[Bookademy] Review Sách "Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh": Thay Đổi Cuộc Chơi Kinh Doanh, Bạn Dám Không? Reviews

Nếu có, thì chào mừng đến với thế giới độc đáo của mô hình kinh doanh.

Còn nếu bạn vẫn đang do dự, có lẽ trước hết hãy cứ kiên nhẫn đọc bài viết này đã nhé.

Đây là một cuốn sách kinh doanh (hẳn rồi, ngay trên tiêu đề kìa), nhưng nó không hề giống với những cuốn sách về chiến lược và quản trị được xuất bản hàng năm trên thị trường. Một mô hình tiến bộ, phần thiết kế ấn tượng và cách viết hệ thống, dễ hiểu là tất cả những lý do vì sao bạn phải có Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh (Business Model Generation), dù bạn là sinh viên, doanh nhân hay chuyên gia tư vấn.

Đằng sau một cuốn sách ăn khách thế giới

Năm 2004, Alexander Osterwalder hoàn tất luận án tiến sĩ về đổi mới mô hình kinh doanh cùng giáo sư Yves Pigneur. Hai năm sau đó, phương pháp tiếp cận của ông được áp dụng trên toàn thế giới, bao gồm ở cả các công ty lớn như 3M, Ericsson, Deloitte và Telenor. Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh được lên ý tưởng thành sách nhờ câu chất vấn của Patrick van der Piji trong một cuộc hội thảo ở Hà Lan, rằng “Tại sao không có cuốn sách nào khai triển theo lý thuyết này?”

Quá trình thực hiện cuốn sách được tiến hành tại Thụy Sĩ, Anh, Mỹ, Canada và Hà Lan với hơn 4000 giờ làm việc, 521 bức ảnh và 470 tác giả. Các bản thảo trước khi được in nhận được 137,757 lượt xem trực tuyến, 1360 bình luận và 77 cuộc thảo luận trên diễn đàn.

Đội hình cốt lõi, trong đó có Alexander và Patrick, bắt đầu dự án bằng một số cuộc họp với mục đích phác thảo mô hình kinh doanh cuốn sách. Những người áp dụng lý thuyết mô hình kinh doanh vào công cuộc đổi mới mô hình kinh doanh trên khắp thế giới đã góp sức cho ra mắt The Hub. Alan Smith, Giám đốc sáng tạo của The Movement đã nghe tới dự án và huy động các nguồn lực của công ty mình để ủng hộ dự án. Cuối cùng là sự gia nhập của Tim Clark, một thành viên trên diễn đàn Hub, sau khi ông thấy rõ cần phải có ai đó biên tập cho cuốn sách. Thành viên cuối cùng là JAM, một công ty sử dụng phương pháp tư duy trực quan để giải quyết các vấn đề. Một chu trình thăm dò ý kiến được bắt đầu để đưa các “dữ liệu” mới ra cộng đồng Hub và thu nhập phản hồi cũng như đóng góp từ diễn đàn này. Quá trình hoàn thành cuốn sách trở nên hoàn toàn minh bạch. Từ nội dung, thiết kế, minh họa đến kết cấu đều được các thành viên của Hub trên toàn thế giới chia sẻ liên tục và góp ý kĩ lưỡng. Các thành viên trong đội hạt nhân trả lời từng bình luận và tích hợp các thông tin phản hồi vào nội dung và thiết kế cuốn sách.

Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh

Cuốn sách này sẽ cung cấp cho bạn vốn hiểu biết sâu sắc về bản chất của các mô hình kinh doanh. Nó mô tả những mô hình truyền thống và những mô hình mới nhất trên thế giới hiện nay cũng như cơ chế hoạt động của chúng. Những kĩ thuật sáng tạo, cách định vị mô hình kinh doanh trong một môi trường cạnh tranh khắc nghiệt, và cách định hướng quá trình tái thiết mô hình kinh doanh trong tổ chức.

Cuốn sách này được chia làm 5 phần:

(1) Khung mô hình kinh doanh

“Mô hình kinh doanh diễn giải tính hợp lý trong cách thức một tổ chức tạo lập, phân phối và nắm bắt giá trị.” Nó giống một bản kế hoạch chi tiết về chiến lược xuyên suốt cơ cấu tổ chức, quy trình và hệ thống. Mô hình kinh doanh bao trùm bốn khu vực chính là khách hàng, sản phẩm chào bán, cơ sở hạ tầng và năng lực tài chính.

Khung mô hình bao gồm 9 thành tố:

• Phân khúc khách hàng (Customer Segments – CS): xác định những tập hợp cá nhân hay tổ chức khác nhau mà doanh nghiệp tiếp cận và phục vụ. Có nhiều loại phân khúc khách hàng khác nhau, ví dụ: thị trường đại chúng, thị trường ngách, phân khúc thị trường, đa dạng hóa, thị trường hỗn hợp,…
• Giải pháp giá trị (Value Propositions – VP): mô tả gói sản phẩm và dịch vụ mang lại giá trị cho một phân khúc khách hàng cụ thể. Các yếu tố góp phần tạo lập giá trị cho khách hàng bao gồm: sự mới mẻ, tính hiệu quả, chuyên biệt hóa theo nhu cầu của khách hàng, thực hiện công việc, thiết kế, thương hiệu, giá cả, cắt giảm chi phí, giảm thiểu rủi ro, dễ tiếp cận và sự tiện lợi.
• Kênh kinh doanh (Channels – CH): diễn tả cách thức một công ty giao thiệp và tiếp cận các phân khúc khách hàng của mình nhằm chuyển đến họ một giải pháp giá trị.
• Quan hệ khách hàng (Customer Relationship – CR): diễn tả các hình thức quan hệ mà một công ty thiết lập với các phân khúc khách hàng cụ thể. Một số hình thức có thể kể đến là hỗ trợ cá nhân, hỗ trợ cá nhân đặc biệt, tự phục vụ, dịch vụ tự động hóa, cộng đồng, đồng sáng tạo.
• Dòng doanh thu (Revenue Stream – RS): phản ánh lượng tiền mặt một công ty thu được từ mỗi phân khúc khách hàng (các chi phí phải được khấu trừ khỏi doanh thu để tạo ra thu nhập). Một số cách để tạo ra dòng doanh thu: bán tài sản, phí sử dụng, phí thuê bao, cho thuê, cấp phép, phí môi giới và quảng cáo.
• Các nguồn lực chủ chốt (Key Resources – KR): mô tả các tài sản quan trọng nhất cần có để vận hành một mô hình kinh doanh, có thể được phân loại thành vật chất, trí tuệ, con người và tài chính.
• Những hoạt động trọng yếu (Key Activities – KA): mô tả những việc quan trọng nhất mà một công ty phải àm để vận hành mô hình kinh doanh của mình, có thể được phân loại thành sản xuất, giải quyết vấn đề và nền tảng.
• Những đối tác chính (Key Partnership – KP): mô tả mạng lưới bao gồm các nhà cung cấp và đối tác mà nhờ đó mô hình kinh doanh có thể vận hành. Ba loại động cơ của việc thiết lập quan hệ đối tác bao gồm: sự tối ưu hóa và tính kinh tế của quy mô, giảm thiểu rủi ro và sự bất ổn, tiếp nhận những nguồn lực và hoạt động đặc biệt.
• Cơ cấu chi phí (Cost Structure – CS): mô tả mọi chi phí phát sinh để vận hành một mô hình kinh doanh, bao gồm hai loại là định giá theo chi phí và định giá theo giá trị. Cơ cấu chi phí có những đặc trưng sau: cố định, thay đổi, tính kinh tế của quy mô và tính kinh tế của phạm vi.

Hãy vẽ (hoặc in) khung mô hình này lên một tờ giấy lớn, đính lên tường và bắt đầu phác họa những nét chính trong mô hình kinh doanh của riêng bạn nhé. Nếu thấy khó khăn quá hãy đọc các ví dụ được cung cấp trong cuốn sách này để hình dung rõ hơn những điều phải viết.

(2) Hình mẫu

Chương này mô tả những mô hình kinh doanh có các đặc trưng, quy ước tương tự với các thành tố trong mô hình kinh doanh, hay những hành vi tương tự. Chúng tôi gọi những điểm tương đồng này là các hình mẫu mô hình kinh doanh. Những hình mẫu được mô tả sau đây sẽ giúp các bạn hiểu thêm về quá trình vận động của mô hình kinh doanh cũng như mang lại nguồn cảm hứng cho bạn trong công việc kinh doanh của mình.

Có 5 mô hình được phác thảo trong chương này:

• Mô hình chuyên biệt hóa kênh phân phối: bao gồm ba dạng nghiệp vụ khác nhau là nghiệp vụ quan hệ khách hàng, nghiệp vụ cải tiến sản phẩm và nghiệp vụ cơ sở hạ tầng.
• Mô hình cái đuôi dài: bán nhiều loại sản phẩm với số lượng ít hơn (tập trung bán nhiều sản phẩm ngách, mỗi sản phẩm chỉ bán chạy trong một khoảng thời gian nhất định).
• Nền tảng đa phương: tác hợp trên hai nhóm khách hàng khác biệt nhưng có mối quan hệ phụ thuộc qua lại.
• Miễn phí với tư cách một mô hình kinh doanh: những khách hàng không phải thanh toán được tài trợ bởi một thành phần khác trong mô hình kinh doanh hoặc một phân khúc khách hàng khác.
• Mô hình kinh doanh mở: nhằm tạo ra và nắm giữ giá trị nhờ hợp tác một cách có hệ thống với các đối tác bên ngoài.

(3) Thiết kế

Những người làm kinh doanh không hề biết rằng hằng ngày họ vẫn thực hiện việc thiết kế. Chúng ta biết kế những tổ chức, chiến lược, mô hình kinh doanh, quy trình và dự án. Để làm được điều đó, chúng ta phải cân nhắc một mạng lưới nhân tố phức tạp, như các đối thủ cạnh tranh, công nghệ, môi trường, pháp lý và hơn thế nữa. Ngoài ra, chúng ta phải thực hiện điều đó trong những lĩnh vực xa lạ mà ta chưa từng biết tới. Đó chính xác là những gì để nói về thiết kế. Những gì các doanh nhân còn thiếu là các công cụ thiết kế bổ trợ cho những kĩ năng kinh doanh của họ.

Sáu kĩ thuật thiết kế mô hình được trình bày từ câu chuyện thực tiễn đi vào lý thuyết, cách áp dụng vào mô hình kinh doanh. Thứ nhất là thấu hiểu khách hàng, thứ hai là tạo lập ý tưởng, thứ ba là tư duy trực quan, thứ tư là chạy thử nguyên mẫu, thứ năm là kể chuyện và cuối cùng, xây dựng kịch bản. Từng kĩ thuật đều được giải thích, hướng dẫn cặn kẽ và chi tiết các bước nên được thực hiện để tạo ra hiệu quả tốt nhất.

Bên cạnh đó, hãy ngồi lại và suy nghĩ về chướng ngại của bạn nữa. Hiểu rõ khó khăn mình gặp phải thì mới vạch ra chiến lược được.

(4) Chiến lược

Chúng tôi sẽ bàn về việc diễn giải lại chiến lược thông qua lăng kính của khung mô hình kinh doanh. Điều này sẽ giúp bạn xem xét một cách hiệu quả những mô hình kinh doanh cũng như thiết lập tính chiến lược cho quá trình đánh giá môi trường mô hình kinh doanh của bạn.

Chương này bao gồm 4 chiến lược: môi trường hoạt động của mô hình kinh doanh, đánh giá các mô hình kinh doanh, triển vọng về một mô hình kinh doanh dựa trên Chiến lược Đại dương Xanh và quản trị nhiều mô hình kinh doanh.

(5) Quy trình

Tóm lại, có 5 giai đoạn trong quy trình thiết kế mô hình kinh doanh: vận động (chuẩn bị cho một dự án thiết kế mô hình kinh doanh thành công), nhận thức (nghiên cứu và phân tích các yếu tố cần thiết để tiến hành thiết kế mô hình kinh doanh), thiết kế (sáng tạo và thử nghiệm những phương án khả thi, lựa chọn phương án tốt nhất), triển khai (thử nghiệm nguyên mẫu mô hình kinh doanh) và quản lý (điều chỉnh mô hình kinh doanh để thích ứng với những phản ứng của thị trường).

Quy trình này không mấy khi diễn ra đúng theo thứ tự liệt kê trên.

Đặc biệt, giai đoạn nhận thức và thiết kế thường có xu hướng cùng diễn ra một lúc. Giai đoạn chạy thử nguyên mẫu mô hình kinh doanh có thể bắt đầu sớm ngay từ giai đoạn nhận thức, dưới hình thức phác thảo những ý tưởng nguyên sơ về mô hình kinh doanh. Tương tự, chạy thử nguyên mẫu trong giai đoạn thiết kế có thể dẫn tới những ý tưởng mới, những ý tưởng này cần được nghiên cứu thêm và bạn lại quay về giai đoạn nhận thức.

Ngoài ra, ở phần cuối sách, tác giả còn đề cập đến 5 chủ đề triển vọng khác “xứng đáng được góp mặt trong cuốn sách này”.

Chủ điểm đầu tiên là khảo sát các mô hình kinh doanh ở những khía cạnh vượt ngoài phạm vi lợi nhuận: Khung mô hình có thể định hướng quá trình đổi mới mô hình kinh doanh cho khu vực công cộng và phi lợi nhuận như thế nào. Chủ điểm thứ hai đề xuất giả thuyết rằng quy trình thiết kế mô hình kinh doanh có sự trợ giúp của máy tính có thể tăng hiệu quả của các phương pháp bàn giấy và cho phép bạn thực hiện những thao tác phức tạp liên quan đến các yếu tố trong mô hình kinh doanh. Chủ điểm thứ ba thảo luận về mối liên hệ giữa mô hình kinh doanh và đề án kinh doanh. Chủ điểm thứ tư giải quyết những vấn đề nảy sinh khi hiện thực hóa các mô hình kinh doanh trong những tổ chức mới và cả những tổ chức hiện tại. Đề tài cuối cùng xem xét cách thức để hoàn thiện mô hình kinh doanh và những điều chỉnh về công nghệ thông tin.

Nhận xét

Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh thực sự là một cuốn sách công phu, từ nội dung đến hình thức trình bày. Tôi không muốn tiết lộ quá nhiều về những điều được đề cập trong cuốn sách này, bởi có lẽ nó sẽ làm giảm sự hứng thú của các bạn khi các bạn quyết định tậu cuốn này về và đọc. Lối viết, giải thích đi kèm với những phân tích tình huống thực tế cụ thể khá dễ hiểu, thế nên sẽ thật vô ích khi tôi cứ spoil hết mọi thứ ra ở đây.

Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh, như tôi đã viết, là một cuốn sách thuần kinh doanh. Vậy nên nếu bạn không biết chút gì về kinh doanh thì sẽ gặp khó khăn một chút trong việc ghi nhớ và hiểu cuốn sách này. Tuy nhiên (một lần nữa), gặp khó khăn không có nghĩa là không thể. Các tình huống cụ thể được phân tích rõ ràng, mạch lạc sẽ giúp bạn hình dung ra phần nào nội dung bạn đang đọc. Và nếu bạn có trót yêu thích nó trong lúc đọc, có hứng thú với ngành kinh doanh thì tôi khuyến khích việc tự tìm hiểu thêm sau khi bạn đóng cuốn sách này lại, để áp dụng được mọi thứ được viết trong đây ấy mà.

Giống như Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh Cá Nhân, tôi cũng sẽ đưa Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh vào danh sách “must-have” của mình. Nó chứa đủ những lý do đáng bỏ tiền ra mua, về cả nội dung, hình thức, lối viết và minh họa. Đây không phải lần đầu tôi đọc một cuốn sách về chiến lược và quản trị như thế này, nhưng đây là cuốn sách khơi dậy trong tôi niềm tò mò thích thú với kinh doanh nhất – điều mà tôi nghĩ khá cần thiết với bản thân mình lúc này.

Nếu như các bạn có cảm giác “chà, cuốn này cũng đáng đọc thử đấy” thì bạn đã bước gần hơn đến cánh cửa dẫn sang thế giới của lối tư duy đột phá, dám phá bỏ những con đường cũ để tiếp nhận những mô hình sáng tạo. Cá nhân tôi cho rằng những mô hình tác giả nêu ra và phân tích trong Tạo Lập Mô Hình Kinh Doanh rất đáng thử nghiệm ở Việt Nam. Đã đến lúc chúng ta tạo ra khác biệt rồi chứ nhỉ?

Chào mừng bạn đến với thế giới độc đáo của mô hình kinh doanh.

Tác giả: Thu Trang – Bookademy.

---

Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn