Cuốn sách Mùa xuân yên lặng (Silent spring) của tác giả Rachel Carson xuất bản năm 1962 không chỉ thay đổi hoàn toàn chính sách của Mỹ trong vấn đề môi trường mà còn là khởi đầu của phong trào phát triển bền vững trên toàn cầu.
Rachel Carson sinh năm 1907 tại Pennsylvania, Mỹ. Do ảnh hưởng từ người mẹ là nhà hoạt động xã hội vì thiên nhiên, từ thủa nhỏ Carson đã thể hiện đam mê tìm hiểu môi trường tự nhiên. Bên cạnh đó, Carson sớm bộc lộ năng khiếu văn học, có truyện ngắn đăng trên tạp chí dành cho thiếu nhi từ khi lên 10 tuổi. Sở thích khám phá thiên nhiên và viết văn của bà đã song hành trong suốt sự nghiệp viết về đề tài môi trường.
Sau khi tốt nghiệp thạc sĩ ngành động vật học năm 25 tuổi, Carson bắt đầu công việc cộng tác với một đài phát thanh địa phương trong vai trò sáng tác kịch bản cho những chương trình phát thanh chuyên đề khám phá thế giới đại dương. Khả năng bậc thầy trong sử dụng ngôn ngữ của Carson đã giúp cho chương trình thế giới động vật biển, là loại hình thích hợp nhất khi được truyền tải bằng hình ảnh trên truyền hình hoặc ảnh minh họa trên tạp chí, có thể được mô tả hết sức sinh động bằng lời nói qua sóng phát thanh. Cùng thời gian này bà xuất bản cuốn sách đầu tiên “Dưới gió biển” (Under the Sea-Wind) viết về cuộc sống của những loài chim biển. Đồng thời, Carson là tác giả của nhiều phóng sự đăng trên tạp chí Mặt Trời (the Sun) về đề tài ô nhiễm môi trường. Văn phong trong trẻo và gần gũi của Carson giúp những bài viết về chủ đề khoa học với nhiều thuật ngữ sinh học trở nên dễ hiểu đối với số đông bạn đọc bình dân.
Xã hội Mỹ thời hậu chiến còn có nhiều định kiến cho rằng viết về khoa học là nghề của đàn ông. Vì vậy, dù tên thật là Rachel Louise Carson, bà luôn ký bút danh R. L. Carson dưới mỗi bài báo, với mong muốn bạn đọc sẽ nghĩ tác giả là nam giới. Ít năm sau, Carson chuyển tới làm nhân viên Cục Ngư trường Mỹ, nơi chỉ có hai chuyên viên nữ. Tài năng viết trong lĩnh vực khoa học của Carson sớm được khẳng định và bà nhanh chóng được giao trọng trách Tổng biên tập cho tất cả các ấn phẩm của Cục Ngư trường (sau đổi tên thành Cục Động thực vật hoang dã và Cá Hoa Kỳ). Carson trở nên nổi tiếng với những cuốn sách điều tra khoa học lọt vào nhóm bán sách bán được nhiều bản nhất, giành Giải Sách Quốc Gia Mỹ (năm 1951) và được đề cử Nghệ thuật Viết của Viện Hàn Lâm Mỹ.
Bắt đầu từ một lá thư của người dân gửi tới Cục Động thực vật hoang dã và Cá Hoa Kỳ, phản ánh số lượng chim trời bị sụt giảm nghiêm trọng, Carson bắt đầu tìm hiểu nguyên nhân và không ngờ “Mùa xuân yên lặng” vắng tiếng chim hót dẫn tới cuộc tranh luận ồn ào làm thức tỉnh nhân loại nhiều năm sau.
Carson phát hiện ra thuốc trừ sâu (DDT) là nguyên nhân gây ra cái chết cho hàng loạt loài chim, không những thế, thuốc trừ sâu còn len lỏi vào hệ sinh thái, trong đất, nước và không khí. Bà mô tả thuốc trừ sâu tìm thấy cả ở trong sữa mẹ và cả trong mô của những bào thai vừa mới hình thành. Thuốc trừ sâu gây ra những căn bệnh mới, độ tuổi mắc bệnh ngày càng trẻ, và dự đoán trong tương lai cơ thể loài người sẽ phải gánh chịu tác động tiêu cực khó lường từ thuốc trừ sâu.
Đây là một đòn giáng mạnh vào các công ty hóa chất Mỹ. Nước Mỹ thời thập niên 1950, 1960 đang còn chìm đắm trong giấc mơ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Phát minh ra thuốc trừ sâu từng được giải Nobel hóa học năm 1948 và được tung hô là cứu sinh cho nền nông nghiệp nuôi sống siêu cường Mỹ. Hiện nay chúng ta vẫn còn có thể xem được nhiều đoạn phim quảng cáo cổ xưa, trong đó có cảnh diễn viên tắm trong nước trừ sâu như một loại thuốc tiên. Trước làn sóng dư luận, các công ty hóa chất đã đầu tư hàng trăm triệu đô nhằm tấn công Carson. Họ cho rằng Carson không có phòng thí nghiệm độc lập để có đủ dữ liệu nghiên cứu cho cuốn sách, không có bằng Tiến sĩ - một tiêu chuẩn bắt buộc đối với Tổng biên tập các ấn phẩm khoa học. Cáo buộc này hoàn toàn đúng vì bà Carson không có đủ bằng cấp chuyên môn trong lĩnh vực hóa học để nghiên cứu thuốc trừ sâu, cũng không chọn phương pháp phân tích khoa học trong phòng thí nghiệm. Thay vào đó, bà đã chọn phương pháp đi tìm hiểu thực địa, quan sát, phỏng vấn báo chí và sử dụng nghệ thuật ngôn từ. Từng câu chữ trong 17 chương của cuốn sách Mùa xuân yên lặng làm người Mỹ nhận ra họ đã trả giá đắt bằng tính mạng của bản thân và sức khỏe của nhiều thế hệ con cháu cho giấc mơ công nghiệp hóa nền nông nghiệp Mỹ.
Rất tiếc, Carson không có thời gian để thực hiện những nghiên cứu tiếp theo. Sau khi xuất bản cuốn sách Mùa xuân yên lặng, bà phát hiện bị ung thư vú di căn và qua đời 18 tháng sau đó, để lại rất nhiều bài học về sự dấn thân của phụ nữ trong khoa học và bài học về tạo hiệu ứng xã hội sau khi công bố các báo cáo khoa học. Sau cái chết của Carson, làn sóng tẩy chay thuốc trừ sâu càng lên cao, gâp sức ép khiến Mỹ ban hành lệnh cấm sử dụng thuốc trừ sâu DDT trên toàn quốc, nhưng không cấm xuất khẩu DDT sang các nước khác. Hậu quả là ngày nay thành phần của thuốc trừ sâu được tìm thấy trong cá ở tất cả các đại dương và chim ở các lục địa, trong chuỗi thức ăn của con người khắp hành tinh. Sáu năm sau khi Mùa xuân yên lặng xuất bản, nước Mỹ thông qua Luật chính sách Môi trường quốc gia, thành lập Tổng cục Bảo vệ Môi trường và bắt đầu hàng loạt các chính sách về bảo tồn tự nhiên.
Mùa xuân yên lặng đã có tiếng nói mạnh mẽ trong thay đổi nhận thức và chính sách. Lực hấp dẫn của cuốn sách còn được nhân rộng khi sách được chuyển thể thành phim tài liệu và dịch ra nhiều ngôn ngữ. Những đoạn văn tả thiên nhiên với ngôn ngữ phong phú và giàu hình ảnh được rút trích để thể hiện trong chương trình đọc truyện trên đài phát thanh. Cả quyển sách dài hơn 300 trang được chuyển thể thành dạng sách nói dài hơn 10 giờ đồng hồ vì giá trị ngôn ngữ đặc sắc của nó. Có thể nói chưa một tác phẩm điều tra nào mang giá trị khoa học và văn học gây tiếng vang như cuốn sách này.
Thu Mạch (Giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền)
Nguồn: https://goo.gl/jFu1xS
------
Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn/
Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]
Netflix gần đây đã phát hành một bộ phim tài liệu có tên Seaspiracy (Tạm dịch: cướp biển) , trong đó trình bày chi tiết chính xác ngành công nghiệp đánh bắt cá đang tàn phá đại dương như thế nào. Mọi người đã thấy nó chưa?
Bảy năm trước, một bộ phim tài liệu khác có tên Cowsocracy: Bí mật bền vững đã trình bày chi tiết chính xác cách thức hoạt động chăn nuôi, cụ thể là chăn nuôi bò, đang tàn phá thế giới tự nhiên. Và đây không phải là một hiện tượng mới hay một khám phá mới. Các nhà văn từ xa xưa như Plato đã thảo luận về các vấn đề môi trường liên quan đến chăn nuôi và sự thiếu bền vững của nó (nhưng không ai thực sự lắng nghe.)
Và ở đây chúng ta có Silent Springs, một lập luận uyên bác, đầy nhiệt huyết và đầy hiểu biết về những nguy hiểm và vấn đề liên quan đến việc lạm dụng thuốc trừ sâu. Những vấn đề này không chỉ xuất phát từ việc chúng ta tiếp xúc với chúng mà còn từ hậu quả của tác động của chúng đối với thế giới tự nhiên nói chung. Điều này được viết vào năm 1962, và tất cả những lập luận này kể từ đó đã được xã hội xem xét rất nghiêm túc. Tuy nhiên, khi điều này được viết ra thì đó lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Đương nhiên, những gã khổng lồ trong ngành đã cố gắng vạch trần sự thật trong tác phẩm này, nhưng trước đó họ thậm chí còn cố gắng chặn hoàn toàn việc xuất bản nó. Họ không muốn điều này được nhìn thấy.
“Trong thời đại mà con người đã quên mất nguồn gốc của mình và thậm chí mù quáng trước những nhu cầu thiết yếu nhất để sinh tồn, nước cùng với các tài nguyên khác đã trở thành nạn nhân trong sự thờ ơ của con người”.
Tôi so sánh cuốn sách này và các bộ phim tài liệu ở đây chỉ để minh họa xem phải mất bao lâu để có được sự thay đổi. Ngành đánh bắt cá đã cố gắng ngăn cản việc Seaspiration ra mắt trên Netflix, đơn giản vì sự thật sẽ bị quá nhiều người nhìn thấy. Và điều đó sẽ không tốt cho việc kinh doanh. Vấn đề là chúng ta có thể ghi lại tất cả những mối nguy hiểm trên giấy tờ. Chúng ta có thể ghi chép và nghiên cứu kỹ lưỡng tất cả, một vấn đề cụ thể thậm chí có thể được chứng minh một cách khoa học và sự thay đổi vẫn không xảy ra. Thủ phạm sẽ cố gắng phủ nhận vấn đề, mọi người sẽ cố gắng biện minh cho hành vi của mình và đưa ra những lời bào chữa vô nghĩa (thường là vì họ chưa tiếp xúc với tất cả sự thật).
Sự thờ ơ cũng là một vấn đề. Nhiều người không thực sự quan tâm đến những thứ không ảnh hưởng tới cuộc sống trước mắt của họ. Chúng ta miễn cưỡng chấp nhận rằng đường lối của mình có hại, và càng miễn cưỡng hơn khi thực sự làm bất cứ điều gì để giải quyết chúng.
“Thiên nhiên không dễ bị nhào nặn như vậy.”
Tuy nhiên, nếu năm ngoái đã dạy chúng ta điều gì thì đó là thiên nhiên có thể và sẽ phản công lại. Như Carson đã lưu ý vào những năm 1960 rằng côn trùng đang ngày càng có khả năng kháng thuốc trừ sâu, ngày nay một đại dịch lan rộng khắp thế giới bắt nguồn từ một khu chợ ẩm ướt. Và chợ tươi sống là một trong những cách tàn bạo nhất mà chúng ta lạm dụng thiên nhiên ngày nay. Quan điểm của tôi ở đây rất đơn giản: chúng ta không thể tiếp tục hành vi phá hoại như vậy bởi vì những điều tồi tệ hơn sẽ xảy ra khi thiên nhiên phản công. Carson hiểu điều này. Chúng ta cần một sự thay đổi hoàn toàn trong cách chúng ta nghĩ về thiên nhiên và vị trí của chúng ta trong đó.
Đây thực sự là một tác phẩm có tác động mạnh mẽ và có rất nhiều điểm giao thoa với các vấn đề thời hiện đại vì những mô hình tương tự đang xuất hiện. Cuốn sách này đã mang lại cho tôi một chút hy vọng, hy vọng rằng trong thời gian tới sẽ có nhiều người hiểu được những mối nguy hiểm mà chúng ta đang thực hiện ngày nay.