Gió lạnh đầu mùa Reviews

Luôn đúng với triết lý “văn học là vũ khí cao quý”, Thạch Lam không than thở trước cảnh ngộ của con người trong lịch sử nhưng cũng không lý tưởng hoá nỗi thống khổ của người thiểu số. Đọc "Gió lạnh đầu mùa", cảm xúc của người đọc trải qua nhiều cung bậc buồn vui, giận hờn. Một chút buồn, một chút chua xót, nhưng trên tất cả là lòng nhân ái và tình người.

Mọi người trong truyện của Thạch Lam đều là những người bình thường, họ có những ý tưởng hay nhưng lại có những khuyết điểm hẹp hòi và sự hèn nhát, toan tính. 

“Gió đầu mùa” đã trở thành một quyển sách văn học được yêu thích bởi nhiều thế hệ bạn đọc. Chất văn, hơi văn của Thạch Lam thoáng qua mà đọng lâu. Đó có lẽ cũng là lý do mà tập truyện này trân trọng được hiện diện trong bộ “Việt Nam Danh tác”. Trong tập truyện ngắn này, Thạch Lam đã khẳng định con đường văn chương của mình: “Đối với tôi văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay quên lãng, trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có để vừa tố cáo thay đổi một cái xã hội giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”.

Đọc truyện của Thạch Lam nói chung, tập truyện “Gió đầu mùa“ nói riêng, đặc biệt với người trẻ đang quay cuồng với nhịp sống hiện đại, truyện Thạch Lam mang lại thứ cảm giác dịu dàng mà man mác, tựa như hương hoa hoàng lan phả vào lòng người, cái hương thơm thương mến ngày ấy Thanh gặp Nga trong "Dưới bóng hoàng lan".  Những cảm xúc buồn đấy mà thương đấy. Chợt những điều bình dị của cuộc sống lại cho ta thấy rằng mình đang sống thật và dường như cũng đang mất đi, đang chết đi phần nào đó. Hương hoàng lan đeo bám ta, dịu ngọt, thanh mát, nôn nao.

Chỉ là một suy nghĩ, một cử chỉ nhỏ nhoi, một tia nhỏ niềm vui đã là vô giá giữa cuộc sống u buồn. Từ buổi còn đi học, ta cứ bị ám ảnh mãi bởi ánh sáng của đoàn tàu xe lửa vụt qua giữa đêm tối của phố huyện đã gợi lên bao hồi tưởng, hy vọng trong hai chị em trong "Hai đứa trẻ". Trong tập truyện ngắn này, có những tia lửa khác đi. Đó là những thay đổi trong cách nghĩ về cuộc sống thanh bạc chốn làng quê của Tân trong "Những ngày mới". Đó là cảnh ngày gió lạnh thổi về, cậu bé Sơn lấy trộm chiếc áo của mẹ đưa cho đứa trẻ nhà nghèo hơn với một tình cảm trong sáng, ngây thơ và sự đồng cảm trong "Gió lạnh đầu mùa". Những tia lửa niềm vui như tia sáng bàng bạc giữa u buồn cuộc sống, đem đến cái hy vọng và tình người.

Thôn Đoài ngày ấy đầy những người dân ngụ cư, ai cũng nghèo khổ cả, trong số đó có mẹ Lê và mười một đứa  con của mẹ. Ngày trời nóng làm lụm vất vả nhưng mẹ vui vì có người thuê làm vườn làm mướn để đặng có bát gạo cho đám con của mẹ ăn. Khổ nhất là ngày rét, làm không công cũng chẳng ai thuê, đám con mẹ Lê ôm chặt nhau, rét run, đói run, gió và mưa dữ dội, không đèn. Ngày ấy mẹ đi xin gạo nhà giàu, họ xua chó đuổi mẹ đi, chó cắn, máu chảy không người, mấy ngày sau mẹ chết để lại đám con nhoi nhóc bơ vơ. Nơi ấy, “Và họ thấy một cảm giác lo sợ đè lấy tâm can họ, những người ở lại, những người còn sống mà cái khổ cứ theo đuổi mãi không bao giờ dứt”.

Chúng ta vui mừng khi có một nhà văn thành thị lại am hiểu cuộc sống nông thôn, viết về nông thôn đậm chất nông thôn đến thế, Thạch Lam. Đặc biệt hướng ngòi bút vào những cảnh ngộ nghèo khó, Thạch Lam dường như có một sự ưu ái lạ lùng với những cảnh đời như thế. Ông cùng khổ, cùng đau, cùng buồn với họ. Cảm xúc trong từng con chữ của Thạch Lam là cảm xúc của chính nhân vật, chân chất và chân thật, như thể ông đã sống như những số phận nhỏ bé mà ông viết trên trang sách của mình.

Chỉ là một lát cắt của cuộc sống, mắt thấy tai nghe cứ thế thành truyện. Truyện của Thạch Lam luôn kể về những sự kiện nhỏ nhặt đời thường, bình thường đến nỗi nhiều khi bị quên lãng. Không cần đến những xung đột gây cấn, không cần đến những tình huống éo le, chỉ là những chi tiết rời rạc của nhịp sống thường ngày. Thạch Lam đi vào lòng người bởi cái chất chân chất của nhịp sống ấy, từ trong những sự kiện thường nhặt ấy lại toát lên thứ cảm xúc man mác, vừa nhẹ nhàng vừa sâu sắc. Đó là cái cảm giác lần đầu làm bố thoạt đầu có chút thờ ơ rồi dần dần là sợi dây liên kết máu mủ thiêng liêng của Tân. Đó là cái lần về quê thăm mẹ già vỏn vẹn chỉ trong một tiếng đồng hồ của Tâm và vài đồng tiền mỗi tháng gửi về xem như tròn bổn phận người con. Đó còn là cái đêm gió lạnh, hai đứa trẻ nghe tiếng chim kêu ngoài cửa sổ. Những câu chuyện không có cốt truyện như thế cứ đi vào lòng bạn đọc, nhẹ nhàng và neo đọng mãi.

Tôi không phải là một người yêu và ham mê văn học, nhất là văn học những thời kỳ trước. Nhưng “Gió lạnh đầu mùa” của Thạch Lam là một cuốn sách khiến tôi yêu thích. Với những cốt truyện những nhân vật được Thạch Lam xây dựng dựa trên những mảnh đời khó nhọc, nó hiện lên thật giản dị và gần gũi, như hai chị em Sơn trong “chiếc áo bông”. Giọng văn của ông có phần hơi đượm buồn, và có một tiết tấu nhanh nó xoáy sâu vào tâm can người đọc, gợi cho họ nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau từ thương cảm, đau xót, và suy tư. Cuốn sách này tuy mỏng nhưng hay vô cùng.

Là một người yêu thích văn học, tôi nghiễm nhiên không thể bỏ qua một tác phẩm như thế này. Quả là tác phẩm thật tuyệt, thật chân thực và cũng thật tinh tế. Trong bối cảnh xã hội cũ, vẫn hiện lên những con người hết mực yêu thương và sống chan hòa với nhau. Tình cảm ấy thật đáng trân quý. Đối với một miền quê nghèo đến như vậy, giọng văn Thạch Lam cũng có lúc dàn trải có lúc gấp gáp.

Nhiều chi tiết và hình ảnh, văn phong của ông vẫn có một luận điểm chính mà chắc rằng ai cũng đã biết “truyện như không truyện”. Bởi thế, khi câu chuyện kết thúc, có vẻ đột ngột, nhưng cái chính mà chúng ta thấy còn sót lại chỉ là những yêu thương và thương yêu mà thôi.

Chính ngôn ngữ trong truyện đã đưa cái tên “Gió lạnh đầu mùa” trở thành tác phẩm xuất sắc trong nền văn học Việt Nam. Ngôn ngữ của Thạch Lam lúc nào cũng vậy, luôn phát huy tối đa sự phong phú của tiếng Việt. Nói văn Thạch Lam là một bước chuyển mình trong nền văn học nước nhà bởi cách ông sử dụng từ ngữ rất gần gũi, bình dị, khác hẳn tính tượng trưng ước lệ của văn học cổ đại trong giai đoạn trước. 

Tác gia Nguyễn Tuân – bậc thầy trong việc sử dụng ngôn từ đã dành cho Thạch Lam một lời ngợi ca thế này “Thạch Lam đã làm cho tiếng Việt gọn ghẽ đi, co duỗi thêm, mềm mại và tươi tắn hơn. Thạch Lam có đem sinh sắc vào tiếng ta. Và theo tôi nghĩ, đứng bên cái tiêu chuẩn thái độ tư tưởng nó là tiêu chuẩn chung cho các thể, các ngành văn nghệ thì đây là cái chuẩn trong những tiêu chuẩn quan trọng nếu không là duy nhất”.