Sự Minh Định Của Địa Lý Reviews

Khá giống với cảm nhận khi đọc những tiểu thuyết bom tấn của tác giả Dan Brown, như "Mật mã Davinci" hoặc "Thiên thần và ác quỷ", "Sự minh định của địa lý" đem lại cho tôi cảm giác thực sự phấn khích, một cơ hội để ôn lại, kiểm chứng và mở rộng vốn kiến thức địa lý, lịch sử đã nhiều phần cũ kỹ bụi bặm, lâu ngày không đụng đến của mình. Với những tiểu thuyết của Dan Brown, mạch truyện được xây dựng trên nền không gian địa lý của một vài quốc gia châu Âu, tập trung vào giai đoạn lịch sử những thế kỷ từ 14 - 18. Nhưng khi qua Kaplan, chiều kích địa lý sẽ là toàn bộ trái đất, với dòng thời gian trải dài hàng nghìn năm, từ những nền văn minh lớn đầu tiên của loài người cho đến những sự kiện của thế giới hiện đại cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21. Qua từng trang sách, nhận thức và hiểu biết của người đọc về thế giới này sẽ trở nên phong phú và thực tiễn hơn, hình thành những tri thức địa chính trị thường thức để chúng ta có thể nắm bắt và hiểu một cách khái lược những sự kiện đã qua, những diễn biến thời sự hiện nay và đôi khi là mạnh dạn tự đưa ra lý giải cá nhân cho câu hỏi tại sao thế giới lại đang vận hành như vậy.

Phần cuối cùng của cuốn sách đề cập tới vai trò của Mỹ trong một thế giới mới mà các lợi thế về địa lý không còn là lợi thế hoàn toàn nữa, khi sức mạnh của các loại vũ khí tối tân đã vượt qua cả tầm cản trở của đại dương. Nước Mỹ sẽ tiếp tục vai trò của một cường quốc lãnh đạo thế giới như thế nào?

Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, thì mọi vấn đề trên thế giới đều có ảnh hưởng tới chúng ta. Việt Nam nằm trên một vị trí địa lý đặc biệt: tuy rất thuận lợi nhờ đường biển dài, ngay cửa ngõ của nhiều chặng giao thương quốc tế - nhưng lại sát ngay cạnh một người láng giềng khổng lồ đang bành trướng sức mạnh. Tham vọng và lợi thế địa lý của Trung Quốc được tác giả đề cập khá rõ trong cuốn sách này.

Thông qua phân tích những xung đột suốt nhiều thế kỷ, cuốn “Sự minh định của địa lý” đã chứng tỏ tính cách vĩnh cửu của chủ nghĩa xung đột. Tác giả cho rằng các quốc gia đều kiên định đường lỗi duy trì hoặc mở rộng bờ cõi của mình. Cuốn sách này viết ra trong thập niên thứ 2 của thế kỷ 21, khi trào lưu dân tộc chủ nghĩa xuất hiện khắp nơi, đặc biệt ngay ở những quốc gia có truyền thống dân chủ lâu đời như châu Âu và Mỹ, dưới cái cớ là chống lại khủng bố và nhập cư.

Vì vậy, cuốn sách này có hữu ích hay không, có lẽ những người yêu thích chính trị thì không nên bỏ qua.

Các vấn đề như “Hoàn cảnh địa lý của sức mạnh Trung Hoa” – hay tại sao Trung Quốc lại luôn luôn là một cường quốc – được tác giả lý giải dưới góc nhìn vị trí địa lý. Kế ngay bên Trung Quốc là một cường quốc khác: Ấn Độ - thì lại đối mặt với nhiều vấn đề khó khăn hơn nhiều. Kaplan đánh giá Ấn Độ là “đất nước bị kẹt giữa hai thế giới”.

Ông viết: “Khi Hoa Kỳ và Trung Quốc trở thành những đối thủ lớn về quyền lực thì hướng đi mà Ấn Độ lựa chọn có thể quyết định diễn biến địa chính trị tại đại lục Á Âu trong thế kỷ 21”. Tác giả phân tích tỉ mỉ vị thế của đất nước đông dân thứ nhì thế giới này trong bối cảnh của một tiểu lục địa bị kẹt trong tam giác quyền lực với các nước đầy tham vọng xung quanh.

Trong phần 1 của cuốn sách: “Những người nhìn xa trông rộng”, tác giả cho rằng “trong mớ bòng bong của những diễn biến đảo lộn xã hội và của một thế giới dường như ngày càng khó quản lý, địa lý cho ta vũ khí để định một hướng đi”.

Phần thứ 2 của cuốn sách: “Bản đồ thời kỳ đầu thế kỷ 21”, R.Kaplan tập trung về phân tích địa lý các bộ phận của châu Âu; về bối cảnh địa lý đã ảnh hưởng tới dân tộc Nga và nước Nga như thế nào. Qua đó, ông cũng suy ngẫm về việc tại sao nước Nga lại có những bước đi quân sự và chiến lược như vậy.

“Sự minh định của địa lý” trình bày một cái nhìn tương đối toàn cảnh về bối cảnh chung của nền chính trị toàn cầu cận đại và tới hiện nay trong mối tương quan với biên giới địa lý.

Xuất phát từ các vấn đề địa chính trị trong thế kỷ trước đã tạo nên những cuộc chiến tranh quy mô vùng (chương “Từ Bosnia tới Baghdad”) cho tới những cuộc chiến toàn cầu (chương “Địa chính trị phục vụ Đức quốc xã”) – tác giả cũng đề cập tới “Sự ra đời của quyền lực Mỹ” và các cuộc tranh giành ảnh hưởng trên biển nhiều thập kỷ qua.

Luận điểm xuyên suốt cuốn sách là: địa chính trị là sự ảnh hưởng của hoàn cảnh địa lý tới động cơ sinh tồn và phát triển của loài người. Tác giả đã nêu bật vai trò nền tảng của địa lý trong cuộc đấu tranh bất tận về quyền lực trên toàn thế giới, qua đó gián tiếp đưa ra những gợi ý giúp chúng ta hiểu được vị thế chính trị của đất nước mình. Việt Nam là một nước lớn hay nhỏ, và những tiêu chí nào để xem xét điều này? Một điều thú vị: trong công trình nghiên cứu này, Kaplan đã gọi Việt Nam là quốc gia trung bình, xếp cùng loại với Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ... Có lẽ, dân số lớn, tài nguyên phong phú, cùng với vị trí địa lý mà nhiều quốc gia khác mơ ước là những lợi thế không thể chối cãi của quốc gia này. Thế giới nhìn thấy tiềm năng của Việt Nam rất nhiều, còn không biết Việt Nam thì thế nào... 

Những vùng địa lý lớn khác được tác giả tập trung phân tích bao gồm châu Âu, Nga, Brazil, Trung Quốc, Ấn Độ, trung Á, thế giới Ả Rập, bắc Phi. Chương cuối cùng được dành để nói về Mỹ, Mexico, những vấn đề giữ hai quốc gia này, xuất phát từ trong lịch sử và đang kéo dài nhức nhối đến hiện tại. Đọc đến đây, tôi thấy tự cười mình một chút vì đã hơi vội vàng phản đối tư tưởng cực đoan của ngài Donald Trump trong đợt bầu cử Tổng thống năm 2016. Hồi ấy, tôi cũng thấy ghét ông này, nghiêng về phe những người ủng hộ bà Hillary Clinton. Tuy nhiên, ông Trump có cái lý của mình, và ông ấy là Tổng thống thứ 45 của Hoa Kỳ. 

Tóm lại, "Sự minh định của địa lý" là cuốn sách dễ gây được sự tò mò và chú ý ngay từ tiêu đề, một công trình nghiên cứu nghiêm túc với lối viết trí tuệ và sắc sảo. Giá trị mà nó mang lại cho người đọc là không thể phủ nhận. Tác phẩm rất đáng để đọc

Tại sao châu Phi lại quá nghèo? 

Tại sao Trung Quốc lại quan trọng hơn Brazil? 

Tại sao Mỹ và Anh lại có thể bênh vực cho tự do? ...cùng rất nhiều những câu hỏi hấp dẫn và quan trọng khác liên quan đến địa chính trị thế giới, được chuyên gia Robert D. Kaplan trình bày một cách sâu sắc trong "Sự minh định của địa lý". 

Đây là một cuốn sách hay và đáng đọc về chủ đề địa chính trị. Mở đầu, người đọc sẽ thường xuyên phải đối mặt với những cụm từ khó, những câu văn dài 5 - 10 dòng có kích thước tương đương một đoạn văn ngắn. Chỉ một chút không tập trung thôi là bạn có thể bị trượt khỏi ý tứ của câu văn ấy, hệ quả là lại phải cất công đọc lại. 

Cuốn sách mình đọc chiều nay. Đáng đọc và cách viết cũng không quá phức tạp. Một cuốn sách bàn về chính trị từ góc nhìn của một chuyên gia về địa chính trị.

Đọc xong thì hiểu thêm là Việt Nam ta cần phải ngắm nghía kỹ vị trí địa lý của mình trước khi đưa ra bất kỳ quyết sách đối nội đối ngoại nào 🙂

Tại sao châu Phi lại quá nghèo?

Châu Phi nghèo dù nó là lục địa lớn thứ hai, với diện tích gấp 5 lần châu Âu. Nhưng bờ biển châu Phi hiếm những cảng tự nhiên tốt, ngoại trừ các hải cảng ở Đông Phi. Rất ít các dòng sông ở đây có thể dùng cho giao thông thủy hướng từ biển vào, vì vậy chúng khiến phần nội địa của châu Phi bị cô lập đặc biệt với vùng duyên hải. Sa mạc Sahara trong suốt nhiều thế kỷ đã gây cản trở cho sự tiếp xúc của con người từ phía Bắc xuống … Thế giới tự nhiên đã tạo ra nhiều thứ cản trở châu Phi trên hành trình đi tới hiện đại.

Tại sao Trung Quốc lại quan trọng hơn Brazil?

Trung Quốc quan trọng hơn Brazil, vì dù giả dụ có cùng mức độ tăng trưởng kinh tế và cùng cỡ về dân số, Brazil không bao quát được những tuyến giao thông chủ chốt trên biển nối các đại dương và châu lục như Trung Quốc. Brazil nằm cô lập ở Nam Mỹ, về mặt địa lý bị đẩy xa khỏi những khối lục địa khác, cũng như xa các cường quốc lớn khác.

Tại sao nước Mỹ và Anh lại có thể bênh vực cho tự do?

Chính điều kiện địa lý đã giúp Hoa Kỳ duy trì sự thịnh vượng của mình, và có lẽ nó cũng đã tạo ra chủ nghĩa vị tha mang tính toàn nhân loại của nước Mỹ.

Họ (Mỹ và Anh) bênh vực cho tự do chỉ vì họ được những đường biên giới biển bảo vệ khỏi những “kẻ thù của tự do” từ phía đất liền. Chủ nghĩa quân phiệt và chủ nghĩa thực dụng của châu Âu suốt nửa đầu thế kỷ 20 là kết quả của một hoàn cảnh địa lý, chứ không phải vì tính cách bẩm sinh. Các quốc gia châu Âu không thể rút lui qua một đại dương trong trường hợp xảy ra một tính toán sai lầm về quân sự.

Cuốn sách Sự minh định của địa lý của tác giả người Mỹ Robert D. Kaplan được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2012 (New York, Random House, 2012) với phụ đề đầy đủ là Bản đồ nói với chúng ta điều gì về những cuộc xung đột sắp tới và cuộc chiến đấu chống lại số phận, tái bản vào năm 2013 có bổ sung thêm một Lời bạt quan trọng với tiêu đề Biên giới thay thế cho ranh giới.

Là giáo sư tại Học viện Hải quân Annapolis, R. Kaplan cũng là thành viên của Hội đồng Quốc phòng Hoa Kỳ từ 2009 đến 2011. Sự trải nghiệm và kinh nghiệm của ông với tư cách một nhà báo trên khắp các nẻo đường thế giới cùng những hiểu biết trong lĩnh vực Khoa học Chính trị đã giúp ông trở thành một chuyên gia về địa chính trị thường xuyên được Lầu Năm góc tham khảo ý kiến.

Trong cuốn sách, đầu tiên, tác giả điểm lại lý thuyết địa chính trị của Alfred Thayer Mahan, Halford J. Mackinder và Nicholas J. Spykman. Tác giả nêu ý kiến: ngày nay người ta không còn có thể khẳng định rằng chiều kích địa lý đã không còn ý nghĩa, như có người đã từng khẳng định sau sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ. Theo ông, thực ra địa lý chưa từng bị bỏ qua, nhưng dường như nó đã bị lãng quên và ai đó đã đưa ra định đề, theo đó việc cho rằng công nghệ đã xóa bỏ địa lý chỉ là một ý kiến mơ hồ. Tuy nhiên, tác giả cũng cảnh báo về mối nguy của việc suy tôn quá mức vai trò của địa lý, bởi vì tuy nó có ảnh hưởng đến các sự kiện, nhưng theo cách xác suất, tức là không hoàn toàn quyết định được chúng.

Tiếp đó, R. Kaplan nhấn mạnh một nội dung mang tính luận giải độc đáo những đặc điểm của nước Nga và người Nga. Theo ông, do không có những đường biên giới biển ấm và ổn định, nên nước này rơi vào tình thế không yên ổn với các nước láng giềng. Đã mấy trăm năm nay, nước Nga mơ ước sở hữu những cảng biển nước ấm, không bị đóng băng về mùa đông…, mà có lẽ quân cảng Sevastopol cũng nằm trong số những giấc mơ ấy. Một nhận xét mang tính Quyết định luận khác, nhưng cũng đáng được suy ngẫm, là ảnh hưởng sâu sắc của khí hậu lục địa khắc nghiệt và hình thể của lãnh thổ đối với tính khí người Nga và lịch sử nước Nga.

Ở phần tiếp theo, cuốn  sách trình bày một vấn đề nóng hổi của thời đại, được nhìn từ cách tiếp cận theo dài hạn, dồn nén trong một chương duy nhất dài 36 trang: “Braudel, Mexico và tầm nhìn chiến lược”. Theo quan điểm này, các lực gây tác động của địa lý hợp sức tạo ra những khuynh hướng lớn trong lịch sử đôi khi diễn ra suốt nhiều thế kỷ. Vận dụng luận thuyết với khái niệm dài hạn, tác giả tìm cách giải thích rằng Hoa Kỳ đang bị đe dọa bởi Mexico và 111 triệu cư dân của nó.

Xuyên suốt cả công trình này, R. Kaplan nhắc nhớ không ngừng và tuyên truyền cho một khái niệm rất kinh điển về địa lý và hoàn cảnh địa lý, bao gồm những sự kết hợp khác nhau của mấy yếu tố chủ chốt là không gian, hình thể địa hình, vị trí theo vĩ độ, và trùm lên tất cả là khung cảnh tự nhiên được thể hiện qua các bản đồ tự nhiên. Đó là hai khái niệm gắn bó chặt chẽ với nhau: vai trò của hoàn cảnh địa lý theo hướng Quyết định luận địa lý và vấn đề địa chính trị thể hiện qua cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa các quốc gia, các cường quốc và các vùng địa chính trị.

Dường như tác giả muốn cố kiểm tra xem liệu các thuyết về Vùng đất Trái tim Đại lục Á-Âu (Heartland trong sơ đồ Mackinder), về Miền Duyên hải phía nam Đại lục Á-Âu (Rimland trong sơ đồ Spykman) và về Sức mạnh Biển trong sơ đồ Mahan có còn phù hợp để vận dụng cho những vùng miền địa chính trị chủ chốt của hành tinh chúng ta trong thế kỷ XXI, nhất là gắn với vòng cung nóng bỏng vì khủng hoảng từ vùng đất Maghreb tới tiểu lục địa Ấn Độ và châu Á nói chung. 

Cuốn sách này đã tạo cớ để mở ra một cánh cửa cho sự phê phán. Phần cuối công trình có nội dung gây tranh cãi nhiều nhất, rất điển hình cho một dạng suy lý về địa chính trị. Nó được đón nhận rất khác nhau.

Henry Kissinger thì coi đây là “một cuốn sách kỳ diệu”, trong khi các tác giả trường phái Pháp thì có khuynh hướng phê phán, chê bai, thậm  chí có người không ngần ngại cho rằng đây là một mớ những điều mâu thuẫn! Đánh giá sau cùng thế nào xin dành quyền phán xét cho bạn đọc.

***

Cuốn sách Sự minh định của địa lý của tác giả người Mỹ Robert D. Kaplan được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2012 (New York, Random House, 2012) với phụ đề đầy đủ là Bản đồ nói với chúng ta điều gì về những cuộc xung đột sắp tới và cuộc chiến đấu chống lại số phận, tái bản vào năm 2013 có bổ sung thêm một Lời bạt quan trọng với tiêu đề Biên giới thay thế cho ranh giới. Trong khi dịch, chúng tôi sử dụng bản dịch tiếng Pháp của Anais Goacolon, NXB. Toucan, Paris, 2014 - La Révanche do la Gesographie, với phụ đề Ce que les Cartes nous disent des Conflits à venir; đồng thời, luôn đối chiếu so sánh với bản gốc tiếng Anh năm 2013.

Là giáo sư tại Học viện Hải quân Annapolis, R. Kaplan cũng là thành viên của Hội đồng Quốc phòng Hoa Kỳ từ 2009 đến 2011. Sự trải nghiệm và kinh nghiệm của ông với tư cách một nhà báo trên khắp các nẻo đường thế giới cùng những hiểu biết trong lĩnh vực Khoa học Chính trị đã giúp ông trở thành một chuyên gia về địa chính trị thường xuyên được Lầu Năm góc tham khảo ý kiến.

Cuốn sách có phần Mở đầu dài 10 trang [Số trang của bản gốc tiếng Anh. (BT) (Tất cả các chú thích chân trang của người biên tập trong cuốn sách này đều được đánh dấu (BT); tất cả các chú thích chân trang còn lại là của người dịch.)], mang tiêu đề “Những đường biên giới” với nội dung khá phong phú. Tiếp theo là ba phần với khối lượng không đồng đều: Phần I - “Những người nhìn xa trông rộng” dài 101 trang, Phần II - “Bản đồ thời kỳ đầu thế kỷ XXI” dài 244 trang, và Phần III - “Châu Mỹ đối mặt với vận mệnh của mình”, với một chương duy nhất dài 36 trang.

Lời nói đầu được viết theo kiểu dẫn dắt người đọc ra thực địa để chiêm nghiệm sức ép của hoàn cảnh địa lý đối với con người, qua đó tác giả định ra khuôn khổ, theo đó địa lý đã từng gắn với chủ nghĩa định mệnh nên đã bị lên án rằng tư duy theo kiểu địa lý đồng nghĩa với việc giới hạn những sự lựa chọn của con người. Tuy nhiên, không cần phải là người theo Quyết định luận cũng có thể nhận ra rằng điều kiện địa lý luôn có tầm quan trọng sống còn. Nói cách khác, trong mớ bòng bong của những diễn biến đảo lộn xã hội và của một thế giới dường như ngày càng khó quản lý, địa lý cho ta vũ khí để định ra một hướng đi.

Trong Phần I - “Những người nhìn xa trông rộng”, tác giả điểm lại lý thuyết địa chính trị của Alfred Thayer Mahan, Halford J. Mackinder và Nicholas J. Spykman. Nhân việc đó ông nêu ý kiến: ngày nay người ta không còn có thể khẳng định rằng chiều kích địa lý đã không còn ý nghĩa, như có người đã từng khẳng định sau sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ. Theo ông, thực ra địa lý chưa từng bị bỏ qua, nhưng dường như nó đã bị lãng quên và ai đó đã đưa ra định đề, theo đó việc cho rằng công nghệ đã xóa bỏ địa lý chỉ là một ý kiến mơ hồ. Tuy nhiên, tác giả cũng cảnh báo về mối nguy của việc suy tôn quá mức vai trò của địa lý, bởi vì tuy nó có ảnh hưởng đến các sự kiện, nhưng theo cách xác suất, tức là không hoàn toàn quyết định được chúng. Tác giả đã viện đến trường hợp mà Raymond Aron rất tâm đắc về dân tộc Do Thái. Đó là một trường hợp thách thức thực sự đối với Quyết định luận địa lý: lịch sử của dân tộc này đã diễn ra trái với tính liên tục cục bộ mà ta thấy trong phần lớn những tôn giáo lớn khác (cụ thể là Đạo Phật và Đạo Hindu). Lịch sử ấy đã kéo dài suốt 2.000 năm nay và tỏ ra trái ngược với mọi mệnh lệnh hay sự áp đặt của địa lý, đồng thời cho thấy rằng những tư tưởng và hành động của con người cũng không kém phần quan trọng so với môi trường tự nhiên.

Trong Phần II - “Bản đồ thời kỳ đầu thế kỷ XXI”, R. Kaplan nhấn mạnh một nội dung mang tính luận giải độc đáo những đặc điểm của nước Nga và người Nga. Theo ông, do không có những đường biên giới biển ấm và ổn định, nên nước này rơi vào tình thế không yên ổn với các nước láng giềng. Đã mấy trăm năm nay, nước Nga mơ ước sở hữu những cảng biển nước ấm, không bị đóng băng về mùa đông…, mà có lẽ quân cảng Sevastopol cũng nằm trong số những giấc mơ ấy. Một nhận xét mang tính Quyết định luận khác, nhưng cũng đáng được suy ngẫm, là ảnh hưởng sâu sắc của khí hậu lục địa khắc nghiệt và hình thể của lãnh thổ đối với tính khí người Nga và lịch sử nước Nga. Do tính bằng phẳng của những đồng bằng thảo nguyên mênh mông không đủ sức ngăn chặn những cuộc xâm lấn của kẻ thù, nhất là trong thời Trung cổ, nên người Nga luôn mang tâm lý lo ngại những cuộc tấn công từ bên ngoài, trong khi khí hậu khắc nghiệt lại trui rèn cho họ sức chịu đựng phi thường. Tóm lại, hoàn cảnh địa lý là nhân tố trội trong tâm thức người Nga… Cũng trong chương này, tác giả còn đưa ra nhiều ví dụ để chứng minh cho vai trò quyết định của điều kiện địa lý: đó là nhận định rằng logic về mặt địa lý của Pakistan và Afghanistan thể hiện một sự rời rạc cao độ…, khiến cho hai nước này trở thành một thứ bung xung về địa chính trị, còn Iraq vốn là một sản phẩm dàn dựng gượng gạo của người Anh nên chưa bao giờ có được cơ hội tồn tại như một thực thể hằng mong muốn, trong khi Iran lại có nhiều lợi thế về kết cấu địa lý, và lịch sử của nó cho thấy người Iran rất biết thể hiện vị thế có lợi của mình ở tâm điểm Rimland (Miền duyên hải phía nam đại lục Á-Âu) theo sơ đồ Spykman.

Trong Phần III - “Châu Mỹ đối mặt với vận mệnh của mình”, cuốn sách trình bày một vấn đề nóng hổi của thời đại, được nhìn từ cách tiếp cận theo dài hạn, dồn nén trong một chương duy nhất dài 36 trang: “Braudel, Mexico và tầm nhìn chiến lược”. Theo quan điểm này, các lực gây tác động của địa lý hợp sức tạo ra những khuynh hướng lớn trong lịch sử đôi khi diễn ra suốt nhiều thế kỷ. Như vậy là tác giả đang nhắc tới khái niệm dài hạn được nhà địa lý nổi tiếng người Pháp thời những năm 1930 Fernand Braudel phát triển (Chương XV), nghĩa là khoảng thời gian địa lý, trong đó diễn ra những biến động nho nhỏ, khó nắm bắt được một cách trực tiếp, nhưng dần dần tích tụ lại để tạo ra những khung cảnh tự nhiên thích hợp hoặc gây bức xúc cho hoạt động của con người. Vận dụng luận thuyết này, tác giả tìm cách giải thích rằng Hoa Kỳ đang bị đe dọa bởi Mexico và 111 triệu cư dân của nó. Mexico là một quốc gia có sự gắn kết nội tại yếu, chủ yếu bởi nguyên nhân địa lý tự nhiên và địa lý dân cư, dường như đang chia tách thành 2 bộ phận, trong đó miền Bắc phát triển tốt hơn miền Nam, Các bang phía nam Hoa Kỳ tiếp giáp với Mexico là những bang dễ bị tổn thương nhất bởi đường biên giới lỏng lẻo và hiện tượng di dân bất hợp pháp từ Trung Mỹ và từ chính Mexico. Mặt khác, do lịch sử để lại, những bang phía nam này sau khi bị Hoa Kỳ sáp nhập sau hai cuộc chiến tranh Hoa Kỳ-Mexico những năm 1830-1840 (các bang Texas, New-Mexico, Arizona, California, Nevada, Utah) nơi những người Mexico vẫn giữ nguyên văn hóa bản địa Tây Ban Nha và đến nay vẫn chủ yếu nói bằng ngôn ngữ mẹ đẻ của mình, lại thêm tỉ lệ tăng dân số tự nhiên cao của nhóm cư dân này, nên về lâu dài, nước Mỹ có thể sẽ bị Tây Ban Nha hóa (đến năm 2050 số dân Mỹ nói tiếng Tây Ban Nha có thể chiếm tới 1/3)… Tác giả coi hiện tượng ấy như một dạng xâm lược bằng dân số học, hiện cũng đang là mối lo lớn của nhiều quốc gia khác trên thế giới, kể cả Đông Nam Á và nhất là châu Âu. Rất có thể những gì Donald Trump - tổng thống mới đắc cử của Hoa Kỳ - đang làm cũng có cơ sở từ nỗi lo này… Giờ đây có lẽ họ đang theo kế sách “lui về giữ gìn phên giậu quốc gia”.

Cuốn sách này đã tạo cớ để mở ra một cánh cửa cho sự phê phán. Phần cuối công trình có nội dung gây tranh cãi nhiều nhất, rất điển hình cho một dạng suy lý về địa chính trị. Nó được đón nhận rất khác nhau. Henry Kissinger thì coi đây là “một cuốn sách kỳ diệu”, trong khi các tác giả trường phái Pháp thì có khuynh hướng phê phán, chê bai, thậm chí có người không ngần ngại cho rằng đây là một mớ những điều mâu thuẫn! Đánh giá sau cùng thế nào xin dành quyền phán xét cho bạn đọc!

Đọc và nhận thức sách là niềm vui và trách nhiệm của mỗi bạn dọc, do vậy người dịch và cũng là bạn đọc xin tranh thủ đưa ra đây một số điều gợi mở, với hy vọng góp thêm một tiếng nói để giúp bạn đọc suy ngẫm về cả những điều rộng lớn cũng như đối với vận mệnh của đất nước chúng ta: hiểu rõ vị trí và điều kiện địa lý của nước ta, suy nghĩ về những tình thế địa chính trị mà dân tộc ta đã, đang và sẽ phải đối diện (xem Chương XI). Xem ra, không một ai có thể đứng ngoài cuộc chơi: “Cây muốn lặng mà gió chẳng dừng”… Từ cuốn sách này, bạn đọc có thể dễ dàng chiêm nghiệm theo hậu nghiệm về mọi việc từng chứng kiến hoặc từng được ghi chép trong sử sách.

Xuyên suốt cả công trình này, R. Kaplan nhắc nhớ không ngừng và tuyên truyền cho một khái niệm rất kinh điển về địa lý và hoàn cảnh địa lý, bao gồm những sự kết hợp khác nhau của mấy yếu tố chủ chốt là không gian, hình thể địa hình, vị trí theo vĩ độ, và trùm lên tất cả là khung cảnh tự nhiên được thể hiện qua các bản đồ tự nhiên. Điều đó thậm chí đã được nói rõ trong phụ đề sách - Bản đồ nói với chúng ta điều gì về những cuộc xung đột sắp tới và cuộc chiến đấu chống lại số phận. Những tương quan được đưa vào phép phân tích hầu như chủ yếu dựa trên các lý thuyết địa chính trị được phát triển bởi các chuyên gia kinh điển Mackinder, Spykman và Mahan. Tóm lại, đó là hai khái niệm gắn bó chặt chẽ với nhau: vai trò của hoàn cảnh địa lý theo hướng Quyết định luận địa lý và vấn đề địa chính trị thể hiện qua cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa các quốc gia, các cường quốc và các vùng địa chính trị. Dường như tác giả muốn cố kiểm tra xem liệu các thuyết về Vùng đất Trái tim Đại lục Á-Âu (Heartland trong sơ đồ Mackinder), về Miền Duyên hải phía nam Đại lục Á-Âu (Rimland trong sơ đồ Spykman) * [Các thuật ngữ Heartland và Rimland sẽ được dùng trong toàn bộ bản dịch Việt này] và về Sức mạnh Biển trong sơ đồ Mahan có còn phù hợp để vận dụng cho những vùng miền địa chính trị chủ chốt của hành tinh chúng ta trong thế kỷ XXI, nhất là gắn với vòng cung nóng bỏng vì khủng hoảng từ vùng đất Maghreb tới tiểu lục địa Ấn Độ và châu Á nói chung.

Trước hết xin nói về địa chính trị. Điều đầu tiên cuốn sách thu hút sự chú ý của người dịch là vấn đề địa chính trị. Mục đích sau cùng của nó là phân tích, phán đoán tình hình thế giới trên quan điểm địa chính trị. Nhưng đối với bạn đọc Việt Nam ta, khái niệm này còn khá xa xôi, bởi một lẽ là chúng ta không có nhiều sách để đọc về chủ đề này. Mặt khác, rất nhiều người trong chúng ta được đào tạo ở Liên Xô cũ, nơi các nhà khoa học bậc thầy từng giảng giải rằng địa chính trị (геополитика) là một khoa học phản động, cần lên án, và còn cho rằng có người đang cố gắng làm nó sống dậy dưới “chiêu bài” địa chính trị!!! Không có chức năng và cũng không có thì giờ để tranh luận về điều này, nên xin bạn đọc tham khảo Mục từ геополитика của tác giả П. м. Алампиев trong tập I, trang 438-439, Кра́ткая географи́ческая энциклопе́дия (Bách khoa Toàn thư Địa lý Giản lược) của Liên Xô, Moskva, 1960. Người ta chủ yếu nhìn vào những nhà địa chính trị Đức Quốc xã, như Haushofer, Ratzel, và Kjelen (người Thụy Điển) với quan điểm về “Không gian sinh tồn” (Lebensraum) cho dân tộc Đức (Chương V), trong khi những người này thực ra đã xuyên tạc ý tưởng ban đầu nhìn chung hợp logic của nhà địa lý người Anh H. J. Mackinder (1861-1947) được trình bày trong bài báo nổi tiếng của ông Democratic Ideals and Reality (Những Ý tưởng Dân chủ và Thực tế) (1919) (Chương IV, V). Vì lẽ đó, cho đến thời gian gần đây, nhiều người trong chúng ta còn lúng túng khi sử dụng thuật ngữ “địa chính trị”, kể cả một số nhà địa lý! Trong vấn đề này, cũng nên nhắc lại quan niệm của Napoleon (Chương IV) về Chiến lược, bởi vì nó là một nội hàm chủ chốt của địa chính trị. Theo ông, đó là nghệ thuật sử dụng thời gian và không gian theo cách thức ngoại giao và quân sự. Từ đó, có thể nói: Địa chính trị có đối tượng là nghiên cứu môi trường đối ngoại mà mọi quốc gia phải đối mặt trong khi xác định chiến lược của riêng mình: môi trường ấy chính là sự hiện diện của những quốc gia khác cũng đang tranh đấu cho sự sống còn và lợi thế của mình (Chương IV). Nói cách khác, địa chính trị là nghệ thuật xử lý những mối quan hệ đối ngoại trên những không gian lãnh thổ cụ thể tại những thời điểm cụ thể nhằm đảm bảo cho quốc gia-dân tộc mình được an toàn và phát triển thuận lợi.

Các quốc gia và các chuyên gia địa chính trị tiếp cận nghiên cứu quan hệ giữa các quốc gia và quốc tế tùy thuộc vào vị thế và vị trí địa lý ở những cấp độ khác nhau. Từ xa xưa ông cha ta đã nêu những tấm gương sáng trong việc xử lý mối quan hệ đối ngoại của đất nước sau mỗi lần chiến thắng giặc ngoại xâm. Hãy nhớ lại cách xử lý của các vị anh hùng dân tộc, như Lý Thường Kiệt, Lê Lợi, Nguyễn Huệ,…, và cách xử sự của Hồ Chí Minh! Nhưng khó khăn tương tự thì không bao giờ hết được! Một biểu hiện cụ thể cho nội dung này là phương châm mà Hồ Chí Minh từng chỉ ra: “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” (cái bất biến ở đây là Độc lập, Tự do của dân tộc, cách xử lý thì “Tùy cơ ứng biến”).

Các quốc gia, dù lớn hay nhỏ đều phải có quan hệ với nhau, có mối quan hệ tốt, nhưng cũng có những mối quan hệ khó xử, theo nguyên lý chung mà người Ấn Độ đã phát hiện ra từ thời Cổ đại (kế sách “Cận công, viễn giao”, Chương 13, Kautilya: “Sách về Nhà nước”), trong đó chỉ ra cách làm thế nào để một kẻ chinh phục có thể tạo ra một đế chế bằng việc khai thác những mối quan hệ giữa các Thành phố Nhà nước (Thành quốc) khác nhau: bất kỳ Thành quốc nào nằm tiếp giáp với mình đều phải đối xử như kẻ thù, bởi vì chúng sẽ phải bị chinh phục trong quá trình xây dựng đế chế; nhưng một Thành quốc nằm cách xa mà tiếp giáp với kẻ thù lại nên được coi là bạn…. Quan hệ ấy chính là một trong những biểu hiện quan trọng của địa chính trị.

Như vậy cũng có thể nói: Địa chính trị là sự ảnh hưởng của hoàn cảnh địa lý tới những cuộc đấu tranh của loài người. Do vậy mà Napoleon đã nói rằng khi biết được địa lý của một quốc gia, người ta đã biết được tất cả về chính sách đối ngoại của nó. Ý tưởng này đã được R. Kaplan phân tích và minh họa trong nhiều chương của cuốn sách, như một sợi chỉ xuyên suốt cả công trình nghiên cứu của mình. Điều đó tỏ ra có sức thuyết phục, khi tác giả vận dụng để phân tích tình thế địa chính trị của rất nhiều quốc gia (nội dung của các chương thuộc Phần II và Phần III), cho dù đó là những nước lớn, như Hoa Kỳ, Liên Xô cũ, Liên minh châu Âu (EU), nước Nga xưa và nay, Đức, Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, hay những nước bậc trung, như Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Mexico, Việt Nam, hoặc những quốc gia có kết cấu địa lý không thuận lợi, như Yemen, Israel, Iraq và Afganistan, v.v..

Như vậy, biết được tình thế địa chính trị thế giới và của chính đất nước mình là điều vô cùng quan trọng đối với sự ổn định và vận mệnh của mỗi quốc gia. Chỉ trong điều kiện ấy, người ta mới có thể hành động đúng, không bỏ lỡ thời cơ và được an toàn. Nhưng tình hình hay là các mối quan hệ đối ngoại lại liên tục phát triển, bởi vì mọi quốc gia liên quan đều liên tục tranh đấu cho sự sống còn và lợi thế của mình (Chương IV), vì thế người thắng sẽ là kẻ biết nắm lấy thời cơ, đón trước và làm chủ được các tình huống. Trái lại, những quốc gia chỉ biết an hưởng thanh bình đều đi đến thất bại (Chương VIII). Những ví dụ minh họa cho kết luận này nhiều vô kể, ngay trong những thập niên đầu thế kỷ XXI này.

Về Quyết định luận địa lý, tác giả một mặt liên tục đánh giá cao tầm quan trọng của điều kiện địa lý (trong tất cả các chương của cuốn sách), nhất là vị trí và kết cấu địa lý, nhưng đồng thời cũng nhấn mạnh mối nguy của việc suy tôn quá mức vai trò của địa lý, bởi vì tuy nó có ảnh hưởng đến các sự kiện, nhưng theo cách xác suất, tức là không hoàn toàn quyết định được chúng… ông đưa ra nhiều ví dụ làm bằng chứng cho vai trò của địa lý đối với các sự kiện và đời sống con người. Những bằng chứng ấy đôi khi rất lý thú và thuyết phục, nhưng cũng có những trường hợp còn mang tính vũ đoán, áp đặt. Một trong những nhận xét sắc sảo là ý kiến cho rằng “Vị trí của một quốc gia trên bản đồ là điều đầu tiên quyết định nó, thậm chí còn hơn cả triết lý dùng để quản lý nó” (Chương II, V). Mackinder cho rằng chính hình thể đất nước dường như đã góp phần vào sự ổn định phi thường của các Vương quốc trên đất Ai Cập: nền văn minh thung lũng sông Nile đã được bảo vệ từ cả hai phía đông và tây bởi sa mạc, và chưa bao giờ bị những tên cướp biển Địa Trung Hải quấy nhiễu chỉ là nhờ có các đầm lầy vùng châu thổ ở phía Bắc. Vai trò của địa lý cũng là câu hỏi vì sao quân Mông Cổ chỉ tiến được tới Lưỡng Hà về phía Trung Đông và tới Vienna về phía châu Âu. Sách cho biết, đó là vì sự câu thúc của địa lý: quân Mông Cổ là đội quân của vùng thảo nguyên, đi tới đâu cũng cần có cỏ cho cừu và ngựa ăn, do vậy không thể tới được vùng sa mạc Arab, mặt khác, cũng không thể đi quá được Vienna là do sự hạn chế khả năng di chuyển quân đội trong một mùa hành quân…

Tuy nhiên, địa lý thông báo nhiều hơn là quyết định, do đó nó không đồng nghĩa với Quyết định luận (Chương II). Có lẽ chỉ nên nói tới vai trò quyết định theo nghĩa tương đối, hoặc xác suất của địa lý. Ngay cả Mackinder, người đánh giá rất cao vai trò quyết định của địa lý, nhưng cũng không phải là người theo Thuyết Định mệnh đơn thuần. Ông tin rằng hoàn cảnh địa lý và môi trường có thể khắc phục được, nhưng đó là khi người ta xử lý chúng với sự tôn trọng và sự hiểu biết sâu sắc nhất (các Quy luật Địa lý), đặc biệt là nhờ sự đổi mới công nghệ (Chương IV, chú thích 20).

Cũng có những yếu tố địa lý được con người tạo ra và đóng vai trò quyết định trong lịch sử. Đó là trường hợp kênh đào Đại Vận Hà (Chương XI, chú thích 5) ở Trung Quốc: con kênh từng giữ vai trò chìa khóa cho sự thống nhất đất nước này, bởi vì nó tạo dễ dàng cho công cuộc chinh phục của miền Bắc đối với miền Nam thời nhà Đường và nhà Tống, giúp cho việc củng cố địa lý nông nghiệp Trung Quốc. Như vậy, một hành động riêng lẻ của con người - đào một con kênh - cũng tỏ ra có ý nghĩa lịch sử hết sức quan trọng. Chính vì thế, địa lý chỉ có ý nghĩa tương đối, hay là Quyết định mang tính xác suất, và “nhân định thắng thiên cũng nhiều”.

Có người lại hoàn toàn không chấp nhận Quyết định luận địa lý. Ví dụ như Isaiah Berlin (Chương I, chú thích 5), người luôn bảo vệ chủ nghĩa thực dụng tư sản và những thỏa hiệp theo kiểu “chờ đợi và xem” trước sự thử nghiệm chính trị, là người ghét Quyết định luận địa lý, văn hóa và mọi dạng Quyết định luận khác, không chấp nhận để bất kỳ ai tự phó thác đời mình cho số phận. Nhưng theo A.L. Sanguin (một tác giả người Pháp), việc coi thường địa lý sẽ chỉ tạo cơ hội sinh ra những tai họa, những thứ đến lượt mình lại biến chúng ta thành nạn nhân của chính địa lý (tức là phải gánh chịu sự trả thù của địa lý). Ngày nay, trên quan điểm môi trường, những ví dụ tương tự cũng nhiều vô kể.

Mời các bạn đón đọc Sự Minh Định Của Địa Lý của tác giả Robert D. Kaplan.

REVIEW SỰ MINH ĐỊNH CỦA ĐỊA LÝ -MỘT CÁI NHÌN VỀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA ĐỊA LÝ ĐỐI VỚI CHÍNH TRỊ VÀ KINH TẾ TRÊN TOÀN THẾ GIỚI

“Chúng ta thường rất thích tin là có thể tự kiểm soát được vận mệnh của mình, nhưng Địa lý đã dạy chúng ta là nên nhận thức rõ những giới hạn của mình, để hiểu được tầm với thực sự cho hành động của mình”.

Đây là một trích dẫn mà đối với mình đã gần như thể hiện toàn bộ nội dung trong Sự minh định của Địa lý – một cuốn sách mà tác giả Robert D Kaplan vốn là một nhà báo Quốc tế, giáo sư học viện Hải quân và từng là thành viên của hội đồng Quốc Phòng Hoa Kỳ.

Sự minh định của Địa lý là một cuốn sách dài 474 trang sách giấy hay 760 trang ebook dày đặc những trích dẫn, học thuyết của những sử gia lỗi lạc nhất thế giới về Địa lý có tầm quan trọng đến thế nào trong việc duy trì hoà bình hay chiến tranh, ổn định phát triển hay liên tục bất ổn về an ninh, lương thực, năng lượng như Mahan, Mackinder, Spykman cùng những tên tuổi khác. Cộng với trải nghiệm thực tế của tác giả khi liên tục đi đến những điểm nóng về mặt Địa Lý trên thế giới. Choáng ngợp là những gì mình mô tả về phong cách viết hết sức phô diễn sự hiểu biết, cách vận dụng ý tưởng và trích dẫn của nhiều sử gia khác (Thật ra là khá nhiều đối với mình) trong Sự minh định của Địa Lý.

Đây là một cuốn sách kết hợp nhiều tư liệu + lịch sử + địa lý nên không hề dễ đọc, cũng như đầy sự học thuật, uyên bác do được viết bởi một chuyên gia, nhà báo, giáo sư kiêm thành viên cố vốn Quốc phòng Mỹ. Tất nhiên cách tác giả Kaplan viết cũng đã làm cho việc tiếp nhận thông tin hay khái niệm về Địa lý trở nên khá dễ dàng.

Để có thể cảm thấy thời gian đọc Sự minh định của Địa Lý không lãng phí thì việc bạn nắm rõ về lịch sử, chính trị cùng một phần địa lý, khu vực đang là tâm điểm trên thế giới như Trung Đông, Ấn Độ – Trung Quốc hay các vùng biển đang diễn ra tranh chấp như Biển Đông là những yêu cầu nhất định. Nếu không, chắc chắn đây là cuốn sách khiến cho bạn cảm thấy cụt hứng đọc ngay từ những dòng đầu tiên. Nhưng nếu có thể đọc, thực sự đây là một trong những cuốn sách sẽ đem tới một tầm nhìn khác cho người đọc về Địa – Chính trị trên toàn thế giới.

Napoleon từng nói, khi biết được Địa lý của một quốc gia, người ta đã biết được tất cả về chính sách đối ngoại của nó. Xuyên suốt cuốn sách, Kaplan dẫn chứng nhiều khu vực trên khắp thế giới để chứng minh tình thế Địa chính là yếu tố then chốt, sống còn vô cùng quan trọng đối với vận mệnh của mỗi quốc gia. Khi nắm bắt càng nhiều về Địa lý, mỗi Quốc gia mới có thể hành động đúng, không bỏ lỡ thời cơ và được an toàn vì mọi quốc gia từ thời cổ đại cho đến bây giờ đều liên tục tranh đấu cho sự sống còn và lợi thế của mình, vì thế người thắng sẽ là kẻ biết nắm lấy thời cơ, đón trước và làm chủ được các tình huống. Trái lại, những quốc gia chỉ biết an hưởng thanh bình đều đi đến thất bại.

Mình vẫn khẳng định đây là một cuốn sách khó nhằn, dù hấp dẫn và rất nhiều thông tin trong cuốn sách này sẽ giúp người đọc hiểu rõ hơn về những vấn đề vẫn đang rất nóng trên bản đồ chính trị thế giới như:

– Chính vì Địa lý là lý do chính khiến cho một số Quốc gia sẽ được quản lý tốt hơn dưới 1 chế độ, một độc tài thay vì nền dân chủ.

– Cũng lại do Địa Lý đã sắp xếp số phận giàu có và nghèo khổ của các Quốc gia trên thế giới ngay từ thời cổ đại. Ví dụ các nơi ôn đới sẽ sớm phát triển thành các xã hội có tổ chức hơn. Các nước nằm ở vành đai sa mạc sẽ kém phát triển hơn, lý do chính khiến Châu Phi bị ngăn cách khỏi thế giới văn minh (Trừ vài nước Bắc Phi tiếp cận Địa Trung Hải) bởi Sahara đã chịu thiệt thòi thế nào. Các Quốc gia, dân tộc sống ở vùng đất khắc nghiệt, sáng nóng chiều lạnh trên các hoang mạc như người Hung nô, người Mông Cổ thường có thể chất tốt, hiếu chiến và tàn bạo…

– Quốc gia nào không có đường biên giới Biển, quốc gia ấy rất nghèo và lạc hậu vì không phát triển được giao thương và văn hoá.

– Mỹ là quốc gia được lợi nhất về mặt Địa lý khi lãnh thổ trải dài trên một vùng đất Ôn đới ổn định ở hai đầu Đông – Tây và nằm giữa hai Đại dương quan trọng nhất thế giới.

– Tại sao Trung Đông luôn là điểm nóng trên thế giới từ 3000 năm trước cho đến tận bây giờ.

– Tại sao nước Nga lại căng thẳng với phương Tây vì sự khó khăn của Quốc gia này khi tiếp cận các cảng biển với Châu Âu và cuối cùng cũng đã dẫn tới những trận chiến tranh để Nga mở được đường ra biển dưới thời Peter Đại đế trong thế kỷ 18 và cho đến tận bây giờ.

– Irag, Iran và Afghanistan trong những năm gần đây luôn trở thành tâm điểm của sự khủng bố, hỗn loạn, chiến tranh một phần vì dầu mỏ, tôn giáo và đối với tác giả thì ba Quốc gia này nằm trên Trung tâm vận chuyển từ năng lượng, lương thực, súng đạn, con người khắp Trung Đông, Châu Á và Bắc Phi.

– Bắc Triều Tiên và Đài Loan sẽ luôn là hai điểm nóng ở Đông Á và tiềm ẩn nguy xung đột vũ trang giữa Trung Quốc và Mỹ với các đồng minh. Hai quốc gia này dù nhỏ, nhưng sở hữu biên giới biển quan trọng ở Thái Bình Dương. Tác giả nhận định rằng nếu Trung Quốc thống nhất Đài Loan và thâu tóm Bắc Triều Tiên thì sẽ đe đoạ sự độc bá của Mỹ ở Thái Bình Dương. Ngược lại, Mỹ cũng sẽ làm mọi cách để kiềm toả Trung Quốc trong giới hạn của nó.

Cuối cùng là vị trí quan trọng của Việt Nam ở Biển Đông được Kaplan công nhận là sẽ là nơi diễn ra nhiều tranh chấp, nguy cư cơ xung đột nhưng đồng thời cũng có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế cho Việt Nam và nhiều quốc gia khác. Biển Đông nằm chính giữa điểm vận chuyển bằng đường thuỷ lên Đông Á, nơi các nước giàu có và phát triển nhất nằm ở đấy như Nhật, Hàn, Đài Loan và Trung Quốc. Xuống dưới phía Nam thì Biển Đông là điểm trung chuyển giữa các nước Đông Nam Á, Úc và Ấn Độ Dương.

Vì thế, Kaplan nhận định từ năm 2012 – thời điểm viết cuốn sách này rằng: Sớm muộn Trung Quốc sẽ tăng cường sức mạnh quân sự xuống Biền Đông khi bị kiểm toả ở khu vực Đài Loan – Triều Tiên. Và Mỹ cũng đồng thời hỗ trợ cho các đồng minh của mình bằng cách này hay cách khác để tránh trường hợp Trung Quốc độc bá Biển Đông.

Cùng rất nhiều thông tin, câu chuyện lịch sử, chính trị khác rất thú vị được đề cập trong cuốn sách này.
4/5 cho Sự minh định của Địa lý.

Thông qua cuốn sách “Sự minh định của địa lý” tác giả không ngừng và tuyên truyền cho một khái niệm rất kinh điển về địa lý và hoàn cảnh địa lý, đó là vai trò của hoàn cảnh địa lý theo hướng Quyết định luận địa lý và vấn đề địa chính trị thể hiện qua cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa các quốc gia, các cường quốc và các vùng địa chính trị, cuốn sách đã nhận được khá nhiều phản ứng trái chiều và những luồng nhận định khác nhau.

Địa chính trị là gì vậy ta ?

Đó là lĩnh vực nghiên cứu về tác động của các yếu tố địa lý tới hành vi của các quốc gia và quan hệ quốc tế. Cụ thể, địa chính trị xem xét việc các yếu tố như vị trí địa lý, khí hậu, tài nguyên thiên nhiên, dân số, hay địa hình tác động như thế nào tới chính sách đối ngoại của một quốc gia và vị thế của quốc gia đó trong hệ thống quốc tế.

Những học thuyết xoay quanh khái niệm này cũng như nhưng thực tế đang diễn ra tại các khu vực nóng bỏng trên thế giới dựa trên các phân tích có tính khoa học chính là điều làm nên giá trị cuốn sách.
Xuyên suốt cuốn sách là luận điểm: Địa chính trị là sự ảnh hưởng của hoàn cảnh địa lý tới những cuộc đấu tranh của loài người. Hiểu rõ được địa lý của một quốc gia, là người ta có thể biết được tất cả về chính sách đối ngoại của quốc gia đó.

Luận điểm này được tác giả chứng minh trong suốt cuốn sách, bằng những ví dụ vô cùng sống động. Một ví dụ điển hình là Anh và Đức, Anh là một nước biển đảo, còn Đức là một cường quốc ở trung tâm của châu u, chỉ có một mặt giáp biển, không có núi che chắn, nên nước Đức hướng u rõ rệt và luôn tự thấy mình là trái tim của châu u. Trong khi Anh được bảo vệ bởi những đường biên giới biển, với định hướng vươn ra đại dương, và nhờ vậy đã phát triển một hệ thống dân chủ sớm hơn nhiều so với các nước láng giềng và gây dựng mối quan hệ xuyên Thái Bình Dương, đặc biệt với Mỹ.

Một ví dụ khác là châu Phi, có diện tích rộng lớn gấp năm lần châu u, nhưng nghèo nàn; bởi vì bờ biển ở đây ít tạo ra những hải cảng tốt, ngoại trừ các hải cảng ở Đông Phi. Sông suối không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, cũng không thể dùng cho giao thông đường thuỷ, vì nhiều ghềnh thác khiến phần nội địa của châu Phi bị cô lập với phần duyên hải ven biển, khó tạo nên một kết nối giao thương.

Sa mạc Sahara rộng lớn cũng là một cản trở lớn cho sự tiếp xúc với các nền văn minh Địa Trung Hải rực rỡ từ thời cổ đại. Thời tiết khắc nghiệt, ít mưa lớn và nhiệt độ cao, khiến vùng này không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Tuy thế, nên nhớ rằng địa lý thông báo nhiều hơn quyết định. Địa lý không đồng nhất với định mệnh một quốc gia.

Vì tác giả là công dân Mỹ, hẳn nhiên ông sẽ có thiên hướng ca ngợi hóa và bảo vệ quyền lực cho nước Mỹ, chứ không tìm kiếm một sự cân bằng chung cho toàn cầu. Tuy vậy, vẫn có thể đánh giá đây là một công trình nghiên cứu nghiêm túc, tư liệu phong phú, trích dẫn đầy đủ, dày hơn 400 trang, kèm tài liệu tham khảo với nhiều nhận xét mới mẻ và được viết bằng văn phong sắc sảo, rất đáng để các bạn đọc dành thời gian nghiền ngẫm.