[Bookademy] Review Sách "Về Ngang Quán Không": Một Tấm Lòng Cho Quê Xứ Reviews

Những ngày cuối năm, ở Cực Nam Trung Bộ , trong cái lạnh hanh hao của gió Bắc, làm cho người ta thường nghĩ về một thời xa xăm… Thì , tôi nhận được cuốn sách “Về ngang quán không” của Bùi Diệp do chính tác giả gởi tặng. Vui lắm! Niềm vui bất ngờ như gặp lại người bạn thân ngày xa xưa , … “Về ngang quán không” là tập văn của Bùi Diệp , do nhà xuất bản Văn hóa văn nghệ vừa xuất bản. Đây là ấn phẩm đầu tay của Bùi Diệp. Thực ra tên tuổi của Bùi Diệp không còn xa lạ với những người yêu văn chương. Từ những năm 90 của thế kỷ trước ,Tùy bút tản văn…của Bùi Diệp thường xuyên xuất hiện trên các tạp chí văn học trong và ngoài nước. Những trang văn của Bùi Diệp có sức hút kỳ lạ . Chúng tôi còn nhớ trên Kiến thức ngày nay thời bấy giờ , tôi lúc nào cũng ưu tiên lật tìm chuyên mục có tùy bút của anh để đọc trước tiên. Trong chúng tôi , nhiều người yêu thích tùy bút, tản văn của Bùi Diệp như “Đã từng mê” tùy bút của Mai Thảo, Nguyễn Tuân , Võ Phiến, Hoàng Phủ Ngọc Tường… Hôm nay, lần đầu tiên được đọc một mạch tác phẩm của Bùi Diệp, khi lật từng trang “Về ngang quán không” còn thơm màu mực mới, tôi bất chợt nhớ lại những câu thơ Bùi Diệp đã từng viết cách đây 2 năm: “ Quán không là quán vắng Người ngồi với bóng mình Những cuộc tình đi mãi Trái tim ngoài mênh mông…” “Về ngang quán không” gần 300 trang in khổ 13 x 20 , gồm 50 tạp văn, tùy bút, được chia làm 3 phần: “Gần lắm cố hương, về ngang quán không và về thương chim sẻ”. Mở đầu sách, nhà văn Trần Nhã Thụy có bài giới thiệu và nhận định: “ Bùi Diệp – Người vẽ chân dung gió”. Đọc tác phẩm của Bùi Diệp, chúng ta nhận ra một điều là quê hương Phan Rang, Ninh Thuận là cội nguồn cảm xúc, sáng tạo của anh. Nắng, gió, đất trời, hơi thở, sự sống của quê nhà bàng bạc trong từng trang viết của Bùi Diệp, đầy chất thơ , nhẹ nhàng , trong sáng ,thấm đẫm tình cảm. Đưa chúng ta hoài niệm về cội nguồn, về với những thân thương nhất trong cuộc sống. Và, hướng đến những điều tốt đẹp. Phải chăng chính vì thế mà nhà văn Trần Nhã Thụy đã ưu ái xếp Bùi Diệp vào nhà văn của hoài niệm !? Trong bài viết nhỏ bé này, chúng tôi xin được trích giới thiệu cùng các bạn một phần nhỏ “Về ngang quán không”: “Hóa ra, một cõi đi về luôn hiện hữu ngay trong tâm tưởng của ta. Trong miền nhớ của tôi có một làng quê hoang sơ và nghèo nạn nhưng vô cùng đẹp đẽ. Làng cũng xanh xanh lũy tre, lao xao gió lá. Những mái tranh cũng lấm tấm bạc phơ đi qua bốn mùa mưa nắng. Những sớm tinh mơ rộn ràng tiếng gà gáy, tiếng trâu bò gõ móng đường đê. Những hoàng hôn gần như là hiu hắt trong ráng chiều chờn vờn khói bếp. Tuổi thơ tôi như con vụ xoay tít niềm vui trên sân đình mọc tràn cỏ gà, cỏ xước. Một làng quê như bao làng quê Việt. Đẹp và buồn như điệu lý ru con. Hồn Việt là cốt cách Việt, là văn hóa Việt lúc rờ rỡ như cái bát xới cơm, cái cày bén đất nhưng cũng lắm lúc khói sương đến ảo hóa cuộc đời. Làng Việt là nơi ta bắt đầu , ta ra đi, cũng là nơi ta quay về và kết thúc. Mà hành trình ấy đâu phải là một vòng luẩn quẩn ! Tôi xin cam đoan rằng, trong hành trang đi giữa cõi người nếu bạn thường trực mang theo một tâm hồn Việt thì dẫu lộ trình tử sinh dài tít tắp kia đã nhiều lần làm bạn khóc cười, nó buộc bạn phải chấp nhận tận cùng khổ đau hay tràn trề hạnh phúc thì lúc quay về bạn cũng sẽ hoan hỉ mà rằng : Ta đã hài lòng đi qua cuộc đời bằng Hồn Việt giản dị mà thanh cao…” (Trích Hồn Việt giữa Tết quê, trang 63-64) “ ...Có lẽ đứng trước bạt ngàn cát trắng, trụ vững hai bàn chân trên mặt cát, trước mênh mông và hoang dại nắng gió, người ta thường suy ngẫm nhiều điều. Ở mỗi giai đoạn cuộc đời, sự gắn bó thân thiện với cát cùng nỗi day dứt về đời cát của mỗi người cũng khác nhau. Tuổi ấu thơ đôi chân trần vẫn chạy trên những con đường cát cháy. Những con đường nhỏ vừa đủ lối đi mon men theo những bờ rào xương rồng bốn mùa đỏ hoa gai hay xanh mỡ màng hàng cây thuốc giấu, những thứ cây mà trời phú cho đặc tính ưa nắng và chịu khát để làm xanh vùng hoang mạc cuối miền Trung. Tôi nhớ, lũ trẻ con ngày ấy đằm hồn trong cát. Ăn trên cát, ngủ trên cát, chơi trên cát. Cát vào tận trong nhà hay đúng hơn là nhà dựng trên cát. Hai mái lá dừa nước, rui mè , phên liếp chèo néo bằng tre. Bốn vách phong phanh bện tạm lá buông. Những ngôi nhà mà đêm đêm nằm nghe gió u u thổi qua đầu hồi và kẽ vách làm nên thứ âm thanh đặc thù của làng cát. Sáng ra, từ trên bộ ván ngựa hay chõng tre bỏ hai chân xuống nền cát nghe mát lạnh và dễ chịu. Từ ngõ vào nhà, để dễ đi người ta chịu khó nhặt vỏ sò đóng sâu vào cát tạo nên một lối nho nhỏ xinh xinh. Những trưa hè qua làng, tiếng gà cất lên nghe xa vắng và quạnh quẽ đến nao lòng. Mẹ mắc chiếc võng gai bện bằng sợi những cây thơm tàu mọc hoang trên cát, giữa hai cột tre trước hiên nhà để ầu ơ giấc bé. Đường dài ngựa chạy cát bay/ Nghĩa nhân thăm thẳm một ngày một xa. Cơn gió nam lửa quất cả cát vào lời ru, lạo xạo bờ môi khô của mẹ…”. (Trích Hồn cát , trang 12 – 13) Qua những trang văn mượt mà , đầy chất thơ của Bùi Diệp làm cho chúng ta yêu hơn mảnh đất đầy nắng gió của miền cực Nam Trung Bộ. Nắng, gió, cát, … là nét đặc trưng của quê hương của anh. Chúng ta cảm nhận được một điều gần gũi trong cuộc sống. Những cơn gió hằn lên đời cha, những cơn gió liêu xiêu bóng đời… Gió suy tư…đưa con người đến những ước mơ. Gió không phải là hiện tượng thời tiết, gió còn là tình cảm gắn bó với cuộc đời và chính nắng, gió làm đẹp con người, quê hương chúng ta!… Đi qua thời gian, chúng tôi thầm nghĩ những trang văn của Bùi Diệp không hề xưa cũ, sẽ tươi rói, hấp dẫn người đọc. Trong tác phẩm của mình, Bùi Diệp không hề lên gân, nói chuyện luận đề về đạo đức, chỉ bằng chính tình cảm xuất phát từ trái tim anh chân thành tản mạn về chuyện đời, chuyện tình…những vui buồn trong cuộc sống. Tự chúng ta là những độc giả sẽ tự cảm, tự rút ra những điều có ý nghĩa trong cuộc sống hôm nay và mai sau.

Bạn có bao giờ thấy yêu tha thiết và nhớ quê hương ngay khi đang ở trên mảnh đất chôn nhau cắt rốn chưa? Đó hẳn phải là một tình yêu sâu sắc và lớn lao, chỉ có ở tác giả Bùi Diệp. Anh nhớ Phan Rang (Ninh Thuận) ngay khi đang sống trên mảnh đất nắng gió này. Và quê hương khi vào văn Bùi Diệp trở nên tha thiết quá đỗi. “Cát nên thân nên hồn, cát giữ tình giữ nghĩa. Cát tiễn người đi, cát đón người về”. Và “nắng xứ Phan đang ngẫu hứng phô diễn vẻ diễm ảo như vừa tung tẩy vừa e ấp, một vẻ đẹp hàm tiếu của loài quỳnh mà mấy người yêu hoa đã chịu khó thức khuya để đón giờ hoa nở!”. Nhờ có thứ nắng ấy mới có những chùm nho đỏ mọng, những tép tỏi và những củ hành tây nức tiếng… Nắng và gió như vậy làm sao có thể không yêu? Tình quê trong tập tản văn Về ngang quán không của Bùi Diệp thật sâu đậm, được khơi nguồn từ những điều bình dị và gần gũi nhất đó là nắng, gió, cát, là sông, khói, mùi bùn non… Tất cả hiện diện qua những trang viết dẫu chỉ bằng hoài niệm nhưng vẫn nồng nàn vì được ghi lại bởi một trái tim ấm áp cùng lối viết dung dị. Không chỉ gợi nhắc đến cố xứ, những bài viết của Bùi Diệp còn giống như một liều thuốc tinh thần có khả năng chữa lành và xoa dịu những vết thương sau những xô bồ, va vấp. Suy cho cùng, nói như một nhà văn nổi tiếng, ký ức là tài sản quý giá cuối cùng của một đời người, mãi mãi không thay đổi. “Hóa ra, dù tươi tắn hay phiền não thì ký ức, nỗi nhớ ngày hôm qua, chưa bao giờ biến mất khỏi đời ta”. Đọc Về ngang quán không, Bùi Diệp cho thấy nhạc Trịnh là dưỡng chất quý giá làm giàu có thêm về tâm hồn, gieo mầm và nuôi dưỡng những hạt giống thiện lành. “Một lần nào đó, trong cuộc đời này, dưới ánh trời này, bởi buồn vui va vấp, bởi ngộ nhận bon chen, ta khép cửa lòng mình. Có thể lắm chứ! Ta quay lưng với cuộc đời là lúc vườn khuya đã hoang lạnh và thèm bước chân người. Vậy thì sao không là bạn bè với Trịnh để cùng ông thắp lên một đốm lửa yêu thương, thứ ánh sáng nhân sinh có sức truyền cảm như một tôn giáo nhiệm màu”(Nhớ người ca thơ)…

Về Ngang Quán Không là một cuốn tản văn đặc biệt vì tác giả Bùi Diệp viết về quê ngay khi đang sống ở quê. Đó là một điểm khác biệt với các cây bút khác. Nhiều cây bút viết về quê khi đã xa quê. Như Võ Phiến viết về Quy Nhơn khi đã vào Sài Gòn. Như Vũ Bằng viết về Hà Nội khi đã vào Sài Gòn. Nhưng cái quê trong Bùi Diệp, hầu hết là quê xưa, là kỷ niệm cũ hay là những vẻ đẹp có nguy cơ biến mất khỏi đời sống này. “Cái ý tưởng những gì đi qua đời người đều như cơn gió cho tôi cảm giác vừa thú vị vừa buồn bã” (Chân dung gió). Đó có lẽ cũng là ý tưởng xuyên suốt để Bùi Diệp viết nên tập tạp văn này. “Những lúc hoang mang, chán chường nhất tôi lại gặp mình ở con phố Trịnh Công Sơn, một xứ sở âm nhạc với những thông điệp ngụ ngôn gởi đến đồng loại rằng mọi người ơi đừng bao giờ biến đời mình thành những quán không. Quán không là quán ế, là chợ chiều, là thiếu vắng bóng người. Quán cuộc đời mà chỉ có bàn im hơi bên ghế ngồi/ ngày đi đêm tới đã vắng bóng người thì buồn và hờ hững biết bao nhiêu!” (Trích Về ngang quán không). Nhưng, đâu chỉ Bùi Diệp, mỗi chúng ta trong cõi đời này, ai cũng đều muốn sống một cuộc đời không vô ích, một cuộc đời dù lặng lẽ cách mấy, nhưng tuyệt đối không hững hờ, tẻ nhạt. Đọc Về ngang quán không là dịp để ta dừng lại thật lâu ở những nẻo quê và nẻo tâm hồn trong trẻo, vốn từng có nơi mỗi con người.

Phải đến Về ngang quán không (Saigon Books và Nhà xuất bản Văn hóa văn nghệ ấn hành), người đọc mới có được một diện mạo đầy đủ về Bùi Diệp qua tập sách đầu tay và cũng là cuối cùng này. Khi Về ngang quán không đến tay bạn đọc cũng thật buồn là lúc tác giả Bùi Diệp “nói lời chia tay” cuộc đời vì bạo bệnh ở tuổi 56. Khác với nhiều người thường nghĩ nhớ về quê khi đã xa quê, phải chịu cách trở về không gian; còn Bùi Diệp thì ngược lại: ông đau đáu với quê, viết về quê ngay khi đang sống ở quê TP.Phan Rang - Tháp Chàm (tỉnh Ninh Thuận). Trong tâm tưởng của Bùi Diệp, cát không bỏng rát, khắc nghiệt như vốn dĩ mọi người vẫn nghĩ về nơi đây. Với ông, cát là thực thể có dáng có hồn: “Cát nên thân nên hồn, cát giữ tình giữ nghĩa. Cát tiễn người đi, cát đón người về”. Cát cũng có tình có nghĩa: “Cát lặng lẽ, thâm trầm nhưng khí khái. Kẻ ở, người đi, ai đã lớn khôn, hiển vinh nhờ cát, cát không hề kể ơn đòi nghĩa và cát luôn biết làm mới chính mình”. Bởi vậy mà người quê Bùi Diệp “yêu cát bởi cát là quê quán, bởi ở cát họ nhận ra nhân nghĩa lẽ đời”. Cát là vậy, còn nắng thì sao? Lâu nay người ta vẫn mặc định “Gió như phan, nắng như rang” cùng những cái rụt đầu lè lưỡi khi nghe về cái nắng của Phan Rang. Bùi Diệp cho rằng đó là một nỗi oan. Bởi cũng có lúc “nắng xứ Phan đang ngẫu hứng phô diễn vẻ diễm ảo như vừa tung tẩy vừa e ấp, một vẻ đẹp hàm tiếu của loài quỳnh mà mấy người yêu hoa đã chịu khó thức khuya để đón giờ hoa nở!”. Nhờ có thứ nắng ấy mới có những chùm nho mọng ngọt, có những tép tỏi và những củ hành tây nức tiếng… Nắng và gió như vậy làm sao có thể không yêu!

Về ngang quán không gồm 51 bài viết được chia làm 3 phần: Gần lắm cố hương, Về ngang quán không và Về thương chim sẻ. Trải dài trong cả 3 phần là nỗi nhớ quê cùng những cảm xúc nhân sinh quan của tác giả về đời sống, về những mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với tự nhiên. Tình quê trong trang viết của Bùi Diệp luôn ăm ắp, sâu đậm, được khơi nguồn từ những điều bình dị và gần gũi: là nắng, gió, cát; là sông, khói, mùi bùn non… Tất cả hiện diện dẫu chỉ bằng hoài niệm nhưng vẫn nóng hổi nhờ một trái tim ấm áp. Thêm vào đó, với lối viết dung dị, không dụng công về câu chữ, nhờ vậy những bài viết của Bùi Diệp đã chạm đến trái tim người đọc. Không chỉ gợi nhắc đến cố xứ, những bài viết của Bùi Diệp còn giống như một liều thuốc tinh thần có khả năng chữa lành và xoa dịu những vết thương sau những xô bồ, va vấp. Suy cho cùng, nói như một nhà văn nổi tiếng, ký ức là tài sản quý giá cuối cùng của một đời người, mãi mãi không thay đổi. “Hóa ra, dù tươi tắn hay phiền não thì ký ức, nỗi nhớ ngày hôm qua, chưa bao giờ biến mất khỏi đời ta”.