[Bookademy] Review Sách "Cẩm Nang Việc Làm": Thay Đổi Để Đón Đầu Hội Nhập Reviews

“Hằng năm, Việt Nam đón nhận khoảng một trăm nghìn sinh viên tốt nghiệp từ các ngành nghề khác nhau, chủ yếu vẫn là từ các ngành học thuộc khối kinh doanh và kinh tế. Trong khi các doanh nghiệp khối tư nhân, kể cả các công ty nước ngoài kêu than không ngừng về việc thiếu hụt nhân lực thì lực lượng lao động trẻ thất nghiệp vẫn chiếm gần 50% trên tổng số người thất nghiệp của cả nước. “Nghịch cảnh” trên là một thực tế nhức nhối đã làm tốn biết bao bút mực tìm lời giải của các cơ quan, ban ngành hữu quan”.

Đây chính là thực trạng ngày nay khi các sinh viên tốt nghiệp ra trường, với đủ kiến thức nhưng vẫn chật vật tìm kiếm việc làm. Vì sao lại như vậy? Cuốn Cẩm nang việc làm của Tiêu Yến Trinh đã thể hiện rõ thực trạng này bằng “những con số biết nói”. Tuy tác giả không nói rõ nguyên nhân nhưng nó đã ẩn những biện pháp, những lời khuyên dành cho giới trẻ nhằm giúp họ nhận thức để thay đổi bản thân ngay từ bây giờ, hướng đến một công việc tốt vào tương lai trong tình cảnh nguồn lao động không những cạnh tranh từ các tỉnh thành trong nước mà còn với các nước khác. Tiêu Yến Trinh là Tổng Giám đốc của Talentnet - một công ty hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực tư vấn nhân sự - hoàn toàn có cái nhìn tổng quan về thị trường lao động và đưa ra những hướng đi, sự chuẩn bị cho các bạn trẻ để đón đầu, tiếp cận với thị trường việc làm sắp tới. Tuy cuốn sách được xuất bản vào năm 2016 nhưng nó hoàn toàn có khả năng “giúp cho việc định hướng nghề nghiệp sau này của các bạn. Đây là xu hướng chung trong hai năm qua và khoảng ba năm sắp tới và chủ yếu dành cho các khối ngành nghề đòi hỏi lực lượng lao động chất lượng cao trình độ đại học và cao đẳng”.

Toàn cảnh thị trường lao động Việt Nam năm 2016

Năm 2015 Việt Nam đã đón nhận nhiều thành tựu tích cực trong nền kinh tế. Nếu so với năm 2014, tổng sản phẩm quốc nội GDP đạt 6,68%, vượt chỉ tiêu 6,20% mà Chính phủ đề ra vào đầu năm. Tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong GDP tăng từ 81,88% năm 2014 lên 82,5% năm 2015, năng suất lao động bình quân tăng 3,8%/năm. Vốn đầu tư được sử dụng hiệu quả hơn với vốn giải ngân cho các dự án đầu tư nước ngoài (FDI) đã tăng 17,4% so với năm trước.

Tỷ lệ lao động nam và nữ trong lực lượng lao động đã cân bằng hơn, đối với nam là 51% và nữ là 49%. Gần một nửa lao động (48,88%) nằm ở nhóm nghề kỹ thuật trung bình, 11% ở nhóm nghề kỹ thuật cao và 40,12% còn lại ở nhóm nghề kỹ thuật thấp. Xét theo ngành nghề kinh tế, ngành nông - lâm - thủy sản đang là ngành thu hút nhiều lao động chính thức nhất ở nước ta với tỷ lệ 44,7% - tương ứng hơn 23 triệu người, sản xuất đứng thứ hai (chiếm 15,3%) và theo sau là ngành bán buôn, bán lẻ với tỷ lệ 12,6%.

Tuy nhiên, nền kinh tế khởi sắc như vậy nhưng vẫn tồn tại những thực trạng chưa tìm được lối thoát. Số lao động thanh niên thất nghiệp đã chiếm tới 50,3% tổng số lao động thất nghiệp cả nước. Dù liên tục tăng năng suất lao động, song năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 1/18 năng suất lao động của Singapore, bằng 1/3 Thái Lan và Trung Quốc. Chất lượng nhân lực của Việt Nam xếp thứ 11/12 Châu Á theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới.

Từ bức tranh toàn cảnh nói trên, có thể thấy rằng, cơ cấu dân số Việt Nam vẫn là dân số trẻ và lao động nữ đang dần ở thế cân bằng với lao động nam. Tuy nhiên, đại đa số lao động vẫn đang tập trung ở nhóm nghề kỹ thuật thấp, vì vậy, vẫn chưa đáp ứng đủ các nhu cầu của doanh nghiệp trong nước và nước ngoài ở những nhóm ngành nghề đòi hỏi trình độ và kỹ thuật cao, làm cản trở tiến trình nâng cao vị thế của Việt Nam so với các nước trong khu vực. Thêm vào đó, hơn 1/2 tỷ lệ thất nghiệp lại rơi vào nhóm thanh thiếu niên dẫn đến sự mất cân đối trong cơ cấu lao động, khó tạo ra giá trị tốt nhất cho xã hội.

Qua sự phân tích tổng quan của nền kinh tế, có thể thấy rằng bắt đầu từ năm 2015 đến năm 2019, các ngành nghề giàu tiềm năng phát triển và thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ đại học - cao đẳng nhiều nhất là: khối ngành sản xuất (công nghiệp, chế biến, chế tạo, điện, điện tử, cơ điện lạnh,…); khối ngành bất động sản và xây dựng; khối ngành bán lẻ; khối ngành công nghệ thông tin (đặc biệt là gia công phần mềm); khối ngành giáo dục; khối ngành dịch vụ, du kịch và khách sạn.

Ngày 31/12/2015, Việt Nam chính thức là thành viên của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), đây là cơ hội cũng như thách thức đối với nguồn nhân lực Việt Nam. Lao động Việt Nam có cơ hội việc làm cao hơn, nhiều ngành nghề hơn thông qua việc luân chuyển lao động giữa các quốc gia thành viên. Người lao động, đặc biệt là người trẻ luôn thích sự sáng tạo, năng động có cơ hội để trở thành “công dân khu vực” hay “công dân toàn cầu”. Tuy nhiên, cơ hội luôn tiềm ẩn thách thức. Khả năng cạnh tranh của lao động Việt Nam sẽ cao khi chất lượng nguồn nhân lực chưa được cải thiện rõ rệt. Khả năng tư duy của sinh viên Việt nam so với nước khác không thua kém, thậm chí còn hơn nữa nhưng kỹ năng thực hành, vận dụng những điều học được của sinh viên Việt Nam còn hạn chế. Điều này có khả năng nguồn nhân lực Việt Nam sẽ thua ngay tại sân nhà khi các cơ hội việc làm, vị trí hấp dẫn dành cho những ứng viên có kỹ năng, chuyên môn cao sẽ thuộc về nước ngoài, nơi mà hệ thống giáo dục đã hoàn thiện hơn so với ta trên nhiều phương diện. Vì vậy, sinh viên cần phải hành động ngay, phải thay đổi ngay trước những biến chuyển không ngừng của việc hội nhập quốc tế để đón đầu những cơ hội việc làm trong tương lai.

Cần thay đổi tư duy và cách nghĩ. Đừng nghĩ mình là công dân của một quốc gia hay một tỉnh thành như trước kia, mà hãy nghĩ mình là một công dân ASEAN, từ đó có những bước chuẩn bị mang tính khu vực hóa, toàn cầu hóa.

Tự trang bị bản thân. Luôn cập nhật những xu hướng từ khu vực, trau dồi kiến thức chuyên môn là điều gần như bắt buộc trong giai đoạn hội nhập để người lao động Việt Nam có thể đón đầu và tận dụng các cơ hội một cách triệt để trong một thị trường lao động với những tiêu chuẩn và nhu cầu ngày càng khắt khe.

Kỹ năng Tiếng Anh. Ngôn ngữ mạch lạc, lưu loát dẫn đến thái độ tự tin trong giao tiếp sẽ giúp các bạn trẻ hòa nhập vào cộng đồng kinh tế khu vực một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất.

Có cái nhìn cởi mởi, tính sáng tạo, tư duy logic, luôn suy nghĩ đến nhiều giải pháp và góc nhìn rộng. Đây vốn là những kỹ năng mà các doanh nghiệp luôn yêu cầu ở người lao động trong một thế giới phẳng như hiện nay.

Kỹ năng làm việc đội nhóm, tinh thần trách nhiệm, tính kỷ luật, tuân thủ. Đây chưa phải là lợi thế của người lao động Việt Nam so với các nước khác, trong khi đây lại là yêu cầu cơ bản của bất kỳ tổ chức nào.

Những kỹ năng cần có của lao động trẻ và nhu cầu của doanh nghiệp

Có nhiều yếu tố quan trọng trong quá trình tuyển dụng tại các công ty và được chia thành 3 nhóm: trước phỏng vấn, trong phỏng vấn và sau phỏng vấn. Những mong đợi hay kỳ vọng của nhà tuyển dụng và ứng viên là khác nhau.

Giai đoạn trước phỏng vấn

Đối với nhà tuyển dụng, kinh nghiệm làm việc là yếu tố quan trọng nhất trong một CV. Đối với những sinh viên mới ra trường và dưới hai năm kinh nghiệm, kinh nghiệm làm việc có thể là kinh nghiệm đi thực tập, công việc bán thời gian, kinh nghiệm trong các CLB/Đội/Nhóm. Yếu tố nhà tuyển dụng xem xét chính là kinh nghiệm, kỹ năng bạn học được từ những kinh nghiệm, hoạt động đó như kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm,…

Yếu tố quan trọng thứ hai là mục tiêu nghề nghiệp. Dựa vào mục tiêu làm việc, nhà tuyển dụng sẽ đánh giá mức độ phù hợp của ứng viên đối với công việc dự tuyển, cũng như đường lối phát triển của công ty.

Yếu tố tiếp theo là cách trình bày CV. “Đối với những ngành nghề đặc thù thiên về sáng tạo, mỹ thuật thì các ứng viên cũng nên chú trọng phần trình bày CV để tạo ấn tượng về sự sáng tạo với nhà tuyển dụng”, bà Lê Anh Thụy Châu - Trưởng phòng Cấp cao Dịch vụ Tuyển dụng Nhân sự Talentnet - chia sẻ.

Hoạt động xã hội giữ vị trí quan trọng thứ tư. Hoạt động xã hội sẽ thể hiện mức độ năng động, chịu khó và tính cách hướng ngoại của ứng viên.

Yếu tố ảnh hưởng cuối cùng là nội dung Cover Letter. Cover Letter giống như một bản tổng kết của CV, giúp bạn và nhà tuyển dụng thực sự tập trung vào điểm mạnh của bản thân, từ đó đưa ra đánh giá ban đầu về khả năng và độ phù hợp của bạn với công việc.

Điểm khác biệt rất rõ giữa ứng viên và nhà tuyển dụng nằm ở nguồn tìm việc. Các bạn sinh viên đánh giá không cao Ngày hội việc làm, tuy nhiên, đây là một trong những kênh chính yếu của nhà tuyển dụng để tiếp cận sinh viên. Ngoài ra, nhà tuyển dụng vẫn dành thời gian tìm hiểu mạng xã hội của ứng viên khi cần thiết. Vì vậy, các bạn sinh viên cần chú ý quản lý mạng xã hội của mình, để tránh những điểm trừ không đáng có trong mắt nhà tuyển dụng, đặc biệt là tài khoản Facebook.

Trong quá trình phỏng vấn

Năng lực kinh nghiệm và định hướng nghề nghiệp là hai yếu tố mà nhà tuyển dụng quan tâm hàng đầu, được nhà tuyển dụng khai thác và kiểm tra lại trong quá trình phỏng vấn.

Ngoài ra, phong thái tự tin, trả lời thẳng thắn, nhất quán, mạch lạc sẽ tạo nên ấn tượng tốt trong mắt nhà tuyển dụng và một phần tác động vào quyết định của họ.

Trên thực tế, đối với nhà tuyển dụng, ngoại hình và trang phục là điểm cộng cho ứng viên trong quá trình phỏng vấn, không phải là điều kiện tiên quyết nhưng vẫn không được lơ là yếu tố này.

Sau khi phỏng vấn

Đa phần các nhà tuyển dụng đều đồng ý việc ứng viên gửi thư cảm ơn sau phỏng vấn là rất cần thiết. Thư cảm ơn thể hiện sự tôn trọng của ứng viên đối với nhà tuyển dụng vì đã dành thời gian cho ứng viên.

Dù thế nào đi nữa, việc lựa chọn ngành nghề, việc làm phải theo đam mê, sở thích và phù hợp với mỗi người. Nếu bạn chọn việc theo đám đông thì sự gắn bó, bền vững với công việc sẽ không lâu mà nhà tuyển dụng lại không thích điều này. Lê Hồng Phúc - Phó Tổng Giám đốc phụ trách khối Nguồn nhân lực, tập đoàn đầu tư Novaland - chia sẻ: “Trong số rất nhiều bạn trẻ tôi từng phỏng vấn, tôi thấy có không ít bạn tỏ ra khá tự tin và có mục tiêu trong công việc cụ thể. Theo tôi, các bạn sẽ có một nghề nghiệp tốt hơn, ổn định hơn không chỉ ở Việt Nam mà còn ở các nước trong khu vực nếu các bạn có tư duy mở, tìm hiểu và nắm bắt kịp thời các xu hướng phát triển trong khu vực nói riêng, toàn thế giới nói chung”. Hay Vũ Hồng Nguyên - Trưởng phòng nhân sự Nike Việt Nam - cho rằng: “Có vẻ như các bạn trẻ bây giờ chọn ngành học và tìm việc theo xu hướng thời thượng nhiều hơn là dựa trên năng lực và đam mê của bản thân cũng như những thông tin ngoài thị trường. Vì vậy, khi các bạn bắt tay vào công việc thường thiếu đi ngọn lửa nhiệt huyết”.

Vì vậy, việc hiểu rõ bản thân cần gì và thị trường đang thiếu gì là điều cần thiết trong quá trình tìm việc làm và định hướng sự nghiệp trong tương lai. Quyển sách cũng đưa ra những mô tả công việc, các kỹ năng cần thiết và cơ hội nghề nghiệp trong năm nghề có xu hướng phát triển mạnh trong tương lai giúp sinh viên tham khảo để có định hướng tốt cho bản thân, đó là: Nhân viên kinh doanh (Sales), Marketing (Tiếp thị), Tài chính - Kế toán, Kỹ sư (Engineering), Nhân sự (Human Resource - HR), Kỹ sư phát triển phần mềm. Ngoài ra, quyển sách còn cung cấp những “mẹo”, bí quyết giúp bạn mở rộng tư duy, cách xử lý tinh tế với đồng nghiệp tại công ty như mẹo bắt chuyện với đồng nghiệp ở chỗ làm mới, quy tắc 30-60-90, công cụ SMART giúp đặt ra mục tiêu trong công việc,…

Ngay từ bây giờ, những người trẻ phải thay đổi tư duy, cách suy nghĩ của bản thân để tiếp cận với thị trường lao động đầy cơ hội và thách thức, trở thành “công dân toàn cầu”. Xác định những kỹ năng, kiến thức còn thiếu và nhanh chóng lên kế hoạch trau dồi, nâng cao, đặc biệt là kỹ năng Tiếng Anh. Hãy luôn tự tin rằng “mình sẽ làm được”. Hồ Thị Bạch Quyên - Giám đốc nhân sự, Công ty thực phẩm Pepsico Việt Nam - chia sẻ:

Khi đi phỏng vấn việc làm, đa phần các sinh viên mới ra trường đều lo lắng vì mình chưa có kinh nghiệm làm việc mà quên rằng trước đó nhà tuyển dụng đã tìm hiểu CV của các bạn. Một khi bạn được gọi đi phỏng vấn, nhà tuyển dụng đã “chấm” hồ sơ của bạn và muốn tìm hiểu thêm những yếu tố khác như kỹ năng mềm, các hoạt động ngoại khóa, sự tự tin chủ động trong quá trình học tập.

Tác giả: Nguyễn Trung Hậu - Bookademy

------