[Bookademy] Hiệu Ứng Ảo Tưởng Sức Mạnh Nguy Hiểm Đến Mức Nào? Reviews

Trong một diễn đàn về khởi nghiệp, một chuyên gia có tiếng trong cộng đồng startup từng nhận xét rằng:"Startup Việt Nam thiếu kiến thức, lười, và quá ảo tưởng". Trong xã hội, chúng ta cũng hay gặp những người chẳng có chuyên môn nhưng lại phát biểu rất đao to búa lớn về lĩnh vực nào đó. Tâm lý "Ảo tưởng sức mạnh" càng được củng cố khi mạng xã hội ra đời, nơi người tham gia có thể tự do thể hiện quan điểm cá nhân với cả thế giới, mà không gặp phải bất cứ rào cản thời gian, địa lý hay hệ tư tưởng nữa, Vậy, cái gọi là "Ảo tưởng sức mạnh" đó có thật sự tồn tại trong mỗi cá nhân hay không, và làm thế nào để biết được rằng "Tôi đang ảo tưởng sức mạnh"? Thực ra, đây là một hiệu ứng tâm lý hoàn toàn có thật được có tên gọi làDunning - Kruger. Dunning - Kruger là tên hai thầy trò giáo sư tâm lý học David Dunning và Justin Kruger, những người đã đưa ra báo cáo chính thức về hiệu ứng này vào năm 1999. Theo đó, định nghĩa về hiệu ứng này như sau: "Hiệu ứng Dunning - Kruger là một sự lệch lạc nhận thức trong đó những người kỹ năng kém đưa ra những quyết định tồi và những kết luận sai lầm, nhưng việc thiếu năng lực lại ngăn cản nhận thức về chính những sai lầm đó." Với một kỹ năng bất kì, những người chưa được rèn luyện về kỹ năng này sẽ: - Không nhận ra được việc thiếu kỹ năng của mình. - Không nhận ra được kỹ năng đích thực ở những người khác. - Không nhận ra được mức độ nghiêm trọng của sự thiếu kỹ năng của mình. - Nhận ra và thừa nhận sự thiếu kỹ năng của mình, nếu họ được huấn luyện về kỹ năng đó. Nói một cách dễ hiểu, nếu một người chưa từng làm một việc nào đó, ví dụ như nấu ăn hay startup, thì họ sẽ thường có đánh giá chủ quan một cách sai lầm rằng:"Việc này cũng đơn giản thôi, mình cũng có thể làm được". Lúc này, họ "tự tin" sẽ làm được tốt khoảng 50%, nhưng thực tế nếu họ làm thật thì chỉ được 0 - 10% mà thôi. Mức độ tự tin của người không có kỹ năng cao hơn hẳn chuyên gia và những người có kinh nghiệm. Theo định nghĩa này, thông thường một người chưa từng trải nghiệm trong một lĩnh vực nào đó sẽ không nhận ra được việc mình bị thiếu kỹ năng và kinh nghiệm trong lĩnh vực đó. Ví dụ như, một người lần đầu khởi nghiệp sẽ đánh giá hơi quá cao khả năng làm startup của mình. Đây có lẽ là một trong những lý do chính khiến những người lần đầu startup thường hay thất bại. Theo hiệu ứng Dunning - Kruger, điều này bắt nguồn từ việc họ chưa có đủ kỹ năng xây dựng một startup. Và họ sẽ chỉ nhận ra điều này sau khi bị vấp ngã, được đào tạo và có bước tiến triển về kỹ năng đó. Tuy nhiên, vẫn có khá nhiều trường hợp "không chịu nhận ra" sự kém cỏi của bản thân. Mặc cho việc thi trượt, tắc trách trong công việc và làm hỏng mọi thứ, rốt cuộc người bất tài vẫn không tin là họ bất tài! Vậy làm thế nào để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này? Theo các chuyên gia, điều đầu tiên là phải tránh khỏi "bẫy" tâm lý: “Tôi đủ thông minh để không lọt vào hiệu ứng Dunning - Kruger”. Bản thân ý nghĩ này có thể chính là hiệu ứng Dunning - Kruger, hay nói cách khác cũng là một dạng của việc "Ảo tưởng sức mạnh". Điều quan trọng nhất, là cần ý thức học hỏi thêm về lĩnh vực mình quan tâm, có thể một lúc nào đó chúng ta sẽ “ngộ” ra rằng: "À, mình đã sai rồi”. Sau khi khám phá ra hiện tượng thú vị này, David Dunning và Justin Kruger mô tả ngắn gọn hiện tượng này bằng cách trích dẫn một câu danh ngôn nổi tiếng của Bertrand Russell: “Một trong những điều đau khổ của thời đại chúng ta là những ai cảm thấy chắc chắc lại là những kẻ ngu ngốc, còn người giàu tưởng tượng và tri thức lại lấp đầy bởi sự hoài nghi và lưỡng lự”. Có lẽ, chúng ta nên dừng lại một phút để tự hỏi bản thân rằng: "Tôi có đang ảo tưởng sức mạnh"?

Hiệu ứng Dunning-Kruger là một dạng thiên vị nhận thức, trong đó mọi người tin rằng họ thông minh hơn và có khả năng hơn thực tế. Về cơ bản, những người có năng lực thấp không có những kỹ năng cần thiết để nhận ra sự kém cỏi của bản thân. Sự kết hợp giữa ý thức bản thân kém và khả năng nhận thức thấp khiến họ đánh giá quá cao năng lực của bản thân. Thuật ngữ này mang tên khoa học và lời giải thích cho một vấn đề mà nhiều người nhận ra ngay lập tức — rằng những kẻ ngu ngốc bị mù quáng trước sự ngu ngốc của chính họ. Như Charles Darwin đã viết trong cuốn sách The Descent of Man của mình , “Sự ngu dốt thường tạo ra sự tự tin hơn là kiến thức.” Giới thiệu về hiệu ứng Dunning-Kruger Hiện tượng này có lẽ bạn đã từng trải qua trong đời thực, có lẽ xung quanh bàn ăn trong một buổi họp mặt gia đình vào kỳ nghỉ. Trong suốt bữa ăn, một thành viên trong đại gia đình của bạn bắt đầu thảo luận về một chủ đề dài, mạnh dạn tuyên bố rằng anh ta đúng và ý kiến ​​của mọi người khác là ngu ngốc, thiếu hiểu biết và hoàn toàn sai lầm. Mọi người trong phòng có thể thấy rõ ràng rằng người này không biết anh ta đang nói về cái gì, nhưng anh ta vẫn tiếp tục, hoàn toàn không để ý đến sự thiếu hiểu biết của mình. Hiệu ứng này được đặt theo tên của các nhà nghiên cứu David Dunning và Justin Kruger, hai nhà tâm lý học xã hội đầu tiên mô tả nó. Trong nghiên cứu ban đầu về hiện tượng tâm lý này, họ đã thực hiện một loạt bốn cuộc điều tra. Những người đạt điểm phần trăm thấp nhất trong các bài kiểm tra về ngữ pháp, hài hước và logic cũng có xu hướng đánh giá quá cao mức độ họ đã thực hiện (điểm kiểm tra thực tế của họ đặt họ ở phân vị thứ 12, nhưng họ ước tính rằng hiệu suất của họ xếp họ ở phân vị thứ 62 ). Ví dụ, trong một thử nghiệm, Dunning và Kruger đã yêu cầu 65 người tham gia của họ đánh giá mức độ hài hước của những câu chuyện cười khác nhau. Một số người trong số những người tham gia đặc biệt kém trong việc xác định điều gì người khác sẽ cảm thấy hài hước – nhưng chính những đối tượng này lại tự mô tả mình là những giám khảo xuất sắc về sự hài hước. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những người không đủ năng lực không chỉ có thành tích kém mà còn không thể đánh giá và nhận biết chính xác chất lượng công việc của chính họ. Đây là lý do tại sao những học sinh bị điểm trượt trong các kỳ thi đôi khi cảm thấy rằng họ xứng đáng được điểm cao hơn nhiều. Họ đánh giá quá cao kiến ​​thức và khả năng của bản thân và không có khả năng nhìn thấy sự kém cỏi của họ. Những người có thành tích thấp không thể nhận ra trình độ kỹ năng và năng lực của người khác, đó là một phần lý do tại sao họ luôn xem mình là tốt hơn, có năng lực hơn và hiểu biết hơn những người khác. “Trong nhiều trường hợp, sự kém cỏi không khiến mọi người mất phương hướng, bối rối hoặc thận trọng”, David Dunning viết trong một bài báo cho Pacific Standard . “Thay vào đó, những người kém cỏi thường có sự tự tin không phù hợp, bị thúc đẩy bởi một thứ mà họ cảm thấy như kiến ​​thức.” Hiệu ứng này có thể có tác động sâu sắc đến những gì mọi người tin tưởng, quyết định họ đưa ra và hành động họ thực hiện. Trong một nghiên cứu, Dunning và Ehrlinger phát hiện ra rằng phụ nữ có thành tích ngang bằng với nam giới trong một bài kiểm tra khoa học, tuy nhiên phụ nữ lại đánh giá thấp thành tích của họ vì họ tin rằng họ có khả năng suy luận khoa học kém hơn nam giới. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng kết quả của niềm tin này, những phụ nữ này có nhiều khả năng từ chối tham gia một cuộc thi khoa học. Dunning và các đồng nghiệp của ông cũng đã thực hiện các thí nghiệm, trong đó họ hỏi những người được hỏi xem họ có quen thuộc với nhiều thuật ngữ liên quan đến các chủ đề bao gồm chính trị, sinh học, vật lý và địa lý hay không. Cùng với các khái niệm thực sự liên quan đến chủ đề, họ xen vào các thuật ngữ hoàn toàn bịa đặt. Trong một nghiên cứu như vậy, khoảng 90 phần trăm người được hỏi khẳng định rằng họ có ít nhất một số kiến ​​thức về các thuật ngữ được tạo thành. Nhất quán với những phát hiện khác liên quan đến hiệu ứng Dunning-Kruger, những người tham gia càng quen thuộc với chủ đề thì họ càng có nhiều khả năng khẳng định rằng họ đã quen với các thuật ngữ vô nghĩa. Hiệu ứng Dunning-Kruger hình thành do đâu? Vậy điều gì giải thích cho hiệu ứng tâm lý này? Dunning và Kruger cho rằng hiện tượng này bắt nguồn từ cái mà họ gọi là “gánh nặng kép”. Con người không chỉ bất tài; sự kém cỏi của họ cướp đi khả năng tinh thần để chính bản thân họ nhận ra mình kém cỏi đến mức nào. Những người không đủ năng lực có xu hướng: Đánh giá quá cao mức độ kỹ năng của họ Không công nhận kỹ năng và chuyên môn thực sự của người khác Không nhận ra sai lầm của bản thân và thiếu kỹ năng Dunning đã chỉ ra rằng kiến ​​thức và kỹ năng cần thiết để hoàn thành tốt một nhiệm vụ cũng chính là những phẩm chất mà một người cần nhận ra rằng họ không giỏi trong nhiệm vụ đó. Vì vậy, nếu một người thiếu những khả năng đó, họ không chỉ làm dở nhiệm vụ đó mà còn ngu dốt đến mức ảo tưởng về sức mạnh của bản thân. Không có khả năng nhận ra bản thân mình đang thiếu kỹ năng và mắc nhiều sai lầm Dunning gợi ý rằng sự thiếu hụt về kỹ năng và chuyên môn tạo ra một vấn đề hai hướng. Thứ nhất, những thâm hụt này khiến mọi người hoạt động kém hiệu quả trong lĩnh vực mà họ không đủ năng lực. Thứ hai, kiến ​​thức sai lầm, thiếu sót khiến họ không thể nhận ra lỗi lầm của mình. Thiếu siêu nhận thức Hiệu ứng Dunning-Kruger cũng liên quan đến những khó khăn với siêu nhận thức, hoặc khả năng lùi lại và nhìn vào hành vi và khả năng của chính mình từ bên ngoài. Mọi người thường chỉ có thể đánh giá bản thân từ quan điểm hạn chế và chủ quan của riêng họ. Từ góc độ hạn chế này, họ có vẻ có kỹ năng cao, hiểu biết và vượt trội hơn những người khác. Vì điều này, đôi khi mọi người phải đấu tranh để có cái nhìn thực tế hơn về khả năng của chính mình. Một chút kiến ​​thức có thể dẫn đến quá tự tin Một yếu tố góp phần khác là đôi khi một chút kiến ​​thức nhỏ về một chủ đề có thể khiến mọi người lầm tưởng rằng họ biết tất cả những gì cần biết về nó. Như người ta thường nói, một chút kiến ​​thức có thể là một điều nguy hiểm. Một người có thể có chút nhận thức về một chủ đề mỏng nhất, nhưng nhờ hiệu ứng Dunning-Kruger, hãy tin rằng họ là một chuyên gia. Các yếu tố khác có thể góp phần vào hiệu ứng này bao gồm việc chúng ta sử dụng phương pháp phỏng đoán hoặc các lối tắt tinh thần cho phép chúng ta đưa ra quyết định nhanh chóng và xu hướng tìm kiếm các mô hình ngay cả khi không tồn tại. Tâm trí của chúng ta được chuẩn bị sẵn sàng để cố gắng hiểu được những mảng thông tin khác nhau mà chúng ta xử lý hàng ngày. Khi chúng ta cố gắng vượt qua sự bối rối và giải thích khả năng và hiệu suất của bản thân trong thế giới cá nhân của chúng ta, có lẽ không có gì ngạc nhiên khi đôi khi chúng ta hoàn toàn thất bại trong việc đánh giá chính xác mức độ chúng ta làm. Những ai thường bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger? Vậy ai là người bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger? Thật không may, tất cả chúng ta đều như vậy. Điều này là do bất kể chúng ta được thông báo hay có kinh nghiệm đến đâu, mọi người đều có những lĩnh vực mà họ không hiểu và không đủ năng lực. Bạn có thể thông minh và giỏi giang trong nhiều lĩnh vực, nhưng không ai là chuyên gia về mọi thứ. Thực tế là tất cả mọi người đều dễ bị hiện tượng này, và trên thực tế, hầu hết chúng ta có thể trải nghiệm nó với tần suất đều đặn đáng ngạc nhiên. Những người là chuyên gia chân chính trong một lĩnh vực có thể nhầm tưởng rằng trí tuệ và kiến ​​thức của họ chuyển sang các lĩnh vực khác mà họ ít quen thuộc hơn. Một nhà khoa học lỗi lạc, chẳng hạn, có thể là một nhà văn rất kém. Để nhà khoa học nhận ra sự thiếu kỹ năng của bản thân, họ cần có kiến ​​thức làm việc tốt về những thứ như ngữ pháp và thành phần. Bởi vì những thứ đó còn thiếu, nhà khoa học trong ví dụ này cũng thiếu khả năng nhận ra hoạt động kém của họ. Hiệu ứng Dunning-Kruger không đồng nghĩa với chỉ số IQ thấp . Khi nhận thức về thuật ngữ này đã tăng lên, việc áp dụng sai của nó như một từ đồng nghĩa với “ngu ngốc” cũng gia tăng. Xét cho cùng, đó là người dễ dàng đánh giá người khác và tin rằng những điều đó đơn giản là không áp dụng cho bạn. Vì vậy, nếu những người bất tài có xu hướng nghĩ rằng họ là chuyên gia, thì những chuyên gia chân chính sẽ nghĩ gì về khả năng của chính họ? Dunning và Kruger nhận thấy rằng những người ở cuối phổ năng lực có quan điểm thực tế hơn về kiến ​​thức và năng lực của chính họ. Tuy nhiên, những chuyên gia này thực sự có xu hướng đánh giá thấp khả năng của chính họ so với cách những người khác đã làm. Về cơ bản, những cá nhân đạt điểm cao nhất này biết rằng họ giỏi hơn mức trung bình, nhưng họ không bị thuyết phục về hiệu suất của họ vượt trội như thế nào so với những người khác. Trong trường hợp này, vấn đề không phải là các chuyên gia không biết họ được cung cấp thông tin đầy đủ như thế nào; đó là họ có xu hướng tin rằng mọi người khác cũng hiểu biết. Có cách nào để Vượt qua Hiệu ứng Dunning-Kruger hay không? Vậy có điều gì có thể giảm thiểu hiện tượng này không? Có điểm nào mà người bất tài thực sự nhận ra sự kém cỏi của mình không? “Tất cả chúng ta đều là động cơ của sự tin tưởng sai lầm,” Dunning đã gợi ý. Mặc dù tất cả chúng ta đều có xu hướng trải qua hiệu ứng Dunning-Kruger, nhưng việc tìm hiểu thêm về cách hoạt động của tâm trí và những sai lầm mà tất cả chúng ta đều dễ mắc phải có thể là một bước để sửa chữa những mô hình như vậy. Dunning và Kruger gợi ý rằng khi trải nghiệm với một chủ đề tăng lên, sự tự tin thường giảm xuống mức thực tế hơn. Khi mọi người tìm hiểu thêm về chủ đề quan tâm, họ bắt đầu nhận ra sự thiếu hụt kiến ​​thức và khả năng của bản thân. Sau đó, khi mọi người có thêm thông tin và thực sự trở thành chuyên gia về một chủ đề, mức độ tự tin của họ bắt đầu cải thiện một lần nữa. Vậy bạn có thể làm gì để có được đánh giá thực tế hơn về khả năng của bản thân trong một lĩnh vực cụ thể nếu bạn không chắc mình có thể tin tưởng vào đánh giá của chính mình? Hãy tiếp tục học hỏi và thực hành. Thay vì cho rằng bạn biết tất cả những gì cần biết về một chủ đề, hãy tiếp tục đào sâu hơn. Một khi bạn có kiến ​​thức sâu hơn về một chủ đề, bạn càng có nhiều khả năng nhận ra còn bao nhiêu điều cần học. Điều này có thể chống lại xu hướng cho rằng bạn là một chuyên gia, ngay cả khi bạn không phải. Hỏi người khác xem bạn đang thế nào . Một chiến lược hiệu quả khác liên quan đến việc yêu cầu người khác phê bình mang tính xây dựng. Mặc dù đôi khi hơi khó nghe nhưng những phản hồi như vậy có thể cung cấp những hiểu biết có giá trị về cách người khác nhìn nhận khả năng của bạn. Câu hỏi những gì bạn biết . Ngay cả khi bạn tìm hiểu thêm và nhận được phản hồi, bạn có thể dễ dàng chỉ chú ý đến những thứ xác nhận những gì bạn nghĩ rằng bạn đã biết. Đây là một ví dụ về một loại thành kiến ​​tâm lý khác được gọi là thành kiến xác nhận . Để giảm thiểu xu hướng này, hãy tiếp tục thử thách niềm tin và kỳ vọng của bạn. Tìm kiếm thông tin thách thức ý tưởng của bạn. Kết luận Hiệu ứng Dunning-Kruger là một trong nhiều thành kiến ​​nhận thức có thể ảnh hưởng đến hành vi và quyết định của bạn, từ trần tục đến thay đổi cuộc sống. Mặc dù có thể dễ dàng nhận ra hiện tượng ở những người khác, nhưng điều quan trọng cần nhớ là nó là thứ tác động đến tất cả mọi người. Bằng cách hiểu những nguyên nhân cơ bản góp phần vào sự thiên vị tâm lý này, bạn có thể phát hiện ra những khuynh hướng này ở bản thân và tìm cách khắc phục chúng tốt hơn.

Thời gian vừa qua, mình bị khủng hoảng vì phải đối mặt với áp lực từ công việc, bản thân, gia đình do sắp xếp, quản lý công việc chưa tốt. Tuy nhiên, sau thời gian tìm tòi, học hỏi và cải thiện hiệu suất của bản thân, mình đã dần lấy lại sự cân bằng.  Cũng nhờ khoảng thời gian vật lộn trong khủng hoảng này mà mình phát hiện ra một hiệu ứng cực kỳ phổ biến mà hầu như ai cũng từng gặp phải đó là: hiệu ứng Dunning-Kruger. Quá trình tìm hiểu về hiệu ứng này đã giúp mình ngừng dằn vặt bản thân, lấy lại sự tự tin và lên kế hoạch phát triển tốt hơn. Vậy hiệu ứng Dunning-Kruger là gì? Mình đã áp dụng hiệu ứng này trong phát triển bản thân như thế nào? Hãy cùng mình đi tìm hiểu ngay dưới đây nhé. Hiệu ứng Dunning-Kruger là gì? Theo Wikipedia: “Hiệu ứng Dunning–Kruger là một dạng thiên kiến nhận thức (tiếng Anhː cognitive bias) trong đó mọi người đánh giá khả năng nhận thức của họ cao hơn năng lực thực tế. Sự thiên vị nhận thức này chịu ảnh hưởng của ảo tưởng tự tôn (tiếng Anhː illusory superiority), xuất phát từ việc mọi người không thể nhận ra sự thiếu khả năng của họ. Không có khả năng tự nhận thức về siêu nhận thức, mọi người không thể đánh giá khách quan năng lực hoặc sự bất tài của họ.” Hiệu ứng Dunning-Kruger được hai nhà tâm lý học David Dunning và Justin Kruger nghiên cứu vào năm 1999 (họ đạt giải Nobel về tâm lý học năm 2000). Theo đó, họ đã thực hiện rất nhiều thử nghiệm để kiểm tra khả năng logic, cách diễn đạt và mức độ hài hước của những người tham gia. Kết quả thu được từ nghiên cứu của Kruger và Dunning bao gồm: - Người bất tài có xu hướng đánh giá quá cao trình độ kỹ năng của mình; - Người bất tài không nhận ra năng lực của những người thực sự sở hữu nó; - Người bất tài không nhận ra mức độ bất tài của họ; - Nếu đào tạo những người này dẫn đến một sự cải thiện đáng kể về kỹ năng của họ, thì họ có thể nhận ra và chấp nhận những thiếu sót trước đây. Hiệu ứng này hoạt động như thế nào? Nếu như bạn vẫn chưa thể hình dung hiệu ứng Dunning–Kruger hoạt động như thế nào thì hãy theo dõi đồ thị dưới. Giai đoạn 1 –  không biết gì (know-nothing): khi không biết gì về một lĩnh vực, bạn sẽ cảm thấy sự yếu kém, thiếu sót của bản thân. Sự tự tin của bạn lúc này chỉ là con số 0. Điều ấy thôi thúc bạn học hỏi và tìm hiểu thêm về vấn đề này.  Giai đoạn 2 – đỉnh cao của sự ngu ngốc (Peak of Mount Stupid): Khi bắt đầu có được kiến thức cơ bản, sự tự tin của bạn bắt đầu tăng dần. Và sự tự tin đó sẽ tiếp tục gia tăng cho đến khi bạn đạt đến đỉnh điểm hay ở hiệu ứng này gọi là “Đỉnh cao của sự ngu ngốc”. Giai đoạn 3 – thung lũng tuyệt vọng (Valley of Despairs): Khi bắt đầu học hỏi và nghiên cứu nhiều hơn, bạn dần dần nhận ra khả năng thật sự của bản thân. Bạn bị mất tự tin, rơi vào sự buồn bã và thất vọng.  Giai đoạn 4 – sườn dốc giác ngộ (Slope of Enlightenment): Nếu bạn không bỏ cuộc và tiếp tục tìm hiểu thì kiến thức và sự tự tin của bạn sẽ tăng trở lại. Lúc này, bạn không còn “tự cao, tự đại” như trước mà sẽ chỉ khao khát được phát triển. Giai đoạn 5 – cao nguyên của sự bền vững (Plateau of sustainability): Khi thực sự am hiểu về lĩnh vực đó, bạn sẽ thấu hiểu vấn đề cốt lõi và có thể trở thành một chuyên gia. Lúc này sự tự tin của bạn sẽ ở mức bền vững. Đọc đến đây liệu bạn có thấy quá trình này quen quen, giống như mình đã từng trải qua nó? Nếu bạn đã từng đánh giá cao trình độ của bản thân bước vào lĩnh vực mới, không nhận ra được năng lực của những người thực sự sở hữu nó, không nhận ra sự thiếu sót của bản thân thì chính bạn đang rơi vào hiệu ứng Dunning-Kruger. Vậy hiệu ứng Dunning-Kruger có xấu không? Ai là người dễ ảnh hưởng? Chúng ta cùng tìm hiểu ngay ở phần dưới đây. Ai là người bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger? Tin buồn là tất cả chúng ta đều ít nhất một lần bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger.  Hãy nhớ về lần đầu tiên học tiếng Anh. Có phải bạn cũng đã từng rất hâm mộ những người nói tiếng Anh trôi chảy? Sau đó, bạn quyết tâm đăng ký một khóa học hoặc mua sách để bắt đầu cải thiện kỹ năng của mình. Sau một thời gian, bạn đã có thể tự tin giao tiếp những thông tin cơ bản. Đó cũng là lúc bạn thấy những người khác nói tiếng Anh sao nghe chán thế, nói không đúng ngữ âm, ngữ điệu gì cả. Đây chính là lúc bạn ở “đỉnh cao của sự ngu ngốc”. Tiếp đến, bạn gặp một người nước ngoài, sự tự tin thúc đẩy bạn tới và trò chuyện với họ. Nhưng hỡi ôi, càng nói chuyện bạn càng không nghe, không hiểu được họ nói gì. Bạn bắt đầu thất vọng và nhận ra khả năng thực tế của bản thân. Sau đó, bạn quyết tâm cải thiện vốn từ, ngữ âm, ngữ điệu sao cho gần với người bản địa hết mức có thể. Học thêm các kiến thức chuyên ngành, thi lấy bằng cấp. Và dần dần bạn đã có thể giao tiếp trôi chảy với người bản xứ và lấy lại sự tự tin của mình. Bạn có thấy quá trình này quen không (nếu không tính đến nhiều bạn đã bỏ cuộc khi ở giai đoạn 3 – thung lũng tuyệt vọng). Thực tế thì chúng ta đều từng bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger, thậm chí là bị ảnh hưởng hàng ngày. Đây cũng là hiệu ứng có thể bạn sẽ gặp phải trên con đường phát triển bản thân. Bởi vì muốn gia tăng kiến thức, giá trị của bản thân bạn chắc chắn phải học, trau dồi những kiến thức còn thiếu sót. Và quá trình ấy thường diễn ra theo 5 bước trên. Tuy nhiên, đừng buồn bởi vì bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Dunning-Kruger không có nghĩa là bạn có chỉ số IQ thấp. Việc cảm thấy bản thân còn thiếu sót, kém cỏi không đồng nghĩa với trí tuệ của bạn cũng thấp. Mà theo mình, đó là cách bạn đánh giá bản thân và đối mặt với những thử thách trong cuộc sống.  Áp dụng hiệu ứng Dunning-Kruger trong phát triển bản thân như thế nào? Hầu hết mọi người thường nhận định tiêu cực về hiệu ứng Dunning-Kruger nhưng mình lại thấy nếu biết cách tận dụng bạn có thể mang lại những thay đổi tích cực trong việc phát triển bản thân. Thực chất, đây là một hiệu ứng gây ra bởi sự thiếu kinh nghiệm và kiến thức – điều mà người trẻ nào cũng gặp phải. Đối với mình, quá trình hoạt động của hiệu ứng Dunning-Kruger trong thời gian vừa rồi rơi vào vấn đề: quản lý thời gian. Khi bắt đầu bước chân vào con đường làm freelance writer mình đã nghiên cứu và áp dụng một số cách thức quản lý thời gian hiệu quả. Và những kiến thức ấy đã cho mình những thành quả nhất định trong công việc và phát triển bản thân (bạn có thể đọc bài này tại đây để hiểu rõ hơn). Mình tự tin vào khả năng sắp xếp công việc và nâng cao hiệu suất của bản thân. Mình thường động viên mọi người trong group Xây dựng sự nghiệp từ viết lách lên mục tiêu, kế hoạch hàng ngày và bám sát nó. Cho đến khi mình đi du lịch Phú Quốc vào 4 tuần trước kết hợp với về nhà bà ngoại 1 tuần. Trong thời gian ấy mình cũng kí thêm 3 hợp đồng mới. Và đó là lúc công việc của mình bắt đầu bị đảo lộn.  Công việc khách hàng dồn lại sau khi đi du lịch. Dự án của khách hàng mới bắt đầu chạy. Lịch dạy cho học viên khóa Writing Coach vẫn đang cần thực hiện theo đúng tiến độ. Kế hoạch viết bài blog, hoàn thiện khóa học SEO Copywriting, quay youtube, thu podcast… vẫn đang chờ thực hiện. Đấy là còn chưa kể việc trao đổi với khách hàng làm blog, chỉnh sửa hoặc hỗ trợ thay đổi, cập nhật các blog đã hoàn thiện, hoạt động của group Xây dựng sự nghiệp từ viết lách vẫn cần được duy trì.  Vậy nên mình rơi vào khủng hoảng vì áp lực phải hoàn thiện khối lượng công việc đồ sộ trong khi chỉ có một mình trông con. Sau quá trình tự đấu tranh giữa phát triển và dừng lại, mình lựa chọn bản thân cần phải mạnh mẽ đối mặt với áp lực và tìm cách vượt qua. Mình bắt đầu học thêm, nghiên cứu sâu hơn về cách chuẩn bị, sắp xếp, quản lý và làm việc sao cho hiệu quả.  Mình học cách sử dụng các công cụ để lên kế hoạch và bám sát được tốt hơn. Vừa học, mình vừa ghi chép và áp dụng ngay. Vậy nên chỉ sau 3 ngày kết quả công việc đã tăng lên 150%. Công việc của mình dần dần đã trở nên ổn định hơn. Rốt cục thì mình chưa đi đến bước thứ 5 nhưng mình đang từng bước khám phá bước thứ 4 đầy thú vị. Và nhờ vậy mình cũng phát hiện được cách áp dụng hiệu ứng Dunning-Kruger vào câu chuyện phát triển bản thân như dưới đây. Sau khi lựa chọn học thêm một lĩnh vực mới nào đó (giai đoạn 1) và đã có một lượng kiến thức cũng như sự tự tin nhất định, hãy tận dụng cơ hội này để bắt đầu phát triển các dự án cá nhân (giai đoạn 2). Chẳng hạn: viết blog, thu podcast, quay video, youtube, tham gia các hội nhóm liên quan…  Thay vì đi soi mói, tìm ra lỗi sai của người khác, hãy tận dụng thời gian tự tin này để làm hết tất cả những gì bạn muốn làm. Đồng thời tích cực mở lòng, lắng nghe những góp ý, nhận xét từ những người xung quanh để có góc nhìn khách quan hơn về bản thân.  Khi phát triển đến “đỉnh cao của sự ngu ngốc”, bạn bắt đầu nhận ra khả năng thực sự của bản thân (giai đoạn 3). Lúc này, bạn sẽ trải qua giai đoạn hoài nghi vào con đường mình chọn, bạn sẽ phải đấu tranh với việc tiếp tục hay từ bỏ. Nếu hiểu về hiệu ứng Dunning-Kruger, bạn sẽ học cách chấp nhận những sai lầm, đồng thời có thêm tự tin để tiếp tục dấn thân. Bởi chỉ cần vượt qua được thung lũng này bạn sẽ gây dựng được cho mình sự phát triển vững chắc.  Tới giai đoạn 4 hãy chuẩn bị cho bản thân một tâm thế sẵn sàng học hỏi với bất cứ ai, từ bất kì đâu. Hãy bắt tay vào nghiên cứu những nội dung sâu hơn cũng như áp dụng vào thực tế cụ thể hơn. Đồng thời học cách thiết lập tư duy phản biện: luôn đặt câu hỏi về những gì bạn biết để thử thách suy nghĩ, niềm tin và kỳ vọng của mình. Để rồi dần dần đạt đến “cao nguyên bền vững” và trở thành chuyên gia của lĩnh vực đó. Từ bây giờ mỗi khi bắt đầu học về một lĩnh vực mới, hãy chuẩn bị sẵn tâm lý để vượt qua giai đoạn khủng hoảng của hiệu ứng Dunning-Kruger bằng cách quan sát và nhìn nhận hành động, tâm lý của bản thân, bạn có thể tìm ra cách khắc phục giai đoạn 2 và 3 tốt hơn. Và cuối cùng, trên con đường phát triển bản thân, hãy luôn nghĩ rằng mình là một người mới, để rồi luôn luôn phải tiếp tục học tập và trau dồi như Stevs Jobs đã từng nói: Stay hungry. Stay foolish! (Hãy cứ khát khao. Hãy cứ dại khờ).

Chào mọi người. Mình tên Đô, năm nay 20 tuổi. Ở Hà Nội. Mình từng viết rất nhiều khi học lớp 5, lớp 6. Và dạo gần đây mới viết lại. Mình cũng từng có nhiều mộng mơ và... ảo tưởng. Không biết mọi người có như thế không. Tình trạng này xảy ra mỗi khi đọc một bài báo, đại cương hay tiếp cận một học thuyết, một lĩnh vực mới (coding...), mình thường tự tin mình hiểu, làm mọi bài tập và xử lý mọi vấn đề trong một nốt nhạc. Mình nghĩ rằng chỗ này có lỗ hổng, và ồ từ đây, mình đã có một phát kiến vĩ đại, thay đổi nhận thức con người, lật đổ tư duy và quan niệm cũ. Mình lấy vội vài tờ giấy, phác thảo mấy ý, thêm chút map cho sang. Ngày hôm sau, mang tới cả lớp và nói rằng mình vừa phát minh ra một học thuyết mới. Cả lớp bu lại xem vào trầm trồ: "Uầy, Đô, sao mày giỏi thế". Bạn tự hào với công trình của mình và tin rằng mình sinh ra để làm điều vĩ đại :D Nếu bạn có những 'dấu hiệu' trên, xin chúc mừng, bạn đang ở trong giai đoạn Peak of 'Mt. Stupid' của hiệu ứng Dunning - Kruger.  Hiệu ứng Dunning-Kruger là một lệch lạc nhận thức (cognitive bias) trong đó những người kỹ năng kém đưa ra những quyết định tồi và những kết luận sai lầm, nhưng việc thiếu năng lực lại ngăn cản năng lực nhận thức (metacognitive: nhận thức về nhận thức) về chính những sai lầm đó. Do đó, những người có kỹ năng kém chịu ảnh hưởng của ảo tưởng tự tôn (illusory superiority), đánh giá những kỹ năng của họ trên mức trung bình, trên mức thực tế; trong khi những người có kỹ năng cao lại đánh giá thấp năng lực của họ, chịu ảnh hưởng của ảo tưởng tự ti (illusory inferiority). Dunning-Kruger được đặt theo tên hai giáo sư tâm lý học David Dunning và Justin Kruger, người đã đưa ra báo cáo chính thức về hiệu ứng này vào năm 1999 và đạt giải Ig Nobel về tâm lý học năm 2000. Tóm lại, Hiệu ứng Dunning & Kruger mô tả về mối tương quan giữa sự hiểu biết của một người về một lĩnh vực và mức độ tự tin của họ trong lĩnh vực đó. Cụ thể, Dunning và Kruger mô tả quá trình này diễn ra trong 4 pha: Pha 0 (Bắt đầu): Khi bạn chưa biết gì về lĩnh vực X thì mức độ tự tin của bạn sẽ bằng 0. Pha 1: Khi bạn bắt đầu có chút kiến thức về lĩnh vực X, bạn thường thì thường có xu hướng lầm tưởng là mình đã rất giỏi trong lĩnh vực ấy. Bạn rất tự tin về những phát biểu của mình, hay thậm chí đi chỉ dạy người khác. Giai đoạn này đạt đỉnh tại Peak of Mt. Stupid – Đỉnh cao của ngu ngốc. Pha 2: Nếu bạn vẫn tiếp tục học hỏi, sự tự tin này ngay lập tức rớt xuống gần như bằng không. Giai đoạn này gọi là Valley of Despair – Thung lũng của sự thất vọng. Pha 3: Khi bạn tiếp tục nghiên cứu, sự hiểu biết sẽ tăng –cùng với đó kéo theo sự tự tin của bạn. Giai đoạn này gọi là Slope of Enlightment – Con dốc của sự khai sáng. Pha 4: Khi bạn tiếp tục đào sâu nghiên cứu, bạn trở thành một chuyên gia, am hiểu tường tận lĩnh vực đó. Lúc này sự tự tin cũng sẽ tăng đến một mức độ ổn định. Giai đoạn này gọi là Plateau of Sustainability – Cao nguyên của sự bền vững. Trong cuộc sống, hiệu ứng này xảy ra nhiều đối với những người có xu hướng năng động, thông minh, trẻ và chưa va vấp nhiều. Họ tin rằng với một chút thông minh, một chút hiểu biết, họ có thể giải quyết được mọi vấn đề. Hiệu ứng Dunning & Kruger xảy ra gần như khắp nơi. Chúng ta ít nhiều ai cũng từng đi qua những giai đoạn này. Trong đó có một lĩnh vực mà hiệu ứng Dunning & Kruger rất thường xảy ra, đó chính là… khởi nghiệp. Nhiều bạn trẻ nghe những câu chuyện thành công + đọc thêm vài quyển sách về quản trị và đầu tư. Lúc này các bạn ấy chỉ vừa bắt đầu tìm hiểu về quản trị và điều hành, rất nhiều nhiệt huyết nhưng lại không ý thức được mình đang ở ngay giai đoạn Peak of Mt. Stupid. Nếu không tỉnh táo + có người can = thì thường dẫn đến kết quả là… khởi nghiệp. Điều này lý giải vì sao tỉ lệ thất bại trong những trường hợp này rất cao. Và cũng lý giải vì sao có rất nhiều người dẫu dày dạn kinh nghiệm vẫn rất e dè với chuyện tự đứng ra khởi nghiệp. … Một ví dụ khác là lái xe. Theo thống kê thì với những người mới lái xe, nếu lỡ có xảy ra tai nạn thì cũng chỉ là những va quẹt nhỏ, không quá nguy hiểm. Giai đoạn nguy hiểm nhất chính là khoảng thời gian đã lái được từ 2 – 3 năm, những người này được gọi là các cocky driver. Đây là giai đoạn họ nghĩ rằng mình đã là những tay lái lụa và thường hay thích “biểu diễn” những kỹ năng lái xe của mình - tuy nhiên họ lại chưa đủ kinh nghiệm để có được những phản xạ mà chỉ những người lái xe lâu năm mới có. Những tai nạn xảy ra trong giai đoạn này thường là tai nạn lớn, xảy ra ở tốc độ cao. … Trong lĩnh vực đầu tư có câu nói rất hay là: “When your taxi driver is telling you to buy stock, you know it’s time to sell” – Tạm dịch: “Khi người tài xế taxi khuyên bạn nên đầu tư vào chứng khoán, bạn biết đó là thời điểm nên bán”. Hoặc như trào lưu crypto currency năm ngoái cũng có một câu tương tự: “When the housewives become a crypto expert, it’s time to run” – Tạm dịch: “Khi các bà nội trợ cũng bắt đầu trở thành chuyên gia về crypto, bạn biết đó là lúc nên tháo chạy”. (Lưu ý là các ví dụ trên không có ý xúc phạm những người lái taxi hay những bà nội trợ, người ta chỉ mượn hình ảnh đó để chỉ những người đang trong Peak of Mt. Stupid). Okay, vậy ta học hỏi được điều gì từ hiệu ứng này: Mỗi người sẽ có câu trả lời cho bản thân. Trên quan điểm của mình, đó là (1) thái độ học tập, (2) cơ sở đánh giá một nhận định (3) cách thức đưa ra quan điểm cá nhân. Với thái độ học tập, mình sẽ khiêm tốn hơn (theo mình, khiêm tốn là khởi nguồn của khôn ngoan), tiếp thu nhiều hơn để vượt qua pha 1, đỉnh Peak of Mt. Stupid. Mình sẽ tập trung phát triển một số kỹ năng nhất định hoặc chuyên sâu một lĩnh vực, thay vì phát triển theo bề ngang, mỗi thứ biết một ít, nhưng không chuyên sâu thứ gì. Mình có thêm cơ sở để đánh giá một quan điểm. Với mình, quan điểm của những người nghiên cứu chuyên sâu sẽ có giá trị hơn với một người ngồi trà đá bệt, chém gió về chiến tranh thương mại hay hải chiến Hoàng Sa (not me :D). Mình sẽ chắt lọc những đánh giá trên tinh thần critical thinking (theo mình được biết là nên dịch là tư duy phản biện và độc lập quan điểm). Mình cũng sẽ khiêm nhường hơn khi đưa ra một quan điểm cá nhân. Mình sẽ trao đổi trên tinh thần học hỏi: "Tôi thấy như thế này:.... không biết bạn thấy thế nào?". Tuy nhiên, khi đang ở pha 0, mình vẫn sẽ học hỏi từ những kẻ peak - er of 'Mt. Stupid', đôi khi, họ sẽ giúp mình tiến xa hơn những giáo sư chuyên ngành với cách tiếp cận hệ thống. Biết đâu những ý tưởng ngớ ngẩn đó lại là phát minh lớn nhân loại thì sao :D Đây là quan điểm của mình. Cũng là bài viết đầu tiên free style nên sẽ mắc lỗi. Hy vọng nhận được nhiều quan điểm và đóng góp từ cộng đồng Spiderum :D Cheer,

Không phải quá khó để chúng ta có thể gặp những người tự đánh giá cao năng lực của bản thân. Liệu rằng những người không thông minh có thể tự nhận thức được điều đó? Không phải quá khó để chúng ta có thể gặp những người tự đánh giá cao năng lực của bản thân. Đặc biệt là với sự phổ biến của internet, diễn đàn và mạng xã hội, mọi người có thể thoải mái bày tỏ ý kiến của mình, thể hiện quan điểm cá nhân và sự hiểu biết của mình cho cả thế giới biết. Do đó, nhiều người tự cho mình là tài năng trong khi không biết được năng lực thực sự của mình. Chính điều đó đặt ra một câu hỏi cho các nhà tâm lý học, liệu rằng những người không thông minh có thể tự nhận thức được điều đó? Đó là một dạng tâm lý tồn tại trong nhiều cá nhân, được các nhà khoa học gọi là hiệu ứng Dunning - Kruger. Đây là tên hai thầy trò giáo sư tâm lý học David Dunning và Justin Kruger, những người đã đưa ra báo cáo chính thức về hiệu ứng tâm lý này vào năm 1999. Theo đó, định nghĩa về hiệu ứng này như sau: "Hiệu ứng Dunning - Kruger là một sự lệch lạc nhận thức trong đó những người kỹ năng kém đưa ra những quyết định tồi và những kết luận sai lầm, nhưng việc thiếu năng lực lại ngăn cản nhận thức về chính những sai lầm đó." Dunning và Kruger đã tiến hành nhiều thử nghiệm liên quan đến sự tự nhận thức, trong đó có sự tự nhận thức logic, diễn đạt và tính hài hước. Họ phát hiện ra có sự chênh lệch thú vị đối với một số nhóm người khác nhau. Trong bài thử nghiệm tự đánh giá chỉ số IQ, kết quả cho thấy nhưng người có chỉ số IQ dưới trung bình tự đánh giá điểm số của họ cao hơn thực tế, trong khi đó những người có chỉ số IQ trên trung bình tự đánh giá điểm số của mình thấp hơn thực tế. Theo Dunning - Kruger thì nguyên nhân gây ra hiệu ứng tâm lý này là vì chúng ta thiếu kinh nghiệm và chưa từng trải qua những công việc đó để đánh giá, nên dẫn đến nhận định sai lầm. Ví dụ như việc lần đầu tiên bạn nấu một món ăn đơn giản, bạn nghĩ rằng điều đó không quá khó và mình có thể làm tốt và tốt hơn nhiều người khác. Nhưng khi bắt tay vào làm thì kết quả thực sự tồi tệ, việc đánh giá sai năng lực của bản thân trong một công việc liên quan rất nhiều đến kinh nghiệm và sự từng trải trong các công việc đó. Cũng chính vì vậy mà những người nằm trong đối tượng này đa số là người trẻ tuổi. Bên cạnh kinh nghiệm thì thiếu kiến thức cũng là nguyên nhân gây ra hiệu ứng Dunning - Kruger. Kiến thức hạn hẹp khiến cho khả năng nhận thức kém hơn, họ cho rằng mình biết một số kiến thức cơ bản là đã đủ để thành chuyên gia, mà không biết rằng còn có những kiến thức cao hơn nữa mà người khác đã biết. Vậy để không rơi vào tình trạng này, điều đầu tiên cần đó chính là tránh xa khỏi cái bẫy tâm lý. Bạn nghĩ rằng mình đủ thông minh để không rơi vào hiệu ứng Dunning - Kruger, bạn đã nhầm và suy nghĩ ấy lại chính là hiệu ứng Dunning - Kruger. Bạn nghĩ bạn đủ thông minh để biết lúc nào mình ngu ngốc, thực chất là bạn đang tự đánh giá bản thân mình theo hiệu ứng Dunning - Kruger. Do đó, hãy luôn tham khảo ý kiến của mọi người xung quanh. Sự đánh giá của người khác không phải lúc nào cũng đúng, nhưng nó khách quan và từ nhiều ý kiến sẽ giúp bạn có kết quả với xác suất chính xác cao hơn. Bên cạnh đó, tự nâng cao nhận thức của mình bằng kiến thức và kinh nghiệm. Hãy luôn nghĩ rằng bạn là kẻ không biết gì, để luôn luôn phải tiếp tục học tập những điều mới mẻ. Và tất nhiên nếu sai lầm, hãy chấp nhận điều đó vì chúng ta còn trẻ. Nhớ rằng để tránh khỏi hiệu ứng Dunning - Kruger bạn cần có kiến thức và cả kinh nghiệm. Stevs Jobs đã từng nói: “Stay hungry. Stay foolish” (Hãy cứ khao khát. Hãy cứ dại khờ).

Tôi nghĩ các bạn sinh viên mới ra trường, hãy bắt đầu từ những công ty vừa và nhỏ trước, để bạn làm quen với công việc và môi trường làm việc. Với các bạn đã có một ít kinh nghiệm làm việc thực tế trong quá trình học tập, thì các bạn có thể thử sức ở các công ty lớn, tuy nhiên các bạn phải biết các bạn thật sự phù hợp với cái gì. Các bạn còn trẻ, con đường các bạn phải đi còn rất dài, còn nhiều cơ hội trải nghiệm đang chờ các bạn. Hãy bắt đầu từ những việc nhẹ nhàng sau đó tăng mức độ khó dần dần. Đừng chọn công việc đầu tiên áp lực quá nhiều, điều này sẽ làm bạn dễ nản về sau. Hãy tự lượng sức mình, biết vị trí mình ở đâu và chỉ cần một mức lương ổn định thì tìm việc có gì khó.

Một sự ảo tưởng khác có thể thấy ở các bạn nữa là các bạn nhất định chỉ nộp đơn vào làm trong những công ty lớn, có tiếng, đặc biệt là những công ty của nước ngoài. Vào làm ở công ty có tiếng không phải là chuyện dễ, khả năng chịu áp lực của bạn phải rất cao. Mà mới một sinh viên mới ra trường, đang cần sự trải nghiệm thì cho dù bạn có được tuyển chọn thì bạn cũng sẽ sớm buông công việc này thôi. Tất nhiên, ở đây tôi chỉ nói số đông, không nói những bạn chịu khó, luôn nỗ lực phấn đấu. Với những bạn vừa tốt nghiệp xong đã vội học tiếp tục lên thạc sĩ thì tôi không đánh giá cao họ. Các bạn cần phải có va chạm thực tế thì bạn mới hiểu được sự khác biệt giữa lý thuyết suông trên giảng đường với thực tế như thế nào. Phải chăng các bạn đang cố trốn tránh cái thực tế “phũ phàng” ngoài kia?

Các bạn trẻ đã tốt nghiệp và đang trong giai đoạn tìm việc, hãy thôi ảo tưởng sức mạnh về bản thân mình đi. Hãy nhìn nhận thực tế khách quan hơn và lựa chọn cho mình một công việc phù hợp với sức của mình, không nhất thiết phải là một chức lớn mà hãy trải nghiệm từ từ, mọi cơ hội rồi cũng sẽ đến với bạn. Nếu có thể hãy trải nghiệm thực tế qua các công việc part-time, các sự kiện, hoạt động ngoại khóa tại trường học để trau dồi cho mình những kỹ năng cơ bản. Hãy trau dồi, học hỏi để căn bệnh ảo tưởng không có cơ hội bén mảng tới gần bạn.

Đa số giới trẻ ngày nay đều ảo tưởng về tấm bằng của họ. Họ luôn nghĩ rằng mình thuộc “tầng lớp trí thức”, cho nên khi tốt nghiệp ra trường họ chắc chắn sẽ có mức lương cao hơn những người khác. Ảo tưởng rằng họ sẽ thật thành công với chuyên ngành đã học, kiếm thật nhiều tiền và làm việc trong một công ty thật lớn. Nhưng thực tế thì dù các bạn có làm việc đúng với chuyên ngành hay không, thì kiến thức trên giảng đường cũng không giúp ích nhiều cho bạn, đó chỉ là kiến thức cơ bản để bạn hiểu khái quát chuyên ngành của bạn là gì mà thôi. Nếu như thành công đến dễ dàng như vậy thì trên thế giới này mọi người đã thành công hết rồi!

Người trẻ thường hay có một cái bệnh: Ảo tưởng vô độ về bản thân. Người ta làm được 10, vẫn nghĩ mình còn kém lắm, mới chỉ điểm 6 điểm 7. Còn nhiều người trẻ lại dễ có đạt được đến 5, đã rung đùi tự mãn tưởng mình điểm 10+. Nhưng khoảng cách từ 0 đến 5 lại khác xa từ 6 đến 10. Buồn thay, họ lại không gắng nỗ lực để vươn lên mà lại bằng lòng, tự mãn với những gì bản thân đang có. Vậy nên bạn trẻ đang ngồi trên ghế giảng đường là hãy tập trung học tập trau dồi thật tốt, trang bị cho mình những kỹ năng sống cần thiết để sau này khi tốt nghiệp ra trường có thể tìm được công việc phù hợp.