Chữa lành sau sang chấn Reviews

Điều khiến tôi bị cuốn hút ở sang chấn là nó tác động đến con người như thế nào. Sang chấn giúp bạn sống sót trước bất cứ điều gì đã cố gắng làm tổn thương bạn. Đó là một bản năng sinh tồn.

Khi bạn trải qua sang chấn, não bộ sẽ bảo vệ bạn. Theo đúng nghĩa đen, nó tạo ra một “nhân cách” mới chồng lên nhân cách bạn sinh ra đã có và biến đổi bạn. Nó làm tăng độ nhạy của các giác quan, khiến bạn trở nên nhạy bén hơn, thậm chí thông minh hơn, nhưng đồng thời nó cũng thay đổi hóa học não bộ – và đó mới chính là vấn đề lớn. Khi hóa học não thay đổi, bạn sẽ không còn vận hành tốt trong các tình huống đời sống thường ngày, bởi phần não phụ trách phản ứng chiến đấu, bỏ chạy hoặc đóng băng luôn bị kích hoạt quá mức; vùng dưới đồi bị mắc kẹt trong trạng thái tăng tốc liên tục, còn vỏ não trước trán thì bị bỏ quên và kém phát triển. Điều mâu thuẫn là, trong khi sang chấn khiến bạn “thông minh hơn” để sinh tồn, nó lại làm bạn kém khả năng học hỏi do liên tục bơm hormone căng thẳng vào máu.

Cuốn sách này chứa đựng rất nhiều nội dung, bao trùm hơn 30 năm nghiên cứu về sang chấn. Tôi đồng tình với tác giả rằng sang chấn vô cùng quan trọng và đặc biệt liên quan đến xã hội của chúng ta ngày nay. Hầu hết mọi người đều trải qua một dạng sang chấn nào đó trong đời, nhưng dường như khi bạn càng nhỏ tuổi và chưa phát triển đầy đủ thì tác động về sau trong cuộc sống càng sâu sắc. Sang chấn thực sự được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, và chúng ta vẫn chưa coi việc thảo luận hay điều trị sang chấn là điều bình thường. Nếu mọi người hiểu biết nhiều hơn về sang chấn và tác động của nó lên con người, tôi tin rằng lời khuyên y khoa và cách chúng ta đối xử với nhau sẽ rất khác so với hiện tại.

Tôi thấy khá dễ nhận ra khi một người từng trải qua sang chấn. Nó ảnh hưởng đến nhân cách của họ, nhưng cũng có những dấu hiệu thể hiện qua hành vi, biểu cảm và giọng nói. Việc biết một người có trải qua sang chấn hay không là rất quan trọng, vì bạn cần điều chỉnh cách suy luận và giao tiếp với họ – những điều đôi khi có thể lệch chuẩn.

Cuốn sách này thực sự xuất sắc đối với các nhà tâm lý học và những người muốn hiểu rõ hơn về bản thân cũng như sang chấn. Nó cung cấp kiến thức đa dạng về các phương pháp can thiệp khác nhau đã được chứng minh là hiệu quả. CBT rõ ràng là phương pháp phổ biến nhất, nhưng hai phương pháp khác mà tôi thấy đặc biệt thú vị và hấp dẫn trong điều trị sang chấn là EMDR và yoga. Tôi đã biết đến cả hai trước khi đọc sách, nhưng cuốn sách này cho thấy rõ ràng tác động mạnh mẽ của chúng đối với rất nhiều người.

Tôi thực sự cảm thấy rằng trong lĩnh vực tâm lý học và khoa học dinh dưỡng, Mỹ đang đi trước phần còn lại của thế giới nhiều năm, đặc biệt là so với Anh. Tôi rất hy vọng rằng những nghiên cứu và phương pháp này sẽ sớm được áp dụng rộng rãi ở đây.

Hiểu biết nhiều hơn về sang chấn đồng nghĩa với việc chúng ta có thể góp phần chữa lành xã hội, ngăn ngừa lạm dụng, và thậm chí làm giàu thêm cho chính đời sống tinh thần của mình.

Cuốn sách này bàn về sang chấn tâm lý và 30 năm nỗ lực tìm hiểu cách con người đối diện, sống sót và chữa lành sau những trải nghiệm chấn thương.

Tác giả, bác sĩ Bessel van der Kolk, là người sáng lập và giám đốc y khoa của Trauma Center tại Brookline, bang Massachusetts. Ông cũng là giáo sư tâm thần học tại Trường Y Đại học Boston và là Giám đốc Mạng lưới Điều trị Sang chấn Phức hợp Quốc gia Hoa Kỳ.

Cuốn sách đi sâu một cách chi tiết vào mối liên hệ giữa não bộ, tâm trí và cơ thể trong quá trình chữa lành sang chấn. Những bài học rút ra từ các cựu binh chiến tranh Việt Nam. Trí óc của trẻ em và “dấu ấn” mà sang chấn để lại. Sự thật đau lòng rằng cứ năm người Mỹ thì có một người từng bị xâm hại tình dục khi còn là trẻ em. Và phải đến năm 1980 mới có bước ngoặt, khi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ chính thức đưa ra chẩn đoán Rối loạn Căng thẳng Sau Sang chấn (PTSD).

Cuốn sách giải thích những yếu tố dẫn đến PTSD, chẳng hạn như khi phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy không thể giải quyết được mối đe dọa, hệ thống của chúng ta sẽ kích hoạt biện pháp cuối cùng—não bò sát, tức hệ thống cấp cứu tối thượng. Hệ thống này thường được kích hoạt khi chúng ta bị bất động về mặt thể chất, ví dụ như khi bị kẻ tấn công ghì chặt, hoặc khi một đứa trẻ không có lối thoát khỏi người chăm sóc đáng sợ.

Sau đó, khi có điều gì đó gợi lại ký ức quá khứ, bán cầu não phải của người từng chịu sang chấn sẽ phản ứng như thể biến cố đang xảy ra ngay lúc này, bất chấp họ có bao nhiêu hiểu biết hay nhận thức đi nữa. Não lý trí gần như bất lực trong việc “thuyết phục” não cảm xúc thoát ra khỏi thực tại của chính nó.

Nghiên cứu cho thấy sang chấn tạo ra những thay đổi thực sự trong não bộ. Những người từng chịu sang chấn có thể cảm thấy xa cách về mặt cảm xúc với tất cả mọi người, như thể trái tim họ bị đóng băng và họ sống phía sau một bức tường kính.

Trong các bài trắc nghiệm Rorschach, họ thường nhìn thấy những hình ảnh mang tính bạo lực.

Khi Prozac lần đầu tiên được đưa ra thị trường, đó là một trong những loại thuốc đầu tiên giúp con người sống trong hiện tại thay vì bị mắc kẹt trong quá khứ. Các loại thuốc như Prozac và những thuốc tương tự như Zoloft, Celexa, Cymbalta và Paxil đã đóng góp đáng kể vào việc điều trị các rối loạn liên quan đến sang chấn. Hiện nay, cứ mười người Mỹ thì có một người đang dùng thuốc chống trầm cảm.

Não phải là phần phát triển đầu tiên trong bụng mẹ và đảm nhiệm giao tiếp phi ngôn ngữ giữa mẹ và trẻ sơ sinh. Những trải nghiệm trong cuộc sống có ý nghĩa vô cùng lớn: các nơ-ron cùng kích hoạt sẽ liên kết với nhau.

Nếu bạn cảm thấy an toàn và được yêu thương, não bộ sẽ phát triển theo hướng khám phá, vui chơi và hợp tác. Nếu bạn là một đứa trẻ luôn sợ hãi và cảm thấy mình không được mong đợi, não bộ sẽ “chuyên môn hóa” cho cảm giác sợ hãi và bị bỏ rơi. Nếu chưa từng có ai nhìn bạn bằng ánh mắt yêu thương và mỉm cười khi thấy bạn, nếu chưa từng có ai vội vàng đến giúp mà thay vào đó chỉ nói “nín đi, khóc nữa là cho khóc thật”, thì bạn sẽ phải tự tìm những cách khác để chăm sóc bản thân. Bạn rất có thể sẽ thử bất cứ thứ gì—ma túy, rượu, ăn uống vô độ, hay tự làm đau—bất cứ điều gì mang lại một chút nhẹ nhõm.

Để sinh lý của chúng ta có thể lắng dịu nhằm chữa lành và phát triển, chúng ta cần một cảm giác an toàn mang tính bản năng. Biết mình đang cảm thấy gì là bước đầu tiên để hiểu vì sao mình cảm thấy như vậy.

Nhiều người phản ứng với căng thẳng không phải bằng cách nhận diện và gọi tên nó, mà bằng việc phát triển các chứng đau nửa đầu hoặc lên cơn hen suyễn.

Việc xác định mối liên hệ giữa cảm giác cơ thể và cảm xúc là rất quan trọng. Thay vì chỉ nói rằng bạn đang tức giận hay buồn bã, hãy để ý xem cảm xúc đó được cảm nhận ở đâu trong cơ thể—có thể là đau cơ, rối loạn tiêu hóa, hay những triệu chứng khác.

Tôi đặc biệt thích chương nói về Liệu pháp Hệ thống Gia đình Nội tại (Internal Family Systems – IFS), với khái niệm các “nhân cách phụ”, tức những phần khác nhau bên trong con người. Cá nhân tôi từng được trị liệu theo hướng này, và đó là phương pháp tốt nhất tôi từng trải qua. Nó đã thay đổi cuộc đời tôi theo hướng tích cực. Tất cả những liệu pháp trò chuyện trước đó chưa bao giờ cho phép tôi tiếp cận những mảnh vỡ nội tâm ấy—đứa trẻ bên trong và những phần khác mang theo quá nhiều đau đớn và sang chấn.

Đây hoàn toàn không phải là một cuốn sách nhẹ nhàng, dễ đọc. Nó đi rất sâu vào chủ đề này, và có những phần tôi không thực sự quan tâm nên đã lướt qua. Tuy nhiên, nếu bạn muốn có một sự hiểu biết tốt hơn và chi tiết hơn về điều mà chúng ta nghe nhắc đến rất nhiều hiện nay—PTSD—thì đây là một cách rất tốt để học và hiểu về nó. Bởi vì bất kỳ ai trong chúng ta, ở bất kỳ giai đoạn nào của cuộc đời, cũng có thể trải qua một sang chấn đủ lớn để dẫn đến PTSD. Việc hiểu rõ điều này giúp chúng ta tìm được nhà trị liệu và phương pháp điều trị phù hợp hơn.

Có lẽ nếu tôi đọc cuốn sách này sớm hơn vài năm, nó đã tạo ra tác động lớn hơn đối với tôi.

Luận điểm cốt lõi của The Body Keeps the Score là: sang chấn khiến con người bị tách rời khỏi chính cơ thể mình, và để chữa lành sang chấn thì cần phải tái kết nối lại mối liên hệ đó. Sự tách rời có thể biểu hiện theo nhiều cách khác nhau: từ việc cố gắng đẩy những cảm xúc “phiền toái” sang một bên, đến việc luôn trong trạng thái cảnh giác nguy hiểm bất kể môi trường xung quanh có thực sự đe dọa hay không, hoặc phản ứng quá mức với bất kỳ kích thích nào vì não bộ coi tất cả đều là mối đe dọa. Những thay đổi này càng khiến người chịu sang chấn xa rời những người xung quanh, làm sự tách rời ngày càng sâu sắc và cản trở quá trình hồi phục. Để chữa lành sang chấn, con người cần được “neo” trở lại trong chính cơ thể mình, để họ có thể cảm nhận cảm xúc của bản thân, dù điều đó có đáng sợ đến đâu.

Có một cảm giác bất công rất “vũ trụ” ẩn chứa trong luận điểm trung tâm này. Một người trải qua sang chấn và phát triển hàng loạt chiến lược đối phó giúp họ không bị sụp đổ hoàn toàn trước áp lực, nhưng trong hầu hết các hoàn cảnh khác của đời sống, những chiến lược ấy lại không phù hợp – nhẹ thì kém hiệu quả, nặng thì gây hại trực tiếp. Người bị sang chấn có thể nổi giận, phản ứng tức thì với những lời nói hay hành động vô hại, cư xử bốc đồng hoặc thậm chí tàn nhẫn, tự làm tổn thương bản thân, hay tham gia vào những hành vi khiến họ xa cách người khác và xa rời xã hội nói chung. Vì những hành vi này bắt nguồn từ các chiến lược đối phó từng “hiệu quả” trong việc sinh tồn, nên chúng cực kỳ khó thay đổi. Đồng thời, chính vì chúng đẩy người bị sang chấn ra xa người khác nên họ lại càng khó tìm kiếm hoặc tiếp nhận sự giúp đỡ – đặc biệt là khi hành vi đó làm tổn thương những người xung quanh.

Tất cả những điều này dẫn đến một thực tế: xã hội quan tâm nhiều hơn đến việc làm cho các biểu hiện của sang chấn biến mất, hơn là thực sự chữa lành nó. Việc chữa lành vừa tốn kém vừa khó chịu. Nó đòi hỏi phải khiến người bị sang chấn cảm thấy an toàn và được chấp nhận, điều này cần rất nhiều kiên nhẫn và nỗ lực từ phía người chăm sóc. Nó mất thời gian, tốn tiền, dễ khiến người ta đau lòng và kiệt sức. Vì vậy, xã hội hiện đại thường chọn cách không đối mặt, mà chỉ điều trị triệu chứng để “vấn đề biến mất”:
“Lý do thực sự [khiến binh lính trở nên câm lặng] là vì họ nhận ra rằng không ai thực sự quan tâm đến những tin xấu mà họ mang về. Người nghe nào muốn bị xé toạc và chấn động tâm trí khi họ không bắt buộc phải chịu điều đó? Chúng ta đã biến ‘không thể nói thành lời’ thành ‘không đáng nói’: nó thực sự có nghĩa là khó chịu.”

Tôi đã sống một thời gian dài với một người từng chịu sang chấn thời thơ ấu, và tôi nghĩ rất nhiều về điều đó khi đọc cuốn sách này. Người ấy đôi khi khiến tôi kiệt sức, hành vi của họ hoàn toàn khó hiểu đối với tôi; họ thụ động chấp nhận những việc rõ ràng là khiến bản thân vô cùng đau khổ, và lựa chọn những hành động hiển nhiên có hại thay vì những điều có thể giúp họ. Nhưng tôi không biết phải phản ứng thế nào, và đôi khi chính cách cư xử của tôi lại khiến mọi thứ trở nên tệ hơn.

Tôi cũng nghĩ đến những đứa trẻ bị chính quyền Trump tách khỏi gia đình và đưa vào các trại giam giữ, cùng với thực tế rằng một tỷ lệ hai chữ số người Mỹ không những không quan tâm mà còn cho rằng đó là chính sách tốt nhất có thể.

Nửa sau của cuốn sách chủ yếu bàn về các phương pháp điều trị khác nhau như EMDR hay Liệu pháp Hệ thống Gia đình Nội tại (Internal Family Systems Therapy). Phần này phần lớn vượt quá khả năng hiểu của tôi vì tôi không có nền tảng về tâm lý học và cũng không đủ chuyên môn để đánh giá liệu những phương pháp đó có thực sự hiệu quả hay không. Một số bài đánh giá khác chỉ trích việc van der Kolk đề cao một vài liệu pháp cụ thể, và có thể họ đúng. Đơn giản là tôi không biết.

Tuy nhiên, tôi cảm thấy rằng hầu như ai cũng nên đọc ít nhất nửa đầu cuốn sách. Tôi nhận ra rất nhiều hành vi được mô tả ở đó trong những người mà tôi từng quen biết, và điều này đã giúp tôi hiểu rõ hơn vì sao họ cư xử như vậy, và vì sao họ tiếp tục cư xử như thế ngay cả khi điều đó rõ ràng làm tổn thương chính họ và những người xung quanh. Sang chấn tự nhân lên: người bị sang chấn tấn công người khác để tự bảo vệ mình, gây sang chấn cho người khác; và nếu sang chấn đó đủ nghiêm trọng, vòng lặp ấy lại tiếp diễn. Việc nhận diện được điều này và tìm ra cách can thiệp để chấm dứt chu kỳ sang chấn là vô cùng quan trọng, đặc biệt khi xã hội nói chung hoàn toàn không mặn mà với việc này, thậm chí còn thường khiến mọi thứ tệ hơn nhằm tránh phải đối diện với nó.

Nếu có một phê bình từ góc nhìn của người không chuyên, thì đó là van der Kolk dường như quá dễ dàng chấp nhận tính đúng đắn của ký ức, đặc biệt là ký ức bị dồn nén. Từ trải nghiệm cá nhân, tôi biết ký ức rất khiếm khuyết, và tôi từng đối diện với những người buộc tội tôi về những việc tôi chưa từng làm, hoặc hành động dựa trên những sự kiện chưa từng xảy ra. Tuy nhiên, ký ức sang chấn vận hành khác với ký ức thông thường, và hầu hết mọi người lại kỳ vọng chúng giống nhau – thậm chí vượt xa quan niệm sai lầm phổ biến rằng ký ức chỉ đơn thuần là một chiếc máy quay sinh học. Tôi không biết đâu là điểm cân bằng lành mạnh giữa hai điều: “người bị sang chấn đôi khi dồn nén ký ức đau đớn” và “đôi khi con người nhớ sai và hành động một cách chân thành dựa trên những tiền đề sai lệch”, nhưng chắc chắn phải có một điểm trung gian nào đó.

Dù vậy, đây chỉ là những phàn nàn rất nhỏ, và phần còn lại của cuốn sách quá xuất sắc nên chúng hoàn toàn không làm giảm sự yêu thích của tôi dành cho tác phẩm này.

Tôi viết bài đánh giá ngắn này với tư cách là một mục sư Cơ Đốc, người tin vào tính đầy đủ của Kinh Thánh trong việc tư vấn và hướng dẫn người khác. Điều này không có nghĩa là khoa học y học hay sự hiểu biết về bộ não con người là không liên quan. Ngược lại, việc hiểu rằng con người được tạo dựng với cả thân xác và linh hồn là vô cùng quan trọng để nhận diện và lý giải các vấn đề của thân phận con người.

Cuốn sách rất phổ biến này có những giá trị nhất định. Nghiên cứu về tác động của các biến cố sang chấn đối với não bộ là điều hữu ích. Qua đó, chúng ta hiểu rõ hơn ảnh hưởng của sự dữ đối với thân xác con người, điều này giúp chúng ta hiểu và cảm thông với người khác, biết bày tỏ lòng trắc ẩn, sự cảm thông và kiên nhẫn khi đồng hành cùng họ. Một điểm tích cực khác của cuốn sách là việc tác giả nhận thức rõ rằng việc làm tê liệt con người bằng thuốc men không chạm tới được các vấn đề gốc rễ mà họ đang trải qua. Ông cũng ghi nhận một cách đúng đắn giá trị của các mối quan hệ tốt đẹp và cộng đồng lành mạnh. Đây là những điểm mạnh đáng ghi nhận.

Vậy theo tôi, điểm hạn chế nằm ở đâu? Dường như Van der Kolk tiếp cận con người từ một lập trường duy vật. Hãy chú ý đến phụ đề: “Não bộ, tâm trí và cơ thể trong việc chữa lành sang chấn.” Ở đây không hề có chỗ cho tinh thần hay linh hồn. Điều này được thể hiện rõ ở cách Van der Kolk nhìn con người như những sinh vật phức tạp, nhưng suy cho cùng vẫn chỉ là động vật, và không hơn thế. Sự dữ và lạm dụng có tác động lên chúng ta ở bình diện thể chất, nhưng trong sách hoàn toàn không đề cập đến những ảnh hưởng tâm linh của sang chấn và lạm dụng. Hơn nữa, vì Van der Kolk tiếp cận các vấn đề này từ một thế giới quan phi hữu thần, ông không có phạm trù nào để lý giải đạo đức hay mục đích tồn tại của con người. Ông không thể đưa ra lời giải thích cho sự tồn tại của cái ác, cũng như việc liệu cái ác trong thế giới này có ý nghĩa tối hậu nào hay không. Van der Kolk mô tả hành vi lạm dụng là con người hành xử “vô nhân tính”. Nhưng tại sao không gọi thẳng đó là sự dữ thuần túy? Bởi vì thế giới quan của Van der Kolk không có chỗ để giải thích điều đó.

Ngoài ra, Van der Kolk cũng không có phạm trù cho khái niệm tội lỗi. Điều này được minh họa rõ trong câu chuyện đầu sách về một cựu binh chiến tranh Việt Nam – người vừa là nạn nhân (trải qua nỗi kinh hoàng của chiến tranh), vừa là một kẻ phạm tội, đã phạm tội hiếp dâm và giết người. Với Van der Kolk, người đàn ông này cần được chữa lành, nhưng dường như không cần được tha thứ. Trong khi đó, trong một thế giới quan nơi Thiên Chúa tồn tại và con người chịu trách nhiệm luân lý, Tom – người lính ấy – không chỉ cần trị liệu. Anh ta cần sự tha thứ.

Thêm vào đó, vì Van der Kolk theo đuổi một thế giới quan phi hữu thần, ông không có phạm trù nào cho tội lỗi trong lòng con người. Ông dường như tin rằng các chương trình xã hội tốt, trường học tốt và môi trường sống an toàn sẽ là giải pháp tối hậu để chấm dứt lạm dụng và sang chấn phát sinh từ đó. Nhưng điều gì xảy ra khi những cộng đồng giàu có, có hệ thống giáo dục tốt và mạng lưới an sinh xã hội vững chắc vẫn tiếp tục chứng kiến cái ác và hành vi lạm dụng của con người? Nếu nguồn cội của sự dữ bắt nguồn từ một tấm lòng sa ngã và tội lỗi, thì những giải pháp như vậy chỉ là những miếng băng dán lên một vấn đề sâu xa hơn rất nhiều.

Cuốn sách của Van der Kolk có giá trị, nhưng vì thiếu một nền tảng hữu thần và Kinh Thánh, nên nó không chạm tới những câu hỏi thế giới quan quan trọng và căn bản. Với độc giả Cơ Đốc, tôi hy vọng chúng ta một lần nữa được nhắc nhở rằng câu trả lời nằm nơi Đức Giê-su Ki-tô, Đấng Cứu Thế của thế gian, Đấng duy nhất giải quyết những vấn đề căn bản của lòng người, và Đấng đã đến để hủy diệt tội lỗi và sự chết. Chúng ta hãy tìm hiểu tác động của sự dữ đối với con người, cả thân xác lẫn linh hồn. Nhưng đừng giới hạn sự chú ý của mình chỉ trong phạm vi thể chất và tinh thần.

The Body Keeps The Score đã trở nên phổ biến đến mức giờ đây tôi thấy nó được bày bán ở cả những cửa hàng tiện lợi ngẫu nhiên. Sự phổ biến đại chúng này, ở một số khía cạnh, lại gây bất lợi cho cuốn sách. Đây không phải là một cuốn sách self-help dành cho những người sống sót sau sang chấn, dù đó là sang chấn tình dục, sang chấn phát triển, thiên tai hay chiến tranh.

Nếu bạn là tư vấn viên, nhà trị liệu, bác sĩ lâm sàng, nhà nghiên cứu hay bác sĩ, thì đây là một công trình dễ đọc và khá toàn diện về nghiên cứu sang chấn trong bối cảnh phương Tây.

Tôi đọc cuốn sách này vì tôi là một giáo viên yoga có nền tảng hiểu biết và nhận thức về sang chấn. Tuy nhiên, đây không phải là lựa chọn hàng đầu của tôi khi muốn tìm hiểu về sang chấn, và thực tế là tôi cũng không thường xuyên giới thiệu cuốn sách này. Thứ nhất, hầu hết mọi người có lẽ đã thấy bìa sách và nghe nói về nó. Thứ hai, bản thân cuốn sách cũng vấp phải nhiều phê bình nghiêm túc.

Tôi thường giới thiệu My Grandmother’s Hands. Cuốn sách này tạo ra ảnh hưởng rất lớn đối với tôi và tuy cũng được viết cho những người làm việc hoặc tiếp xúc với người có sang chấn, nó sở hữu một văn phong giàu chất diễn thuyết, mạnh mẽ và đẹp đẽ. Tôi đã đọc xong nó chỉ trong 3 tiếng trên một chuyến bay.

Khi mới bắt đầu đọc The Body Keeps The Score, tôi nhận ra khá rõ góc nhìn thiên lệch của một người đàn ông da trắng thuộc tầng lớp trung lưu cao, thể hiện qua các quan sát bên lề. Điều này khiến tôi mất hứng phần nào, dù tôi vẫn thích việc tìm hiểu các nghiên cứu được trình bày trong sách. Tôi đã phải tạm dừng ở khoảng mốc 100 trang.

Tôi cũng dừng lại vì nhiều điều tác giả cổ vũ thực ra đã quá quen thuộc trong các diễn ngôn về chăm sóc sức khỏe theo hướng phi thực dân hóa.

Có lẽ vào một thời điểm nào đó, việc nói rằng sự phụ thuộc vào thuốc men là không tốt cho sức khỏe từng được coi là mang tính cách mạng. Điều đó khiến tôi thấy buồn, nhưng đồng thời cũng phản ánh thực trạng của ngành tâm thần học Mỹ.

Cuối cùng, tôi đánh giá cuốn sách 4 sao. Dù đây không phải là cuốn sách đầu tiên – hay thậm chí là cuốn thứ năm – mà tôi giới thiệu cho những ai muốn tìm hiểu thêm về sang chấn, nhưng nó là một trong những tác phẩm đã để lại dấu ấn văn hóa rõ rệt (thể hiện qua vô số meme “the body keeps the score”). Bạn nên đọc nó để hiểu vì sao nó có sức ảnh hưởng như vậy.

Bạn cũng có thể đọc thêm các đánh giá 1 sao để có cảm nhận rõ hơn về việc nhiều người cho rằng tác giả dường như có nhiều sự đồng cảm với một số nhóm sang chấn hơn là những nhóm khác.The Body Keeps The Score đã trở nên phổ biến đến mức giờ đây tôi thấy nó được bày bán ở cả những cửa hàng tiện lợi ngẫu nhiên. Sự phổ biến đại chúng này, ở một số khía cạnh, lại gây bất lợi cho cuốn sách. Đây không phải là một cuốn sách self-help dành cho những người sống sót sau sang chấn, dù đó là sang chấn tình dục, sang chấn phát triển, thiên tai hay chiến tranh.

Nếu bạn là tư vấn viên, nhà trị liệu, bác sĩ lâm sàng, nhà nghiên cứu hay bác sĩ, thì đây là một công trình dễ đọc và khá toàn diện về nghiên cứu sang chấn trong bối cảnh phương Tây.

Tôi đọc cuốn sách này vì tôi là một giáo viên yoga có nền tảng hiểu biết và nhận thức về sang chấn. Tuy nhiên, đây không phải là lựa chọn hàng đầu của tôi khi muốn tìm hiểu về sang chấn, và thực tế là tôi cũng không thường xuyên giới thiệu cuốn sách này. Thứ nhất, hầu hết mọi người có lẽ đã thấy bìa sách và nghe nói về nó. Thứ hai, bản thân cuốn sách cũng vấp phải nhiều phê bình nghiêm túc.

Tôi thường giới thiệu My Grandmother’s Hands. Cuốn sách này tạo ra ảnh hưởng rất lớn đối với tôi và tuy cũng được viết cho những người làm việc hoặc tiếp xúc với người có sang chấn, nó sở hữu một văn phong giàu chất diễn thuyết, mạnh mẽ và đẹp đẽ. Tôi đã đọc xong nó chỉ trong 3 tiếng trên một chuyến bay.

Khi mới bắt đầu đọc The Body Keeps The Score, tôi nhận ra khá rõ góc nhìn thiên lệch của một người đàn ông da trắng thuộc tầng lớp trung lưu cao, thể hiện qua các quan sát bên lề. Điều này khiến tôi mất hứng phần nào, dù tôi vẫn thích việc tìm hiểu các nghiên cứu được trình bày trong sách. Tôi đã phải tạm dừng ở khoảng mốc 100 trang.

Tôi cũng dừng lại vì nhiều điều tác giả cổ vũ thực ra đã quá quen thuộc trong các diễn ngôn về chăm sóc sức khỏe theo hướng phi thực dân hóa.

Có lẽ vào một thời điểm nào đó, việc nói rằng sự phụ thuộc vào thuốc men là không tốt cho sức khỏe từng được coi là mang tính cách mạng. Điều đó khiến tôi thấy buồn, nhưng đồng thời cũng phản ánh thực trạng của ngành tâm thần học Mỹ.

Cuối cùng, tôi đánh giá cuốn sách 4 sao. Dù đây không phải là cuốn sách đầu tiên – hay thậm chí là cuốn thứ năm – mà tôi giới thiệu cho những ai muốn tìm hiểu thêm về sang chấn, nhưng nó là một trong những tác phẩm đã để lại dấu ấn văn hóa rõ rệt (thể hiện qua vô số meme “the body keeps the score”). Bạn nên đọc nó để hiểu vì sao nó có sức ảnh hưởng như vậy.

Bạn cũng có thể đọc thêm các đánh giá 1 sao để có cảm nhận rõ hơn về việc nhiều người cho rằng tác giả dường như có nhiều sự đồng cảm với một số nhóm sang chấn hơn là những nhóm khác.

"3,5/5 sao

Đọc cuốn sách này quả là một hành trình dài đối với tôi. Tôi mất hai tháng để hoàn thành nó, chủ yếu là vì tôi đã nghỉ ngơi khá nhiều giữa các chương.

Lý do tôi chọn nó là vì hai lý do: một phần vì "sở thích cá nhân", một phần vì "sở thích nghề nghiệp" với tư cách là một sinh viên y khoa, người đã quan tâm đến tâm thần học chấn thương trong thời gian thực tập. Vì lý do đó, tôi đã rất đắn đo không biết nên tiếp cận nó như một cuốn sách giáo khoa khoa học hay một cuốn sách phi hư cấu y khoa dành cho những người đã trải qua một sự kiện chấn thương và đang tìm kiếm thông tin và có thể là một sự giúp đỡ. Quan điểm của tôi hơi khác một chút, tùy thuộc vào góc nhìn của tôi.

Tôi xin mạnh dạn tuyên bố miễn trừ trách nhiệm ở đây, vì điều này rất quan trọng: đây không phải là một bài đánh giá "chuyên nghiệp" vì tôi không đủ trình độ để làm như vậy. Đây chỉ đơn giản là những suy nghĩ của tôi, được viết ra vì lợi ích của bản thân hơn là một tuyên bố về chất lượng của cuốn sách này, bởi vì tôi không đủ trình độ cũng như khả năng làm như vậy.

Sau đó, tôi xin nói thêm: suy nghĩ của tôi…"

"Một cuốn sách tuyệt vời khám phá những tác động sinh học và tâm lý của chấn thương tâm lý từ góc nhìn của một bác sĩ tâm thần. Đừng nhầm lẫn, "The Body Keeps The Score" là một cuốn sách nặng về cảm xúc và trí tuệ, nhưng vẫn có ánh sáng cuối đường hầm. Tôi khuyên bạn nên đọc nó khi bạn cảm thấy mạnh mẽ và kiên cường về mặt tinh thần và cảm xúc, bởi vì những phần đề cập đến lạm dụng trẻ em thật sự rất đau lòng.

Một số khám phá và hiểu biết mà tôi thu thập được có những hàm ý đáng kinh ngạc và tôi rất hào hứng được nghiên cứu sâu hơn về chúng. Mặc dù là một chuyên gia tâm lý, tôi chưa bao giờ được giới thiệu về liệu pháp cơ thể hay EMDR, và những gì tôi học được về phản hồi thần kinh rất ít ỏi. Trọng tâm hầu như luôn là liệu pháp trò chuyện, mà như tác giả đã chỉ ra, không hiệu quả lắm trong việc điều trị chấn thương tâm lý.

Tôi rất trân trọng cam kết của Tiến sĩ Van Der Kolk trong việc khám phá và tiên phong các phương pháp thực tế để chữa lành chấn thương tâm lý. Tôi mong muốn được đào sâu hiểu biết của mình về chủ đề này. Tôi thấy cuốn Coex của Tony Crisp vô cùng bổ ích và cuốn tiếp theo trong danh sách của tôi là cuốn "Waking the Tiger: Healing Trauma" của Peter Levine."

"Cuốn sách này mang đậm màu sắc da trắng. Trong 2 giờ tôi nghe, nó đề cập đến những người lính Mỹ ở Việt Nam phạm tội ác chiến tranh và việc chấn thương tâm lý của họ đã khiến tội ác chiến tranh của họ trở nên dễ hiểu như thế nào.

Tôi không khuyến khích người da màu đọc cuốn sách này, và nó nhấn mạnh nhu cầu cần có người da màu làm việc trong lĩnh vực này.

Phần còn lại của cuốn sách có thể có một số lời khuyên tuyệt vời, nhưng tôi gần như không thể chịu đựng được phần mở đầu. Nếu bạn thử đọc thì có lẽ nên bỏ qua vài phần đầu."

Tôi đọc xong cuốn sách này và viết bài nhận xét này ba tuần sau khi một bài báo trên Boston Globe đưa tin rằng Bessel van der Kolk đã bị sa thải khỏi chính Trung tâm Chấn thương của mình, với cáo buộc “bắt nạt” nhân viên. Cuốn sách này được giới thiệu cho tôi từ khá lâu trước đó, và vì danh sách chờ mượn ở thư viện quá dài nên tôi đã quên mất nó. Tôi chỉ mới nghe về những cáo buộc này vài ngày gần đây, và chỉ có thể suy đoán liệu điều đó có ảnh hưởng gì đến uy tín của ông với tư cách là một nhà thực hành, nhà khoa học hay tác giả hay không. Điều tôi có thể nói là những người hành xử theo cách như vậy thường nghĩ rằng mình biết nhiều hơn thực tế – một thái độ đáng tiếc lại phản ánh khá rõ trong giọng điệu của cuốn sách này.

Cuốn sách mô tả nhiều phương pháp điều trị sang chấn khác nhau, trong đó có những phương pháp đã được kiểm chứng hoặc dựa trên bằng chứng khoa học, nhưng cũng có những phương pháp gây tranh cãi hoặc dựa trên các nghiên cứu đã lỗi thời. Tuy nhiên, van der Kolk trình bày mỗi phương pháp như thể đó là một khám phá mang tính mạc khải và là giải pháp toàn diện. Ở nhiều đoạn, ông cũng hạ thấp các đồng thuận khoa học gần đây, chẳng hạn như sự tồn tại của hội chứng ký ức giả, và bày tỏ thái độ phản đối DSM-V cũng như phần lớn việc sử dụng thuốc trong điều trị sức khỏe tâm thần.

Tác giả đưa vào rất nhiều ca nghiên cứu, điều này giúp tăng tính hấp dẫn và dễ đọc cho cuốn sách, nhưng một số ca lại không có chú thích tài liệu tham khảo. Cách van der Kolk mô tả bệnh nhân đôi khi quá chi tiết một cách kỳ lạ, và mang sắc thái trịch thượng hoặc giản lược, đặc biệt là với các đối tượng nữ. Mỗi kết luận của ca bệnh đều được trình bày gọn gàng và trọn vẹn như được buộc nơ đẹp đẽ, trong khi hành trình sức khỏe tâm thần nào lại đơn giản đến vậy? Dù một phương pháp có hiệu quả đến đâu, cách viết trong các chương vẫn khiến nó giống như một đoạn quảng cáo truyền hình hơn là một phân tích khoa học thận trọng.

Kết thúc cuốn sách, tôi cảm thấy mình đã học được khá nhiều về các lý thuyết điều trị sang chấn khác nhau, nhưng đồng thời cũng có cảm giác nghi ngờ rằng mình đã bị dẫn dắt sai lệch nhẹ. Một phần là do van der Kolk thiếu sự lưu tâm đến các tranh luận khoa học hợp lệ và tỏ ra quá tích cực với những phương pháp mang màu sắc giả khoa học (tôi buộc phải tự tìm hiểu thêm để xác định phần nào đáng tin). Một phần khác là vì tôi kỳ vọng cuốn sách sẽ mang yếu tố tự trợ giúp, nhưng thực tế thì không. Thay vào đó, nó giống như một bản nhập môn về các phương pháp điều trị, dùng làm điểm xuất phát để tham khảo. Có lẽ giá trị giáo dục của nó sẽ cao hơn nếu van der Kolk không quá dễ tin. Ông nhiều lần tự nhận là người hoài nghi, nhưng lại rất dễ bị thuyết phục chỉ bằng một hoặc hai điều được xem là “phép màu”.

Tôi nghĩ mọi người nên thận trọng hơn khi giới thiệu cuốn sách này rộng rãi, hoặc ít nhất cũng cần cảnh báo rằng không nên tin hoàn toàn vào lời của van der Kolk. Tôi không chắc việc phải “vật lộn” với hàng loạt câu chuyện sang chấn trong sách có thực sự xứng đáng với những gì cuối cùng tôi nhận được từ nó hay không.

Nghiên cứu của Tiến sĩ van der Kolk về điều trị sang chấn hiện được xem là một trong những cuốn sách có uy tín và được tôn trọng nhất gần đây về rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Tiếp bước các học giả như Babette Rothschild và Peter Levine, van der Kolk tập trung vào khía cạnh thể chất của tổn thương tâm lý, cho rằng làm việc trực tiếp với cơ thể là con đường rõ ràng và hiệu quả nhất để chữa lành. Ông không phải là người ủng hộ phương pháp điều trị bằng dược lý. Theo ông, thuốc men tuy có thể giúp làm dịu làn sóng cảm xúc dữ dội, nhưng chỉ dừng lại ở việc khôi phục một mức độ chức năng cơ bản. Thuốc không thể được xem là phương pháp điều trị thực sự, vì chúng không giúp giải quyết tận gốc tình trạng bệnh. Hơn ba mươi năm nghiên cứu và thực hành lâm sàng đã dẫn ông đến những phương pháp chăm sóc thay thế, cho thấy hiệu quả thực sự trong đời sống của những người vốn lâu nay chỉ được “làm tê” bằng toa thuốc và quản lý triệu chứng.

Sau phần mở đầu có phần hơi rối rắm (và có thể gây kích hoạt với những người dễ tổn thương), tác giả dần lấy lại nhịp điệu và dẫn dắt người đọc qua một loạt chương trình trị liệu dựa trên cơ thể, nhằm giải quyết mâu thuẫn cốt lõi nằm dưới PTSD. Những ai quen thuộc với sang chấn đều hiểu rõ cảm giác bị mắc kẹt trong cơn lốc của một thảm họa quá khứ mà không thể thoát ra. Những đợt hồi tưởng bất ngờ, cảm giác nguy hiểm như thật vẫn còn hiện hữu, cùng cú giật mạnh kéo con người vào trạng thái chiến–chạy–đóng băng khiến tâm trí luôn ở mức báo động cao, trong khi năng lượng ngày càng cạn kiệt. Tiến sĩ van der Kolk lần theo mối liên kết giữa cơ thể và não bộ, rồi dẫn dắt quá trình chữa lành qua nhiều hình thức điều trị khác nhau: EMDR (giải mẫn cảm và tái xử lý bằng chuyển động mắt), yoga, IFS (liệu pháp hệ thống gia đình nội tâm – không liên quan đến gia đình bên ngoài mà tập trung vào việc hòa hợp các “phần” nội tâm của một con người), liệu pháp tâm–vận động, phản hồi thần kinh (neurofeedback), và thậm chí cả trị liệu bằng sân khấu. Đây chính là những chương quan trọng nhất của cuốn sách, nơi chứa đựng rất nhiều hy vọng. Chỉ riêng việc làm quen với các phương pháp này cũng có thể khơi động những chuyển biến ban đầu – và điều đó đã là một sự hỗ trợ đáng kể.

Tiến sĩ van der Kolk không phải là một nhà văn theo nghĩa văn chương, nhưng hiếm có ai trong lĩnh vực này đặt năng lực của mình theo hướng văn học. Điều quan trọng đối với họ là điều gì thực sự giúp ích cho người đọc. Cuốn sách này giữ trọn vẹn mục tiêu đó như mối quan tâm duy nhất. Và với điều ấy, tôi chỉ có thể nói: thật đáng ngưỡng mộ.

"Là một chuyên gia, cuốn sách này đã phá vỡ những định kiến ​​về cách chúng ta nhìn nhận chấn thương và PTSD. Bất chấp niềm tin phổ biến rằng liệu pháp trò chuyện là cách tốt nhất để điều trị PTSD, công trình của Bessel van der Kolk, được Trung tâm Chấn thương Harvard hỗ trợ, đã chứng minh một câu chuyện mới đầy sức mạnh trong việc giúp những người mắc PTSD và chấn thương chữa lành vết thương nằm sâu trong não bộ cảm xúc, vượt ra ngoài tầm với của ngôn từ và lời nói.

Là một người sống sót sau PTSD, cuốn sách này đã mang đến một cái nhìn sâu sắc, xác thực về khoa học đằng sau điều mà tôi luôn tin là đúng - rằng chấn thương được lưu trữ trong cơ thể, bên ngoài suy nghĩ lý trí của tôi, và việc chữa lành cần diễn ra từ nhiều phương tiện, bao gồm cả tiếp xúc, chuyển động và hơi thở. Hầu như mỗi trang sách đều chứa đựng một chút trí tuệ hoặc một sự thật nào đó ủng hộ công việc mà tôi đã tự mình khám phá, và giờ đây tôi biết chắc chắn rằng đây chính là công việc mà tôi nên làm.

Tôi hết sức khuyến khích các chuyên gia và cá nhân đọc cuốn sách này và xem xét các phương pháp thay thế cho phương pháp dùng thuốc quá liều, che giấu triệu chứng mà cộng đồng y tế của chúng ta đang dựa vào. "Cơ thể sẽ ghi lại điểm số. Thuốc sẽ không chữa lành được."