[Bookademy] Napoleon Đại Đế - Bá Chủ “Hụt” Của Thế Giới Reviews

Napoleon Bonaparte xuất thân trong gia đình quý tộc, khá giả, ông là con thứ hai trong gia đình Bonaparte, cha ông là luật sư, mẹ ông là một người nghiêm khắc và rất kỉ luật. Nhờ đó mà bà kiềm được cậu bé Napoleon ngỗ ngịch. Có lợi thế từ nền tảng gia đình nên Napoleon được nhận vào trường quân sự danh tiếng École Miliraire ở Paris, ông được đào tạo để trở thành sĩ quan pháo binh, đây là bệ phóng giúp ông chinh phục hoài bão kinh bang tế thế của mình sau này. Ngay lúc đó, biến cố xảy đến với gia đình, cha ông qua đời kéo theo kinh tế đi xuống bằng sư cố gắng vượt qua khó khăn ông đã hoàn thành khóa học sớm hơn dự kiến và bắt đầu sự nghiệp cầm quân. Napoleon từng nói “Chiều cao của một người đàn ông được tính từ đầu lên đến trời” nên ông không ngại đảm nhận nhiều vị trí từ thấp tới cao: thiếu úy pháo binh Lafère, đại úy quân đội Pháp, chỉ huy pháo binh trong cuộc vây hãm ở Toulon và đảm nhận vị trí thiếu úy ở tuổi 24, rồi trung tướng tư lệnh tập đoàn nội bộ rồi sau này trở thành Hoàng đế nước Pháp và vua nước Ý, với tầm nhìn xa trông rộng và tài dụng binh mưu lược ông đã chinh phạt nước Ý, đánh bại quân Áo, Bỉ, Hà Lan, một phần lãnh thổ nước Đức, viễn chinh tới Ai Cập… Napoleon đã rất thành công trong những cải cách lớn khi xưng đế nước Pháp mang tính lâu dài như: chú trọng giáo dục bậc cao, hệ thống đường sá, thoát nước, lập nên ngân hàng, đặc biệt là luật pháp và hệ đo lường, tạo nên nước Pháp thịnh vượng thời đó. Thành công của Napoleon là nhờ ý chí và lòng tin mãnh liệt cùng với tư duy kiên định của mình “Trí tưởng tượng cai trị cả thế giới” , luôn tin vào chính mình, vượt qua từng thử thách, tôi luyện tinh thần thép, ghi nhớ những nguyên tắc mình đề ra, coi thất bại là động lực tiến lên, chiến đấu ngoan cường. Chính những điều này đã tạo nên nhà quân sự huyền thoại mọi thời đại.

Đúng 200 năm kỷ niệm ngày giỗ Napoléon, hàng loạt những câu hỏi về dấu ấn đối với lịch sử mà vị hoàng đế từng thống trị một phần lớn châu Âu này để lại. Là một trong ba nhân vật tiêu biểu nhất của lịch sử Pháp cùng với tướng de Gaulle, vị nữ anh hùng Jeanne d’Arc, Napoléon Bonaparte đã để lại biết bao nhiêu dấu ấn cho thủ đô Paris. Nhưng tại sao không một đại lộ hay quảng trường nào của thành phố tráng lệ đó mang tên ông ngoại trừ đường Bonaparte khu Saint Germain des Prés - quận VI ? Ngày 05/05/1821 hoàng đế Napoléon qua đời tại Sainte Hélène, một hòn đảo nhỏ chơi vơi ở nam Đại Tây Dương. Hai trăm năm sau, tổng thống Pháp Emmanuel Macron chủ trì buổi lễ tưởng niệm « một vị tướng tài có công với đất nước » nhưng kèm theo đó là « hàng trăm ngàn sinh mạng phơi thây trên chính trường. Chính Napoléon đã không biết bao nhiêu lần vào sinh ra tử, nhưng ông cũng là người tái lập chế độ nô lệ. Lịch sử cũng không quên rằng tướng Bonaparte đã thâu tóm quyền lực sau cuộc đảo chính ngày 09/11/1799, giải tán Hội Đồng Chấp Chính –Directoire và 5 năm sau đó ở cương vị Tổng Tài – 1er Consul, Napoléon Bonaparte tự phong chức hoàng đế, khai tử nền Đệ Nhất Cộng Hòa Pháp. Napoléon trong mắt người nước ngoài Văn hào Pháp François René de Chateaubriand của thế kỷ 19 từng thốt lên rằng « Sinh thời, Napoléon lỡ hẹn với thế giới, chết đi thì ông đã chính phục cả thiên hạ ». Câu nói đó vẫn còn tính thời sự. Napoléon Bonaparte đã và vẫn có sức thu hút rất lớn không chỉ với công luận Pháp mà cả với phần còn lại của thế giới. Đồng giám đốc trung tâm bán đầu giá Osenat, Jean-Christophe Chataignier giải thích : « Trong mắt dân Mỹ Napoléon là hình ảnh của một người tay trắng dựng lên cơ đồ. Với công luận Nga, hoàng đế Pháp trước hết là một nhà chiến lược quân sự còn với công luận Trung Quốc thì Napoléon đơn giản là một vị hoàng đế đầy quyền lực. Với cả thế giới ông là biểu tượng của sự thăng tiến trong xã hội và Napoléon là một huyền thoại ». Riêng tại châu Âu Napoléon Bonaparte đã để lại dấu ấn khắp nơi : các nhà biếm họa của Anh chế nhạo ông « tướng lùn » của Pháp bên thua cuộc trong trận hải chiến Trafalgar 21/10/1805. Hình ảnh Napoléon để lại trong công luận Tây Ban Nha là bức tranh của họa sĩ Francisco Goya với dân chúng Madrid bị hành hình sau cuộc nổi dậy chống đội quân Napoléon. Từng đem quân xâm chiếm nước Nga và đã nhận lấy vị đắng của thất bại, hoàng đế Pháp dù vậy vẫn được công luận Nga ngưỡng mộ như một người "mở rộng bờ cõi cho đất nước". Với người dân Đức ngày nay, tuy vẫn còn nhớ các đợt vùng lên chống các biện pháp phong tỏa mà hoàng đế Pháp đã áp đặt nhưng không ít người dân xứ này cho rằng « nhờ có Napoléon là nước Đức được hình thành ». Đây cũng là cảm tưởng của không ít người dân Ý cho dù Napoléon từng xem nước Ý là sân sau của Pháp. Nổi bật hơn cả là tại Ba Lan, cho đến ngày nay, bản quốc ca của nước này vẫn có câu : « Bonaparte là tấm gương chỉ dẫn con đường dẫn tới chiến thắng ». Quan điểm của người Pháp về một vị hoàng đế Thế còn về di sản Napoléon để lại cho người Pháp ? Ngày nay trường Lycée đón học sinh trung học cấp ba đến huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh, từ thể chế hành chính của nước Pháp … đều mang nặng dấu ấn của vị hoàng đế qua đời cách nay 200 năm. Napoléon đệ nhất cũng là cha đẻ của bộ Luật Dân sự Code Civil – còn được gọi là Code Napoléon. Được ban hành vào tháng 3/1814 đây là bộ luật đầu tiên quy định về quan hệ giữa Nhà nước và các công dân, giữa các công dân trên nước Pháp… Năm 1815 vị hoàng đế bị lật đổ phải sống lưu vong trên đảo Sainte Hélène đã tâm sự với một công tác viên trung thành là bá tước Montholon rằng « niềm tự hào của ta không phải là đã thắng 40 trận chiến. Chỉ một Waterloo cũng đủ để cuốn trôi đi tất cả những thành tích đó. Nhưng không gì xóa nổi bộ Luật Dân sự : văn bản đó sẽ tồn tại mãi mãi ». Dù vậy với thời gian, ngay cả bộ Luật Napoléon cũng gây nhiều tranh cãi. Một số người cho rằng dù không hoàn hảo, văn bản đó tạo điều kiện để các công dân được bình đẳng trước pháp luật. Một số khác thì chú trọng đến những điều khoản bị chỉ trích mang tính « trọng nam khinh nữ ». Cựu bộ trưởng Tư Pháp, Robert Badinter từng cho rằng Luật Napoléon được soạn ra để dành riêng cho nam giới với tư cách là những « người chủ, người chồng và người cha trong gia đình » phụ nữ thuộc một « đẳng cấp thấp hơn ». Mãi đến năm 1970 điều khoản quy định « người chồng phải che chở cho người vợ và đổi lại thì vợ phải biết vâng lời chồng » mới được điều chỉnh để vợ chồng có trách nhiệm ngang nhau. Cho đến tận ngày nay, gần một nửa trong số 2.281 điều khoản ban đầu được quy định trong bộ Luật Napoléon vẫn còn được giữ lại. Quan trọng không kém là nhờ các trận chiến vào sinh ra tử, chinh phục từ Bỉ xuống đến tận Thụy Sĩ và Ý mà ảnh hưởng của bộ Luật Napoléon đã lan rộng ra khắp châu Âu. Sau ngày hoàng đế Pháp qua đời, bộ Luật Dân sự mang tên ông tiếp tục hành trình vươn đến các vùng thuộc địa của Pháp từ châu Á đến châu Phi. Chủ đề Napoléon, con gà đẻ trứng vàng Một điều thú vị khác là những gì từng gắn bó với nhân vật huyền thoại này đều rất có giá trị. Osenat tổ chức một cuộc bán đấu giá đặc biệt trong hai ngày 05 và 06/05/2021. Trong số 365 lô được đem bán đấu giá trong lâu đại Fontainbleau có một chiếc vòng cổ bằng vàng, quấn những sợi tóc của vị hoàng đế Pháp ; có chiếc áo được cho là Napoléon đã mặc sau trận Waterloo, có một chiếc khăn tay từng thuộc về người chồng của hoàng hậu Joséphine. Hàng trăm người đủ mọi quốc tịch đã ghi danh để tham dự hai buổi bán đấu giá lần này. Đối với các nhà xuất bản, nhà in, Napoléon cũng là con gà đẻ trứng vàng : tranh ảnh, sách vở về Napoléon bán chạy hơn nhiều so với những sản phẩm dành cho tướng de Gaulle hay vua Louis thứ XIV. Ngay cả với giới trẻ, Napoléon cũng là một đề tài có sức lôi cuốn rất lớn. Gần đây một toán sinh viên đã ghi danh để được nghiên cứu bản thảo về trận đánh Austerlitz (02/12/1805) mà hoàng đế Pháp đã ghi chú, chỉnh sửa. Austerlitz không chỉ là thắng lợi vẻ vang nhất của Napoléon mà đến nay vẫn được coi là một « trận đánh kinh điển » được các trường đào tạo quân tiếp tục mổ sẻ : ít quân hơn phe địch, nhưng Napoléon đã đấu trí và gài bẫy kẻ thủ và đã giành được một « thắng lợi toàn diện ». Về khối lượng sách vở viết về Napoléon, nhà sử học Jean Tulard, tác giả của khoảng trên dưới 50 tác phẩm chỉ dành riêng cho vị hoàng đế Pháp đưa ra con số 80.000 tập sách và chương trình nghiên cứu. Thư viện quốc gia Pháp khiêm tốn thống kê được 18.000 ấn phẩm có mang tựa đề Napoléon nhưng trong đó bao gồm cả những sách vở viết về hoàng đế Napoléon III. Thủ đô Paris và di sản Napoléon Phải chăng vì những tranh cãi chung quanh « di sản cồng kềnh » với nhiều « công » và « tội » mà thủ đô Paris tránh né, không đặt tên Napoléon cho bất kỳ một con đường nào, hay quảng trường, công viên thành phố ? Chantal Prévot, chủ nhiệm cuộc triển lãm mang tên « Napoléon n’est plus » tại Bảo Tàng Quân Đội – Paris giải thích : khi Đế Chế Napoléon I sụp đổ, con đường mang tên ông bị đổi tên thành Đường Hòa Bình, đại lộ Napoléon trở thành Đại Lộ Opéra. Napoléon bị xóa tên vì ở cương vị hoàng đế ông đã tập trung quyền lực, cai trị đất nước với một bàn tay sắt. Tuy nhiên, đường Bonaparte ở quận 6 Paris thì vẫn được giữ nguyên để ghi công viên tướng Bonaparte, người hùng trong giai đoạn Cách mạng Pháp 1789. Dù vậy Paris là nơi ghi lại nhiều dấu ấn của hoàng đế Pháp gốc từ đảo Corse này hơn cả : 25 trạm métro mang tên những trận đánh vẻ vang của Napoléon, từ trận Wagram năm 1809 đến Friedland năm 1807 hay mang tên những chiến dịch quân sự lẫy lừng như Les Pyramides nhắc lại chiến công của hoàng đế Pháp ở Ai Cập. Thế rồi những tượng đài như Khải Hoàn Môn, quảng trường Concorde, đường Rivoli đều mở ra những trang sử oai hùng thời Napoléon. Còn nhà thờ Madeleine ở quận 8 Paris được kiến thiết như một đền thờ cổ ở Hy Lạp để vinh danh những thành tích của đội quân Napoléon. Đây là một trong những nhà thờ hiếm hoi trên đất Pháp không có cây thánh giá hay tháp chuông quen thuộc.

Rất nhiều người sẽ thấy nảy lên trong tâm trí mình địa danh Waterloo - Waterloo kỳ vĩ của quận công Wellington, như sự lựa chọn đầu tiên cho mệnh đề này. Cũng sẽ có những người chậm lại một chút, và nhắc đến chiến dịch Moskva bi thảm, nơi Nguyên soái Kutuzov thể hiện thiên tài chiến lược để bảo toàn nước Nga trước kẻ thù hùng mạnh nhất đã từng xuất hiện vào thời điểm ấy. Tuy nhiên, ở một khía cạnh khác, theo tác giả Geoffrey Parker của cuốn Lịch sử chiến tranh (Military Revolution: Military Innovation and the Rise of the West, 1500-1800), cả hai câu trả lời đó đều chưa đi vào đúng điểm cốt lõi của vấn đề. Cái vòng luẩn quẩn Cũng như bất cứ nhà nghiên cứu lịch sử nghiêm túc nào, Geoffrey Parker cố gắng không khu biệt chiến tranh vào các vấn đề quân sự thuần túy, mà ngược lại, tìm cách đưa ra các nhận định khi đặt các cuộc chiến vào một góc nhìn tổng thể, với những mối dây liên hệ mật thiết liên quan tới kinh tế - xã hội - địa chính trị. Từ đó, sự sụp đổ của Hoàng đế nước Pháp được xác định là bắt nguồn từ bốn lý do cơ bản - những nguyên nhân dường như ở khá xa Waterloo hay Moskva, và cũng không quá gần gũi với các chiến thắng lẫy lừng tại Ulm hay Austerlitz: Tham vọng chiến lược quá lớn; sự phẫn nộ của những người dân ở các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng; sức canh tân và cải tổ quân đội của các quốc gia thù địch; và cuối cùng: Sự đối đầu liên tục của Anh quốc - cường quốc số một thế giới vào thời điểm đó, về hàng hải và thương mại. Sự "cứng đầu" của đảo quốc sương mù, đặc biệt là sau hải chiến Trafalgar - trận đánh làm tiêu tan mọi tham vọng tranh hùng trên đại dương của Napoleon, đã khiến nước Pháp không bao giờ so sánh nổi với nước Anh về các nguồn lực kinh tế, khi Luân Đôn vẫn luôn được duy trì tiếp tế những dòng máu từ thuộc địa khắp năm châu. Trong khi đó, để nuôi "Đại quân” (Grand Armee), nước Pháp của Napoleon vẫn phải liên tục bành trướng, không ngừng vơ vét các nguồn lợi ở châu Âu lục địa. Điều này mang đến hệ quả: Tham vọng của Hoàng đế Pháp quốc càng lúc càng trở nên khó tiết chế, và ngược lại, sự căm ghét cũng như nỗi sợ hãi nước Pháp trên toàn cõi châu Âu càng lúc càng khiến họ có thêm nhiều kẻ thù - những người sẵn lòng làm tất cả để chống lại họ. Sau các chiến dịch năm 1805, 1806 và 1807, Napoleon đã thành công trong việc áp đặt những nền hòa bình, đầu tiên là với Áo, sau đó là với Phổ và cuối cùng là với Nga. Song, Napoleon không hề có một mục tiêu sau cuối để thỏa mãn, qua đó bảo đảm một sự ổn định lâu dài cho châu Âu. Hay nói đúng hơn, ông không thể làm điều đó, không thể cho phép tự đặt ra mục tiêu đó. Cuộc chiến vô vọng Napoleon, thực tế, đã luôn cố gắng đưa cả cựu lục địa vào một cuộc chiến tranh thương mại, bao vây kinh tế Anh quốc. Vấn đề là, các hạm đội Anh đủ sức phong tỏa các hải cảng của Pháp (kể từ năm 1803). Không có đường ra biển, Napoleon buộc phải chú trọng hơn đến những giải pháp khác. Ông đề xuất thành lập Liên bang sông Rhine. Ông ký Sắc lệnh Berlin năm 1806, rồi Hiệp ước Tilsit năm 1807 - đều là những công cụ nhằm phục vụ mục tiêu đánh bật hàng hóa của Anh ra khỏi châu Âu. Tuy nhiên, như thể vạch đường cho sự khác biệt rõ ràng giữa đế quốc thực dân Pháp và đế quốc thực dân Anh sau này, Napoleon không kết hợp các quốc gia châu Âu lục địa đã chịu hòa hoãn với mình thành một vùng mậu dịch tự do (mà trong đó tất cả cùng có lợi). Ngược lại, ông dựng lên những hàng rào thuế quan, để nước Pháp của ông hưởng lợi nhiều nhất. Hệ thống lục địa mà ông cố gắng xây dựng, đến lúc đó, đã giống với một thiết chế đô hộ của Pháp hơn là một liên minh chống Anh. Năm 1807, vin vào lý do bảo vệ thiết chế đó, Napoleon đưa quân vào Bồ Đào Nha. Năm 1810, Nga Sa hoàng xem như đưa ra một lời tuyên chiến, khi tuyên bố các cảng của Nga sẵn sàng đón tàu trung lập chở hàng hóa của Anh. Kinh tế và lợi ích kinh tế, xét cho cùng, vẫn là xuất phát điểm của mọi vấn đề liên quan đến chính trị hay ngoại giao, mà chiến tranh chỉ là một công cụ. Napoleon là một thiên tài quân sự, nhưng những người anh em trong gia đình ông không có được cái tầm vóc ấy, và họ trở thành những "quả tạ". Suốt 5 năm, Joseph Bonaparte, người anh ruột được Napleon đặt làm vua Tây Ban Nha năm 1808 (nghĩa là xung đột trực tiếp quyền lợi với đại gia tộc Habsburg - gia tộc có người làm vương công khắp châu Âu, đã bị buộc chỉ còn là Hoàng đế Áo sau thất bại Austerlitz), không làm thế nào bình định được Tây Ban Nha, chưa nói đến chuyện thảm bại trước các toán quân Anh đang khống chế các cửa biển Bồ Đào Nha (từ đó bảo đảm cho thương thuyền Anh vẫn còn những cửa ngõ quan trọng đổ hàng vào cựu lục địa). Nguồn lực của quân viễn chinh Pháp bị căng ra khắp bán đảo Iberia, và họ bị tổn thương quá nhiều bởi hình thái chiến tranh du kích mà người dân Tây Ban Nha áp dụng. Ở đây, ta có thể nhắc lại một đoạn trong danh tác Những người khốn khổ, khi Victor Hugo trích lời một viên thống chế Pháp vây hãm thành Zaragoza: "Khi các bà già cũng đổ bô nước tiểu lên đầu chúng ta thì chẳng có cách nào để chiến thắng nữa". Và rồi, tiếp sau những vết thương kinh tế là những thảm họa địa chính trị. 60 vạn quân Pháp tiến vào đất Nga, nhằm trừng phạt Nga hoàng và bảo vệ tính tôn nghiêm của Hệ thống Lục địa do nước Pháp làm bá chủ. Song, chỉ 93 nghìn trong số đó trở về được từ Moskva. Nguy hiểm hơn, sau trận chiến này, liên minh chống Anh đã sụp đổ, để nước Anh dễ dàng tạo dựng ngược lại một liên minh chống Pháp. Những dòng họ đế vương (Tudor, Habsburg, Romanov…) xích lại gần nhau bởi những liên hệ về quyền lợi, còn thần dân của họ chiến đấu cùng nhau khi không muốn chấp nhận sự đô hộ hà khắc và nhục nhã. Họ cùng cam kết, sẽ không ký những hòa ước riêng rẽ với nước Pháp. Theo đà đó, quân đội của cả Anh, Nga, Áo, Phổ đều được cải tổ. Nước Phổ, tiền thân - đất phát tích của nước Đức sau này thậm chí còn học hỏi Cách mạng Pháp để ra sắc lệnh mang tên Giải phóng, hủy bỏ chế độ nông nô, thành lập tầng lớp sĩ quan mới không chỉ xuất thân từ giai cấp quý tộc, qua đó thổi bùng lên lòng yêu nước nhiệt thành. Cần lưu ý, theo Hiệp ước Tilsit, nước Pháp chỉ đồng ý để nước Phổ có một quân đội nhỏ 42 nghìn quân chính quy. Và bởi vì không thể tiếp tục chấp nhận, khi tuyên chiến với Pháp, quân đội Phổ đã được bổ sung hữu hiệu bởi hàng trăm nghìn quân tình nguyện, dân quân chiến đấu, quân tổng trừ bị… (lên tới 280 nghìn người). Từ ngọn cờ đầu cách mạng, nước Pháp đã trở thành kẻ xâm lược đi nô dịch các dân tộc khác, và tiếp tục tụt hậu để trở thành một thế lực phản động bị cả châu Âu căm ghét. Suốt cả tiến trình này, quả thật, Napolen vẫn ghi được những dấu ấn sáng chói trong tư cách là một vị tướng huyền thoại. Thế nhưng, là một chính khách, ông dần đánh mất sự ủng hộ trong và ngoài đất nước của mình. Và trong lĩnh vực phát triển kinh tế, ông vĩnh viễn là kẻ thất bại trước những địch thủ truyền kiếp bên kia eo biển Manche. Rất nhạy bén trong việc phát triển kinh tế và khai thác các cơ hội chính trị - ngoại giao từ việc phát triển kinh tế, nước Anh cuối cùng đã cầm tù được vị chỉ huy quân sự huyền thoại kia trên đảo Saint Helene.

"Bạn có thể giết chết một người đàn ông. Nhưng bạn không thể giết chết một lý tưởng. Và Napoleon chính là lý tưởng đó." *** Hơn 200 năm đã đi qua từ những ngày người đàn ông ấy khuynh đảo cả Châu Âu. Người Pháp vẫn yêu ông, lăng mộ ông nằm trong điện Invalides cho người dân đến để tỏ lòng kính ngưỡng. Thế giới vẫn nể trọng ông, và Hitler trong ngày xâm chiếm nước Pháp đã đến lăng mộ ông đặt những bao cát để tránh sự phá huỷ của bom đạn. Tiêu đề của bài viết hôm nay gửi cho các bạn, cũng chính là câu nói năm xưa Napoleon đã nói về chính mình. Sau 215 năm, Napoleon vẫn ở trong tim người Pháp nói riêng và nhiều người dân ở nhiều nước khác: bất tử, huyền thoại, và ngưỡng mộ đến say mê. Nói về Napoleon, mỹ từ thì không thiếu. Và vô số câu nói của ông cũng bất hủ ngàn đời, kể cả trong tình yêu, Hoàng đế bảo rằng: “Sóng mắt người đàn bà đẹp bao giờ cũng có tác dụng như một ly rượu mạnh mà người đàn ông chỉ là một tên bợm rượu.” Hay “Đàn bà đẹp làm vui mắt, đàn bà tốt làm vui lòng. Người trước là một thứ nữ trang, còn người sau là một kho tàng.” Như thể để điểm tô thêm cái đẹp và cái tài của người đàn ông này. Hơn tất cả, trong sự nghiệp của mình, đây là con người làm được những cái tưởng như không thể làm được, và sở hữu tầm nhìn nước Pháp đi trước thời đại. *** Có một nhận xét thế này: Thường thì kẻ giỏi chính trị, ít khi giỏi quân sự. Kẻ giỏi quân sự, lại ít khi giỏi chính trị. Người vừa giỏi chính trị lại vừa thiên tài quân sự, sẽ làm Hoàng đế. Napoleon là người hiếm hoi hội đủ 2 yếu tố đó. Ông là nhà cai trị xuất chúng mà cũng là nhà quân sự thiên tài. Khi nhắc đến Napoleon là nói đến các trận đánh. Nhưng tôi sẽ đi từ cái mà ít người biết hơn: chính trị. Điều khiến ông được tôn thờ đến như vậy, còn ở bộ óc của 1 nhà cải cách mà trăm năm sau nhìn lại, hậu thế mới biết nói lời cảm ơn muộn màng. I/ CHÍNH TRỊ: Di sản mà Napoleon để lại vẫn còn nguyên những gì ta đang thấy ở Paris: Khải Hoàn Môn và diện mạo Paris ngày nay đều có bàn tay của Napoleon, đa số các công trình kiến trúc do Napoleon đề xuất xây dựng, Sở giao dịch chứng khoán tại Paris do ông phát triển. Và huân chương cao quý Bắc Đẩu bội tinh của nước Pháp chính là do Napoleon sáng lập. Trong quân đội bãi bỏ tiêu chuẩn con ông cháu cha. Không đánh giá tướng lĩnh, sỹ quan theo dòng dõi, mà theo tài năng. Chẳng hạn thống chế Michel Ney xuất thân từ một gia đình thợ đóng thùng. Bạn hãy nhớ chi tiết này, chúng ta sẽ quay lại nó ở phần 2 của bài viết. Mặc dù là một người duy vật và chỉ tin vào chính mình. Napoleon lại là người đầu tiên nói chuyện Hòa hợp tôn giáo. Tôn giáo là bình đẳng. Giữa một Châu Âu bài Do Thái, Napoleon lại dang vòng tay cho người Do Thái ở lại Paris. Ông nói “Đẩy người Do Thái khỏi đất nước sẽ làm suy yếu, nhưng đồng hóa họ sẽ làm tăng thêm sức mạnh cho đất nước”. Đối với Napoleon, sức mạnh của nước Pháp quan trọng hơn tín ngưỡng. Chính điều này mà nước Nga ghét ông, bù lại ông được người Do Thái mến mộ. Vì là một người giỏi Toán thời phổ thông. Khi lên làm Hoàng đế, Napoleon thống nhất về đơn vị đo lường trên khắp nước Pháp và những vùng đất bị ảnh hưởng. Ông là người đã phổ biến ra đơn vị “mét” cho đến bây giờ. Đọc đến đây chắc nhiều người nể rồi nhỉ? Nhưng giá trị lớn nhất của hoàng đế để lại chính là đặt ra bộ luật Napoleon. Đó là bộ luật dân sự quan trọng nhất, những luật lệ về giáo dục bậc cao, sắc luật về quy định đổ rác nơi công cộng, trách nhiệm gia đình, v..v Hãy nghe Napoleon nói gì “Waterloo sẽ xóa sạch kí ức về rất nhiều chiến thắng của tôi. Nhưng thứ sẽ tồn tại mãi mãi, đó là Bộ luật Dân sự. Đấy là vinh quang của tôi". Hôm nay, ¼ bộ luật trên thế giới lấy từ luật Napoleon. Bộ luật này đã đánh tan hệ tư tưởng phong kiến ở Châu Âu. Có một câu nói nổi tiếng của Napoleon thế này “Trí tưởng tượng cai trị cả thế giới”: sự sáng tạo, đầu óc dám nghĩ, dám lám. Đấy là con người vượt tầm thế kỷ. Ông muốn có một EU từ thế kỷ 18. Giấc mộng của một Đại Châu Âu. Chỉ khác ở chỗ, ông muốn Paris là trung tâm. Còn mình là lãnh tụ tối cao. Và điều này đã gián tiếp cáo chung số phận của người đàn ông vĩ đại này. Dù chúng ta luôn nhắc nhở nhau, nhưng không ai vượt qua được sức cám dỗ của quyền lực và sự ảo vọng bản thân khi trên đỉnh cao chói lọi. Kể cả Napoleon ngày đó hay Julius Ceasar thời cổ đại. Và ta sẽ đến với điều thứ 2. Ngoài bộ óc của chính trị. Còn là bộ óc của thiên tài quân sự. Một thiên tài như bao thiên tài khác, đã lên cao rực rỡ mà mất dần đi sự tỉnh táo cuối cùng. II/ QUÂN SỰ: "Ta chỉ có một mình chống lại cả châu Âu, ông có bỏ rơi ta không?" - Napoleon đặt câu hỏi như thế với Davout. "Chim đại bàng hói" Davout – người thống chế bất bại, cánh tay phải của hoàng đế đã phủ phục dưới chân ngài. Câu hỏi ấy là số phận của Napoleon. Con người cô đơn giữa vòng vây Châu Âu, và trí tuệ cũng cô đơn giữa Châu Âu thế kỷ 19. Xung quanh ngài là những con người trung thành và kính trọng Hoàng đế. Khi ngài chống lại những trật tự cũ của Châu Âu để giương cao ngọn cờ nước Pháp. Và nhằm đối phó với sức mạnh vũ bão ấy, Châu Âu trật tự cũ Anh - Nga - Phổ đã đoàn kết lại để đánh nước Pháp Napoleon. Tại nơi này, thiên tài quân sự của người đàn ông ấy nở rực rỡ. Nhưng... Napoleon đã phải đương đầu theo thế "Mãnh hổ nan địch quần hồ". Chúng ta có phải thường yêu quý những cái không tưởng. Hình ảnh Thường Sơn Triệu Tử Long giữa vạn quân Tào cứu ấu chúa, rồi Kiều Phong độc chiến Tụ Hiền Trang hay cái cách Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật nhà Trần mỉm cười uống rượu giữa hai hàng đao phủ thủ có phải luôn khiến người ta mê đắm đúng không? Napoleon cũng thế. Ông đã đánh và đã thắng theo thế "lấy ít địch nhiều", đã chiến thắng rực rỡ trước đối phương có ưu thế về quân số. Cuộc đời binh nghiệp của Napoleon tóm tắt thế này. Tôi không dùng năm, mà tôi dùng tuổi. Để ta phải biết Napoleon giỏi đến thế nào: - 16 tuổi được phong hàm thiếu úy ở trung đoàn pháo binh La Fère - 23 tuổi, do thời thế từ Cách mạng Pháp cùng với tài năng liều lĩnh: Napoleon được thăng hàm đại úy trong quân đội chính quy Pháp. - 24 tuổi, trở thành thiếu tướng. Phụ trách pháo binh quân Ý tại Pháp. - 27 tuổi nắm quyền chỉ huy Tập đoàn quân Ý và dẫn dắt một cuộc chinh phạt nước Ý thắng lợi. 2 tháng sau, tiếp tục đánh bại quân đội Áo trên đất Ý. - 28 tuổi, ông chinh phục nước Ý và ép nước Ý ký một hòa ước cắt đất với Pháp. - 29 tuổi, đem quân viễn chinh Pháp qua Ai Cập. Đánh bại Ai Cập và cả sự can thiệp của đế quốc Ottoman. - 31 tuổi, thực hiện cuộc đảo chính tại Paris. Nắm hết quyền lực trong ngoài ở quân đội Pháp và chính trường Pháp. - 35 tuổi, ông lên ngôi Hoàng đế Pháp. Có một hành động sau này còn được nhắc đến mãi: trên nhà thờ Đức Bà Paris, thay vì đợi giáo hoàng đặt vương miện lên đầu. Ông giật lấy từ tay giáo hoàng và tự đội lên. Như muốn nói: tất cả đều do bàn tay này giành được. 3 tháng sau, lên ngôi vua Ý. Tiếp đó, làm bảo hộ “Liên bang Sông Rhein”. Châu Âu nằm trong tay Napoleon. - 36 tuổi, chỉ huy 68 nghìn quân Pháp đã đánh tan 90 nghìn liên quân Nga - Áo tại trận Austerlitz ở vùng đồi Moravia, nay là CH Czech. Đó gọi là cuộc chiến đánh Liên minh thứ 3. Đỉnh cao rực rỡ trong quân sự của Napoleon. - 37 tuổi, một lần nữa đánh bại Liên minh thứ 4. Lần này, Pháp tuyên chiến với Anh – đế quốc mạnh nhất Châu Âu đương thời. Bằng cách phong tỏa kinh tế (y như cái cách mà Mỹ và Phương Tây đang phong tỏa Nga bây giờ vậy). Nhưng không thành công vì Anh chơi bài … buôn lậu. - 38 tuổi, dùng kế “Mượn đường diệt Quắc” đánh vào bán đảo Iberia. Lấy cớ thèng Bồ Đào Nha nó láo, anh Napoleon hẹn anh Tây Ban Nha tới “úp sọt”. Đến khi anh Tây Ban Nha và anh Pháp cùng chiếm được Bồ Đào Nha thì anh Pháp thay vì chia đất lại đánh luôn anh Tây Ban Nha. Phế truất vua Carlos IV rồi đưa anh trai của mình là Joseph Bonaparte lên ngôi. Và đó là thời điểm rực rỡ nhất của Napoleon, khi ông đã xâm chiếm được 700.000 dặm vuông lục địa Châu Âu, từ bán đảo Iberia đến sông Vistula, từ Địa Trung Hải đến biển Balitc. Sức ảnh hưởng được miêu tả: “Nếu ông hắt hơi một cái, cả Châu Âu bị cảm lạnh” - 39 tuổi. Napoleon nhận ra, mình đã sa lầy tại Iberia. Cuộc phản công trên quy mô rộng khắp tại Tây Ban Nha buộc Napoleon phải đích thân xuất chinh. Ông chiếm lại được Madrid. Nhưng lại phải rút về khi nghe tin Áo đã gây chiến tranh với Paris. Khi Napoleon vừa đi, liên quân Bồ Đào Nha – Anh lập tức phản công. 6 năm sau, không còn người Pháp nào ở Iberia nữa. Có thể nói cuộc chiến này là bước ngoặt cho sự đi xuống của nước Pháp. - 40 tuổi, Napoleon cực kỳ vất vả mới đánh bại được quân Áo trong cuộc chiến với Liên Minh thứ năm. Cho thấy rõ các dấu hiệu xuống dốc của quân đội Pháp. - 43 tuổi, Napoleon xâm lược nước Nga. Và Hoàng đế chính thức bại trận quan trọng đầu tiên. Trong cái lạnh -37 độ của mùa đông nước Nga. Cuộc chiến này cũng là lúc cái tên Nguyên soái Mikhail Kutuzov trở thành bất tử trong lịch sử quân sự thế giới. - 44 tuổi, Napoleon và quân Pháp đối diện với cuộc chiến chống Liên Minh thứ 6. Lần này, Liên minh đông gấp 3 lần quân Pháp. Vậy mà thiên tài quân sự của Hoàng Đế vẫn đánh bại được Liên Minh tới 3, 4 lần. Nhưng những trận thắng của ngài vẫn không cứu vãn cho nước Pháp. Liên minh tiến vào Paris và Hoàng đế bị quân đội đảo chính. - 44 tuổi, Napoleon bị ép thoái vị. Và bị lưu đày tới Elba. Và ở đây, điều kỳ diệu xảy ra: - Vị hoàng đế từng hô mưa gọi gió và được ngưỡng mộ ở nước Pháp không dễ dàng chết như vậy. (Kẻ thống trị luôn có lý do để sống. Tôi là tín đồ của việc tin rằng Hitler không chết vào năm 1945). Napoleon và 3 viên tướng trung thành đã đổ bộ lại nước Pháp, quanh hoàng đế lúc đó chỉ có 724 cận vệ. Nhưng ông có sự yêu quý của nước Pháp. Và thế là quá đủ. Napoleon xuất hiện ở đâu, quân đội của triều đình theo ông đến đấy. Các đạo quân Paris phái xuống phía Nam để chặn đường Napoleon thì đều lần lượt quy thuận ông. Giống như thể bạn cung cấp quân cho Napoleon vậy. Đâu đâu cũng vang lên tiếng tung hô: “Hoàng đế muôn năm! Đả đảo giai cấp quý tộc!”. Trong vòng 10 ngày, Hoàng đế duyệt binh tại Lyon, thành phố lớn thứ hai nước Pháp. Ông tuyên bố phế truất vua Louis 18, rồi dẫn đầu 15.000 quân tiến về Paris, hoàn toàn không gặp bất kỳ sự kháng cự nào. Thống chế Ney – người chỉ trung thành với nước Pháp. Người thống chế lỗi lạc cuối cùng được triều đình cử mang quân đi ngăn chặn Napoleon, cũng quay về với Hoàng đế. Ông tưng bừng trở lại thủ đô Paris. Ông được ủng hộ, bởi ông đổi mới, bởi ông nhuốm màu huyền thoại. Và vì nhân dân Pháp chán ngấy sự cai trị của vương triều Bourbon suy đồi. Nhưng vương triều ấy chỉ tồn tại 100 ngày. - 18 tháng Sáu 1815, trên Wateloo huyền thoại. Napoleon đánh trận cuối cùng của cuộc đời gặp Wellington chỉ huy Liên Minh. Số phận và nhiều yếu tố đã khiến quân Pháp đại bại. Hoàng đế chính thức gục ngã và không gượng dậy được nữa. Năm đó, ngài 46 tuổi. - Ngày 4/5/1821 , Napoléon qua đời khi chưa tròn 52 tuổi. Thi thể của ông được mặc bộ quân phục mà ông ưa thích và được phủ lên bằng tấm áo choàng màu xám, tấm áo trận mà ông đã khoác trong trận Marengo."Tôi ước muốn nắm xương tàn của tôi nằm bên bờ sông Seine, ở giữa những người dân Pháp mà tôi rất yêu mến. Tôi chết trước thời hạn, bị giết bởi thể chế hoạt đầu Anh và do các kẻ sát nhân được thuê mướn". *** Bạn sẽ dễ dàng nhận xét: đời binh nghiệp của Napoleon như một đồ thị hình sin. Đỉnh cao của đồ thị nằm ở trận đánh Austerlitz, nơi ông khiến cho cả Châu Âu rúng động và đáy của đồ thị là trận Wateloo. Chúng ta sẽ dừng lại ở mốc thời gian khi điểm bắt đầu cho con đường đi xuống của Hoàng Đế. Trước đó, điều gì đã đem đến cho Napoleon những năm tháng rực rỡ, và đưa nước Pháp trở thành bá chủ của Châu Âu. Điều mà người Pháp hôm nay vẫn hoài niệm. Hãy đi từ cái gốc đến cái ngọn. Từ cái tổ chức quân đội đến cái vạch định chiến lược. 1. Napoleon là người đã nghiêm túc nhìn nhận đúng vai trò của pháo đạn trong chiến tranh cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, khi mà công nghiệp đã bắt đầu hiện đại. Qua đó, biến pháo binh thành một bộ phận cơ động gắn liền với các binh đoàn tác chiến độc lập, thay cho cách dùng pháo chỉ phụ trợ cho bộ binh và bảo vệ lâu đài. “Súng đại bác đã giết chết nền phong kiến, bút mực sẽ giết chết xã hội tân tiến” là câu nói bao hàm nhiều ý nghĩa của Napoleon. Hỏa lực pháo là con át chủ bài của Napoleon, ông tập trung bắn phá vào 1 điểm, đánh vỡ hệ thống phòng ngự. Trong cùng thời đại với Napoleon, ở Việt Nam xa xôi có Quang Trung Nguyễn Huệ cũng cấp tiến như vậy: pháo binh (hạng nhẹ) của Tây Sơn bắn chính xác hơn bộ binh dùng súng trường. 2. Napoleon cải tổ toàn bộ quân sự Pháp theo hướng hiện đại. Các đơn vị tác chiến từ cấp trung đoàn trở lên, mỗi cấp đều có ban tham mưu, trinh sát, phối hợp hoả lực. Ông vứt bỏ đặc trưng cổ lỗ sĩ của quân đội trung cổ đánh thuê cho lãnh chúa. 3. Napoleon kết hợp pháo binh, kỵ binh và bộ binh hành quân nhanh, tập kích dụ địch tản quân, bao vây để rồi tập trung. Khi ấy, hỏa lực pháo, kỵ binh xung kích, bộ binh xung phong. Tất cả dồn vào phút quyết định đánh vào trung tâm phá tan đội hình địch. Đi tiếp vào cái chiến lược cụ thể của Napoleon trong các trận đánh: Napoleon là thiên tài trong nghệ thuật tiến hành chiến tranh. Công tước xứ Wellington, khi được hỏi ai là vị tướng vĩ đại nhất thời đó, đã trả lời: "Trong thời đại này, trong những thời đại đã qua, trong bất kỳ thời đại nào, Napoleon." Giá trị của cái tên Napoleon đối với Châu Âu là một khái niệm về quân sự. Châu Âu thế kỷ 20 đã dùng từ “Napoleon Đỏ” để gọi 1 người Châu Á nhỏ bé xa xôi vì nể trọng tài năng người này: Võ Nguyên Giáp. Tài năng chiến lược của Napoleon có thể ví dụ như trong cuộc chiến với Phổ. Nơi sẽ cho ta thấy sự khác biệt giữa Napoleon với phần còn lại lớn thế nào và vì sao có thể coi Napoleon là cha đẻ của quân sự hiện đại Châu Âu. Như tôi đã nói ở phần đầu bài viết. Napoleon xây dựng quân đội dựa trên thực tài chứ không phải COCC. Còn Phổ thì khác. Quân đội Phổ cổ lỗ sĩ xây dựng trên chế độ nông nô. Binh lính là những người nông nô dù phải chiến đấu hết sức khổ sở nhưng không thể trở thành sĩ quan vì không phải thuộc dòng dõi quý tộc. Đây là điểm yếu chết người. Ngược lại Napoleon rất cải cách và biết cách động viên, khen thưởng binh sĩ, tặng tước hàm cho người dũng cảm. Về sự hiện đại. Trong khi quân Phổ bố trận thì lạc hậu, khi đánh nhau thì bộ binh xếp thành ba tuyến, cứ thế bước lên, giữ nguyên đội hình hàng ngũ như thể đi đều 1, 2, 3 của các anh mẫu giáo, cứng ngắc và không cơ động, dàn hàng ngang thẳng tắp tiến lên như thể làm mồi cho đại bác của Napoleon vậy. Bên kia Napoleon lại xét địa hình, địa thế, đặt quân mai phục, đánh vào nơi hiểm yếu nhất và chia cắt lực lượng mỏng nhất của lực lượng địch. Và đương nhiên, Pháp đã đánh bại Phổ rất gọn gàng. Cái đáng nể của Napoleon là biết cách bố trí đội hình. Thống chế nào đứng ở vị trí nào? Quân nào ra trước tiên, quân nào tập hậu, khi nào xuất trận, khi nào nã pháo. Răm rắp theo khẩu lệnh. Có một chiêu mà Napoleon hay dùng đó là nghi binh ở mặt trận chính, đồng thời điều các thống chế của mình phân bổ ở các vị trí xa mặt trận nhằm đột kích vào đúng thời điểm để đánh đòn sấm sét. Kiểu đánh này cho ông những thành công rực rỡ. Nhưng nó có một điểm liều lĩnh: đó là quân dự bị mà đến kịp thì ông thắng, đến muộn thì ông sẽ khổ. Trận Austerlitz, thống chế Quân Davout di chuyển 110 km trong 48 giờ và giúp Napoleon thắng lợi. Nhưng ở trận Wateloo, sự cẩn thận đến mức lú lẫn và chậm chạp của thống chế Grouchy là nguyên nhân cho sự thất bại của Napoleon. Là một vị chỉ huy giỏi, phải biết nắm thiên thời địa lợi nhân hòa. Napoleon cũng không ngoại lệ, trận Austerlitz là minh chứng cho điều đó, trong khi mật lệnh cho “Chim đại bàng hói” Davout di chuyển từ Viên qua để bảo vệ cánh phải, thì phía ngược lại, nhận thấy chiến trường có sương mù, ông cho 16 nghìn quân của Quân đoàn IV dưới quyền chỉ huy của Thống chế Soult nằm im lìm trong sương mù để đợi đột kích. Và đến khi mặt trời lên, đoàn quân này ùa ra, giống như thể đột nhiên sinh ra vậy. Liên minh hoảng hốt vì thấy quân Pháp còn nhiều quá, xuống tinh thần, bại trận. Sau này cụm từ “Mặt trời Austerlitz” (mặt trời lên xua sương mù) mà chúng ta được nghe chính là nói về chiến dịch cực kỳ thông minh này. Hôm đó 68 nghìn quân Pháp đã đánh tan 90 nghìn liên quân Nga - Áo.Tiện đây, tôi đá qua Sử Việt chút: trong cuộc chiến đánh bại họ Trịnh, Nguyễn Huệ tập kích trong đêm, lợi dụng đêm tối cho người rơm ra nhận hỏa lực sau đó tràn ngược lên đánh bại họ Trịnh. Hai người Napoleon – Nguyễn Huệ sinh cùng thời, số phận làm Hoàng đế cũng ngắn ngủi lắm, họ chênh nhau có 3 năm thôi. Trận đánh Austerlitz khiến Nga hoàng Aleksandr I của Nga phải thốt lên "Chúng ta là những em bé trong bàn tay của một gã khổng lồ." Đồng thời tin thua trận báo về khiến quý tộc Anh hoảng hốt đến mức Thủ tướng William Pitt Trẻ đổ bệnh và qua đời sau đó. Tôi nhận ra một điều, đa số những tướng giỏi nhất, là những tướng biết tiết kiệm máu xương binh sĩ nhất. Napoleon cũng vậy, ông nói với bộ tham mưu rằng: “Binh sĩ sẽ là những sinh mạng có lý tưởng chứ không phải là những cỗ máy mà người ta muốn tùy ý đặt đâu thì đặt. Vì vậy chúng ta phải từ bỏ lối bố trí đội hình tác chiến cũ, tạo ra một đội hình thích ứng với yêu cầu tấn công. Đội ngũ của chúng ta vừa phải dàn thành một tuyến hàng ngang, vừa phải đánh nhau bằng các cánh quân và những đội hình phân tán dàn đều ra. Đội quân phải nắm chắc nhiệm vụ và dựa vào địa hình, linh hoạt cơ động, tạo điều kiện cho chúng ta tập trung binh lực hơn để từng đơn vị đánh thắng địch. Chúng ta sẽ làm cho toàn thế giới thấy rằng, đội hình tác chiến mới tất sẽ thắng đội hình tác chiến cũ. Tôi tràn đầy lòng tin vào việc đó” Đấy là những lời còn nguyên giá trị cho nay. *** Lời kết: A.Puskin đại văn hào Nga đã viết về Napoléon Bonapart như sau: “Là một trong những hiện tượng kỳ lạ nhất trong lịch sử nhân loại. Con người bé nhỏ đảo Corsica đã thẳng tiến tới tột đỉnh vinh quang: Hoàng đế nước Pháp, vua nước Ý, Chúa tể sông Ranh. Napoleon đã giáng cho chế độ phong kiến những đòn chí tử, đã bóp chết cách mạng Pháp, đã làm cho cả châu Âu khiếp đảm, đã nhào nặn lại lịch sử của nhiều quốc gia. Napoleon, người đã được thiên định để chấp hành những định mệnh bí ẩn của lịch sử”. Và khi trận Waterloo kết thúc. Cũng là ngày cáo chung sự chói lọi của nước Pháp trên bình diện quân sự kéo dài cho đến 200 năm sau. Con người ấy trở thành sự hoài niệm, ngưỡng mộ và sự tiếc nuối của kinh đô Châu Âu. Câu nói hay nhất của Napoleon chính là “Tôi có thể thất bại một trận đánh, nhưng tôi sẽ thắng cả cuộc chiến!” Ông nói đúng, Waterloo chôn vùi người thiên tài. Nhưng hậu thế 200 năm sau vẫn gọi tên ông bằng niềm trân trọng. Napoleon đã mang lại cho nước Pháp nhiều hơn những gì họ mong chờ ở ông. Và ông đã để lại cho thế giới nhiều hơn tất cả những gì ông nghĩ.

Tài cầm quân xuất chúng giúp Napoleon chỉ huy đội quân yếu ớt đánh bại đối thủ áp đảo về quân số trên chiến trường Italy năm 1796. Năm 1792, Chiến tranh liên minh lần thứ nhất nổ ra khi một số cường quốc châu Âu chung sức chống Cộng hòa Pháp sau cuộc cách mạng nổ ra ở nước này. Cuộc tấn công Italy năm 1796 là một phần trong cuộc chiến, cũng là một trong những chiến dịch quân sự quan trọng nhất sự nghiệp của Napoleon Bonaparte, đưa ông lên hàng ngũ chỉ huy kiệt xuất và mở đường cho loạt chiến thắng của Pháp trước khi Napoleon lên ngôi hoàng đế. Trong chiến dịch này, tương quan lực lượng giữa Pháp và đối thủ Áo không thay đổi so với những cuộc giao tranh trước thời điểm diễn ra cách mạng Pháp. Sự khác biệt duy nhất là cách dùng binh của Napoleon. Ông cho quân đội hành quân thần tốc đến Italy, khiến đối phương không kịp trở tay bằng sự nhanh nhẹn, quyết đoán và linh hoạt trên chiến trường. Italy vào thời điểm đó không phải một quốc gia thống nhất, mà là tập hợp gồm nhiều bang thành khác nhau. Quân Áo áp đặt quyền cai trị trực tiếp hoặc điều khiển các chính quyền bang thành thông qua ảnh hưởng chính trị. Khi đặt chân tới miền bắc Italy vào tháng 3/1796, Napoleon nắm trong tay 60 khẩu pháo và 37.000 binh sĩ, đa phần là những người ốm yếu, vô kỷ luật, lại không có lực lượng chi viện vì Pháp đang dồn lực cho cuộc tấn công quy mô lớn vào Rhine. Ở bên kia chiến tuyến, quân Áo và đồng minh áp đảo về quân số với hơn 50.000 người. Tuy nhiên, tài năng của Napoleon đã biến quân Pháp rệu rã thành lực lượng đầy kiêu hãnh. Trận đánh quan trọng đầu tiên trong chiến dịch Italy diễn ra ở Montenotte ngày 12/4. Napoleon dàn quân trên một đỉnh đèo rồi dụ một phần lực lượng Áo tiến vào. Sau đó, Pháp tấn công với quân số áp đảo, chia cắt quân Áo với đồng minh ở Piedmont, tây bắc Italy. Áp dụng chiến thuật "tốc chiến tốc thắng", đội quân của Napoleon đánh bại quân Piedmont ở Millesumo và Vico, quân Áo ở Dego và Ceva, buộc đối phương co cụm phòng ngự. Sau các trận đánh này, Napoleon tiếp tục phát động chiến tranh tổng lực nhằm vào lực lượng Piedmont và giành chiến thắng ở Mondovi. Quân Piedmont phải đầu hàng và chấp nhận hiệp ước đình chiến Cherasco ngày 28/4. Napoleon chỉ mất một tháng để đánh bại quân Piedmont, lực lượng từng chống Pháp suốt hơn ba năm trước đó. Quân Pháp mất 6.000 binh sĩ, trong khi tổn thất của quân Áo và đồng minh là hơn 25.000 người. Sau chiến thắng này, quân Napoleon tiếp tục hướng về Milan, nơi họ đối đầu lực lượng Áo ở cầu Lodi. Cây cầu rộng gần 4 m, dài 61 m và luôn có một khẩu đội pháo binh Áo canh gác. Napoleon cho kỵ binh vòng bên sườn để tìm đường vượt sông, đồng thời ra lệnh cho bộ binh vượt cầu tấn công để cầm chân đối phương. Chiến thuật này khiến bộ binh Pháp chịu thiệt hại nặng vì trúng đạn pháo của Áo. Một số binh sĩ nhảy xuống sông để tránh đạn và sống sót, nhưng bị kỵ binh đối phương tấn công khi bơi sang bờ bên kia. Tuy nhiên, lúc này kỵ binh Pháp đã kịp vòng qua sông và bất ngờ tấn công thọc sườn khiến quân Áo không kịp trở tay. Việc đánh bại quân Áo tại cầu Lodi giúp Napoleon chiếm được Milan. Nhận lệnh từ chính quyền Pháp, Napoleon tiếp tục hành quân đến miền trung Italy, nơi ông được tặng nhiều kiệt tác nghệ thuật để không tấn công các vùng lãnh thổ của Giáo hoàng. Một cánh quân Áo được điều đến đây nhưng bị quân đội Pháp đánh bại ở Lonato. Sau khi chiến thắng quân Pháp ở vùng Rhine, Áo điều thêm quân đến Italy để đối phó quân đội Napoleon. Ngày 12/10, Napoleon chịu thất bại đầu tiên ở ngoại ô Verona. Vài ngày sau, ông tìm lại niềm vui chiến thắng bằng trận đánh ở Arcole. Ban đầu, ông chỉ huy quân băng cầu với hy vọng giành thắng lợi như ở Lodi. Khi kế hoạch thất bại, Napoleon cho quân vòng xuống phía nam, xây cầu nổi trên đầm lầy và đánh thọc sườn quân Áo. Dù hai bên đều chịu thương vong lớn, quân đội Pháp là những người giành chiến thắng ở Arcole. Cuộc chiến kéo dài suốt mùa đông với nhiều trận giao tranh nhỏ. Hai bên đều chịu thương vong nhưng Áo không thể tái chiếm những lãnh thổ bị mất. Tháng 1/1797, quân Napoleon đánh bại đối phương ở Mantua, buộc 30.000 quân Áo đầu hàng. Dù thất bại, Áo vẫn không chịu đàm phán hòa bình cho đến tháng 4/1797. Napoleon tự mình đứng ra thương lượng, thay vì để công việc này cho các nhà ngoại giao và chính trị. Áo đã nhượng bộ đáng kể ở Italy và thuộc địa của họ ở Bắc Âu. Bỉ, Hà Lan và bờ tây sông Rhine trở thành lãnh thổ của Pháp, các khu vực Napoleon chiếm được ở miền bắc Italy cũng giành độc lập và trở thành Cộng hòa Cisalpine. Napoleon sau đó tìm cách lan truyền tin tức về sự vĩ đại của mình. Ông yêu cầu hai tờ báo tung hô thành công cả trong quân đội và ở quê nhà để tăng danh tiếng, mở đường cho việc lên ngôi hoàng đế sau này.