cái kết mà không tiết lộ gì cả. Nó làm tôi rơi nước mắt. Và đó là cuốn sách đầu tiên của tôi và của Michael Lewis.

“Cuối cùng, hòa bình chỉ có thể đạt được bằng quyền bá chủ hoặc bằng sự cân bằng quyền lực.” ~ Henry Kissenger

Michael Lewis rõ ràng rất tôn trọng tình bạn này. Tôi cũng vậy. Họ là hai người đàn ông đã khiến tôi phải suy nghĩ theo hướng xác suất hơn và lý do tại sao tôi chọn trọng tâm học tập của riêng mình. Ai lại không muốn đọc về tình yêu thuần khiết và nghề nghiệp mà Daniel Kahneman và Amos Tversky đã chia sẻ, mạnh mẽ đến mức vợ của họ phải ghen tị tột độ. Hai người đàn ông này sẽ tiếp tục thay đổi cách chúng ta nghĩ về kinh tế, tâm lý học, xác suất và chính sách công, bằng cách chỉ trích những người khác vì những điều nhảm nhí của họ, đặc biệt là những người tự gọi mình là chuyên gia. Nếu họ chia sẻ bất kỳ kỹ năng hoặc tình yêu nào thì đó chính là điều này. Mối quan hệ là một bi kịch. Tôi không thực sự quan tâm đến những nội dung tiết lộ nên nếu có bạn có thể dừng đọc ở đây. Amos Tversky thống trị mối quan hệ hợp tác này và các chuyên gia khác, do bản tính hướng ngoại của anh ấy, đã giúp anh ấy làm được điều đó. Điều này sẽ dẫn đến sự sụp đổ của mối quan hệ đối tác vì Danny là người hướng nội và không có kiên nhẫn cho những điều nhảm nhí như vậy. Câu nói của Kissenger cứ lởn vởn trong đầu tôi trong suốt quá trình đọc cuốn sách này và tôi nghĩ nó thực sự tóm tắt quan điểm của tôi về mối quan hệ hợp tác giữa họ.