[Bookademy] "Vượt Lên Trật Tự": Liều Thuốc Giải Cho Những Hỗn Độn Của Cuộc Sống Reviews

Nói đến giáo sư Jordan B. Peterson, tên tuổi của ông đã quá nổi tiếng trên toàn cầu, không chỉ trong lĩnh vực chuyên môn tâm lý mà còn trên thị trường xuất bản, khi cái tên của ông đi liền với sự bảo chứng cho độ thành công vang dội của tác phẩm. Trước khi đọc sách của Peterson, mình từng nghe nhiều người nhắc tới ông, từ các chuyên gia cho tới những bạn mọt sách, thậm chí ở Việt Nam còn có hẳn một cộng đồng người hâm mộ ông rất lớn – một điều cực kỳ hiếm hoi đối với các tác giả sách nước ngoài, ngay cả với những tác giả nổi tiếng. Mãi đến khi Saigon Books mua bản quyền cuốn "Beyond Order", mình mới chính thức đọc sách của Jordan B. Peterson ở vai trò biên tập viên hỗ trợ và tiếp cận cuốn sách từ một góc độ khác.

Khi bước vào thế giới của "Vượt lên trật tự", mình mới hiểu được lý do vì sao Peterson nổi tiếng đến mức như vậy, bởi đọc sách của ông thì ta sẽ có cảm giác như được trò chuyện với một người học rộng hiểu sâu đầy uyên bác. Kiến thức trong sách của ông trải dài trên nhiều lĩnh vực, từ tâm lý học, thần kinh học, triết học cho tới xã hội học, sinh học tiến hóa, v.v. Không nói lý thuyết một cách sáo rỗng, điểm độc nhất vô nhị ở Peterson có lẽ là ông biết cách khéo léo lồng ghép quan điểm của mình với vô vàn ví dụ thú vị và gần gũi với văn hóa đại chúng như các câu chuyện từ Kinh Thánh, truyền thuyết sử thi, chuyện cổ tích, Harry Potter, các ca tư vấn tâm lý thực tế từ bệnh nhân,… để mở ra cho độc giả một bầu trời chuyện kể hay ho hấp dẫn.

Ở Vượt lên trật tự, cấu trúc cuốn sách còn có một điểm hay ho là trước mỗi quy tắc đều có một bức tranh nghệ thuật kèm theo những cài cắm của tác giả được giải mã ngay trong nội dung quy tắc đó. Không cần phải đọc sách theo thứ tự, độc giả có thể mở ra bất kỳ chương nào để đọc quy tắc mà mình thấy hứng thú.

Cuối cùng thì, thay vì chạy trốn khỏi sự hỗn độn và bám víu vào một thế giới trật tự, chúng ta có thể tìm thấy sự cân bằng cho đời sống của mình bằng cách hòa mình vào cả hai trạng thái đó.

 “Vượt lên tật trự” được viết bởi tác giả Jordan B.Peterson - tiến sĩ kiêm giáo sư tâm lý học tại Đại học Toronto, một nhà tâm lý học lâm sàng, và là tác giả của những quyển sách bán chạy nhất, như: Maps of Meaning (1999), 12 Quy luật cuộc đời – Thần dược cho cuộc sống hiện đại.

Vì được viết bởi một giáo sư tâm lý, nên ban đầu tôi đã nghĩ nội dung của quyển sách này rất “khó ngấm”, có lẽ do sự e ngại nếu bắt gặp một từ ngữ chuyên môn nào đó, hoặc giả sử nếu đọc một trang phân tích tâm lý con người, tôi đã nghi ngờ là mình sẽ bỏ cuộc vì vẫn chưa đủ sâu sắc và kinh nghiệm để cảm thụ và hiểu rõ ý nghĩa của chúng.

 Quyển sách được chia thành “12 Quy tắc” (tôi hay gọi nó là 12 chương). Mỗi chương được chia thành từ 6 đến 11 mục, và mỗi mục như thế đều bắt đầu bằng một câu chuyện nhỏ về thân chủ mà Jordan B.Peterson đã gặp gỡ và tư vấn. Mục đích của những “câu chuyện nhỏ” là để dẫn dắt chúng ta đi vào bài phân tích một cách chi tiết.

Sự dẫn dắt này khiến tôi cảm thấy bàng hoàng, bởi vì tôi không nghĩ rằng những thứ tưởng chừng như nhỏ nhặt, không đáng để tâm, hoá ra sau này lại tác động mạnh, thậm chí là giết chết một mối quan hệ nào đó. Cụ thể ở đây chính là Quy tắc số 3: Đừng giấu những điều không mong muốn sau màn sương - cảnh báo chúng ta về hậu quả của việc tránh đối đầu.

Đây là chương mà tôi thấm thía nhất, vì nó liên hệ với rất nhiều vấn đề trước đây mà tôi đã trải qua trong quá khứ. Và Jordan B.Peterson cũng đã cho ta lời khuyên rằng: Nếu chúng ta cứ làm ngơ và để việc mà mình khó chịu diễn ra từ ngày này sang ngày khác, nó chắc chắn sẽ trở thành một liều thuốc độc. Chỉ có sự dũng cảm đối mặt, cố gắng tỉnh táo và kiên trì đến cùng mới giúp ngăn được sự tích tụ của thảm hoạ đó.

Đối với tôi đây là một quyển sách rất sâu sắc. Tuy nhiên, điều quan trọng là bạn phải dành một chút thời gian cho các chương, đoạn văn, hoặc thậm chí cả câu! Có những đoạn mà chúng ta nên đọc chậm hơn, hoặc đọc lại khoảng vài lần thì mới có thể cảm nhận được hết nội dung của nó. Đây không giống như nhiều quyển self-help thông thường, nhưng tôi đánh giá cao cách mà tác giả dẫn dắt người đọc vào nội dung.

 Đây là một quyển sách giá trị mang nhiều bài học quý giá cho cuộc sống mà mỗi người chúng ta nên dành thời gian để đọc, để học, để suy ngẫm, và để sống.

Từ sự hỗn độn của vụ nổ Big Bang, trật tự vũ trụ được hình thành bao gồm các hành tinh, vì sao và thiên hà. Và từ trong trật tự, vũ trụ luôn luân chuyển với những hỗn độn không ngừng mà chúng ta không thể nào đoán định trước được. Giống như trong thái cực đồ của đạo Lão, âm dương tuy đối lập nhưng hòa quyện vào nhau mà kiến tạo nên thế giới, trật tự và hỗn độn cũng là hai thái cực luôn luôn chuyển hóa cho nhau trong muôn mặt đời sống.

Nếu như ở cuốn sách 12 Quy luật cuộc đời, giáo sư tâm lý học Jordan B. Peterson sử dụng thiết kế bìa màu trắng đại diện cho cực dương (sự trật tự), thì ở cuốn sách mới Vượt lên trật tự, ông chủ ý chọn thiết kế bìa màu đen đại diện cho cực âm (sự hỗn độn). Trong thời gian tác giả viết cuốn sách này, bản thân ông và gia đình liên tiếp gặp phải nhiều vấn đề trầm trọng về sức khỏe, từ chuyện ông bị nghiện thuốc an thần và sưng hai lá phổi, con gái ông phải phẫu thuật thay cổ chân nhân tạo, tới chuyện vợ ông mắc phải một khối u ác tính ở thận.

Khi bị sự hỗn độn nuốt chửng, tác giả buộc phải đối diện với những mặt bất định của cuộc sống và khai phá nguồn sức mạnh tự thân để vượt qua hoàn cảnh thực tại. Ông nhận ra một sự thật rằng thế giới luôn tồn tại những điều mà chúng ta không thể biết và không thể đoán trước, thế giới mà chúng ta đang sống hiện tại không đại diện cho sự trật tự của thế giới tương lai, hay những điều mà chúng ta xem là hiển nhiên thường tình rồi có ngày cũng sẽ lung lay, nghiêng ngả trong hỗn độn. Chính nguồn cảm hứng trong giai đoạn sóng gió đã khơi gợi Jordan B. Peterson viết tiếp cuốn sách “Vượt lên trật tự” với 12 quy tắc mới cho cuộc sống, trong đó tác giả dẫn dắt bạn đọc khám phá những tác hại của sự an toàn và kiểm soát quá mức cũng như những lợi ích của sự hỗn độn vừa phải.

Chúng ta đang sống trong một thế giới có nhiều tổn thương bởi dịch bệnh, thảm hoa, thiên tai, nguy cơ chiến tranh, sự chia rẽ giàu – nghèo… Lần đầu tiên từ mấy thập kỷ nay, xã hội lại phải đối đầu với nhiều cuộc khủng hoảng đến cùng một lúc.

Điều này không khỏi khiến ta hoang mang tự đặt câu hỏi: “Ta phải đối diện với những hỗn độn liên tiếp này như thế nào?” Nhưng “Sự thật là thế giới luôn tồn tại những điều ta không biết và không thể dự đoán trước. Hỗn độn là sự bất thường, sự mới mẻ, sự bất định, sự biến đổi, sự đột biến, và sự thoái hóa khi những gì ta xem là hiển nhiên bỗng trở nên lung lay, nghiêng ngả.”

Bản chất của cuộc sống vốn là bất định, nhưng gần như con người có khuynh hướng bẩm sinh thích những thứ “mang tính xác định", chúng ta luôn cố áp đặt lên thế giới những trật tự mặc dù những hiểu biết về cách thế giới vận hành của con người chưa bao giờ là đủ. Điều này vô hình chung khiến ta chìm trong hốt hoảng, bất lực mỗi khi rơi vào hỗn loạn trong một thế giới luôn biến đổi không ngừng. Chúng ta trở nên yếu đuối và kiệt quệ tinh thần vì những sự đổi thay diễn ra theo cách ta không ngờ tới; vì thế, để có khả năng chống lại những đả kích của biến đổi, chỉ có một cách duy nhất đó là: vượt ra khỏi trật tự để đối diện với hỗn độn.

Vậy là cuốn sách tiếp theo Beyond Order – Vượt Lên Trật Tự của Giáo sư Jordan Peterson ra đời như một liều thuốc giải giúp bạn giải quyết những biến động, rối loạn và bất định. Vẫn là 12 quy luật, nhưng khác với “12 rules for life”, 12 bộ quy tắc của Beyond Order như một “cứu cánh” giúp bạn nhận ra rằng trật tự thực ra rất mong manh, rằng “Con người vốn yếu đuối. Vì thế, cuộc sống luôn khó khăn và đau khổ thì đầy rẫy.” Và “để xoa dịu những khổ đau đó (như đảm bảo mọi người đều có đủ thức ăn, nước sạch và một nơi ở đàng hoàng, sạch sẽ), chúng ta cần đến sự mạnh dạn sáng tạo, nỗ lực và năng lực.”

Trật tự là lãnh thổ đã được khám phá. Chúng ta có trật tự khi những hành động phù hợp cho ra các kết quả tương ứng với kỳ vọng của bản thân.

Mặt khác, hỗn loạn là sự dị thường, mới mẻ, không dự đoán trước, biến đổi và phá vỡ. Nhưng chúng giúp thế giới phát triển hơn. Đôi khi hỗn loạn biểu hiện một cách nhẹ nhàng, tiết lộ những bí ẩn dưới dạng trải nghiệm kích thích sự quan tâm và trí tò mò của chúng ta. Không nghiêng quá về trật tự cũng như không ngả quá về hỗn loạn, chúng ta không thể mở rộng trật tự trừ khi mạo hiểm tiến vào hỗn loạn.

Thật khó khăn để đương đầu với những thách thức trong cuộc sống, nhưng hãy nghĩ về biểu tượng Âm-Dương. Bạn cần có một sự cân bằng trắng đen, bởi nếu quá nhiều một thứ - dù là trật tự hay hỗn loạn - thì cũng sẽ không tốt cho chúng ta. Vậy nên, hãy mạo hiểm vượt trên trật tự và dấn thân vào hỗn loạn để ngày càng trưởng thành hơn.