15 Quyển Sách Phê Bình Văn Học Hay Đầy Giá Trị Reviews

Bộ sách “Tác phẩm & lời bình” nằm trong tủ sách Văn học nhà trường bao gồm sáu cuốn, tập hợp các tác phẩm đặc sắc của sáu tác giả nổi tiếng trong văn học hiện đại Việt Nam là: Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Thạch Lam, Nguyễn Bính, Nguyễn Minh Châu, Xuân Quỳnh cùng rất nhiều tác phẩm phê bình văn học của nhiều nhà phê bình nổi tiếng như Hoài Thanh – Hoài Chân, Vương Trí Nhàn, Hà Minh Đức… mang tới cho người đọc một cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc đời, sự nghiệp sáng tác, những nét đặc sắc về nội dung, nghệ thuật, thi pháp của từng tác giả. Đồng thời, việc lựa chọn sáu tác giả nổi bật thuộc nhiều chặng đường lịch sử, nhiều thể loại và phong cách sáng tác (từ phong trào Thơ mới tới cao trào Đổi mới, từ thơ tới truyện ngắn, từ hiện thực phê phán tới văn học Cách mạng) giúp cho người đọc phần nào nắm bắt được toàn diện hình thái nền văn học hiện đại nước nhà trong hơn nửa thế kỷ qua.

Tập sách này là một công trình phục dựng chân dung văn học của các tác giả (gồm có 25 nhà thơ nhà văn, phần lớn là tác giả trẻ, hoặc cây bút gạo cội đã lớn tuổi tuy chưa ở vào hàng đại thụ nhưng đã có những đóng góp đáng kể trong văn học) hơn là phê bình cụ thể về một tác phẩm hay tác giả nào. Cách tiếp cận của tác giả Văn Thành Lê - vốn cũng là nhà văn - khi dựng chân dung của họ, không phải là trực tiếp phỏng vấn từng người về những điểm đặc biệt khác lạ, mà ghi chép và rút tỉa từ chính những tác phẩm, những cuộc gặp gỡ tương tác khi làm việc, gặp mặt... cũng như những lời nói về họ từ bạn bè đồng nghiệp, từ giới phê bình và cả từ các độc giả để tạc ra được thần thái riêng biệt của từng người. Review một tập phê bình có vẻ như là một việc làm hơi trùng lặp và vô nghĩa, nhưng không phải ai cũng phê bình giống như ai và có những lời nhận xét của một ai đó ta thích đọc hơn những lời nhận xét từ miệng một người khác. Người đọc có thể thấy sự đồng thuận về văn và người ở nhiều tác giả, nhưng đôi khi đọc một bài giới thiệu chân dung lại phát hiện ra nhiều điểm khác biệt giữa văn và người, điều đó là bình thường, và chính những điểm kỳ lạ trong đời thường tô điểm thêm những đặc sắc trong văn chương. Các chi tiết tính cách đời thường ấy được tác giả khai thác khá tinh tế, không tùy tiện mà rất chọn lọc, cũng như cách triển khai một chân dung: điểm qua tiểu sử, khởi đầu từ một ký ức hay kỷ niệm, hoặc theo những lát cắt xen kẽ giữa trang viết và đời thực, mở và kết bằng nhiều cách, nhìn qua nhiều lăng kính, qua đó người đọc hiểu thêm giá trị tác phẩm cũng như con người các tác giả. Có những phê bình thẳng thắn, những câu hỏi có lẽ khó trả lời trong một cuốn sách không quá dày, cũng có đôi khi "lạc đề" tả cảnh tả người... Một cuốn sách thú vị và gây nhiều hứng thú

ỗ Anh Vũ vốn là dân ngôn ngữ xịn, đã gắn bó với Ngôn ngữ học hơn 15 năm nay. Thú thực, có lúc tôi không ưa các nhà ngôn ngữ học, nhất là mấy ông nghiên cứu, phê bình cứ xoáy sâu vào ngữ âm, từ vựng, âm vị, hình vị, tiền tố, hậu tố,… Tôi thấy đem những điều đó vào văn chương để bàn luận, lắm khi cứ thấy vô nghĩa thế nào. Ấy là khi tôi đã hiểu một cách phiến diện rằng, những nghiên cứu chuyên sâu như thế dường như đang dần rời xa những bộn bề, phức tạp hay nan giải của xã hội, đời sống. Nhưng, ở một chiều kích khác, khi hiểu vấn đề một cách kĩ lưỡng, những nghiên cứu sâu về ngôn ngữ, lại chính là cơ sở để con người hiểu nhau hơn. Bởi, như M. Heidegger đã nói, ngôn ngữ là ngôi nhà của hữu thể. Và nữa, không gì có thể tồn tại ngoài ngôn ngữ. Ngôn ngữ tạo nên thế giới. Thế giới của chúng ta, không gì khác là một cuốn từ điển. Tôi buộc phải dài dòng đôi chút về ngôn ngữ mà rộng hơn là diễn ngôn trong ý hướng về khả năng thông hiểu – tồn tại của xã hội người khi nói về cuốn hỗn luận -Vẻ đẹp của yêu tinh mà Đỗ Anh Vũ vừa mới xuất bản. Tri thức ngôn ngữ, như thế đã tạo nên thế mạnh cho tác giả trong việc tiếp cận các hiện tượng văn hoá, văn học, đời sống. Điều đó, như đã nói, chính là một xuất phát điểm có tính bản thể trong lựa chọn con đường đến với đối tượng. Tuy nhiên, những lợi thế về tri thức, dẫu rất quan trọng, vẫn chưa phải là yếu tố đáng nói – vì thực tế có nhiều người cũng sở hữu tri thức ngôn ngữ như Vũ, thậm chí còn uyên thâm hơn. Điều đáng nói nhất của cuốn sách này chính là sự lựa chọn – đối tượng và phương thức luận bàn của tác giả. Đọc Vẻ đẹp của yêu tinh, người đọc sẽ bắt gặp trong ấy những câu chuyện, những đối tượng lâu nay vẫn bị xem là tục, thô, bậy, cấm kị. Nào là chim, bướm, bưởi, chuối, ngực, hôn, ghen, sex cho đến rượu, thuốc lào, thuốc lá, đao kiếm. Nào là cõi tạm cho đến thiên đường, địa ngục, thuỷ phủ. Nào là việc soi gương đến mái tóc, đến mùi của người tình, đến tiếng ru hay sự vô ngôn,… Đỉnh điểm choáng váng chính là “cứt” và “sinh thực khí” được luận giải một cách kĩ lưỡng, tường tận. Cùng với đó, những bàn luận về thơ ca kim cổ từ Nguyễn Trãi, Nguyễn Du đến Nguyễn Bính, Hàn Mặc Tử, Bùi Giáng, Hoàng Nhuận Cầm,… đã làm cho hỗn luận của Vũ thực sự là một “bách hoá tổng hợp”, “thượng vàng hạ cám” nhưng hết sức nghiêm túc và đáng để suy ngẫm. Đáng nói hơn, cái cách mà Vũ tiếp cận đối tượng. Đừng tưởng hỗn luận là hỗn độn của những luận bàn. Phạm Xuân Nguyên đã làm rõ ý này trong lời tựa. Ở đây, Vũ đã chọn cách tiếp cận dường như khác, ngược, nghịch (hỗn) với nhiều người. Như thế, trên tinh thần về tính chất nghịch dị mà S. T. Kunh đã nêu lên, Vũ tỏ ra là một tay khôn ngoan, lọc lõi. Đi con đường ít người đi, thậm chí chưa có ai đi, chính là đóng góp, là dấu ấn của kẻ mở đường. Lẽ nào Vũ không nghĩ đến điều đó? Hẳn nhiên, hỗn luận đã trả lời một cách tinh quái cho câu chuyện về những giá trị khác biệt kiến tạo nên con người trong xã hội ngày càng đồng hoá như hiện nay. Một điểm rất đáng nói nữa trong cuốn sách của Đỗ Anh Vũ chính là các thao tác luận. Không khó để nhận ra khuôn mặt, trạng thái, cung cách làm việc của một nhà ngôn ngữ học. Việc điều tra, sưu tầm, phân tích, phân loại, đánh giá các khu vực tư liệu đã khiến cho hỗn luận thực sự là một tập tiểu luận – phê bình văn học từ góc độ ngôn ngữ học. Khi bàn luận về vấn đề gì, Vũ luôn xác lập được khu vực tư liệu, trong thành ngữ, tục ngữ, trong văn học, âm nhạc – ca từ,… Điều đó đem lại sự tin cậy cho những luận giải, đánh giá hay kết luận của Vũ. Thì đấy thôi, Vũ luận về cứt trên căn cứ của thống kê từ thành ngữ, tục ngữ. Hẳn là chưa đầy đủ, nhưng 77 câu thành ngữ tục ngữ trực tiếp nhắc đến “cứt” – chưa kể các cách gọi khác, cho thấy lí do tồn tại của cứt trong đời sống cộng đồng người Việt. Kết luận về mối liên hệ của cư dân nông nghiệp với sự hiện diện của cứt trong đời sống không hẳn là mới mẻ, nhưng rõ ràng là rất xác đáng trên vùng cứ liệu dân gian Việt Nam (Vũ còn so sánh với thành ngữ, tục ngữ tiếng nước ngoài, để thấy rằng, trong hàng ngàn câu thành ngữ, tục ngữ tiếng Anh, cứt chỉ xuất hiện một lần. Hiện trạng đó nói lên điều gì? Vũ cũng tìm được câu trả lời cho trong những bàn luận của mình). Tương tự, luận về sinh thực khí, Vũ sưu tầm được 227 dẫn chứng, luận về tiền có 61 dẫn chứng thành ngữ, tục ngữ liên quan trực tiếp. Đó là căn cứ để luận bàn về thái độ, tâm tính hay những hiện diện văn hoá giao tiếp, ứng xử trong đời sống con người Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại, từ văn học dân gian đến văn học bác học. Phần 1 – Rong chơi rừng văn biển chữ và những khảo sát về Tục trong đời, đời trong tục (Phần 3) có lẽ là phần thú vị nhất của hỗn luận. Cùng với đó Phần 2 – Nhớ người xưa, ngắm người nay cũng mang lại được cảm xúc cho người đọc. Từ việc gợi nhắc lại nhân vật “Khách viễn phương” bị lãng quên trong Truyện Kiều mang dáng dấp Nguyễn Du với lòng trắc ẩn trước thân phận con người và sự đồng cảm của số kiếp tài hoa bạc mệnh đến nỗi “Sầu xuân” trong thơ Hàn Mặc Tử, yếu tố sex trong Tỳ bà truyện của Nguyễn Bính, ngôn ngữ và đặc điểm thơ Bùi Giáng, thơ Nguyễn Bính, sự phát triển của dung lượng câu thơ Việt,… đã làm dày dặn thêm câu chuyện – sự luận bàn của Đỗ Anh Vũ. Tuy nhiên, nếu phần 1, phần 3 thực sự thú vị với những luận bàn trên cơ sở cứ liệu thành ngữ, tục ngữ, văn học, ca từ âm nhạc thì phần 2 lại bộc lộ những điểm yếu của Đỗ Anh Vũ. Có thể nhận thấy một cách rõ rệt, Vũ chỉ xác đáng, thực sự thuyết phục trên cứ liệu có thể thống kê, mô tả, phân tích. Với những thẩm định trên vùng cứ liệu trừu tượng – thế giới tinh thần của nhà văn, Vũ tỏ ra chưa thực sự thấu đáo. Vì thế, hẳn phải luận lại với Vũ về những luận bàn trong phần 2, dẫu ít nhiều, phần này cũng đáng để đọc như một tham khảo. Trong cảm nhận và hình dung của tôi, vẻ đẹp của yêu tinh thường hiện ra với sự ma mị, quyến rũ. Cứ xem lại các dẫn chứng trong văn học kì ảo, truyền kì, thần thoại, trong cả điện ảnh,… yêu tinh muốn quyến rũ con người thường hiện ra với vẻ đẹp khó cưỡng lại. Vì thế, con người mới đắm đuối, mê mẩn và sa bẫy. Nhưng, vì những trải nghiệm có phần hoang đường hay truyền tụng dân gian, yêu tinh thường bị xem là thế lực xấu xa. Sự đối lập của vẻ đẹp và sự xấu xa trên thực tế từ góc độ ngôn ngữ (diễn ngôn) chỉ là ý thức hệ, tinh thần hay tư tưởng, định kiến của con người. Nó nằm trong quan niệm hay sự quy ước. Do vậy, Đỗ Anh Vũ sử dụng Vẻ đẹp của yêu tinh đặt tên cho những luận bàn của mình, gọi đó là hỗn luận thể hiện nhận thức và thái độ nghiêm túc, đúng mực, “lịch duyệt” về các trải nghiệm đời sống và học thuật. Vũ thường ngồi với tôi, nói chuyện về thơ, nhạc và những hiện diện ngôn ngữ đời sống từ dân gian đến văn chương. Một lần, Vũ bảo tôi rằng, Vũ không muốn, không bao giờ muốn văn chương đem đến cho con người sự mỏi mệt. Thế nên, phê bình hay luận giải, Vũ đều nỗ lực mang đến những trải nghiệm hài hước, thú vị, bất ngờ cho người đọc. Thì đây, hỗn luận -Vẻ đẹp của yêu tinh là một sự bày tỏ như thế. Đó là vẻ đẹp của những gì bị khuất lấp, bị kiêng dè, cấm kị, bị xem là thô tục hay bỉ lậu. Trước ánh sáng khoa học, chúng ta cần hiểu rằng, mọi đối tượng là bình đẳng. Vũ đã chú ý đến cái mà người khác không chú ý, đã chỉ ra những hiện diện mang ý nghĩa, dù rất khác biệt, đến dị biệt, trong đời sống. Người đọc, khi chiêm ngưỡng Vẻ đẹp của yêu tinh hẳn sẽ phải ngỡ ngàng, thậm chí vỡ oà những xúc cảm về cuộc sống, mà đôi khi, vì định kiến chúng ta đã cố tình né tránh, phủ định. Sự thực, định kiến ấy đã tước đi của chúng ta cơ hội được trải nghiệm nhiều hơn, đầy đủ hơn đời sống của chính mình. Vì những niềm háo hức đang ùa đến, xin trân trọng giới thiệu Vẻ đẹp của yêu tinh cùng bạn đọc. Sự đối lập của vẻ đẹp và sự xấu xa trên thực tế từ góc độ ngôn ngữ (diễn ngôn) chỉ là ý thức hệ, tinh thần hay tư tưởng, định kiến của con người. Nó nằm trong quan niệm hay sự quy ước. Do vậy, Đỗ Anh Vũ sử dụng Vẻ đẹp của yêu tinh đặt tên cho những luận bàn của mình, gọi đó là hỗn luận thể hiện nhận thức và thái độ nghiêm túc, đúng mực, “lịch duyệt” về các trải nghiệm đời sống và học thuật.

“Di sản văn học lãng mạn – Những cách đọc khác” là một cuốn sách thú vị với cách tiếp cận đầy mới mẻ về nghiên cứu văn học. Nếu thời Phục hưng đã mở ra thời hiện đại ở phương Tây thông qua việc tạo ra tiền đề cho chủ nghĩa cổ điển của thời kỳ Ánh sáng, thì chính chủ nghĩa lãng mạn đã bổ sung và hoàn chỉnh tiền đề này để mang tính hiện đại ra toàn thế giới. Hiếm khi có một xu hướng nào ở phương Tây mà tính toàn cầu hóa lại mạnh đến vậy và có vai trò như một động lực để hiện đại hóa cho toàn thế giới ở tất cả mọi phương diện, mọi cấp độ. Điều này cho thấy chủ nghĩa lãng mạn đã để lại một di sản vô cùng to lớn và sâu rộng trong đời sống văn học và nghệ thuật. Để tìm một ví dụ về tiếng vang của văn học lãng mạn trong hiện tại, có lẽ điện ảnh là sự lựa chọn tốt nhất. Chúng ta đều biết những bộ phim bom tấn như Chạng vạng, Chúa tể những chiếc nhẫn, Harry Potter…được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên cũng rất nổi tiếng trước đó Nhưng ít ai quan tâm đến nguồn gốc của những tác phẩm siêu nhiên kỳ ảo thuộc diện best-seller này. Trong quá khứ, có một dòng văn học gọi là Gothic. Bối cảnh trong tiểu thuyết Gothic thường là lâu đài hoặc tu viện với kiến ​​trúc Gothic. Tác giả thường nhấn mạnh sự bí ẩn và kinh dị tràn ngập những căn phòng bị ma ám, lối đi ngầm dưới lòng đất và những bậc thang đầy bí mật. Và tiểu thuyết Gothic là một thể loại văn xuôi lãng mạn thống trị trong văn học Anh vào cuối thế kỷ 18 – đầu thế kỷ 19 … Đương nhiên, văn học lãng mạn không chỉ là Gothic. Tinh thần tự do mãnh liệt của nó trong cả hai khía cạnh chính trị và xã hội cũng như sáng tạo nghệ thuật đã tạo ra động lực cho văn học thế giới có những bước chuyển thực sự ngoạn mục. Bắt đầu từ khoảng năm 1750 cho đến năm 1870, văn học lãng mạn đã cống hiến cho nhân loại những tên tuổi lẫy lừng như Jean-Jacques Rousseau, Johann Wolfgang von Goethe, Lord Byron,Victor Hugo, Edgar Allan Poe, Aleksandr Sergeyevich Pushkin… Chủ nghĩa lãng mạn được coi là một bước chuyển quan trọng để văn học cổ điển chuyển sang một trang mới, những “khuôn vàng thước ngọc” bị phá hủy để nhường chỗ cho các xu hướng sáng tạo mới mẻ đầy hấp dẫn. Cuốn sách Di sản văn học lãng mạn – những cách đọc khác. Dư âm của văn học lãng mạn lan tỏa mạnh mẽ đến nỗi các tác phẩm hiện thực và tượng trưng sau này được nhiều học giả phương Tây cho rằng chúng chỉ là sự tiếp nối của văn học lãng mạn, hay nói cách khác, chúng thuộc về lãng mạn hậu kỳ. Do đó, lãng mạn hậu kỳ sẽ bao gồm nhiều cây bút lớn như Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud, Stendhal, Fyodor Dostoyevsky, chị em nhà Bronte…Nếu quan niệm như vậy, bạn có thể thấy các tác giả vĩ đại mà các nhà văn của thế kỷ 20 bị ảnh hưởng sâu sắc phần lớn đều nằm trong giai đoạn lãng mạn và lãng mạn hậu kỳ. Có thể thấy rằng các tác phẩm của văn học lãng mạn vẫn là nguồn cảm hứng bất tận cho các tác giả hiện đại. Nói cách khác, văn học hiện đại sẽ không thể có được diện mạo như ngày nay nếu không có suối nguồn văn học lãng mạn. Trong cuốn sách Di sản văn học lãng mạn – Những cách đọc khác, độc giả có thể hình dung rõ những ảnh hưởng của xu hướng lãng mạn trong văn học thế giới. Ngoài ra, độc giả cũng có thể khám phá những chủ đề chính của văn học lãng mạn chưa được Việt Nam quan tâm nhiều như Chủ nghĩa tự do, Thiên nhiên, Sự quyến rũ của cái ngoại lai (exotic), Siêu nhiên để làm nổi bật sự đóng góp của văn học lãng mạn cho các giai đoạn văn học sau này, đặc biệt là văn học hiện đại. Có một thực tế là văn học lãng mạn dường như bị lãng quên trong khi trên thế giới nó vẫn được nghiên cứu rất nghiêm túc. Thậm chí có rất nhiều tác phẩm lãng mạn đã được khám phá lại trong trường ảnh hưởng của lý thuyết mới. Ngoài ra, Di sản văn học lãng mạn – Những cách đọc khác sẽ đưa độc giả đến những cách đọc và diễn giải khác nhau về trào lưu văn học lãng mạn nói chung và một số tác phẩm lãng mạn kinh điển nói riêng. Đây là những cách đọc từ nền tảng triết học, từ góc độ xã hội học hay tiếp nhận so sánh văn học với một chủ đề, và những quan điểm mới về các hiện tượng văn học lãng mạn huy hoàng một thời

Thi nhân Việt Nam là tên cuốn sách vừa là hợp tuyển vừa là nghiên cứu, phê bình về phong trào thơ mới Việt Nam, do hai anh em nhà văn Hoài Thanh và Hoài Chân biên soạn. Đây là một hợp tuyển thơ đầu tiên của thời kỳ Thơ mới, ghi nhận lại những tên tuổi nhà thơ và những bài thơ giá trị trong khoảng 1932-1941. Cuốn sách bình luận theo phương pháp chủ quan, được nhiều nhà văn đánh giá rất cao về giọng bình và trình độ cảm nhận của tác giả. Cuốn sách ra đời ngay vào thời kỳ đỉnh cao của phong trào Thơ mới (1941), khi các thi nhân ưu tú nhất của thời kỳ này, như Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mạc Tử, Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Vỹ, Đoàn Phú Tứ v.v. đã xuất bản những tác phẩm hay nhất của mình (như Gửi hương cho gió của Xuân Diệu, Lửa thiêng của Huy Cận, Thơ Hàn Mạc Tử, Thơ say của Vũ Hoàng Chương…), cũng là thời điểm quan niệm “nghệ thuật vị nghệ thuật” của Hoài Thanh đang ở đỉnh cao. Gọi là “đỉnh cao” vì thời gian sau 1941, theo cách mạng, quan niệm của Hoài Thanh chuyển dần thành “nghệ thuật vị nhân sinh” cho đến một mức cực đoan là chính ông muốn xóa sổ cuốn Thi nhân Việt Nam bằng những lời chỉ trích “cái tôi” bỉ mị ngày xưa, trong cuốn đó, một cách cực kỳ gắt gao. “Chưa bao giờ người ta thấy xuất hiện cùng một lúc một hồn thư rộng lớn như Thế Lữ, mơ màng như Lưu Trọng Lư, hùng tráng như Huy Thông, trong sáng như Nquyền Nhược Pháp, ảo não như Huy Cận, quê mùa như Nguyễn Bính, kì dị như Chế Lan Viên…. và thiết tha, rạo rực, băn khoăn như Xuân Diệu” “Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận.” Tất cả những ai đi qua chương trình Ngữ văn bậc THPT chắc ít nhiều cũng đã từng nghe thầy cô nhắc đến hai nhận định trên. Đó là những nhận định được rút từ tập “Thi nhân Việt Nam” của hai tác giả Hoài Thanh- Hoài Chân- cuốn sách gối đầu giường của bao thế hệ học sinh Việt Nam- cuốn sách không thể thiếu đối với những người theo môn Văn. Đọc sách, chúng ta sẽ được hiểu rõ hơn về 46 nhà thơ, 169 bài thơ tiêu biểu cho phong trào Thơ Mới. Nhưng nếu chỉ là một tuyển tập, hẳn sức sống của cuốn sách sẽ không lâu dài, bền bỉ được như vậy. Lồng vào những phần trích dẫn đó là những nhận định, phê bình của hai tác giả. Và đó mới là phần hồn của tác phẩm. Hầu hết những tác phẩm được tuyển vào “Thi nhân Việt Nam” đều là những bài thơ hay. Điều đó thể hiện “con mắt tinh đời”, “lấy hồn tôi để hiểu hồn người” của Hoài Thanh- Hoài Chân. Hai tác giả từng tâm sự rằng “Thi nhân Việt Nam” hình thành do công sức sưu tầm, tuyển chọn từ “hơn một vạn bài thơ dở” qua nhiều sách báo suốt trong mười năm (từ 1932 đến 1941). Do đó, bộ mặt của phong trào Thơ Mới đã được tóm lược một cách đầy đủ và khúc chiết nhất để độc giả có thể dễ hình dung về “một thời đại trong thi ca”. Từ đầu thế kỷ XX đến những năm trước Cách mạng tháng Tám 1945 là giai đoạn nở rộ của nhiều tài năng văn chương Việt Nam trong tiến trình hiện đại hóa nền văn học dân tộc. Ngoài những thể loại như truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ… thì phê bình văn học cũng đã hình thành và phát triển. “Thi nhân Việt Nam” xứng đáng là một trong những cuốn sách phê bình thơ xuất sắc nhất, góp vào thành công chung của văn học Việt Nam đương thời.

Khoảnh khắc sinh tử, thơ bật ra xoa dịu cho lòng cay đắng, thơ bật ra vuốt mắt cho kẻ sa lầy, để rồi ngàn năm sau thơ phục dựng trái tim bậc kiêu hùng ngã ngựa vẫn múa kiếm hát vang! Xã hội càng tiến bộ, thơ càng được in ồ ạt. Tín hiệu ấy đáng mừng chứ không phải đáng lo, bởi ai cũng được bày tỏ niềm riêng, ai cũng được dự phần sáng tạo. Tuy nhiên, đó cũng là thách thức cho độc giả, đòi hỏi phải chọn lọc hơn, phải tinh tế hơn. Trước bao nhiêu vần điệu du dương đầy thỏa mãn, người đọc lương thiện sẽ dễ dàng nhận thấy nhiều sự thật ê chề và nhiều trắc ẩn chênh vênh bị xua đuổi khỏi những trang thơ tán tụng đong đưa. Quá trình đô thị hóa hối hả, nhiệm vụ nặng nề của thi ca là níu giữ giùm cộng đồng chút giá trị ít ỏi của những vẻ đẹp thoáng qua như những nỗi mơ mộng hắt hiu. Thế kỷ 21, dù áp dụng ẩn dụ mạnh mẽ và dù theo đuổi trường phái tân kỳ, thì vai trò của nhà thơ cũng sẽ lu mờ dần trong tài sản tinh thần hiện đại, nếu chúng ta không học cách bênh vực sự chân thành lặng lẽ đang chới với giữa sự toan tính khéo léo và sự hào nhoáng tráo trở. Đức tin dành cho thi ca vẫn còn nguyên, nếu từ run rẩy chữ nghĩa mong manh nhói lên giọng thơ buồn u uẩn góp phần hóa giải tổn thương thời đại! Những câu thơ viết trên tờ giấy úa nhàu hoặc những câu thơ viết trên màn hình di động, đều không thể che đậy được tâm trạng cô đơn của nhà thơ. Trong hữu hạn kiếp người, một cá nhân vô cùng nhỏ bé khi so sánh với một đám đông, nhưng một cá nhân vẫn đại diện cho một đám đông lúc bài thơ bắt đầu bằng thái độ phân vân giữa việc nâng niu cái phổ quát và việc tôn trọng cái khác biệt. Thơ nối gần gũi với mông lung! Thơ nối bận bịu với xa vắng! Người Việt muốn hội nhập văn hóa thế giới, điều trước tiên phải làm là tự soi rọi tâm hồn mình, để suy nghiệm tâm hồn Việt nắng mưa nhẫn nại, tâm hồn Việt gió mây chịu đựng, tâm hồn Việt dằn vặt yêu thương, tâm hồn Việt bãi bờ tha thứ, tâm hồn Việt đại ngàn khoan dung. Thi ca có thể gánh vác sứ mệnh ấy, nếu công chúng chia sẻ được những thao thức của nhà thơ chưa bao giờ khô cạn trên từng dòng bản thảo xanh xao. Tập sách này được hoàn thành không có tham vọng gì lớn lao, ngoài mục đích truy vấn một câu hỏi vừa âm thầm vừa sốt ruột: Nhiều nhà thơ đã thả ưu tư vào bộn bề hôm nay như hoa rơi hữu ý, lẽ nào bạn đọc lại như nước chảy vô tình…?

“Tiếp cận thơ Hồ Chí Minh, vấn đề đầu tiên được đặt ra là, làm sao để hiểu đúng, hiểu trúng thơ Bác, bởi thơ Bác giản dị, dễ hiểu nhưng lại hàm xúc, tinh tế, ẩn nhiều ý tưởng. Vì thế, trong quá trình nghiên cứu, thẩm bình thơ Hồ Chí Minh, chúng tôi đặt cho mình việc làm đầu tiên phải tìm xuất xứ từng bài thơ. Chúng tôi quan niệm mỗi bài thơ là một tác phẩm văn học sinh động của sự sống; một tác phẩm ra đời bao giờ cũng nằm trong mối tương tác chặt chẽ, khăng khít giữa tác giả và đời sống xã hội. Nắm vững tiểu sử, sự nghiệp tác giả. Đối với tác giả Hồ Chí Minh càng phải như thế. Một người có ảnh hưởng lớn đến thời cuộc, đến vận mệnh và hướng đi của cả dân tộc, người đã mở ra cho đất nước, dân tộc một thời đại mới – thời đại Hồ Chí Minh. Việc hiểu biết tiểu sử, sự nghiệp lại cũng không chung chung, mà phải hiểu biết kỹ lưỡng từng đoạn đời và những thời đoạn mà tác giả gửi gắm thể hiện tình cảm, ý tưởng của mình bằng thơ. Lại nữa, cần biết được tâm thế của nhà thơ khi làm bài thơ (ái, ổ, nộ, hỉ, ai, lạc) cùng với tư duy thơ của tác giả. Tìm đọc những bài viết, bài nói của Bác có liên quan đến nội dung những bài thơ của Bác, những bài nói, bài viết của Bác có thơ xen trong văn và đọc các hồi ký của các vị lão thành cách mạng kể về những ngày tháng làm việc bên Bác, được nghe Bác đọc thơ, những bài thơ Bác mới làm… Trong điều kiện có thể, đến những nơi tác giả đã nẩy ra cảm hứng thơ, những nội dung hiện thực cuộc sống được phản ánh trong thơ để khảo sát, để được sống trong không gian tâm tưởng đã sản sinh ra bài thơ. Về việc này, chúng tôi có được thuận lợi, may mắn đã đến được những nơi mà Bác đã cho ra đời những bài thơ hoặc phản ánh trong thơ như Việt Bắc, các nơi Bác bị giam ở tỉnh Quảng Tây, một số tỉnh ở Trung Quốc, khu HácLem, tượng nữ thần tự do ở Mỹ, Tốttenham ở Anh, Pari ở Pháp, Vùng Đông Bắc Thái Lan,… là những nơi có các sự kiện, cảm xúc mà Bác đã ghi lại bằng thơ. Như vậy, khi tìm hiểu xuất xứ bài thơ, phải tìm hiểu, xác định cho được hoàn cảnh, văn cảnh và tâm cảnh đã tạo nên bài thơ đó. Với cách làm như trên, chúng tôi nhận thấy có bài thơ khi tìm xuất xứ đạt độ chính xác 100%, có những bài chỉ mới đạt 90% trở lên, cần tiếp tục tìm hiểu thêm, và cần ý kiến, hiểu biết của độc giả bổ sung thêm để độ chính xác cao hơn.” – Trích bài viết Lê Xuân Đức

Ngô Tất Tố là một nhà văn, nhà báo, nhà văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam. Trong suốt cuộc đời của mình, Ngô Tất Tố luôn lựa chọn “dấn thân” tiến bước trên con đường viết lách. Từ cựu học chuyển sang tân học, tác giả đã cho biết bao thế hệ độc giả thấy được sức sáng tạo văn học của một nhà văn tiên phong sáng lập và phát triển trào lưu văn học mới – văn học hiện thực; ngạc nhiên bởi sự vững vàng trụ lại ở hàng đầu những cây báo bút chiến mang tư tưởng tân tiến góp phần thúc đẩy sự chuyển mình mạnh mẽ của báo chí nước nhà; và nể trọng bởi bút lực dồi dào trong việc dịch thuật, khảo cứu. Những tác phẩm của Ngô Tất Tố vẫn còn giữ nguyên giá trị văn học và xã hội cho đến ngày hôm nay. Chân dung Ngô Tất Tố đã hệ thống lại toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp của Ngô Tất Tố, vẽ nên một bức tranh toàn diện và sinh động nhất về chân dung một nhà văn, nhà báo, nhà văn hóa lớn qua danh mục các tác phẩm đã công bố, đã được đăng báo, in thành sách trong ba phần tư thế kỷ vừa qua cùng những tư liệu quý giá mới được phát hiện. Đồng thời, nhóm tác giả cũng đính chính lại những thông tin chưa chính xác về nhà văn, nhà báo Ngô Tất Tố. Cuốn sách còn có nhiều hình ảnh minh họa được lấy từ bộ ảnh tư liệu gia đình của nhà văn. Cuốn sách là tư liệu hữu ích cho việc tra cứu và nhận biết một cách chính xác các thông tin về tác gia, tác phẩm Ngô Tất Tố.

Với Lương Đức Thiệp, Văn học là sản phẩm và vũ khí của đấu tranh đẳng cấp. Đừng hiểu sai vấn đề! Văn chương dùng để gieo rắc những ý tưởng vào ý thức dân chúng. Đừng hiểu sai vấn đề! Xung đột đẳng cấp càng gắt gao, thì “vũ khí” phải càng sắc bén. Đừng hiểu sai vấn đề! Dù văn sĩ “lẻ loi” và “vô tư” đến đâu cũng phải chịu sức chi phối âm u của quyền lợi đẳng cấp. Được vậy hay quá!. Được vậy hay quá! Một cuốn sách thật tốt cho những ai muốn tìm hiểu về thơ văn, chìm đắm mình trong từng câu luận logic và sắc bén. Qua đó, ta còn nhận thấy được một thời đại thi ca hùng tráng và cũng như sự vội vã của thơ mới đến sai lầm của thi sĩ. Và vì thế, ta cũng như thơ, cũng sẽ được khoác một chiếc áo mới nữa trên con đường làm giàu tri thức.

"Chưa bao giờ người ta thấy xuất hiện cùng một lúc một hồn thư rộng lớn như Thế Lữ, mơ màng như Lưu Trọng Lư, hùng tráng như Huy Thông, trong sáng như Nquyền Nhược Pháp, ảo não như Huy Cận, quê mùa như Nguyễn Bính, kì dị như Chế Lan Viên.... và thiết tha, rạo rực, băn khoăn như Xuân Diệu” “Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận.” Tất cả những ai đi qua chương trình Ngữ văn bậc THPT chắc ít nhiều cũng đã từng nghe thầy cô nhắc đến hai nhận định trên. Đó là những nhận định được rút từ tập “Thi nhân Việt Nam” của hai tác giả Hoài Thanh- Hoài Chân- cuốn sách gối đầu giường của bao thế hệ học sinh Việt Nam- cuốn sách không thể thiếu đối với những người theo môn Văn. Đọc sách, chúng ta sẽ được hiểu rõ hơn về 46 nhà thơ, 169 bài thơ tiêu biểu cho phong trào Thơ Mới. Nhưng nếu chỉ là một tuyển tập, hẳn sức sống của cuốn sách sẽ không lâu dài, bền bỉ được như vậy. Lồng vào những phần trích dẫn đó là những nhận định, phê bình của hai tác giả. Và đó mới là phần hồn của tác phẩm. Hầu hết những tác phẩm được tuyển vào "Thi nhân Việt Nam" đều là những bài thơ hay. Điều đó thể hiện "con mắt tinh đời", "lấy hồn tôi để hiểu hồn người" của Hoài Thanh- Hoài Chân. Hai tác giả từng tâm sự rằng “Thi nhân Việt Nam” hình thành do công sức sưu tầm, tuyển chọn từ "hơn một vạn bài thơ dở" qua nhiều sách báo suốt trong mười năm (từ 1932 đến 1941). Do đó, bộ mặt của phong trào Thơ Mới đã được tóm lược một cách đầy đủ và khúc chiết nhất để độc giả có thể dễ hình dung về “một thời đại trong thi ca”. Từ đầu thế kỷ XX đến những năm trước Cách mạng tháng Tám 1945 là giai đoạn nở rộ của nhiều tài năng văn chương Việt Nam trong tiến trình hiện đại hóa nền văn học dân tộc. Ngoài những thể loại như truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ… thì phê bình văn học cũng đã hình thành và phát triển. “Thi nhân Việt Nam” xứng đáng là một trong những cuốn sách phê bình thơ xuất sắc nhất, góp vào thành công chung của văn học Việt Nam đương thời. Cuốn sách được tái bản liên tục trong nhiều năm và trở thành món quà mình tặng rất nhiều người, đặc biệt là học sinh. Bản mình giữ và chụp hình trên đây là của nhà xuất bản Văn học, xuất bản năm 1988. Nhìn cái bìa, chao ơi là yêu ^^.