Làm thế nào thủy
tinh, làm lạnh, âm thanh, làm sạch, thời gian và ánh sáng đưa chúng ta đến ngày
nay?
Với văn phong uyên
bác và tao nhã, Steven Johnson kể cho chúng ta câu chuyện về cách những ý tưởng
vĩ đại đã đến và đưa nhân loại bước đi, cách chúng liên kết với nhau thành một
mạng lưới tinh tế và hoàn hảo. “6 phát minh làm nên thời đại” nói về tương lai
và lịch sử đã qua. Nó cần thiết cho kinh doanh, sáng chế, công nghệ, lịch sử và
độc giả đọc sách khoa học. Và hơn hết, đó là bản tụng ca về trí tuệ loài người.
Đúng như tên gọi, “6
phát minh làm nên thời đại” gồm 6 chương, mỗi chương tương ứng với một phát
minh mang tính đột phá, dẫn dắt nhân loại tiến thêm trên con đường tiến hóa. Tất
cả đều được trình bày tường minh, hấp dẫn và thú vị. Không chỉ vậy, cuốn sách
cũng dành một phần để viết về những chuỗi hiệu ứng kỳ lạ, “hiệu ứng chim ruồi”.
Một phát minh, một cụm phát minh trong lĩnh vực nào đó cuối cùng lại gây ra biến
đổi ở địa hạt hoàn toàn khác biệt.
Chương 1: Thủy tinh
Thủy tinh đã thay đổi thế giới chúng ta đang sống nhiều hơn những gì chúng ta có thể tưởng tượng ra. Trong chương đầu tiên, tác giả đã dẫn dắt người đọc lần theo lịch sử của thủy tinh từ những mảnh riêng lẻ ở sa mạc Lybia cho tới khi nó làm thay đổi diện mạo thế giới ta đang sống với kính viễn vọng, kính hiển vi, mắt kính, cửa kính, gương, các đồ trang trí và góp phần tạo nên vô số phát minh khác.
Tác giả khéo léo lồng
ghép trong câu chuyện về lịch sử của thủy tinh câu trả lời cho những câu hỏi:
Thủy tinh là gì? Tại sao nó lại trong suốt? Tại sao phải mất nhiều thời gian
khoảng một vạn năm trước, người ta mới tìm ra thủy tinh? Những ứng dụng quan trọng
tác động tới lịch sử nhân loại của thủy tinh?
Thấu kính thủy tinh
đã mở mang tầm nhìn cho chúng ta về những vì sao cùng vi tế bào, gương thủy
tinh lần đầu tiên giúp chúng ta thấy được bản thân mình. Bạn đã bao giờ thử
hình dung về một thế giới không có thủy tinh?
Một thế giới không có thủy tinh sẽ không chỉ thay đổi diện mạo những công
trình của nền văn minh bằng cách tháo tất cả khung cửa kính khỏi các Nhà thờ lớn
và các bề mặt phản chiếu của đô thị hiện đại. Một thế giới không có thủy tinh
còn làm lung lay nền tảng của các tiến bộ hiện đại: khả năng kéo dài sự sống đến
từ hiểu biết tế bào, virus và vi khuẩn, kiến thức di truyền học về cấu tạo con
người; kiến thức thiên văn về vị trí của con người trong vũ trụ. Không vật chất
nào trên Trái Đất có quan hệ với các đột phá về nhận thức trên hơn thủy tinh.
Thủy tinh bắt đầu
hành trình của mình như món trang sức và những chiếc lọ rỗng. Vài ngàn năm sau,
nó dẫn đường cho loài người tiến thêm những bước dài tới văn minh như ngày nay.
Chương 2: Làm lạnh
Chỉ hai thế kỷ sau khi Frederic Tudor manh nha ý tưởng mang nước đá đến
Savannah, khả năng làm chủ cái lạnh ngày nay đã giúp con người cải tổ mô hình định
cư trên khắp hành tinh và mang hàng triệu đứa trẻ đến với thế gian. Nhìn thoáng
qua, nước đá có vẻ khá tầm thường: một mặt hàng đắt tiền phù phiếm. Thế nhưng,
trải hơn hai thế kỉ, ảnh hưởng của nó bắt đầu gây choáng váng, khi chúng ta sử
dụng góc nhìn toàn cảnh: từ sự biến chuyển của Đại bình nguyên Bắc mỹ đến thổi
sự sống vào phôi trữ lạnh; rồi sự bung tỏa của các thành phố mênh mông trên sa
mạc cát.
Ngay khi nghe tới
“Làm lạnh”, bạn nghĩ tới điều gì? Chắc hẳn trong thế giới hiện đại ngày nay,
chúng ta sẽ dễ liên tưởng ngay tới nước đá, tủ lạnh, điều hòa. Đó là những vật
dụng quá quen thuộc và dường như thiết yếu. Vậy, chúng có thực sự thay đổi thế
giới không và nếu có thì thay đổi như thế nào? Câu trả lời được Steven Joknson gợi
mở bắt đầu bằng thương vụ kỳ lạ của Tudor.
Tudor là một thương gia Boston táo bạn và ương ngạnh. Lịch sử của chúng ta biết đến ông với cái tên Vua Băng, song trước đó, Tudor đã phải nếm trải những thất bại ê chề. Chàng thanh niên trẻ tuổi Tudor đã nhen nhóm ý tưởng mang những tảng băng từ vùng Boston tới đất nước nhiệt đới Ấn Độ. Tuy nhiên chuyến đi đầu tiên của Tudor thất bại vì sự thờ ơ của cư dân xứ nóng. Mặc dù họ có cảm nhận được sự mát mẻ của những tảng băng nhưng họ không biết phải làm gì với chúng.
Song chỉ ít lâu sau,
nước đá từ chỗ là “một sự hiếu kì” đã trở thành món hàng xa xỉ và cuối cùng là
thiết yếu.
Điểm khởi phát từ nước
đá, tác giả tiếp tục dẫn dắt chúng ta tới những phát minh vĩ đại hơn như tủ lạnh,
máy lạnh, và quan trọng hơn cả là công nghệ trữ lạnh tinh trùng, trứng và phôi.
Hàng triệu sinh mạng trên thế giới tồn tại nhờ kỹ thuật làm lạnh nhân tạo.
Chương 3: Âm thanh
Âm thanh trong một thế giới ồn ào và náo nhiệt hiện tại tác động mạnh mẽ vào đời sống của chúng ta. Song thực sự nguồn gốc của những phát minh đó đến từ đâu, bằng cách nào người ta nảy ra ý tưởng về một cỗ máy ghi lại âm thanh, radio, điện thoại,...?
Say mê
và kì ảo, một lần nữa Steven Johnson lại dẫn dắt người đọc vào câu chuyện về âm
thanh từ hàng nghìn năm trước, một câu chuyện cổ tích của nhân loại.
Giả thuyết của Reznikoff cho rằng cộng đồng người Neanderthal đã tụ tập
quanh các bức hình vừa hoàn thành, cùng nhau ca hát trong một nghi lễ nào đó,
dùng những tiếng vang vọng của hang động để khuếch đại một cách thần thánh tiếng
hát của mình. Tổ tiên chúng ta không thể thu lại âm thanh đã nghe như cách ghi
lại trải nghiệm nhìn thế giới trong các bức vẽ. Song nếu Reznikoff đúng, thì những
người tiền sử ấy đã thử nghiệm một hình thức kỹ thuật âm thanh sơ khai – khuếch
đại và tinh chỉnh một trong những âm thanh âm ấm lòng bậc nhất: giọng nói của
con người.
Hàng chục nghìn năm
trước, tổ tiên chúng ta lần đầu tiên cú ý tới sức mạnh của tiếng vọng và âm dội
trong việc thay đổi tính chất âm thanh của giọng nói con người. Suốt nhiều thế
kỉ, chúng ta đã tận dụng các tính chất đó để tăng âm vực và tiếp thêm sức mạnh
cho thanh quản. Tuy nhiên đáng buồn thay, sóng siêu âm, phát minh vĩ đại mà
cũng tàn nhẫn vượt bậc dùng để xác địng giới tính thai nhi. Vì chính công nghệ
đó vô số bé gái không thể ra đời.
Thứ bắt đầu với âm thanh lay động và gây cảm hứng lớn nhất cho tai người –
giọng nói của chúng ta khi ca hát, cười đùa, tâm tình hay tán gẫu – đã bị biến
thành công cụ của cả chiến tranh và hòa bình, cả sự sống và cái chết.
Chương 4: Làm sạch
Chúng ta vẫn ca tụng
về những cỗ máy tân tiến, về những tiến bộ vượt bậc của công nghệ, bởi đơn giản
chúng là những thành tựu kì diệu mà không một ai dám hình dung ra vào những
thiên niên kỉ, những thế kỉ trước. Vậy “làm sạch”, “những cống rãnh và căn phòng
sạch” có gì để ca tụng? Chúng thay đổi cuộc sống của nhân loài nhiều như thế
nào?
Steven Johnson đã
thuật lại đầy thu hút cách mà con người biết đến việc tắm rửa thay vì chỉ rửa mặt
và tay, cách chúng ta tạo ra các cống rãnh hay lọc nước để uống. Tắm rửa, nguồn
nước sạch và việc xử lí chất thải đã giúp con người chống lại các dịch bệnh
nguy hiểm.
Chương 5: Thời gian
Khi nghĩ về công nghệ đã tạo ra cuộc cách mạng công nghiệp, chúng ta lập tức
đã hình dung ra các động cơ hơi nước ồn ào và máy dệt hơi nước. Song, bên dưới
tạp âm của nhà máy, một âm thanh nhẹ nhàng
hơn nhưng không kém phần quan trọng luôn hiện hữu khắp nơi, tiếng tích tắc
của đồng hồ quả lắc lặng lẽ đếm giờ.
Nhân loại từ chỗ nhận
biết thời gian dựa vào mặt trời, mặt trăng cho tới việc đo đếm chính xác thời
gian từng giây từng phút, từ dùng đồng hồ quả lắc, đồng hồ thạch anh, đồng hồ
nguyên tử, đồng hồ điện tử cho tới sự vận hành của chiếc đồng hồ chạy 10 000
năm.
Đồng hồ không chỉ là
công cụ giúp bạn sắp xếp hoạt động trong ngày mà còn được coi là “đồng hồ đếm giờ chết chóc”trong cuốn
Hard Time (Thời gian khó) của Dickens “đếm từng giây với tiếng búa trên nắp
quan tài”.
Chương 6: Ánh sáng
Trong chương 6 chúng ta sẽ thấy quá khứ loài người gắn bó mật thiết với hành trình đi tìm ánh sáng nhân tạo, bao nhiêu tài năng và công sức đã đổ vào cuộc chiến chống lại bóng tối và các phát minh đã thúc đẩy những thay đổi tưởng chừng như không liên quan gì tới bóng đèn ra sao.
Trên trái đất phát
minh ra ánh sáng nhân tạo có nhiều đối thủ ở khía cạnh sáng tạo hiện hình song
sự xuất hiện của nó đã đã đánh dấu một điểm ngưỡng trong xã hội loài người. Bầu
trời đêm ngày nay tỏa sáng gấp 6000 lần 150 năm trước. Ánh sáng nhân tạo đã thay
đổi cách thức con người làm việc và ngủ, giúp tạo ra mạng lưới truyền thông toàn
cầu và có thể sớm kích hoạt những phát minh đột phá về năng lượng. Bóng đèn
liên quan tới ý niệm phổ thông về sáng tạo tới mức được coi là ẩn dụ cho ý tưởng
mới: khoảnh khắc “bật đèn” thay thế cụm từ “Eureka” của Archimesdes được sử dụng
phổ biến để tán dương một bước tiến bất ngờ về khái niệm.
Phần cuối cùng của
cuốn sách, lời bạt – Nhà du hành thời gian, tác giả muốn ngợi ca những nhà phát
minh vĩ đại. Song quan trọng hơn vẫn là lời khuyên dành cho những ai đang trên
con đường sáng tạo. Sáng tạo đôi khi khó khăn và cô đơn, nhưng thành tựu bao giờ
cũng tuyệt vời.
[...] Song việc trung thành với ý thức về bản sắc và nguồn gốc của mình
cũng có rủi ro đáng kể. Tốt hơn, hãy thách thức các trực giác đó, khám phá các
vùng đất mới theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Tốt hơn, hãy tạo ra các kết nối mới
chứ đừng thoải mái ở trong thói quen. Nếu muốn cải thiện thế giới một chút, bạn
phải thực sự tập trung và quyết tâm; bạn cần ở trong các giới hạn của một ngành
và cùng lúc mở những cánh cửa mới của sự kề cận khả thi. [...] bạn cần một chút
lạc lõng.
Lời kết:
“6 phát minh làm nên thời đại” của Steven Johnson đã mang tới cho chúng ta một góc độ mới mẻ về cách thế giới hiện đại được tạo thành. Cuốn sách hấp dẫn không chỉ về nội dung mà còn bởi hình thức. Các chương sách được trình bày sáng rõ, giấy dày và mịn, có nhiều hình vẽ minh họa thú vị. Thực sự nếu là một người yêu thích khoa học hay mong muốn sáng tạo hơn, không nên bỏ lỡ cuốn sách này.
Tác giả: Thu Thảo – Bookademy
---------
Theo dõi fanpage của
Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn
Tham gia Bookademy
Team để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị, đăng ký CTV tại
link: https://goo.gl/forms/7pGl3eYeudJ3jXIE3
Tôi đã nhận được cuốn sách này miễn phí trong chương trình First Reads Giveaway. Tôi sẽ giới thiệu nó cho bất cứ ai thích tìm hiểu về bất cứ điều gì. Nó được viết ở một mức độ phù hợp với thanh thiếu niên thông qua người lớn không có kiến thức trước về lịch sử, khoa học, phát minh, vv... cần thiết. Khoa học không phải là sở trường của tôi và tôi có thể dễ dàng theo dõi những phát triển mà Johnson đã viết vì chúng được giải thích đơn giản (và vì hầu hết chúng đều là một phần của cuộc sống hàng ngày). Nếu bạn đang tìm kiếm một tảng đá vững chắc, hành trình được chứng minh từ điểm A đến điểm B đến điểm C, đây không phải là những gì bạn sẽ tìm thấy. Không thể biết lịch sử có thể khác như thế nào nếu không có một người hoặc một phát minh vì chúng ta chỉ có một phiên bản. Johnson (hầu hết thời gian) kết nối tốt các dấu chấm. Đôi khi những kết nối này hơi xa vời nhưng tất cả đều có thể xảy ra và phần lớn có lẽ là chính xác. Tôi sẽ chuyển bản sao của mình để những người khác có thể có một chút mọt sách nhẹ nhàng.